TEXEL
WAD M?
WAT DE DRAAGKRACHT VAN
BOSDUIN EN HEI BETREFT
ZIT HET EILAND VOL...
ZATERDAG 15 JUNI 1974
PAGINA 13
Sommige Duitse Waddeneilanden,
kijk maar op Sylt, dat overigens
met een dam aan hot vasteland ge
klonken zit, zün hun eigen, in vele
Jaren van langzame ontwikkeling
opgebouwde karakter volkomen
kwijt. In plaats daarvan: brede bou
levards, langs heel de kust. toren
hoge hotels, supermarkten, alles ge
financierd door ontwikkelingsmaat
schappijen, die van de eigen kleine
nerinkjes niets meer heel gelaten
hebben.
Eveneens naar de knoppen is' de
natuur, en daarvoor, de rust en de
verademing kwamen toch oor
spronkelijk de mensen.
Hoe zit dat nu op onze eigen vijf
bewoonde Waddeneilanden? We zijn
er gaan kijken, vlak voor een nieuw
toeristisch hoogseizoen.' Deze week is
Texel als eerste aan de beurt.
Het conflict is komende, dat is dui
delijk. Het is duidelijk om wat er nu
gebeurt rond de Landelijke Vereni
ging tot Behoud van de Waddenzee.
Toen de "landelijke vereni
ging" zich nog beperkte tot aansla
gen van buitenaf, schietoefeningen,
booractiviteiten, vond zij de ge
meentebesturen op de eilanden
vaak pal naast zich, maar nu de ver
eniging zich keert tegen bestem
mingsplannen, uitbreiding van
jachthavens, bouw van zwembaden,
tegen sportvlieger!j, tegen alles wat
geld in het eigen gemeentelijke laatje
kan brengen, nu is zij plotseling zo
populair niet meer.
Op Neerlands grootste Wad
deneiland, Texel, groeit het inzicht
dat er een eind moet komen aan de
wildgroei van de recreatie.
Er is een recreatiebasisplan opge
steld, dat echter nog voorziet in eni
ge groei van de logiesaccommodatie.
Maar hoe moet Je voorkomen dat
er teveel auto's het vrij gemakkelijk
bereikbare eiland op willen? Direc
teur M. C. de Groter van de TESO,
die twee grote autoveerboten ex
ploiteert: "Als je straks geen duinen
meer hebt maar alleen klinkers en
parkeerplaats, hoeft t voor my
niet meer, maar aan de andere kant.
Je kimt geen bordje in Den Helder
zetten met: sorry, maar we zitten
vol".
Wethouder Jan Daalder: "We wil
len wel, maar door de grootte van 't
eiland zien we geen kans de auto U
verbannen. Volgens het nieuwe be
stemmingsplan buitengebied zullen
we wel zoveel mogelijk aantrekke
lijke fietspaden creëren".
"Met alle respect voor de landelij
ke vereniging", zegt Daalder, "de ge
meente heeft zelf voldoende verant-
woordelijksheidsbesef".
Met de veelgeroemde Texelse open
hartigheid oordeelt veehandelaar
Joh. Roeper heel wat harder: "Ik
heb voor die mensen die alsmaar
protesteren, maar één goed Amster
dams woord: zeikers".
"De Texelaar is gauw op zijn teen
tjes getrapt", zo reageert de bioloog
Peter de Wilde, die op het eiland de
landelijke vereniging vertegenwoor
digt, "maar wij moeten het gemeen
tebestuur nageven dat het zelf een
groot, commercieel recreatieproject
van een ontwikkelingsmaatschappij
in de kiem heeft gesmoord en dat
het ook de ontwikkeling van de twee
de woningen heeft afgeremd".
Dr. Jac. P. Thijsse, herontdekte voorganger van eenieder die de natuur bemint, besloot in
het jaar 1927 zijn Verkade-album over Texel met de volgende hoopvolle regels: „Er begint
zich al langzamerhand een broederschap te vormen van vrienden van Texel. Dat zijn in de eer
ste plaats Nederlanders, maar ook Zwitsers, Engelschen, Schotten, Amerikanen, Duitschers
en Franschen. Hoe meer hoe liever, want des te eerder zal men begrijpen dat Texel zoveel mo
gelijk ongerept moet blijven, in het bijzonder zijn duinen en stranden. Gelukkig bestaat daar
voor goede kans."
