LNTENNE VOOR DIRECTE
ANGST TV-SIGNALEN
ATS-F krijgt vele
opvolgers elders
Teclinische details
ransurhan in Toronto
hilips-experimeiiten in India vangroot belang
Piraten ondenkbaar
Bomen en
neonbcht
ïmada had primeur
SRDAG
6 OKTOBER 1973
it midden latend of de televisie, zoals wij
In ons land ondergaan, een zegen is, opent
op andere terreinen
verstrooiing enorme perspectieven, in het
ïmder in samenhang met de moderne ruim-
»chnieken. Een daarvan is het massa-onder-
i groepen, zowel kinderen als volwasse
de ontwikkelingslanden en zeer geïso-
le gebieden.
■erste experimenten op dit gebied zijn al
e:irt, maar dit is nog maar een zeer beschei
den begin. Daarbij doen zich nog allerlei pro
blemen voor, zowel van educatieve aard (die er
wel altijd zullen blijven) als met betrekking tot
de ruimteapparatuur en wat betreft de laatste
schakel in de technische keten: de ontvangst-
apparatuur op de grond, waar uiteindelijk de
leerstof bij kinderen en volwassenen terecht
moet komen.
Wat dit laatste aangaat is in het Philips Natuur
kundig Laboratorium in Waalre bij Eindhoven
een geheel nieuwe antenne ontworpen, die men
gevoeglijk een „vestzak-grondstation" zou kun
nen noemen.
Op den duur zullen verder ontwikkelde ont
vangstsystemen er toe kunnen leiden, dat men
individueel een installatie aanschaft, waarmee
de uitzendingen van alle communicatiesatellie
ten naar persoonlijke keuze bekeken kunnen
worden zonder de selectieve inschakeling van
een centraal grondstation. Daarbij doen zich
echter grote politieke en juridische vraagstuk
ken voor, aan welker oplossing men nog niet
eens begonnen is.
De experimentele Amerikaanse satelliet ATS-F (de letter F wil zeg
gen dat het de zevende in de ATS-serie is) neemt veel meer experi
menten mee naar de ruimte dan zijn voorgangers. Het gaat hierbij
om een werkelijk indrukwekkend experimenten-pakket. Er worden
proeven met verbindingssystemen gemaakt (o.a. het educatieve expe
riment in India) waarnaast studies op het programma staan van wol
kenvorming, infraroodmetingen etc. Voorts zal de kunstmaan (in de
tijd dat zij Amerika bestrijkt) gebruikt worden door testen van allelei
communicatie-software. voor medische consultaties over grote afstand
waarbij beelden (b.v. van patiënten of röntgenfoto's) niet gemist kun
nen worden maar waarbij wel spoed noodzakelijk is, voor medische
symposia waarvan de deelnemers, niet meer geografisch verzameld
behoeven te zijn, voor rampsignalering, voor taalonderricht in Alaska
en voor medische hulp op afstand voor dit geïsoleerde gebied. Het
aantal zuiver technische experimenten zonder directe medewerking
van "buitenstaanders" is voorts bijzonder groot.
Er staan nog veel meer experimentele satellieten voor dergelijke
studies op het programma.
CANADA wil in augustus 1975 de CTS (Canadian Technology Sa-
telite) boven de Stille Oceaan in de ruimte hangen met behulp van
een Amerikaanse raket. Het doel is experimenteren met directe ruim
te-huis-aansluiting, ook in tweerichtingverkeer huis-ruimte-huis v.v.
WEST-DUITSLAND heeft twee consortia van Duitse ondernemingen
opdracht gegeven tot ontwerpen van een nationale communicatiesatel
liet die in 1980 drie tot vyf extra televisieprogramma's voor Duitsland
zelf moet overzenden. De beschikbare normale televisiekanalen voor
Duitsland zitten overvol.
