MOEST
MAAR
NAAR
DE
KOLONIE
EENS
ZATERDAG 31 AUGUSTUS 1974
Op een dag zei de dokter: „Vader of moeder moet maar eens
op school komen". Het kind mocht zich weer aankleden en keek
ondertussen bangig naar de man in de witte jas. Vader en moe
der op school komen Waarom dan, ik heb toch niks gedaan?
De dokter raadde zijn gedachten en zei vrendelijk: „Jij moest
maar een poosje naar de kolonie, dikke boterhammen eten en
de buitenlucht in". De Kolonie „acht ja, de jaren vijftig
en toen?" In Bergen aan Zee striemde de regen ons. We ston
den voor het "Koloniehuis voor Jong Nederland", aan de bui
tenkant nog stevig, maar binnen een bouwval. Een droef, afge
dankt gebouw met ingegooide ramen.
Door
Aad Wagenaar
We gingen er binnen, brokjes puin
glas knarsten onder de voeten.
De trap op. naar boven, uitkijken
tr je liep. Uit het plafond hing
brok stucwerk, nog net
vastgehouden door een bundel
rietstengels. Opeens scheerde een
duif door het wijde trappenhuis en
we schrokken. Nog hoger gekomen,
ïn we meer duiven. Ze zaten
naast elkaar op een hanebalk en
kraalden ons nerveus toe met die
kleine oogjes. Op de grond onder de
j vogels vormde poep in zeven kleuren
mooi schilderij. De harde wind
buiten zocht een weg door de
zaaltjes en kamers, met een lage
fluittoon. Soms zwaaide een deur
open en weer dicht, met zo'n
spookhuisgeknars, alsof de deur wist
hoe het hoorde.
We sloegen linksaf, een zaaltje in.
Het was leeg, op acht laag
geplaatste wastafeltjes na, die
achterin stonden.
'Ach lieve nostalgie...', mompelde toen
opeens onze metgezel.
Hij deed drie passen naar de
linkermuur en bleef staan. 'Hier
stond mijn bed.' zei hij, "het was het
eerste in de twee rijen van vier,
links en rechts. We hadden ook
allemaal een eigen kastje. Het mijne
stond hier.'
ken duif, alweer, schoot door het
kapotte venster de regen in. 'Verrek.'
zei de man, 'dat mens had toch
meer ruimte dan we dachten. Voor
ons zat er achter die deur alleen
maar een krib om in te slapen.'
Het was een L-vormig kamertje met
wastafel op normale hoogte, erboven
bungelde een fitting waaruit scher
ven van een gloeilamp staken. Er
lag een Jaren oud Margriet-week
blad in een hoek.
Verder niets.
Heimwee
Buitenlucht
Hij deed een stap opzij,Hier
Het 'Koloniehuis voor Jong Neder
land' - hier was hij in 1950 voor een
verblijf van zes weken uit Amster
dam naar toe gebracht. Hij was elf
Jaar oud en een bleekneusje. Van
dat soort had Je er in 1950 vele
tienduizenden.
Er stonden toen aan de kust of in
de bossen ongeveer 55 'koloniehuizen',
waar ze die bleke kleur van het
kind poogden weg te werken.
Met 'dikke boterhammen en buiten
lucht.'
'Jong Nederland' was zo'n koloniehuis
De nu 35 Jaar oude ex-bleekneus
knarste zich over kalk- en steenstof
op de kromgetroken houten vloer,
diagonaal door de slaapzaal.
Hij glunderde om wat hij nu ging
doen.
Zo is mijn dag dan toch gekomen,'
zei hij, toen hij rechts achterin de
zaal voor een gesloten deur stond.
•Hier mochten we nooit naar binnen,
want hier sliep de zaaljuf. We
konden alleen maar fantaseren.
Hopla.
En toen stootte hij de deur bijkans
uit zijn hengsels en stapte naar
binnen. We volgden. Een geschrok
'Het was een lief mens, de zaaljuf,'
hoorden we hem zeggen, 'ze waren
hier allemaal lief trouwens...'