Hoe meer hoe liever?
In het Pinksterweekeinde van dit
Jaar 1974 is ie stroom van toeristen
naar ons grootste Waddeneiland al
knap op gang gekomen. Tussen Den
Helder en 't Horntje varen ze onop
houdelijk heen en weer, de "Texel-
stroom" en de "Marsdiep", een over
tocht van twintig minuten. Zonder
avontuur, want deze twee grote kop-
laders glijden glad door het rater,
'n varen dat niemand hoeft te vre-
Door
Jan Ottens
Om de beurt openen de beide wit
te reuzen hun grote muil om de auto'
de caravans, de bromfietsen, heel die
bonte mengeling van vakantievier-
ders het eiland op te spuwen. En na
elke aankomst is er die sliert van ge
luid die uitwaaiert over heel Texel.
Op sommige dagen in het hoogsei
zoen torst dit eiland behalve zijn
11 OOG eigenheimers ook nog eens
50 000 gasten.
Hoe meer hoe liever, want des te
eerder zal men begrijpen dat Texel
zoveel mogelijk ongerept moet blij-
West van 't Horntje ligt net d'ün-
meeitjt De Geul. een natuurreser
vaat. Van al de weg is te zien dat
een wit ding zich langzaam dooi ui
watei beweegt. Een lepelaar, vertelt
oe 8 maal vergrotende veldkijker, iets
kleiner dan de ooievaar is de lepe
laar. de trots van Texel, zeker zo'n
mooie vogel. Om aan eten, kleine wa-
Het polderlandschap rond Den Burg.
terdiertjes, te komen zwaait hij met
zijn zwarte, spatelvormige snavel
heen en weer door het water
Als aan de wadkant van Texei de
vloed het water door de geulen en
prielen van de Waddenzee terug op
stuwt tot hoog aan de dijk, heeft het
vogelvolk daar niets meer te zoeken.
Vóór 't wassende water uit hebben
de beesten in grote vluchten de.
vruchtbare bodem, die berstens
vol klein eetbaar spul zit, verlaten,
richting eiland om te rusten en om
de maaltijd' te verteren, totdat de
wadbodem opnieuw droogvalt. In sen
-eeuwig ritme trekken de vogels heen
en weer, tussen zee en land en van
het ertussen gelegen polderlandschap.
Maar het oudste deel, rond hoofd
plaats Den Burg, ligt hoog genoeg
om het ook zonder zeewering droog
te houden.
Hier zijn 't andere vogels; beide
zijn zy even afhankleijk.
Noordzeeduinen en waddendijk be
schermen in een veilige omarming
kleine kwetterende gedoe dat on
zichtbare nestjes bouwt in 't struik-
was: fitissen, winterkoninkjes, kneu
en. mezen, vinken, fluiters, zwartkop
pen. Een koor van zangers dat in de
broedtijd 's morgens vroeg zo vol
overtuiging tegen elkaar opbiedt dat
horen en zien Je vergaat. Geluidshin
der ja, als het niet zo mooi was.
Harde rock
In de Dorpsstraat van Texels eni
ge echte badplaats. De Koog, zwaait
's avonds laat de deur van een dan
cing open. Harde rock ontsnapt. Jon
gens en meisjes, met warme hoof
den van sigarettenrook en drank,
begeven zich richting camping in de
duinen, waar Je de wind en de zee
altijd hoort. Als het heet is, slaapt de
Jeugd ook wel op het strand.
Begrijpen dat Texel zoveel
mogelijk ongerept moet blijven, in
het bijzonder zijn duinen en stran
den. Maar Thijsse kon onmogelijk de
groei van de massarecreatie voor
zien. of de groei van de vrijetijds-in-
dustrie, of die van de motorisering.
In de meer dan 20 kilometer lange
rij van blonde duinen telt Texel
slechts een achttal slagen. Daarlangs
trekt op warme zomerdagen de lan
ge file badgasten naar het brede
strand. De grote parkeerplaatsen lo
pen vol met een veel te felle veel
kleurigheid aan auto's, die in de zon
zeer aan de ogen doet. De mensen
verruilen hun hoogoventjes-op-wie
len voor het zinderende zand van t
strand. De paviljoens met bier en ijs
binnen loopbereik, klitten ze daar
elkaar. Tienduizenden op een
dag.