FRANKRIJK werkt aan studies om tegen 1980 een eigen communi
catiesatelliet in de ruimte te kunnen hebben. Over de lanceerprocedure
is nog niets bekend. Mogelijk kan, evenals voor de Duitse satelliet,
tegen die tijd een Europese raket worden gebruikt. Anders zal Duits
land zich vermoedelijk tot Amerika wenden en Frankrijk tot Rusland
of Amerika.
BRAZILIË is de grootste verrassing in dit rijtje. Over drie vier
jaar hoopt dit land, dat immens groot is en slechte verbindingen heeft
in de uitgestrekte onderontwikkelde binnenlanden, een communicatie
satelliet gereed te hebben voor lancering door Amerika.
AFRIKA zit eveneens te springen om een verbindingssatelliet, maar
de politieke situatie is er te verward om snel doeltreffende plannen
te kunnen opstellen. In eendrachtige samenwerking zou de technische
know-how op te brengen zijn. maar het blijft vooralsnog moeilijk die
kennis tot één kracht te bundelen.
INDIA heeft plannen, na de experimenten o.m. met de Amerikaanse
ATS-F een eigen satelliet te ontwerpen en die met een eigen ont
worpen en gebouwde raket op een stationaire positie in de ruimte te
brengen. Niet boven het eigen land, maar ergens boven Afrika, de
Indische Oceaan of de Pacific. Deze positie is gunstiger, omdat door
de schuininvallende zenderstraal het bestreken gebied veel groter is
dan het bereikbare gebied by een positie boven India zelf.
NEDERLAND is in de eerste plaats een te klein land om zelfstandig
iets dergelijks te ondernemen, terwijl bovendien de interne verbin
dingen hier op andere wijze veelal beter verwezenlijkt kunnen worden
en al zijn. Uitbreiding van televisie-netten bij volloop van de beschik
bare frequenties kan hier veel goedkoper worden verwezenlijkt door
kabeltelevisie, die zich toch gaat ontwikkelen.
Doorslaggevend voor de keuze van het systeem is geweest de signaal-
ruis-verhouding. Gebleken is, dat FM daarbij duidelijk in het voordeel
is, waar tegenover echter het nadeel van de grotere bandbreedte staat:
5 megahertz voor de video-informatie met AM en 30 megahertz voor die
met FM. Als tweede voordeel voor de toepassing van frequentiemodu
latie en dan vooral in het 12 gigahertz-gebied is dat volgens ir.
Edens aan de ontvangstzijde een grote frequentiedrift ongeveer 3
megahertz van de local oscillator toegestaan is. Bij toepassing van
AM moet die beter zijn dan 100 a 150 kilohertz. Dit argument speelt
vooral een grote rol wanneer gebruik wordt gemaakt van de hoogste
frequentieband (11,7 tot 12,2 gigahertz die voor deze omroepsatelliet-
verbindingen ter beschikking is gesteld).
Dit nu zou leiden tot een belangrijke kostenverhoging aan de ont
vangstzijde. Het FM-systeem daarentegen brengt zoals reeds gemeld de
noodzaak van een FM-AM-omvormer aan de ontvangstzyde met zich
mede.
Wordt het, wanneer eenmaal een wereldomvattend direct en onge-
selecteerd televisienet ontstaat, aantrekkelijk om piratenzenders, ge
financierd uit reclamegelden, in de ruimte te brengen?
Vermoedelijk niet, en by goede internationale overeenkomsten zelfs
technisch praktisch onmogelijk. Wanneer nationale overheden geen
raketten voor de lancering beschikbaar stellen, komt er voor de piraten
de noodzaak bij, naast de constructie van een satelliet ook nog zelf
een raket te bouwen. Dan gaat het toch al spoedig in de vele mil
jarden zitten. En zelfs in het onwaarschijnlijke geval, dat een re
clame-gigant het zover zou brengen, moet men ergens ter wereld nog
lanceerbasis
i te vinden ook.
ke juridische en economische pro-
tVemen te over.
