Valdez'
troepen
slaan 2e
beleg
feij2DEN BELEEFDE DIT VANNACHT VIERHONDERD JAAR GELEDEN
|rtij
oor lage
uren
DAG 25 MEI 1974
Ondanks
GE
vijt];vui/riiu^cn
mze sieraden nog be taai-
Door het toepassen van
de laagste marges,
schoonheid van een col-
blijft daardoor bereik-
voor iedereen.
un.1 «dert meer dan 35 Jaar het
Nad betrouwbare juweliersadres,
de voordeligste prijzen,
de beste vak-service door
onze eigen ateliers.
UW JUWELIER
v. d. Water
Haarlemmerstraat 181
LEIDEN Het is in de komende nacht precies vierhon
derd jaar geleden, dat Valdez' voorhoede onder bevel van
Luis Gayton opnieuw thans voor een tweede beleg
voor Leidens veste verscheen. Eerste krijgshandeling van
de Spanjaarden was toen het wederom in bezit nemen van
de na het eerste beleg nog in tact-zijnde schansen onder
Leiderdorp. In deze nacht begon Leiden aan één van de
donkerste - zo niet de donkerste - bladzijden van zijn his
torie. Het waren maanden waarin de bevolking in doffe be
rusting en in dagelijks teleurgestelde hoop in de grootste
ellende voortleefde. Een moordend beleg, dat tot overmaat
van ramp ook nog gepaard ging met het uitbreken in juli
van de pest. Binnen enkele weken sloopte deze vrese
lijke ziekte honderden mensen in de kracht van hun leven,
hele gezinnen stierven uit De moedige en standvastige
stadssecretaris Jan van Hout becijfert het aantal doden
hongersnood en pest dat tijdens dit tweede beleg is ge
vallen op bijna zesduizend.
ADVERTENTIE
De P. v. d. A.wil de
bevolking inschakelen
Het verwijt dat de PvdA 49% van de bevol
king wil uitschakelen klinkt al te dwaas. Zeker
uit de mond van het CDA. dat - zolang het aan
het bewind was - 99% van de bevolking nooit
heeft willen inschakelen. De PvdA bracht open
bare frak tie verg aderingen, wijkbijeenkomsten en
hoorzittingen in Leiden. Zonder hulp van PvdA-
raadsleden zouden vele groepen in Leiden bij
de VVDCD A-wethouders nooit gehoor gevon
den hebben. Een daadkrachtig progressief wet
houders-team kan - eindelijk - ernst gaan ma
ken met de democratisering van het Leids ge
meentebestuur. Bij de PvdA hebt U meer in»te
brengen dan alleen Uw stem.
Het kan anders, óók in Leiden
Is uw vrouw uit de kamer?
Dan hebben we hier een ideetje om uw zakgeld te verhogen,
eens met haar over uitzendbureau Luba. Een paar daagjes per
werken. Extra huishoudgeld, een royaler leven, vult u maar in.
slimme vrouwen doen 't al. En niet alleen roje.
Direct bij het eerste alarm trekt
in de nacht van 25 op 26 mei hop
man An dries Allaertsz. op dat
moment de enige beroepsofficier in
Leiden met een groepje vrijbui
ters op onderzoek uit. Richting Lei
derdorp. De uitval mislukt en de
ondernemende hopman sneuvelt.
Het blijkt al spoedig, dat het in de
strategie van Veldez ligt om Leiden
aan alle zijden te omringen. Een
Waalse bende onder bevel van De
Licques rukt op 26 mei vanuit Haar
lem op en bezet de nog onvoltooide
Valkenburger schans. Vijf vendels
Engelsen, die de schans hadden
moeten verdedigen, werden voor 'n
deel gevangen genomen. Slechts en
kelen een goede dertig wisten
naar Leiden te ontkomen. Een
groep Engelsen en vrijbuiters stre
den eveneens heldhaftig onder Al
phen. Gebrek aan ammunitie deed
hen met zware verliezen terugtrek
ken. In Juli was de totale omsinge
ling van Leiden een feit. Valdez
dacht op deze wijze de stad uit te
hongeren en wendde in de loop van
het beleg herhaalde pogingen aan
om een vrijwillige overgave te be
werkstelligen, waarbij beloften wer
den gedaan van een goede behan
deling. Veldez had daarbij Leidse
glippers aan zijn zijde. Maar de
Leidenaars "versaagden" niet en
wezen de aanzoeken af. Integen
deelde uitvallen der vrijbuiters
en schutters hielden aan. Zo slaag
den zij erin om de Warmoes
schans buiten de Rijnsburgerpoort,
vanwaar uit de vijand de moestui
nen buiten de stadsmuur blokkeer
de, te veroveren. Ook een onderne
ming tegen de Boshuizerschans bui
ten de Witte Poort werd aanvanke
lijk met succes bekroond.
