De kompels
van de
kernenergie
NU en STRAKS
Radio-actief
afval in
de verlaten
Asse II-
zoutmijnen
tussen
ZATERDAG 15 JUNI 1974
Voorzichtig manoeuvreren met een stalen container radio-actief afval.
REMLINGEN W-Dld) De liftkooi valt met een snelheid van 10 meter per seconde
de pikdonkere schacht van de verlaten Asse Il-zoutmijn in. „Nee, nee" weert dipl. ing.
Helmut Kolditz af wanneer ik wat bedenke lijk kijk naar twee vaten vlak voor onze voe
ten. „Dat is geen radio-actief afval maar olie voor ons machinepark beneden". Even later
staan we driekwart kilometer dieper in de schaars verlichte zoutgangen. Helm op, wit
te jas aan, een mijnlamp en een zuurstofmasker mee, een pendosimeter voor het registre
ren van de opgelopen straling in de zak. Af en toe komen we iemand tegen, de kompels
van het kernenergietijdperk. Ze groeten elkaar nog op de ouderwetse manier: „Glück
auf!" Asse II in West-Duitsland, een steenzoutformatie in een klein dorpje achter Wol
fe nbiittel, een kilometer of tien van de oostgrens, is een van de eerste plaatsen ter we
reld waar grote hoeveelheden radioactieve resten voorgoed onder de grond worden ge
stopt. Wordt het inderdaad het begin van het antwoord op de vraag: hoe komen we van
ons atoomafval af?
Nu al weer een Jaar of zeven arri
veert er in het dorpje Remlingen
biina dagelijks een lading in vaten
of stalen containers samengeperst
vast radioactief afval. Het is af
komstig van kerncentrales in West-
Duitsland. van ziekenhuizen, waar
bestralingen worden uitgevoerd, van
onderzoekcentra. Op 450 en 750 meter
onder het oppervlak van de Asse-
heuvel sjouwen vrachtwagens het
6pul door de gangen naar de lege
zout kamers, waar het wordt opgesta
peld of omzichtig op afstand be
diend in een stortholte wordt gede
poneerd. De verpakking en behan
deling is afhankelijk van de hoe
veelheid straling die het aangeboden
materiaal uitzendt.
Het vraagstuk van het radioactief
afval beheerst op het ogenblik in de
hel^ wereld de discussie over de ver
dere ontwikkeling en het toenemend
gebruik van kernenergie voor de op
wekking van electriciteit Anders
dan bij vele vergiften het geval is
die kunnen worden verbrand of via
een chemisch proces onschadelijk
kunnen worden gemaakt laat radio-
qctivitett zich niet kunstmatig ver
nietigen. Radioactiviteit heeft de
eigenschap dat het verdwijnt in de
tijd. Men spreekt dan ook van verval
en halveringstijden. Voor sommige
radionucliden kan dat erg lang du
ren: er zijn stoffen die na eeuwen,
na miljoenen Jaren nog steeds niet
alle activiteit hebben verloren.
Er is de laatste tijd heel wat gegoo
cheld met cijfers van hoeveelheden
radioactief afval, waarmee we ocs-
zeil en ons nageslacht zouden upva-
deien bij bijvoorbeeld een verdubbe
ling of verdrievoudiging van net
aantal kernenergiecentrales dat we
op het ogenblik draaiende houden.
Veel spraakverwarring is er ook over
de s'K>rten afval en de oplossingen die
voor die soorten al of niet bruikbaar
zijn Tenslotte wordt door dat laat
ste de omvang van het hele afval-
vraagstuk bepaald.
Door
Kees van der Maas
"ten en slib dat bij de behandeling
van radioactief afvalwater achter
blijft, verder papier, gecontamineerd
gereedschap, beschermende kleding
as plastic folies enzovoorts. Dit ma
teriaal zendt n lichte stralingsdosis
uit. Samengeperst en in vaten ver
pakt is dit materiaal in zee te dum
pen, op te slaan in silo's en bunkers
te begraven in speciale verpakking
vlak onder het aardoppervlak of - zo
als in Asse en in de Verenigde Sta
ten gebeurt op te bergen in sta
biele zoutformaties.
