Historische
morseseinen
uit Leiden
naar de YS
Halve
ton Pleidooi voor vertrek
voor Boekowski naar Leidei
marine
complex
Extra treinen
in de regio
Vijftig jaar geleden
Doea Koentji Baroe (tegenover Stadsgehoorzaal
Donderdag 27 december 1973
LEIDEN
De heer H. J. Jesse met enkele kaarten van amateurstations
uit de jaren 1923-24. De amateursdie contact met elkaar had
den, -pleegden elkaar deze kaarten toe te zenden. Links op de
voorgrond de nauwkeurig geijkte kolfmeter, door Jesse gebruikt
om de PCII-zender af te regelen op 110 meter golflengte.
De zender PCII zoals die aan de hand van foto's en op aanwijzingen van de heer Jesse
in een nauwkeurig nagebootste zolder entourage is gereconstrueerd in het Postmuseum. Op de
vloer links de elektrolytische gelijkrichterdie voor de benodigde spanning en vermogen
moest zorgen.
„Argenta" Super Lux:
de lamp met 30%
meer licht op tafel
voor dezelfde stroomkosten
In de nacht van 27 op 28 december 1923 schoten vanuit een zolkfenkamertje in Leiden
enkele radiografische signalen door de dampkring naar de overzijde van de Atlantische
Oceaan en enkele ogenblikken later antwoordsignalen uit Amerika terug naar Leiden.
Het is in een tijd, dat wij naar believen allen over de gehele wereld kunnen telefoneren en
dat de hele wereld kan meeluisteren naar gesprekken tussen maan wandelaars en mensen
op aarde haast onvoorstelbaar, dat het slechts vijftig jaar geleden is, dat vanuit Leiden de
eerste radiotelegrafische verbinding tussen Nederland en Amerika tot stand werd gebracht
door drie zendamateurs, de Leidenaar H. J. Jesse en de Noordwijkse gebroeders Tappen-
beck (later meer bekend geworden als directie van Huis ter Duin)
Ter gelegenheid van dit Jubileum
in de komende nacht zal morgen in
het Nederlands Postmuseum in Den
Haag om 14 uur een herdenkiings
bijeenkomst worden gehouden, waar
bij de heer H. J. Jesse, nog altijd
wonende Rijnsburgerweg 35 van
welk pand uit de historische uitzen
ding plaats vond, aanwezig zal zijn.
Hij is de enige overlevende van het
dr.etal amateur-pioniers. Inmiddels
is al sinds 17 december in het Post
museum een voor het publiek te be
zichtigen stand ingericht waarin de
zender en ontvanger van 1923 nauw
keurig zijn gereconstrueerd en ge
plaatst in de precies geïmiteerde en
tourage van het Leidse zolderkamer
tje.
In de begintijd van de radiotele-
grafie, al voor de eerste wereldoorlog,
ging het allemaal nogal ongeregeld
toe, vooral in de amateurwereld. Er
waren allerhande beperkende bepa
lingen, onder meer op grond van ver
meende militaire belangen die in de
oorlog sterker gingen spreken, maar
er werd veelal maar nauwelijks de
hand aangehouden. De „piraten" van
die tijd speelden dan ook geen ver
stoppertje voor de autoriteiten maar
gingen open en bloot hun gang. Ie
dereen wist ze te vinden als dat nodig
werd geacht. Toen de techniek zich
verder had ontwikkeld werden in de
Jaren 1919 tot 1923 voor zover na te
gaan is slechts tien zendmachtigin
gen aan particulieren uitgereikt
(waarvan een aan Philips Gloeilam
penfabrieken te Eindhoven) maar er
waren vele tientallen amateurs, die
zich met zendertjes bezighielden zui
ver uit technische belangstelling of
als spel.
PCII
In dde sfeer van technisch-weten
schappelijk avonturieren begonnen
Jesse en de Tappenbecks (allen le
den van de Noordwijkse Radioclub)
in 1921 met een radiotelegrafie-
zecider uitgerust met triodebuizen te
experimenteren. Zij brachten verbin
dingen tot stand met Franse en En
gelse amateurs en ook uiteraard met
vele Nederlandse collega's. Zij ge
bruikten de roepletter PCII.