Inmiddels hadden de Staten op 30
juli besloten het land onder water
te zetten om Leiden "te scheep" te
kunnen helpen.
Reeds op 3 augustus werd in tegen
woordigheid van de Prins de IJsel-
dijk van Kapelle tot IJselmonde op
16 plaatsen doorgestoken. Velen twij
felden echter aan een mogelijkheid
tot inundatie in verband met de
hoogte der landscheiding tussen
Ryn- en Delftland. Niet echter de
nieuw benoemde gouverneur
Bronchorst, die vertrouwen had in
's Prinsens bedoelingen en sprak over
de Zeeuwen van Boisot, die zo "me
nige heerlijke victorie" hadden be
vochten. Men hechtte aan zijn woor
den weinig geloof. In de stad spotten
sommigen met de Prins, die "op een
pekelharing gezeten" met "drie bol
len in den mont" tot ontzet zou na
deren; "gaet nu op den thoorn. ghy
geusen ende siet het Maeswater te
gemoet" riepen anderen.
Hongersnood
Intussen wies de ellende dagelijks.
De hongersnood sloeg toe. Uitgeteer
de gestalten slopen langs de straten,
vrouwen en kinderen bezweken van
de honger. Vrijbuiters verklaarden,
dat zij niet langer wilden blijven
"maer uut der stat trecken wilden",
daar zij niet langer konden leven bij
de onvoldoende voeding; zij waren
"bij gebreck aan broot en de spyse so
swack"dat zij niet meer op wacht
konden staan. Voor het stadhuis sa
mengekomen namen zij ontslag en
leverden hun vaandel in. De stads
regering werd door deze "murmu-
racie so verplet", dat zij drie burgers
uitsond naar de Prins om hem van
de ellendige toestand op de hoogte te
stellen. Zij kregen hem echter niet te
spreken want de Prins lag te Rotter
dam zwaar ziek. Wel brachten zij de
bemoedigende tijding mee, dat er aan
het ontzet hard werd gewerkt.
De glippers lieten zich ondertussen
weer duchtig horen, terwijl ook Val
dez verlokkende brieven schreef.
Het getal der moedeiozen en onte
vredenen in de stad nam dagelijks
toe; zelfs onder de vroedschap, van
wie alleen Van der Werf kracht
toonde, begon het te spannen. De
ziekte van de altijd optimistische
Bronchorst - één van de duizenden
slachtoffers van de pest - was in de
ze omstandigheden een zware ramp.
Stad overgeven?
Onder leiding van Van der Werf
vond op 5 septmeebr een vroedschaps
vergadering plaats om te raadplegen
over Valdez' Juist ontvangen brief,
die in scherpe termen de "weerbar-
stigen tegen God en den Koning", de
"hardnekkige Leidenaers" tot onder
werping aanmaande en ieder, ook de
leiders, genade aanbood. De stadsre
gering had totnogtoe op al die aan
maningen nieit geantwoord maar
meende deze houding nu niet langer
te mogen volhouden, tenminste over
een antwoord te moeten onderhan-
ielen.
Van der Werf, blijkbaar ook ont
moedigd en niet meer in staat zijn
geheel moedeloze ambtgenoten in
bedwang te houden, begon in den
brede te wijzen op de "soberen 6taet"
der stad en de "schoenste geloften"
van de vijand. De grijze edelman Ja
cob van der Does liet echter andere
taal horen en wees met nadruk op
de ydelheid's vyands beloften en op
de plicht der stad tegenover de Sta
ten en de Prins. Scherper nog sprak
Jan van der Does, die deed uitko
men, dat men, als men zich overgaf,
zich voor de nakomelingschap zou
hebben te schamen. De grote meer
derheid daarentegen sprak van on
derhandelen, van wantrouwen in de
Staten en de Prins, die het beloofde
ontzet immers niet hadden bewerkt,
van de grote nood, waarin men ver
keerde en dagelijks nog meer zou
verkeren. Men besloot, in weerwil der
protesten van de Van der Doezen, de
hoplieden en wachtmeesters, een
vrijgeleide voor enkele personen te
vragen, die de Prins zouden verzoe
ken om ontheven te worden van de
hem eens gedane eed van trouw-
Op 8 september kwam de vroed
schap wederom bijeen om nog eens
na te praten over de genomen be
slissing. Een voorstel van Jan van
der Does om nog een paar dagen te
wachten op antwoord van de Prins,
alvorens hem weder te schrijven,
werd afgewezen. Het mocht allemaal
niet helpen. Het geschiedde zoals be
sloten was: de bode sloop de stad uit
om in Valdez' hoofdkwartier te Lei
derdorp om een vrijgeleide te vra
gen, hetgeen werd geweigerd. Op 10
september kwam de vroedschap weer
bijeen, nu om te spreken over deze
weigering. Uiteindelijk werd toen toch
maar besloten 's Prinsens antwoord
te wachten. Het antwoord bleef uit..