Zilvermeeuw
Nauwelijks een kilometer verder
op trekt in alle eenzaamheid een
zilvermeeuw mossels van een strek
dammetje. Hij schrokt ze compleet
binnen, sterke kringspieren
zullen er straks voor zorgen dat de
schelpen in zijn maag worden ver
malen tot gruis. Daar ontdoet de zil
ver zich van door 't weer op te ris
pen.
Deze lelieblanke reus onder de
meeuwen broedt in de duinen,
meestal op drie bruine-groene eie
ren met onregelmatige donkere vlek
ken. in een nest van lange droge
grassen zomaar op de grond. Het
gaat de zilvers goed, dankzij de
mensen, want ook in hun afval vin
den de meeuwen veel eetbaars.
Zo uit zich de invloed van de toe
risten aan de ene kant in een toene
ming van het aantal meeuwen, wei
nig gespecialiseerde vogels die alles
rauw lusten, maar aan de andere
kant in een daling van de grote
meerderheid aan soorten die gespe
cialiseerd als ze zijn, zich niet aan de
veranderingen kunnen aanpassen.
De vogelrijkdom in het Texelse duin
is de laatste jaren met 10 tot 15 pro
cent teruggelopen.
Recreatie, landbouw en visserij
dragen elk voor een ongeveer even
groot deel de economie van Texel. Elk
voor zich miljoenenbedrijven. Op
een eiland dat door zijn talloze over
gangen van zoet naar zout water,
van laag naar hoog water, van wa
ter naar land, van kalkrijk naar
kalkarm, van bos naar duin, van
zuidhellingen naar noordhellingen,
van loofhout naar naaldhout, van
weide naar akkers van voedselarm
naar voedselrijk even talloze varia
ties telt in zijn planten- en dieren
wereld.
De gehele Nederlandse flora telt
ongeveer 1360 soorten. Texel heeft er
600, en is daarmee meer dan 3 maal
zo rijk als op grond van de opper
vlakte (18.000 ha.) verwacht mocht
worden.
In heel Nederland broeden onge
veer 170 soorten vogels, op Texel 121.
2 maal zo veel als gemiddeld elders
in Nederland op dezelfde opper
vlakte.
Zo'n land is interessant voor de
mensen die wel eens wat anders wil
len zien dan asfalt, flats, tulpen en
mussen. Maar het "hoe meer hoe
liever" van Jac. P. Thijsse begint
zijn schaduwzijde te tonen: zes we
ken hoogseizoen, twee miljoen over
nachtingen, 12.000 auto's op 240 ki
lometer verharde weg, kan de na
tuur dat wel hebben?
Het antwoord is dat men op Texel
begint in te zien dat er grenzen zijn.
Jarenlang werd de groei van de re
creatie gestimuleerd, nu wordt er
vrij serieus gedacht aan afremming.
Overspoeld
Jan Daalder. Texelaar van 63 Jaar,
die 's morgens post bezorgt en 's
middags wethouder is, of was, want
hij is niet aan 'n nieuwe zittingspe
riode begonnen. Jan Daalder zegt:
"Texel wil niet overspoeld worden.
Wat de draagkracht van bos. duin en
hei betreft, zitten we vol. In de lo-
giesaccommodatie denken we nog
aan een kleine uitbreiding, maar
dan houdt het op".
De Texelaar is materialistisch,
zegt men, hij wil verdienen, de mid
denstand, de pensionhouders en de
kamerverhuurders, die zullen toch
wel méér willen?
Daalder: „Materialistisch? Ga dan
maar es in Marken kijken".
Maar de Texelaars stopten hun
gasten in kippenhokken om óók aan
de opkomende recreatie te kunnen
verdienen.
„Aan die kippenhokrecreatie,
hebben we wat gedaan. We hebben
een zomerwoningverordening ge
maakt, achter de eigen woning moet
een behoorlijk onderkomen staan.
Maar 't werd ook wel es andersom
gedaan, hoor.
Dat de Texelaars zelf in
het kippenhok sliepen. Overigens uit
het ontwerp-bestemmingsplan voor
het buitengebied verdwijnt die mo
gelijkheid van zomerwoningen weer".
Tuin wall en
In Texels buitengebied zien de tuln-
wallen geel van de rolklaver en de
boterbloem, en lila van 't Engels
gras.