We gingen weer naar beneden, naar
buiten en achterom het huis naar
de ligkuil. Dat was een flink plein
met een cirkelvormige arcade. Hier
moest Je iedere dag anderhalf uur
op een ligstoel rusten. Of het koud
was of niet, dat maakte niks uit
want in de vloer zat verwarming.
Dat liggen hier vond ik eigenlijk het
enige vervelende van de kolonie'
Maar voor het overige...?
•Het waren zes heerlijke weken voor
me. En ik werd lekker dik en ik
speelde met nieuwe vriendjes. Bij
mij thuis hadden ze het goed, dus
het was niet de löxe van goed eten
en een ruim bed, die 't deed. Bij
andere kinderen, uit achterbuurten
wel. Die hadden zulke ogen als ze
zagen da/t ze alleen in een bed met
lakens moesten slapen. En die
wisten niet wat het was om zoveel
boterhammen te mogen pakken als
Je op kon. Gek genoeg waren het
juist die kinderen, die het snelst last
van heimwee kregen...'
We liepen weg van 'Jong Nederlan i'
Zo'n vijfhonderd meter van ons af,
hoog in de duinen, zagen we
neon-licht branden in de toren van
een lelijk kasteel.
Ach Ja, dachten we, dat was ooit
het Bio-vakantieoord. Daar hebben
ooit ook tienduizenden bleekneusjes
gespeeld. Rammelende collectebusjes
in de pauze in de bioscoop, een
kraai die riep, dat 't duiten kostte
om daar binnen te komen- we
moesten er weer aan denken bij het
gezicht op het bouwwerk daarboven.
Nu woont er de „Unified
Family', een door een Koreaan
geïnspireerde geloofsgemeenschap,
de zoveelste variant op het oude
thema van Gods woord. Het wordt
uitgedragen door Jonge mensen met
plastic zeiltjes om.
Geen bleekneusjes meer daar boven.
Het Bio-Vakantieoord had een paar
Jaar geleden zijn bestemming
overleefd. Net als 'Jong Nederland'.
En als die andere "koloniehuizen':
Onze Woning in Nunspeet, Elim op
Schiermonnikoog, 't Hoge Hout in
Elspeet, Naar Buiten in Oostvoorne,
Villandry in Nijmegen, Dennenlust
in Voorthuizen. En nog vele meer...
In dat jaar 1950 waren er 55, nu
nog 28. En daarvah zijn er nu 15
erkend als 'medisch kindertehuis'- ze
beschikken over een gekwalificeerde
staf van arts, psycholoog, pedagoog,
maatschappelijk werker en verpleeg
kundige.
De overige 13 genieten - door het
ontbreken van die staf of onvol
doende accommodatie - niet die
erkenning van 'medisch kindertehuis'.
Die 13 vormen dus eigenlijk de
voortzetting van wat vroeger 'de
kolonie' heette. Niet dat ze er in de
methodiek van hulp aan de
kinderen nog op lijken. Zo goed als
de kinderen van nu, heel anders
zijn als die van toen.
Men treft bij hen nauwelijks nog
een klassiek bleekneusje. Wel veel
kinderen en verslaafden
patat.
101 jaar
De kinderuitzending bestaat in
Nederland 101 Jaar; in 1873 werd in
Zeist het protestantse kinderhuis
Behtanie geopend.
In 1875 en daar op volgende Jaren
kwamen er kinderkolonies in
Scheveningen, Zandvoort, Wijk aan
Zee, Katwijk aan Zee, Domburg,
Vlieland en Schiermonnikoog.
Aan de kust dus, waar de wind fris
uit een nog schone zee waaide. Pas
later ging men ook de weldaad
waarderen van de zuurstof rijkdom
in de bossen en werden daar
kindertehuizen gebouwd.
Na de 2e Wereldoorlog ontstond de
scheiding tussen A- en B-kolonie-
huizen. Naar de B-huizen, zeer
gering in getal toen nog, zond men
de kinderen, die echt aan een vorm
van, lichamelijke of geestelijke,
ziekte leden. De andere kinderen,
wel zwak maar niet ziek, gingen
naar de A-kolonies.