maar reeds de volgende dag klonk
hevig kanongebulder en zag men zo
gera k sr. en jr.
SN De Progressieve Hervor-
Partij, de nieuwe partij van
ul "denen waar het gaat om de
huisvesting en andere zaken,
óch al helemaal genesteld in
gemeenteraad. En macht het
*aat die verwachting delen, dan
eerste wat de party gaat probe-
te maken „een keiharde op-
1 tegenover Den Haag
laan te passen aan 't
kflwmen". Want 't zit de partij
51 dz lijsttrekker en zijn als nr.
geplaatste zoon de Her-
ósen senior en Junior Lange-
^helemaal niet lekker. Niet dat
■"en tot onbetaalbare bedragen
JUNIOR
worden opgeschroefd. En niet dat de
politieke partijen er volgens hen
maar in berusten.
Het Leids Huurders Comité, waarin
vader en zoon Langerak hun erva
ring op het gebied van de huisvesting
hebben opgedaan, is een belangrijke
schakel geweest in de oprichting vo
rig Jaar van de Progressieve Hervor-
mings Partij. Langerak senior (53):
"Ook vorig Jaar waren we niet tevre
den over het college van B. en W. en
niet over de politieke partij en in de
gemeenteraad. Dus vroegen we ons
afwaar kunnen we nou het beste de
belangen van de bewoners verdedi
gen. Dat kan niet op straat. Want
als Je op de stoep gaat staan, dan
wordt Je overreden. Dus dachten we:
een politieke partij. En dan in de
raad".
Vader en zoon Langerak zijn opti
mistisch gestemd. Ze hebben een
700 leden tellende achterban, ver-
(VP EN CHU EN ARP
Chr. Dem. Appèl
Voor handhaving van een
krachtige winkelstand en een
goed bereikbare binnenstad.
deeld over Noord, Haagwegkwartier,
Tuinstadwijk, Maredorp-Oost, en
menen dat zijn tegenstelling tot de
andere politiek partijen wel weten
waar het om gaat. Langerak senior:
"De mensen die nu in de raad zitten
weten niet wat er bij de mensen
leeft. Weten ze bijvoorbeeld wel wat
het betekent om in de rij te staan
bij sociale zaken? Nee. dat weten
ze niet".
Loting
Vader en zoon Langerak. beiden
werkzaam als (hoofd)vertegenwoor
diger colportage voor 'n aantal geïl
lustreerde bladen, hebben in het
VVD-gemeenteraadslid Niek Lange-
lak een familielid. Broer van de va
der, derhalve oom van de zoon. Vol
gens de kieswet mogen bloedverwan
ten van de eerste graad niet tegelij
kertijd zitting hebben in dezelfde
gemeenteraad. Mocht Herman Lan
gerak senior dus gekozen worden,
dan komt het aan op loting. Tussen
hem en zijn broer.
Vraag aan de lijsttrekker: laat u
het daar op aankomen?
Hij"Ja, daar laat ik het rustig op
aankomen?
Zoon: "Er bestaat een mogelijk
heid dat er een loting komt"
Vraag: vindt u het niet bezwaar
lijk £ds uw broer wordt weggeloot*»
Zoon: "Nee hoor, geen enkel be-
Lijsttrekker: "Nee'".
Vraag: uw zoon regt: er bestaat
een mogelijkheid. En u zegt: Ja, ik
laat het op loting aankomen. Wat
wordt het nou?
Lijsttrekker: "Nee, ik laat het niet
op loting aankomen. Dan schuift
m'n zoon gewoon een plaats op. En
dan komt hij in de gemeenteraad".
Vraag: maar kan dat dan wel?
Tenslotte staat u nummer één".
Lijsttrekker: "Ach welja, dat
maakt toch niks uit. Of het nou de
ene Langerak is of de andere. Dat
blijft precies hetzelfde".
