TATERSTOF ALS
IIEUW MEDIUM
OOR ENERGIE
Nauwelijks doorstroming
in vervuilende Noordzee
t
Warme en vluchtige
vrijage met de zon
m
tegen straling
Oorlogswapen worat
hulp voor blinden
pAG 18 MEI 1974
De studie van TNO e.a. zal zoals gezegd onge- die mee: DAF, AKZO, Unilever, VMF, Rijn- f
veer een half jaar in beslag nemen en worden Schelde-Verolme, Ned. Gasunie, Comprimo, Phi-
afgesloten met een eindrapport, waarin techni- lips, DSM, KEMA, Gasbedrijf Groningen, de mi-
sche-, economische-, milieu- en risico-aspecten nisteries van Economische Zaken, Verkeer en
worden behandeld. Het initiatief werd door TNO Waterstaat en Sociale Zaken, Technische Hoge-
al tegen 't eind van vorig jaar genomen. De orga- school Twente, Rijksuniversiteit Utrecht, Consu-
nisatie (Toegepast Natuurkundig Onderzoek) be- mentenbond, Nat. Lucht- en Ruimtevaart Labora- 1
naderde een aantal bedrijven en instellingen met torium en Reactor Centrum Nederland.
het verzoek aan de studie deel te nemen. De reac- De olie-industrie is niet direct vertegenwoor- j
ties waren overwegend positief. digd, maar wel indirect via de Ned. Gasunie en
Naast diverse TNO-instituten doen aan de stu- Comprimo. j,
Wetenschap en
technologie
door P. Bok
at hierbij niet direct om een nieuwe energie-bron,
n het transport van energie en de vorm waarin die
aan de verbruiker wordt aangeboden. De produktie
waterstof zelf kost namelijk energie, meer dan er uit-
ilijk t tevoorschijn komt.
jmin zijn er zeer belangrijke voordelen aan deze vorm
3 tnergie bij de verbruiker.
terstof als energiedrager" is de titel van een gezamen-
studie van de organisatie TNO met een aantal bedrij-
instellingen van hoger onderwijs en andere research-
{uten, welke studie ongeveer een half jaar in beslag zal
Op 9 mei kwamen de deelnemers aan de studie voor
Krst bijeen in Apeldoorn.
fcstof heeft als brandstof een
I poordeel boven andere synthe-
gndstoffen zoals synthetisch
ammoniak en hydrazine, 't
voordeel is wel dat het
rdigd kan worden uit zeewa-
behulp van elektriciteit of
gassing van steenkool. Daar
van belang, dat bij verbran-
1 waterstof waarbij de 'te
n energie ontstaat» weer wa-
rit gevormd. Aangezien dit
Jirel het enige verbrandings-
is de luchtverontreini-
tej dit energieverbruik mini-
risico is. dat waterstofgas in
:ie met zuurstof (bv uit de
:er explosief is. Hoe krach-
terstof en zuurstof met elkaar
blijkt wel uit het feit, dat
ruimte-raketten en ook wel
itaire raketten waterstof en
gebruikt worden voor de
wring.
tof kan in principe bijna over-
den toegepast, waar nu olie of
worden gebruikt. Behalve.dat
huishoudelijke en indus-
ipparaten op waterstof kun
nen werken, kan het ook dienen als
brandstof in auto's en vliegtuigen.
Uiteraard is hiervoor een aantal wij
zigingen nodig in de apparatuur,
enigszins te vergelijken met de ver
anderingen die ingevoerd moesten
worden bij de overschakeling van ko-
lengas op aardgas. Die veranderin
gen zullen wel aanzienlijk ingrijpen
der zijn, maar naar het zich laat aan
zien economisch haalbaar. Maar der
gelijke wijzigingen zouden ook nodig
zijn, wanneer men de bovengenoem
de synthetische brandstoffen zou
gaan gebruiken inplaats van de na
tuurlijke fossiele brandstoffen als olie
Het gebruik van waterstof voor
auto's is al vijftig jaar geleden als
mogelijkheid overwogen. Het is er
echter nooit van gekomen, omdat
de benzinemotor nu eenmaal bestond
en de benzine (eertijds) overvloedig
aanwezig en goedkoop was. De voor
raden leken onuitputtelijk en de aan
voer gegarandeerd.
Op vele plaatsen wordt thans ge
werkt aan een waterstof-automotor.
Het verst schijnt daarin gevorderd
deze foto toont een proefkonijn het nieuwste in het centrum
kernonderzoek in Karlsruhe ontwikkelde pak tegen radio-ac-
straling, zoals gebruikt kan worden in ruimtes waar dergelijke
zonder bescherming fataal zou zijn. Het kostuum stoot
*toeer alpha-straling af, zonder sporen achter te laten, waar-
'het zonder reiniging verscheidene malen achtereen gebruikt
morden. Deze kleding, voorzien van een luchtslang naar buiten
toaarlijke ruimte, en van een telefoonleiding naar buiten, kan
Wt worden bij ongevallen in ruimten met radio-actief mate-
s Waarbij snel bepaalde technische ingrepen moeten worden
die niet van buitenaf kunnen geschieden.
te zijn dr. William
daar liggen waarschijnlijk de groot
ste problemen.