Een Franse amateur gelukte het
op 6 december als eerste Europeaan
op een golflengte van 135 meter ra-
diotelegrafisch contact te maken met
een Amerikaans station en op 8 de
cember van dat jaar gelukte dit
zelfde een Engels station. Op de golf
lengte van 110 meter lukte het de
Leidse-Noordwijkse amateurs als eer
ste Nederlanders, waarbij zij meteen
een heen-en-weer-gesprek in morse
konden voeren.
In het Jaarverslag van het Post
museum is een artikel opgenomen
over dit voir die tijd grandioze mo
ment, nu vijftig Jaar geleden. In dit
artikel van de hand van ing. P. A. de
Boer wordt een beschrijving gegee-
ven van de uiterst primitieve wijze,
waarop in die tijd moest worden ge
werkt.
Primitief
Jesse's ouderlijke woning in Leiden
bezat geen aansluiting op het elek
triciteitsnet. De door zijn vader, een
architect, ontworpen ook voor deze
tijd zeer ruime woning was geheel
voorzien van gasverlichting. De zen
der moest daardoor stroom krijgen
via een honderden meters lange ka
bel naar het dichtsbijzijnde huis
waar men wel elektriciteit had. Links
en rechtss moesten onderdelen voor de
zender worden geleend, ook uit het
buitenland (Engeland en Duitsland).
Men moest een elektrolytische ge-
lijkrichtschakelaar bouwen om bij
een spanning van 2200 volt een
stroom te leveren van 140 milli-am-
père. Voor een elektromotor die een
dynamo zou aandrijven had het
amateurtrio geen geld. Aan de zend-
antenne moest bijzondere aandacht
worden besteed. Het werd een ge
compliceerd netwerk, gspaimen van
af de vrij hoge nok van het woon
huis van Jesse naar houten palen in
de achtertuin. Achteraf bleek, dat de
amateurs het geluk op hun hand
hadden: de antenne had toevallig
Vrijwel de juiste stralingsrichting.
En op 28 december 1923 in de heel
vroege ochtenduren hadden zij suc
ces: rechtstreekse over-en-weer-
verbindiog met het Amerikaanse sta
tion 2 AGB.
Proces
Maar dat succes kon de overheid
niet maar zomaar door de vingers
zien, want Jesse c.s. ware, nu een
maal "piraten" zonder zendmachti
ging. Op 12 maart 1924 volgde dan
ook procesverbaal door de Leidse re-
checheur van politie van de afdeling
bijzondere wetten B. J. A. Mom. De
zendinstallatie werd in beslag geno
men alsmede de archieven, waarin
alle ontvangen morseboodschappen
waren vermeld. Jesse en de Tappen
becks gaven onomwonden toe, dat
zij zich met deze zendapparatuur
hadden bezig gehouden. Dat wist
trouwens iedereen. Op 30 april deed
de Leidse kantonrechter mr. M. B.
Vos uitspraak in de zaak: de aange
klaagde Jesse werd vrijgesproken
voor een deel van het ten laste geleg
de en ontslagen van rechtsvervolging
voor de rest wegens de geringe bete
kenis van het ten laste gelegde feit en
omstandigheden waaronder het was
begaan. Bovendien werden de in be
slag genomen zaken teruggegeven.
De "verliezer", de PTT, ging in ho
ger beroep en schakelde zelfs direct
de minister van waterstaat in. De
Haagse rechtbank behandelde de
zaak op 22 september 1924. De offi
cier van justitie verklaarde het zeer
wel te kunnen waarderen, dat een
jongeman als Jesse het grote weten
schappelijke succes behaalde, maar
dan stond toch tevens vast dat hij
voor het behalen van dit succes de
wet had moeten overtreden. Uit
wetenschappelijk oogpunt was hier
een loffelijk streven aanwezig, maar
uit maatschappelijk oogpunt werd 'n
belangrijke inbreuk op de wet ge
pleegd. Niet als straf maar als midr
del van afschrikking voor anderen
vorderde de officier f 30 of 30 dagen
hechtenis.