Huren te hoog
Bovenaan het programma van de
PHVP de letter V is overigens in
gevoegd om verwarring met andere
partijen (PPR, PSP) te voorkomen
prijkt de verklaring voor de
(Foto's Jan Holvast)
hoofdletter H: hervorming. Hervor
ming van de huur en woonpolitiek.
„Voor de minder-draagkrachtigen".
zegt Langerak Junior. "Laat ik het
zo zeggen: de huren moeten wor
den aangepast aan het besteedbaar
inkomen. Want de huren zijn voor
de gewone man veel te hoog. Kijk
maar naar de Merenwijk. Daarom
staan wij ook achter de acties die
daar gevoerd worden. Dat vinden
we rechtmatig. En als de PvdA zegt:
de bewoners hebben wel geweten
dat ze die huren zouden moeten be
talen, dan- zeg ik: nee, ze zijn ge
dwongen om die huren te betalen
omdat ze nergens anders terecht
konden. En daar moet iets aan ge
daan worden. Een keiharde opstel
ling in de raad is noodzakelijk".
Langerak Junior gaat voort: 't
CDA heeft een prachtig program
ma. Ze zeggen: wij hebben al veel
gedaan in Noord. Maar wat heb
ben ze gedaan? Niets. Ze strooien
mooie leuzen rond. Maar in feite
zijn het die actiecomité's die in Noord
iets hebben bereikt."
De Hermanussen Langerak zijn
er beiden van overtuigd dat er van
af de basis moet worden gewerkt.
En hoewel zij de socialistische ge
dachte een warm hart toedragen,
maken ze geen onderscheid: het
gaat om de mensen. Langerak se
nior, lid van de sociale begeldings-
commissie van het wijkcomité Plan-
Noord (o.a. voor de renovatie): "Als
er wantoestanden zijn by sociale
zaken, dan probeer ik de
helpen. En dan vraag ik niet: wat
bent gij".
Toch zal het kiezersvolk de PHVP
goed gezind moeten zijn, wil het
werken vanaf die basis tot de ge
meenteraad kunnen doordringen.
Edoch, op dit punt geen kommer
volle gedachten. Langerak Junior:
"Hans van Dam heeft gezegd: de
PHVP behaalt geen zetel. Maar wie
is meneer Van Dam? Dat zal de
kiezer wel uitmaken. Wij schaten
op drie zetels, om er twee over te
houden. Dat moet kunnen. Want ik
verwacht dat de CPN één zetel zal
krijgen, en de kleine progressieve
drie twee zetels.
Voor de Socialistiese Partij, ik hoop
het voor ze dat ze een zetel krijgen.
Ik gun 't ze wel".
Onderwijs
Het verlanglijstje van de PHVP
vermeldt nog andere zaken dan al
leen de hervorming van huur en
woonpolitiek: huisvesting voor wer
kende Jongeren met een allesdekken-
de huur die onder de f 180 per maand
moet liggen, uitbreiding en verbete
ring van bejaardenvoorzieningen, be
taalbare kinderopvangcentra, verla
ging van openbaar vervoers-tarie
ven, meer parkeergelegenheid en
verbetering van de riolering in
Noord, Haagweg en Kooi, afschaf
fing vermakelij kheidsbelastingvoor
de sportverenigingen en in plaats
daarvan een sportgelegenheidsfonds
ert,c.
Alleen het onderwijs ontbreekt.
Langerak junior: "Wij ambiëren na
tuurlijk ook onderwijs. Kijk, onder
wijs is een onderdeel van het sociaal
aspect. En dat begint al bij de kleu
terklas. Ook wij willen dat het on
derwijs beter wordt. Zo'n studenten
stop, daar zijn wij het niet mee eens.
Want dat betekent dat de informa
tiestroom wordt gestopt".
Vraag: hoezo?
Junior: "Een studentenstop bete
kent dat de mensen die voor leraar
willen studeren niet terecht kunnen.
En dat stopt dus de informatie
stroom. Wat wij willen is een betere
verdeling".
Voorts: "Er moet ook meer aan
dacht worden besteed aan het bij
zonder onderwijs. Daar kunnen best
een paar scholen bij".
Interruptie: bijzonder onderwijs is
van de confessionelen. U bedoelt
waarschijnlijk: buitengewoon onder
wijs.
Junior: "Nou ja, dat is een kwestie
van interpretatie. U noemt het bui
tengewoon onderwijs. En ik bijzon
der onderwijs. Dat maakt toch niks
uit?"