Niet alleen de praktisch eindeloze
voorraad aan grondstoffen voor wa-
terstofproduktie alle water op aar
de, ook de oceanen, en voorts zeer
grote steenkoolvoorraden is een
aantrekkelijk voordeel van deze
brandstof, er zijn ook andere posi
tieve aspecten.
Een ervan is, dat waterstof als
"energiedrager" moet worden ge
zien, d.w.z. dat het een transportabe
le vorm van energie is, die elders
kan worden gewonnen, waarbij van
andere energiebronnen gebruik kan
worden gemaakt.
Zonnewarmte laat zich betrekkelijk
eenvoudig in bruikbare energievor
men omzetten, bv. elektriciteit.
Maar de zon schijnt niet overal
Californië, die dit voldoende en constant genoeg,
onderzoek verricht in opdracht
het ministerie van Verkeer in zyn
staat.
Volgens hem is waterstof, mits de
1 belangrijk deel van de plaat
selijke energiebehoefte te kunnen
voldoen.
En het transport van elektrici-
grote afstanden geeft
juiste voorzieningen Worden getrof- economisch onaanvaardbare verlie
ten, beslist niet gevaarlijker dan ben
zine. Over dat laatste gevaar maakt
men zich nauwelijks zorgen, omdat
men geleerd heeft er mee te leven.
Dat kan met de gevaren van water
stof evengoed. Het is volgens Van
Vorst een kwestie van wennen. Maar
ook hier geldt, wat wij vorige week
op deze plaats schreven: absolute
veiligheid bestaat niet. risico's blij
ven onvermijdelijk en men mag nieu
we technieken niet verwerpen omdat
zij een risico inhouden. Alleen bij
de toepassing van kernenergie is
vanwege de mogelijkheden tot gene
tische schade dat nog een open
vraag.
Voor de waterstof-auto is het groot
ste probleem de opslag van de
brandstof. Wil men een auto een
flinke actieradius geven, dan moet
hiervoor met waterstof een veel gro
ter volume aan brandstof worden
meegegeven dan bij het gebruik van
benzine. Maar in de vorm van
vloeibare waterstof wordt dit pro
bleem al aanzienlijk minder. Een
oplossing kan zijn, zo zegt Van
Vorst, 't toepassen van een metaal-
hybride systeem. Zuivere waterstof
brengt ook kostbare techni
sche voorzieningen mee.
Maar bv. in de Sahara, in
andere grote vrijwel onbevolkte ge
bieden en op overigens weinig
attractieve hoge bergen (te denken
valt aan de Hymalaya, aan de Andes
en dergelijke) pleegt de zon fel en
overdag vrijwel onophoudelijk te
schijnen. Daar zouden waterstoffa-
brieken gebouwd kunnen worden die
"gratis" zonlicht gebruiken om de
waterstof te fabriceren.
Deze waterstof kan via een betrek
kelijk eenvoudig procédé in vloeiba
re of zelfs sterk gekoelde vaste vorm
worden omgezet, weer met
behulp van zonne-energie. In die
vorm kan het als brandstof, waarin
dus de zonne-energie is omgezet,
worden getransporteerd naar de ge
bieden waar de energie wordt ver
bruikt. Dat kan economisch verant
woord over zeer grote afstanden wan
neer de speciaal daarvoor gebouw
de en beveligde tankers zijn ge
bouwd.
Dit zou men kunnen vergelijken met
de oliewinning op de enkele plaat
sen waar zich bereikbare voorraden
kan dan in vloeibare
geabsorbeerd als een laagje op de
oppervlakte van een metaal als
ijzer-titanium, magnesium of alu
minium.
worden bevinden, en het transport in tan
kers naar de verbruikers, vaak aan
de andere zijde van de aardbol.
Wanneer vanwege het explosiege-
toch op den duur zou blijken dat
Daar kan de waterstof uitgeperst huishoudelijk gebruik onverant-
worden als water uit een spons. Bij
een tankstation zou een automobilist
in dit geval niet zijn tank laten vol-
gooien. maar het hybride-element
kunnen laten vervangen door een
"vol".
Om op waterstof te lopen zou de
huidige benzinemotor slechts weinig
veranderd moeten worden, voorna
melijk de carburator.