- middel-actief vast afval: in om
vang is dit afval veel minder, maat
de radioactiviteit ligt hoger; het
gaat om afgewerkte narsen, om in-
damperresidu appendages enzo
voorts. Als oplossingen voor de ber
ging en verwerking van dit afval
worden ongeveer dezelfde methooea
gebezigd, maar dan wel met extra
afscherming rond de verpakking.
- hoog actief vast afval: hiertoe wor
den gerekend de harsen vilt het bin
nenste van een kernreactor, filters,
houders van de zogenaamde splijt
stofelementen, regelstaven enzovoorts.
Het merendeel van het radioactief
afval in deze categorie komt niet
rechtstreeks uit de kerncentrales,
maar uit de zogenaamde opwerkings
fabrieken. Dat zijn de bedrijven -
ln Europa staan er hooguit vier -
waar de brandstofelementen uil een
kerncentrale, dieaan vervanging toe
zijn, opnieuw voor gebruik geschikt
worden gemaakt. Bij die bewerking
blijft een hoeveelheid materiaal ach
ter kernsplijtingsafval dat bij
zonder radioactief is en long blijft.
Discussie
het zoeken naar een definitieve op
lossing is vertraagd doordat er nog
nauwelijks een reden was om naar
een definitieve opslag uit te zien: de
hoeveelheid was er nog te klein
voor. De voorzitster van de Ameri
kaanse Atomic Energy Commission
(AEC), de biologe dr Dixie Lee Ray
heeft het laatst zo uitgelegd;
"Iedereen wil van ons weten waar
om we op dit moment nog niet een
plaats kunnen aanwijzen waar we
dit spul opbergen en behandelen. Het
antwoord is erg eenvoudig: er ls ge
woonweg nog niet genoeg van. De
kerncentrales die in bedrijf zijn pro
duceren grof gezegd nog niet voldoen
de afval. Over een Jaar of tien en
dan hebben we ook de oplossing ge
vonden hebben we genoeg kern-
oentrales om de uitgaaf voor deze
voorziening en de onderneming er
van te waarborgen". Het heeft er al
lemaal mee te maken dat het he
te en hoog radioactieve afval uit de
opwerkingsfabrieken een vrij lan
ge periode nodig heeft voordat het
rijp is voor definitieve opslag. In die
tijd moet het worden gekoeld, be
schermd en bewaakt. Kortom, er ls
nogal wat onderhoud bij nodig. De
eerste en voornaamste zorg is dus
vooral uitgegaan naar de tijdelijke
behandeling van dit hoog actieve af
val. Het zogenaamde kernsplijtings-
afval bestaat voor een deel uit radio
nucliden die na een aantal Jaren hun
"giftigheid" zo goed als verliezen.
Daar zit 'm de moeilijkheid dus
niet. Het probleem ligt vooral bij de
stoffen die tijdens de kettingreactie
in het hart van de kerncentrale zijn
gevormd uit het uranium: pluto
nium, americium, strontium, cae
sium. Splijtingsprodukten die niet al
leen honderden Jaren nodig hebben
om maar een klein deel van hun ra
dioactiviteit te verliezen, maar die
bovendien heel lang vrij veel
warmte blijven afgeven.
Rubrieken
Voor een beetje zicht op de zaak ls
het nodig even de indeling in rubrie
ken te volgen, zoals de International
Atomic Energy Agency (IAEA) te
Wenen heeft opgesteld voor het ra
dioactief vast afval. Het zijn er
drir
laag actief vast afval: oanoentra-
In de discussie over de vraag of er
nu wel of niet een oplossing is oi ge
vonden zal worden voor de verwij
dering van radioactief afval uit de
samenleving wordt deze laatste ca
tegorie, dit hoog actief afval bedoeld.