Hoge Raad
Tot grote verrassing van alle inge
wijden was de uitspraak: schuldig
aan overtreding van de telegraaf- en
telefoonwet maar zonder strafopleg
ging, opnieuw een zeldzaamheid in de
rechtspraak van die tijd. De PTT
heeft daarna geen verdere pogingen
Het huis aan de Rijnsburgerweg, waarin op zolder de historische amateurzender was gebouwd.
Utt Wat bizarre, kasteelachtige huis staat er nog steeds, ongeveer tegenover de Wassenaarseweg.
gedaan om een streng voorbeeld door
de rechter te laten stellen. De alge
mene opinie was te sterk op de hand
van de amateurs gebleken.
Maar de amateurs waren ook hier
mee niet gelukkig, want in wezen was
het voor hen geen gelukkige uit
spraak, die bovendien niets oploste.
Op kosten van de Ned. Vereniging
voor Radiotelegrafie waarvan alle
(meest illegale) amateurs lid waren
zette Jesse de zaak voort tot in de
Hoge Raad. Die bevestigde de uit
spraak waarin Jesse schuldig werd
bevonden zonder oplegging van
straf.
B en W vragen
Overheerlijk INDISCH of CHINEES ETEN In gezellige sefer en met prettige bediening
INDISCH RESTAURANT
BREESTRAAT 51 LEIDEI
LEIDEN B. en W. van Leiden
stellen de raad voor een bedrag van
ten hoogste 50.000 gulden uit te trek
ken voor het treffen vaoi de meest
noodzakelijke voorzieningen aan 't
voormalig marinecomplex aan het
Noordeinde.
Voor dit bedrag moet het gedeelte
van het complex dat voorlopig blijft
staan worden opgeknapt. Er is bij
de vaststelling van het bedrag gere
kend op zelfwerkzaamheid van de
groepen die voorlopig in het marine
complex worden ondergebracht. Dat
zijn in elk geval de Stdiohitdmg Vorming
Werkende Jongeren en de Stichting
Kritische Werkende Jongeren. Verde
re gegadigden zijn de tijdelijke "on
derafdeling belasting onroerend
goed" van de afdeling belastingen en
de Stichting Leidse Jeugd Actie, die
zowel kantoorruimte als ruimte voor
de cursussen zoekt. De ruimte die
door vertrek van de L. J. A. in het
stadhuis zou vrijkomen, zou volgens
B. en W. voor de toekomstige burger
raadsman gereserveerd kunnen wor-
disn. Met een aanbal andere gega
digden vooral uit de sectoren cul
tuur, recreatie, sport en Jeugd is nog
geen definitieve overeenstemming
bereikt.
Het college vraagt de raad voorts
een krediet van 175.000 gulden voor
sloping van de voor afbraak bestem
de panden in saneringsgebieden. Al
eerder stelde de raad 125.000 gulden
voor dit doel beschikbaar.
MOSKOU De fysicus Andrei
Sacharow en de schrijver Wladimir
Maxiwow hebben een beroep op het
presidium van de opperste Sow jet
gedaan de dissident Wladimir Boe
kowski toe te staan zijn universitaire
studie in Nederland voort te zetten.
Boekowski zit het derde jaar uit
van een gevangenschap van 12 jaar
waartoe hij werd veroordeeld wegens
tegen de Sowjet-Unie gerichte activi
teit. Hij bracht al twee Jaar door in
een speciale psychiatrische kliniek en
drie jaar in een werkkamp op grond
van dezelfde beschuldigingen.
Hij werd in het westen bekend om
een dossier dat hij verzamelde over
het opsluiten van dissidenten in psy
chiatrische klinieken. De Russische
autoriteiten ontkennen dat gezonde
mensen in dergelijke inrichtingen
worden opgenomen.