De technische afdeling van het team
van Van Vorst heeft al drie Jaar ge
leden zo'n automotor vervaardigd,
die het nog altijd doet.
woord zou zijn, zou van elders aange
voerd waterstof kunnen worden ge
bruikt als brandstof voor elektrici-
teits-centrales van het conventionele
type in de verbruiks-gebieden.
Niet alleen zonlicht zou waterstof op
deze methode kunnen produceren.
Een probleem van kerncentrales is,
dat zij allen economisch verant
woord kunnen werken wanneer zij
vrijwel steeds dezelfde produktie le
veren, dus onafhankelijk van de mo
mentele vraag naar energie. Een
constant aanbod derhave gericht
Projecten als deze worden mede op de piek-vraag,
in de studio van TNO en de andere
deelnemende organisaties op de kor
rel genomen, maar er zal ook zelf
standig technologisch onderzoek
worden bedreven.
Wanneer omschakeling voor aller
lei energieverbruikers tot de reële
en economisch haalbare moge
lijkheden blijkt te behoren (en dat
is vooral waarover de studie meer
informatie zal moeten verschaffen)
is het noodzakelijk een breed opge
zet onderzoek te starten naar de ve
lerlei, gedifferentieerde consequen
ties van een waterstof-economie.
Dat komt omdat met het speur- en
ontwikkelingswerk ten behoeve van
produktie, transport en opslag van
waterstof en de ontwikkeling van ef
ficiënte en veilige verbruiksapara-
tuur naar schatting zo'n vijftien tot
twintig Jaar gemoeid zal zijn. Een
uitkomst op korte termijn uit de olie-sjeiks pijnlijk heeft
overpro-
duktie in de stille uren, bv. des
nachts. De overtollige produktie kan
dan gebruikt worden voor de produk
tie van waterstof, dat als brandstof
wordt opgesoupeerd als aanvulling in
de piekuren. De produktiecapaciteit
van de kerncentrale zou daarmee
lager kunnen worden gesteld, het
geen economisch zeer grote voordelen
biedt, evenals uit het oogpunt van de
milieuzorg en de veiligheid. Het zou
ook leiden tot een zuiniger verbruik
van de grondstoffen voor kernsplij
ting.
Een nadeel van dit gehele systeem
vooral van de zonlichtproduktie in
bv. de Sahara is, dat de rest van de
wereld, waar niet eigen zonlichtinstal
laties kunnen worden gebouwd, dan
weer afhankelijk wordt van die pro-
duktiegebieden, zoals de wereld thans
afhankelijkheid van de Arabische
energieproblempen biedt waterstof
beslist niet. De risico-aspecten wor
den het belangrijkst geacht, want
zal blijven ervaren. Juist die afhan
kelijkheid heeft de jacht op "alter
natieve energie" geopend.
De in West-Duitsland ontwik
kelde en gebouivde ruimtesonde
Helios in tiet stadium van eind
montage in een laboratorium in
de Bondsrepubliek. Deze sonde
die binnenkort wordt gelanceerd
met behulp van een Amerikaanse
raket, zal over enige maanden de
zon tot op 37 miljoen kilometer
benaderen om daar studie te ma
ken van de processen die zich af
spelen op onze "levensster"
Dit lijkt een grote afstand,
maar toch is het dichter bij de
zon, dan ooit een ruimtevaartuig
met 'n werkend instrumentarium
is geweest. De hitte op die afstand
slechts een kwart van de afstand
aarde-zon, is zo groot, dat bijzon
dere voorzorgen moesten worden
getroffen om het instrumenta
rium te beschermen.
Voordat de Heilos de zon pas
seert zal de Amerikaanse Mari
ner-10 op iets grotere afstand
voorbij gaan. Deze Mariner heeft
eind vorig jaar bij een passage
van Venus belangrijke metingen
verricht en foto's gemaakt en la
ter op 29 maart foto's van Mer-
curius de dichtst bij de zon staan
de planeet. Na enige koerscorrec
ties komt de Mariner op 21 sep
tember, na om de zon te zijn ge
zwiept, weer op een afstand van
47.000 km langs Mercurius en men
hoopt dan opnieuw interessante
foto's te kunnen maken
MjM'
Op de kaart van het westelijk halfrond lijkt de Noordzee een
deel van de Atlantische Oceaan, een soort randbaai. Men zou
verwachten, dat er bijvoorbeeld door de getijdewerking en
door b.v. storminvloeden een intensieve water-uitwisseling
plaats zou vinden tussen oceaan en zee, waardoor onder meer
het water van de Noordzee zeer regelmatig en snel "ververst"
zou worden. Dat blijkt niet het geval te zijn. Een onderzoek
door de organisatie Toegepast Natuurwetenschappelijk Onder
zoek (TNO) heeft aangetoond, dat het door de kustlanden ver
ontreinigde Noordzeewater slechts in een zeer langzaam tempo
door het veel schonere oceaanwater wordt vervangen.
ter uit Noordzee en Atlantische
Oceaan bleef uit.