Tot nu toe is dat kernsplijtingsaf-
afval overal tijdelijk opgeslagen.
Doorgaans in vloeibare vorm in
tanks bij de opwerkingsfabrieken.
Eigenlijk komt het erop neer dat
Research
In een heel rijtje landen is intussen
de research naar het antwoord op de
vraag "wat moeten we op de lange
termijn met al die rommel aan?" op
gang gekomen. De industrie bemoeit
zich ermee, de overheid probeert het
onderzoek in een hogere versnel
ling te krijgen door extra kredieten
voor toegespitste programma's be
schikbaar te stellen, wetenschappe
lijke instituten en instanties belast
met de gezondheidsbescherming ma
ken berekeningen over de hoeveelhe
den die aan radioactief afval ver
wacht moeten worden en welke
eisen er aan de definitieve opslag
moeten worden gesteld.
Al in 1957 werd in de Verenigde
Staten van Amerika de gedachte ge
opperd om het afval in zoutforma
ties te deponeren. De National Aca
demy of Science in Washington DC,
heeft sindsdien een enorme hoeveel
heid fundamenteel wetenschappelijk
onderzoek verricht op dit terrein.
Er zijn proefprojecten opgezet, geo
logische formaties op hun bruikbaar
heid onderzocht, heftige discussies
ontstaan over de keuze van bijvoor
beeld een zoutformatie in het Ame
rikaanse Lyons (Kansas). Het onder
zoek heeft vorderingen gemaakt
maar er is met name in Ameri
ka ook veel tijd verspild. Daar
kwgm bij dat de aanbevolen techni
sche oplossingen allemaal een beet
je in de theoretische sfeer bleven:
er werd vastgesteld dat geologisch
stabiele formaties van bijvoorbeeld
graniet of steenzoutafzettingen aan
de veiligheidseisen beantwoorden en
REMLINGEN Het grote wiel boven de schacht van de
atoomafval-zoutmijn Asse in West-Duitsland.
derland onderzoek verricht naar de
maties. De vraag waar het daarbij
steeds om draait is: hoe groot is de
kans dat het in de aardkorst ge
stouwde afval in aanraking komt
met het grondwater en dat op die
manier radio-activiteit in het drink
water of het voedsel belandt? "Eigen
lijk wordt dat bij deze vorm van op
slag als het zogenaamde maximale
ongeluk dat zich zou kunnen voor
doen beschouwd", zegt ing. Kolditz.
"Daar moeten wij bij al onze onder
zoekingen voortdurend rekening mee
houden, dat bepaalt of een formatie
geschikt is. Als werkelijk blijkt dat 'n
dergelijk risico te verwaarlozen is
dan heb je volgens de huidige stand
van de wetenschap en de techniek
de beste methode van opslag gevon
den".
De Duitse onderzoekers in de As-
se-mijn zijn erg zeker van hun zaak.
Terwijl we met de diessellorrie door
de zoutgangen stuiven vertelt mijn
begeleider dat volgende week n gro
te groep deskundigen van de Ameri
kaanse Atomic Energy Commission
zich in Wolfenbtittel en Remlingen
komt oriënteren. "We krijgen hier
erg veel bezoek, uit alle mogelijke
landen waar men zich met kernener
gieproblemen bezig houdt en met de
opslagkwestie te maken heeft. Laatst
nog kwam er een groot gezelschap
van een congres in Wenen een dagje
voor een excursie door de zoutmijn
overgevlogen. Daar waren ook Rus
sen bij. Die geven hun ogen goed de
kost, vragen honderd uit, maar ont
wijken het antwoord als Je wilt we
ten hoever ze daar staan met de re
search en de ervaringen."