Monddood
De PHVP heeft een duidelijke op
stelling waar het gaat om de toe
komstige structuur van het wethou
derscollege. Langerak senior: "Ik
vind een meerderheidscollege best,
als ze voor die arbeider zijn, en niet de
zakken van de rijken spekken." Lan
gerak junior: "In de huidige politie
ke situatie zeg ik nee tegen een
meerderheidscollege. Want dat is on
democratisch. Met een meerderheids
college worden de partijen die er niet
bij betrokken zijn monddood ge
maakt. We willen ook geen afspiege
lingscollege. Maar een programcol
lege met een minderheid kan ik wel
steunen. Dat is democratisch, omdat
dan elke partij z'n programma kan
verdedigen. Maar we zullen wel zien.
We zullen na de verkiezingen toch
eerst een gesprek met de andere po
litieke partijen moeten hebben".
1
Van der Werf: "Neem mijn
lichaem en snydet dat ontstucken
ende deylt daer van, ick bens
ghetroost". In De Lakenhal be
vindt zich dit door Van Bree ge
schilderde doek.
wel van de wallen als van de toren
der Hooglandse kerk brand in de
richting van Zoetermeer: het ontzet
naderde achter de vijandelijke
schansen. Nog diezelfde nacht slo
pen drie boden de stad uit om conT
tact met de Prins op te nemen.
In de nacht van 15 op 16 september
keerden de boden terug. Zij brachten
goede berichten mee. De Prins, die
herstellende was, betuigde zijn grote
dank voor het volhouden en beloofde
"victorie door Gods genade op han
den". 's Prinsen brief, die voor het
stadhuis aan de verzamelde menigte
werd voorgelezen, deed de hoop her
leven. Het vertrouwen keerde terug.
Maar de ellende nam toe
Sterven van honger
Toen de koeien bijna opgeteerd
waren, begon men aan de paarden,
waarvan er nog 90 in de stad aan
wezig waren. Honden en katten volg
den, ook huiden werden van de ha
ren ontdaan, gezouten en gegeten.
Wingerd- en andere boombladeren
kwamen aan de beurt; wortels en
koolstronken werden uit as en vuil
nis opgegraven, beenderen uit de
mesthopen opgedoken en afgekloven.
Het bloed der geslachte dieren
werd uit stinkende goten opgeza
meld en opgedronken. Bier werd
van haverdoppen en bittere kruiden
gebrouwen, azijn werd ter verfris
sing met het grachtwater vermengd.
Velen stierven van honger. Zo
verliep dag op dag, nacht op nacht
en nog steeds bleef het ontzet uit.
Een enkele maal toonde het zwij
gend neerleggen van een lijk voor
Van der Werfs huis de stemming
der bevolking, die overigens in dof
fe berusting of wel in dagelijks te
leurgestelde hoop voortleefde te
midden van een onbeschrijflijke el
lende.
„Neem mijn lichaam"
Uit deze rampzalige tijd dateren
Van der Werfs woorden: "Siet, lie
ve medeborghers. ick hebbe eedt ghe-
daen, dat ick verhoopte door den
ghever aider goeden ghaven stand-
vastelijck te houden: soo ghy met
mijn doot beholpen zijt, ick moet
eens sterven en het is my even vee-
Ie oft ghijt doet op alsulcker mate
ofte de viant, want mijn sake Is
goet. Syt ghy dan met mijn doot
beholpen, neemt myn lichaem
snydet dat ontstucken ende deylt
daer van soo vele als strecken mach.
ick bens ghetroost".
Tot aan de datum van het ontzet
maar daarover later is er na
dien aan de stadszijde weinig meer
gestreden. Men beperkte zich tot 't
bezetten van de wallen en de poor
ten met de krachtigsten onder de
uitgeteerde schutters en soldaten.
Gelukkig deed ook de vijand geen
pogingen om de stad te bemachti
gen, bezig gehouden als hij werd
door de geuzen aan de landschei
ding en door de vrees voor het wa
ter wanneer het mocht lukken dit
voor Leiden te brengen.
ADVERTENTIE
MAANDAG 27 MEI a.s. om 20.00 uur
verkiezingsbijeenkomst DS '70 in DE BURCHT.
Spreker:
J. J. A. BERGER
2e Kamerlid DS '70,
oud-burgemeester van Groningen.
Onderwerp:
BLUFT LEIDEN NOG BESTUURBAAR NA DE VERKIEZINGEN.
DS '70 Leiden Jeen Pesijnhofje 6, tel. 44209