In de Jaren vijftig beleefde het
fenomeen "kolonie' zün top. In 1953
werden 26.453 kinderen naar de
A-huizen gestuurd, meestal steeds
voor zes weken, men telde in dat
Jaar 1.086.160 verpleegdagen. Naar
de B-huizen, de 'medische', gingen
slechts 521 kinderen, maar die
bleven gemiddeld 20 weken in
verpleging.
Vanaf 1953 is het aantal kinderen in
de "kolonies', de B-huizen, steeds
gedaald: in 1960 20.305; 1965 13.341;
1970 4.142 en in 1973 circa 2.000.
In de 'medische kinderhuizen',
waarvan er nu dus 15 zijn (met een
totaal van 1.021 bedden) ging de lijn
omhoog: 1960 869; 1965 804; 1970
3305 en van 1973 is het cijfer
nog niet bekend.
Het type kind, dat een tijd naar
buiten moet, is heel anders
geworden. Een logisch tijdsver
schijnsel; het heeft met de welvaart
te maken.'
Dat zegt de heer A. N. Vroon. Hij is
secretaris van de Centrale Raad
voor Kinderuitzending, die het
aantal der verenigingen, die de 28
kindertehuizen exploiteren, overkoe
pelt.
Welkom zijn: kinderen met relatie-
problemen (omgangsmoeilijkheden
met leeftijdsgenoten en opvoeders,
opstandigheid, jaloezie, opscheppe
righeid, clownachtig gedrag); kinde
ren met zindelijkheidsproblemen,
eetproblemen, slaapstoornissen,
angst en onzekerheid; kinderen die
nog niet schoolrijp zijn, lusteloos
zijn, niet of slecht spelen en
kinderen met lichte hersenbeschadi
gingen, die leiden tot' ongeremd
gedrag, bewegingsonrust, grillige
prestaties of onhandigheid en soms
ook ongeremde emotionele ontladin
gen met agressie.
Hoe komen die kinderen zo?
'Veel komen er uit gebroken
gezinnen,' zegt de heer Vroon,
'ouders, die scheiden, of vader of
de helft van de kinderen komt uit
moeder komen te overlijden. Bijna
de grote steden Rotterdam, Den
Haag en Amsterdam. En dat moet
ook te denken geven.'
Wachtlijst
Moeilijker
"De indicatie voor uitzending is nog
maar zelden dat een kind er
lichamelijk zo slecht aan toe is. De
psychische klachten hebben het
overgenomen. Je hoort,' zegt de heer
Vroon, 'uit de tehuizen wel eens de
verzuchting: 'De kinderen zijn zoveel
moeilijker dan vroeger1 Begrijpelijk
vroeger zagen de mensen in zo'n
kolonie het kind met de dag
opknappen; hij kreeg een lekker
kleurtje, de magere botten verdwe
nen. Een goede voeding, gezonde
lucht, liefdevolle aandacht en na zes
weken had Je dan eer van Je werk.
Het kind dat naar huis mocht was
soms onherkenbaar in vergelijking
met toen 't kwam. Maar nu, in 1974
is het niet meer zo, dat het kind
De ligkuilHier moes- I
ten de "bleekneusjes" iedere
dag ver-plicht anderhalf uur
rusten ...Nu liggen er scher
ven en groeit er gras
wordt uitgezonden omdat het thuis
geen roomboter kan eten Het is op
een andere manier verzwakt. Kijk
ook naar de duur, dat een kind nu
in een tehuis verblijft: gemiddeld
105 dagen, dat is 15 weken.'
Gesproken wordt nu over het
A-kind, het voormalige kolonieklan
tje.
Er is, anno '74, een wachtlijst. Zowel
voor opname in de medische
tehuizen als in het gemoderniseerde
'koloniehuis.' Die behoefte onder
streept het bestaansrecht. Verdere
onderstreping komt van een publi
catie uit 1968 van drs. L. Kiestra.
"Waardering en Resultaten' heet deze. i
De ouders van 371 kinderen, die
verbleven in een niet-medisch
tehuis, werden door drs. Kiestra
ondervraagd. Van hen achtte slechts
11% de verstrekte hulp onvoldoende,
maar 75% was tevreden tot uiterst
tevreden. Bijna 60 van de j
symptomen, die tot de uitzending
hadden geleid, verdwenen- bij het
overige aantal bleven ze gelijk en in
slechts enkele gevallen verergerden
ze. Veel stoornissen, aldus drs.