Tuinwallen, karakteristiek voor het
polderland, zijn gestapelde graszo
den rond de schapenweiden, én kos
telijke leefgemeenschapjes, waar in-
sekten en vogels graag komen. Even
karakteristiek zijn de schapenboe
ten, hooiopslagschuren, altijd met
hun ene schuine kant gericht naar de
geduchte zeewind.
Ook de landbouw brengt zo'n 30 mil
joen 's Jaars in Texels kas. Niet de
duizenden schapen, die voornamelijk
vanwege het vlees in het buitenland
zeer gewild zijn, maar de koeien met
hun melkproduktie vormen het be
langrijkste agrarische kapitaal van
het eiland.
Zolang de boer kleinschalig bezig
was, was hij het die het landschap
mooi maakte, maar de Texelse boer
is vooruitstrevend. De melkproduktie
per koe is zowat de hoogste in heel
Noord-Holland, dankzij kunstmest en
hoogwaardig gras. Het rendement
ging omhoog na rui'verkave-
ling, schaalvergroting en de intro
ductie van moderne machines.
De progressieve boer maakt van z'n
land een vreugdeloze eenheidsworst,
maar hij moet wel, want ènders doen
is economische zelfmoord. Wellicht
kunnen de belangen van natuurbe
houd en landbouw samengaan in een
nationaal landschapspark, waar de
milieuvriendelijke agrariër wordt ge
gesubsidieerd tot nut van 't alge-
Ach, Voor Texel kan men dat eigen
lijk wel vergeten.
Toen vorig Jaar de discussie over
net landschapspark eindelijk een
beetje warm begon te lopen, ruim
den talloze boeren, die de bui zagen
hangen, hun tuinwallen nog gauw
even op om ze te vervangen door
paaltjes met prikkeldraad.
De Dorpsstraat in De
Koog: bars. bistro's, super
markten, gokautomaten-hal-
Een belangrijk man in de Texelse
landbouw als veehandelaar
Joh. Roeper wuift, nadat hij aan de
rechtlijnige landbouw van de IJs-
selmeerpolders zijn liefde heeft ver
klaard, alle bezwaren weg: De
boer", zegt hij, "heeft het landschap
altijd verzorgd,/ en dat zal hij blij
ven doen. Als landbouwer, niet als
gesubsidieerd parkwachter".
Schadebrengende, moderne land
bouwmethoden? "Ach, wat, meneer.
Diezelfde vogels, die ze hier in de
terreinen van vogelbescherming pro
beren te beschermen, die komen op
het groene land van de boer om te
eten".
Ook Roeper is er voor dat het met
het toerisme niet erger wordt: "in 't
hoogseizoen is het wel erg druk op
de wegen en de boeren klagen er over
dat de toeristen zo maar door hun
korenveld lopen". Zo kijkt een ieder
op zijn eigen manier aan tegen het
conflict tussen recreatie, natuurbe
houd en landbouw.
Pretpark
In De Koog is een gokautomaten-
hal verbouwd tot bistro, en een
woonhuis tot gokautomaten-hal. De
Texelse middenstand vaart wel bij
het toerisme, maar de bomen groei
en niet tot in de hemel.
De Jonge Ondernemers, 22 Jonge
zelfstandigen en zonen van zelf
standigen die binnenkort de zaak
van hun vader zullen overnemen,
zien dat wel in.
Woordvoerder Jook Nauta, foto
handelaar in Den Burg: "Sinds '66
vooral is de recreatie stormachtig ge
groeid. Waar wij nou mee te maken
krijgen, zijn problemen van plekbe-
lasting, van personeel, eigenlijk dus
van verminderde meeropbrengst: t
loont niet meer om voor zo'n korte
seizoenspiek te blijven investeren, 't
Verschil tussen Juli en december
wordt te groot. Daarom zouden wij
graag seizoensverbreding zien, en
investeren in de kwaliteit van de re
creatie. Men heeft altijd ten onrech
te gedacht dat Je de toeristen alleen
maar onderdak hoefde te breneen,
maar Je moet ze méér bieden. Niet
alleen uit zakelijke overwegineen,
maar ook uit, zeg maar liefde voor t
eiland. Geen pretpark, maar een re
creatielandschap dat afgestemd is op
de natuur, Juist om de toeristen uit
de kwestbare gebieden te houden".