De uitwisseling van wetenschap
pelijk materiaal dat in een reeks van
Jaren rondom het afvalvraagstuk is
verzameld begint langzaam maar
zeker op gang te komen. Vooral voor
een land als Nederland is internatio
naal overleg van het grootste be
lang. Met kerncentrales in huis dra
gen we straks ook aan de hoop af
val bij. Het is de vraag in hoever we
daarbij afhankelijk blijven van de
buurlanden. Als de technische pro
blemen zijn verholpen moeten we
natuurlijk niet blijven zitten met de
moeilijkheidwie is bereid an
dermans afval te accepteren?
Doorzetten? Nederland heeft in
1972 bij de Europese Commissie een
voorstel Ingediend om een nadere
studie over de verwerking van het
hoog actief afval op te nemen in het
meerjaren programma Eurakom
wil eind dit Jaar dat programma heb
ben geformuleerd. In de Verenigde
Stten wil men aan het begin van de
Jaren '80 beschikken over een defi
nitieve opslagplaats voor commer
cieel gebruik, omdat dan het eerste
aanbod van het hoogactieve mate
riaal wordt verwacht. Waarop zal al
dat onderzoek nu in hoofdzaak zijn
gericht? Er moet eigenlijk aan twee
toelangrijke voorwaarden worden
voldaan:
de hoeveelheid moet zo klein mo
gelijk worden gehouden:
het afval moet zo ver mogelijk
buiten de biosfeer worden gehou
den.
Hoever het onderzoek op deze ter
reinen staat? In Frankrijk, Duits
land en de VereniRde Staten werken
proeffabrieken om het kernsplij -
tingsafval te versmelten tot een
soort glasachtig produkt. De technie
ken daarvoor zijn al vrij ver ontwik
keld. In de Duitse Assemijn houdt
men er rekening mee dat in 1976
dergelijke glasblokken voor perma
nente opslag zullen worden aange
boden.
Het Gesellschaft für Strahlen und Opengewerkt model van een 660 MW-drukwaterreactor.
geschikt zijn voor de opslag van ra
dioactieve afval, maar in de praktijk
toegepast wordt de methode nog
steeds niet. Nu de discussie over
dit vraagstuk zo duidelijk gaat mee
spelen in de beoordeling van de
kernenergie voor de naaste toekomst
zal het antwoord overtuigender moe
ten worden. Daar is iedereen het
wel over eens. Bij de National Aca
demy of Science zei een deskundige
van het team dat het afvalonderzoek
begeleidt me: "De algemene be
zorgdheid over deze zaak neemt met
de dag toe. Ik vind dat bijzonder nut
tig. Het stimuleert het onderzoek al
leen maar. Als ik afga op de resul
taten die tot nu toe zijn bereikt en
de vorderingen die worden gemaakt,
heb ik het gevoel dat we op weg zijn
naar een afdoende oplossing. Maar
we moeten nu wel doorzetten".
Umweltforschung, een Duitse staats
onderneming die zich met technisch
en wetenschappelijk onderzoek in
milieuvraagstukken bezighoudt, treft
op het ogenblik voorbereidingen voor
de opvang van dit hoog actieve ma
teriaal. Het is verder de bedoeling
dat tegen die tijd ook honderd kan
nen hoog actieve elementen uit een
proefreactor in Jülich in de Asse
mijn worden weggestopt. De Duit
se regering heeft in 1967 deze berg,
waaruit zestig jaar zout was gedol
ven, aangekocht om er technieken
en methodes te ontwikkelen voor de
opslag van radioactief afval. Men
heeft er de ruimte: in totaal zo'n 2.5
miljoen kubieke meter. En het is er
niet bij een aantal simpele proeven
gebleven. Er liggen nu al ruim 36.000
vaten met laag actief vast afval en
260 vaten met middelactief afval. De
steenzoutformatie wordt als bijzonder
stabiel beschouwd, droog en volko
men toegankelijk voor grondwa
ter en gas, een goede warmtegelei-
ding. De omstandigheden zijn er
dus voor een opslagplaats bijzonder
gunstig. Dat kan niet van alle zout
formaties worden gezegd.
Nederland
Op het ogenblik wordt ook in Ne-
mogelijkheid van opslag in zoutfor-