Kiestra, die later in he) leven
moeilijkheden zouden geven, waren
bij 64% verminderd.
Normen
Schoolarts
Nog srteeds is de schoolarts de
voornaamste bemiddelaar bij de
kinderuitzending; vorig Jaar kwam
87% van de aanbevelingen van hem
af.
Geen bleekneusjes; wat voor kinde
ren dan wel? Het kinderhuis
'Ketelaar' in Ellecom heeft een lijstje
opgesteld van categorieën kinderen,
die kunnen worden opgenomen. Het
geldt in grote lijnen ook voor de
andere niet-medische kinderhuizen.
Bij de studie tekende de psycholoog
drs. J. S. Gruschke aan: 'We zijn
een beetje huiverig geworden ten
aanzien van de normen, die zich al
heel lang hebben laten gelden: zoals
het kind is gegroeid, is gebruind en
het er gezond uitziet. Toch zijn deze
oude 'bleekneusjes-huis-normen' zo
gek nog niet. Immers een fysiek
gezond en uitgerust kind kan een
situatie, hoe beroerd ook, altijd
beter aan dan een fysiek ongezond
kind. Ook deze normen mogen we
best blijven hanteren, mits we er
dan maar van uit gaan dat er ook
andere normen zijn.'
Niet alleen dikke boterhammen en
buitenlucht dus. Een andere aanpak
in de gestileerde kolonie van
vandaag. Daarginds aan de kust en
in het bos, in die 13 huizen, ligt
voor duizenden kinderen misschien
wel een dam in de stroom, die leidt
naar het valium van de volwassen
heid.
'Jij moest maar eens een poosje
naar de kolonie..' - t is nog steeds
van deze tUd.
Midden vorige week was het bestuur
van de Centrale Raad voor
Kinderuitzending weer eens op
bezoek bij staatssecretaris Hendriks
van Volksgezondheid.
Onderwerp van de gehouden confe
rentie: het uitblijven van de
'mediscne erkenning' van de 13
kindertenuizen, de voormalige
A-kind?rkolonies, die in ons land
nog functioneren. Vijftien andere
huizen hebben wel die erkenning,
hetgeen in de exploitatie een forse
Jas scheelt.
Immers: die kwalificatie van
medische inrichting komt bij de
vergoeding van de verpleegprijs de
Algemene Wet Bijzondere Ziektekos
ten in werking. De AWBZ Steunt die
exploitatie van het erkende kinder
tehuis voor de helft. De overige 50%
komt voornamelijk uit de pot van
de Algemene Bijstandswet.
Bij de verpleging van kinderen in
niet-er'cende tehuizen kan op de
AWBZ yten beroep worden gedaan;
het is dan alleen de Bijstandswet,
waarvan ouders hulp mogen ver
wachten. Of beter: moeten verwach
ten, want nooit kwam het voor dat
mensen uit eigen zak de dagprijs
van 65.- konden betalen, die thans
geldt voor de verpleging van een
kind.
De Centrale Raad voor Kinderuit
zending is het oneens met het
onderscheid tussen medische en
niet-mecksche kindertehuizen. Tn de
praktijK, zo stelt de raad, 'leveren
beide groepen huizen een adequate
bijdrage aan de gezondheidszorg
Ook in het parlement is al enkele
keren over het onderscheid bij de
twee categorieën kindertehuizen
gepraat. In de vaste commissie voor
de volksgezondheid waarschuwde het
P.v.d.A.-l.d Dolman nog op 24 Juni
'Het bezwaar is namelijk dat in
sommige gemeenten, waar de
gegadigden, de ouders, geheel zijn
aangewezen op de Bijstandswet en
niet graag een beroep daarop doen,
blijkens de feiten, in die gemeenten
die gegaaigden wegvallen.'
En dan is het eigentijdse bleekneus
je de dupe.
Het 'Koloniehuis voor Jong Nederland' in Bergen aan Zee: aan de buitenkant nog stevig, maar binnen een bouwval...