In hun beroep zeggen Sacharow
LEIDEN Op de dag dat de
benzine-distribu'tie ingaat
7 januari zullen de spoorwegen
een aanital extra treinen gaan in
zetten om de te verwachte drukte
op te vangen. Ook in de Leidse
regio zullen extra treinen worden
in gelast. Dat zijn de volgende:
Delft-Leiden, v. 6.56, a, 7.20,
stopt in Den Haag HS. Laan van
NOI en Marlahoeve.
Rotterdam CS-Leiden, v.6.54,
a.7.37. stopt in Schiedam, Delft,
Den Haag. Laan van NOI. Maria-
hoeve.
Rotterdam CS-Amsterdam CS.
v.9.00, a.10.02, stopt in Den Haag,
Leiden en Haarlem.
Dordrecht-Den Haag, v.7.21,
a.8.18, sitopt overal.
Haarlem-Rotterdam CS, v.7.15,
a.8.18. sitopit Heemstede/Aerden-
hout, Leidein, Mariohoeve, Den
Haag HS, Rijswijk. Delft en Schie
dam.
Amsterdam CS-Rotterdam CS,
v.7.15. a.8.25, stopt hl Haarlem.
Leóden en Den Haag.
Haarlem-Leiden, v.16.38, a.16.55
stopt overal.
GEMEENTE LEIDEN
Uitnodiging Nieuwjaarsreceptie
gemeentebestuur
Op donderdag 3 januari 1974 wordt in de burgerzaal van het
stadhuis een nieuwjaarsreceptie gehouden voor alle burgers
van Leiden en voor vertegenwoordigers van Leidse vereni
gingen, instellingen organisaties.
De receptie begint om 20.00 uur en zal om 21.30 uur eindigen.
Een ieder is van harte welkom.
U wordt verzocht gebruik te maken van de ingang aan de
Breestraat.
Burgemeester en Wethouders van Leiden,
de Secretaris, de Burgemeester,
J. van de Poel; A. .J. Vis.
en Maximow te pleiten voor mense
lijkheid en grootmoedigheid ten aan
zien van Boekowski. Verwijzend naar
de acht jaar die hij doorbracht in
speciale psychiatrische klinieken of
achter prikkeldraad wordt gezegd:
„is dit niet genoeg voor een jonge
man wiens enige schuld was de on
zelfzuchtige strijd voor het toepassen
van constitutionele waarborgen en
socialistische wetten in ons land?"
Onlangs heeft de rijksuniversiteit
in Leiden hem uitgenodigd zijn stu
die in de biofysica daar af te maken.
Hij werd in 1961 in het tweede stu
diejaar van de universiteit van Mos
kou verwijderd. Als hij zou mogen
vertrekken, „zou de kwestie-Boekows-
ki van de agenda worden gehaald",
aldus het beroep. „In de sfeer van
algehele ontspanning zou zo'n daad
bijdragen tot het wederzijds begrip
tussen de volken en het vreedzaam
naast elkaar bestaan, waarvan de
waarde in de huidige omstandighe
den moeilijk te overschatten is".
In kringen van dissidenten werd
gezegd dat Boekowski zojuist van het
werkkamp was overgebracht naar de
ziekenafdeling daar hij leidt aan gal
blaasontsteking. Zjj voegden er aan
toe dat veel van de brieven die zijn
moeder en vrienden aan hem zon
den, Boekowski niet bereikten daar
zy inlichtingen bevatten waarvan de
autoriteiten kennelijk menen dat
deze niet in het kamp moeten wor
den bekendgemaakt.
Het beroep aan het presidium van
de opperste Sow jet is beschikbaar
gesteld aan buitenlandse journalis
ten in Moskou.
UTRECHT Aan de Rijksunivi ,j(
siteit te Utrecht zijn geslaagd vo
het doctoraal examen rechtsgeleö
heid Th. C. M. van Kampen te Ko
dekerk en voor het doctoraal U
men rechtsgeleerdheid vrije stud
richting H. J. van Bemmel te Leid
Voor de examenschoolakte Dui k<
MO-B slaagde J. van Ooi jen te Wa or
dinxveem en voor die huisakte Tj, jn.
Boer te Katwijk. 1 irg