Nader onderzoek in de volgende Ja
ren toonde aan, dat het Noordzeewa
ter zich nauwelijks vermengt met
persisterende verontreiniging bleek
niet via die voedselketen te lopen,
doch voornamelijk door directe opna
me van de vergiftige stoffen. Daar
over zijn interessante laboratorium-
abnormale vis- dat het zeewater de giftige stoffen
platvis, langs snel tot een onschadelijk niveau zou
verdunnen, en dat het besmette wa
in 1964 trad er
sterfte op, vooral
de kust bij Katwijk en Noordwijk.
TNO heeft zich daarop indertijd ge
worpen als een zuiver wetenschappe- met de
lijk research-project.
Het bleek, dat de sterfte, aange
toond door het aanspoelen
me hoeveelheden dode vis, veroor
zaakt was door het storten van che
micaliën in vrij sterke concentratie
Noordzeebekken moet
dit onderzoek min of meer beschou
wen als een schoteltje water, waarvan
hooguit het oppervlaktewater enigs
zins door de Atlantische Oceaan
wordt ververst. En die verversing
geschiedt voor 90 procent door de
stromingen ten noorden van Schot
land. Het Kanaal is in dit uitwis
selingssysteem niet meer dan een
klein lek in een waterzak.
Er zijn nog meer waardevolle ob-
ter al heel snel zich zou vermengen servaties gedaan
dat van de Atlantische Oceaan. Het proeven uitgevoerd. Over enige tijd
hopen wij daarop dieper in te gaan.
De resultaten van het TNO-onder-
zoek en de ondertekening van de con
ventie van Oslo over milieu-veront
reiniging hebben er toe geleid dat het
TNO-onderzoek thans wordt voort
gezet onder auspiciën van Rijkswa
terstaat. Die heeft de opdracht gege
ven na te gaan, of er essentiële ver
schuivingen zullen plaatsvinden in 'n
ecologisch systeem zoals dat van de
Noordzee, in de eerste plaats door
watermassa'
de Atlantische Oceaan.
Maar die verwachting werd de bo- vlëetfis" van" toxische
,r_ dem ingeslagen.
de loop van dit
ecologische onderzoek van TNO. On
dermeer werd nagegaan, wat de in-
sub-letha-
le verbindingen ih het zeewater op
Waterverontreiniging door gechlo
reerde koolwaterstoffen, en hoe die
verschuivingen zich op langere ter
mijn in dit milieu zullen manifeste-
Het bleek, dat de vergiftigingsver- ecologische systemen en eco-subsys-
ren.
de vissterfte zich ge- temen. Men denkt in de eerste plaats
het noorden langs de aan verstoringen in de voedselketen
algen-daphnia-vissen-vogels en uit-
Het is een "stil" werkje, zo'n on
derzoek, maar in veelvoud op vele
terreinen verricht kan daarmee een
belangrijke bijdrage worden gele-
i die vissen en vogels verd tot instandhouding van een voor
Het grootste effect van mens, dier en plant- leefbaar milieu.
De Vietnamese oorlog hee' o-
veel ellende teweeggebrach it
het hoog tijd icordt om ai is
één positief neven-effect te e-
men. Alle "fall-out" (behah le
radio-actieve) van een 0 jg
maar ook b.vvan de ruimtevaart
(door velen als een verspilling
gezien omdat er genoeg proble
men op aarde zijnis het gevolg
van toepassing van vindingen en
technieken, die voor oorlog en
ruimtevaart zijn ontwikkeld. Dat
zijn nu eenmaal "projecten"
waarvoor daverende bedragen be
schikbaar blijken te zijn, en de
wetenschappelijke en technische
research spinnen daar zijde bij.
Voor andere doeleinden, gezond
heid en dergelijke, is men blijk
baar veel minder bereid om enor
me kapitalen te investeren Maar
dat had óók gekund.
Enfin, zo is het nu eenmaal, al
moeten we er met z'n allen wat
aan doen om dat te veranderen
Op bovenstaande foto ziet u een
jongeman, die door een bepaalde
oogziekte is getroffen en vrijwel
blind is Hij hanteert een instru
mentje. dat ontwikkeld is voor
de Amerikaanse militairen in
Vietnam Daarmee worden licht
beelden elektronisch versterkt,
waardoor militairen ook in sche
merlicht en zelfs vrijwel donker
een terrein konden afspeuren
naar tegenstanders
Hei wordt thans gebruikt om
mensen met bepaalde vormen van
bijna-blindheid in staat te stel
len vrijwel normale gezichtsbeel
den te krijgen van de wereld om
zich heenAls "bril" is het niet
bruikbaarmaar in speciale om
standigheden kan de bijna-blinde
even terugkèren in de nohmale
wereld.