In de eerste plaats is maar een be
perkt aantal stationaire communi
catie-satellieten mogelijk. Op grond
van algemene dynamische wetten
kunnen deze zich alleen op een be
paalde hoogte bevinden (ongeveer
36.000 km) in een baan die vrijwel
samenvalt met het vlak van de eve
naar. Komen de satellieten in die
enkele beschikbare baan te dicht bij
•rikaar te staan, dan storen zij el
kaar teveel.
Voorts komt men voor de politieke
moeilijkheid te staan, dat sommige
overheden uit politieke motieven
niet willen toestaan dat eventueel
vijandelijke" propaganda door de
eigen burgers kan worden gezien en
gehoord. Er zouden dan soortelijke
worden als er in en na de oorlog ra
dio-stoorzenders zijn ontstaan. Die
televisie-stoorders zouden echter een
veel groter bereik hebben en het ge
hele wereldnet lam kunnen leggen.
We zijn er dus politiek nog niet aan
toe.
Economisch en Judidisch zijn er
problemen over de wijze, waarop
een dergelijk net eerlijk kan worden
gefinancierd en hoe 't bv gaat met
de auteurs-rechten.
Uiteindelijk echter zal het zover
komen, dat men geheel de vrije keus
zal hebben te kijken, naar wat men
waar ook ter wereld te zien aanbiedt
Wetenschap en
technologie
door P. Bok
In veel Amerikaanse steden is een
krachtige natrium-verlichting inge
steld die beoogt de misdaad te doen
afnemen. Want die houdt niet van
helder licht.
Maar na een federaal onderzoek,
ingesteld over die verlichting, is de
waarschuwing uitgesproken dat zij
schadelijk kan zijn voor planten en
bomen.
Dr. Henry Cathey. directeur van
een laboratorium van het ministerie
van landbouw, heeft gezegd dat het
helderrode natrium-licht veroor
zaakt dat de plantengroei de bood
schap die zij normaal ontvangt uit
het milieu, verstoort.
Als bijvoorbeeld iti de herfst de da-
een korter en de nachten langer gaan
worden, aldus dr. Cathey. dan krij
gen de bomen en planten, doordat
het kouder wordt, de „boodschap"
dat het tijd is om te gaan inslapen.
Maar als er helder rood licht brandt
dat betekent dit voor hen het zomer-
sein van „blijf groeien".
Kwikverlichting, zo is uit een on
derzoek gebleken, heeft geen effect
op planten en bomen maar natrium-
licht wel omdat dit rood is, de kleur
waarop de planten krachtig reage-
Een boom kan doodgaan als er
vroeg een sterke okude optreedt nog
voordat hij „slaapt", aldus dr. Ca
they. Doe hij dit nog niet, door de
inwerking van het rode licht, dat
langer daglicht suggereert dan wil
hij doorgroeien en dat kan fataal
zijn.
yi het opvoedingsprobleem in de meeste onderontwikkelde
«eden ligt een grote schaarste aan onderwijskrachten ten
terwijl over het algemeen door een verspreide be-
ing in kleinere dorpsgemeenschappen juist een groter aan-
eerkrachten op een bepaalde hoeveelheid leergierigen ver-
d is. Bovendien is in deze gebieden meer dan elders het on-
js niet vrijwel uitsluitend op de jeugd maar ook op het
passenen gericht. Voorbeelden zijn India, Zuid-Amerika en
nherbergzame gebieden van Noord-Canada, waar eskimo's
meer onderwijs behoeven dan zij tot dusver ontvangen.
eerste experiment is onlangs
ird Canada letterlijk "van de
gekomen". Van Kaap Kenne
de eerste door Canada ont-
)i en de gebouwde kunstmaan,
0 nicatiesatelliet ANIK I, gelan-
°j met als doel de verzorging
rij echtstreekse televisie-uitzen-
ten behoeve van honderd dui-
Canadezen in het hoge noor-
dan toe was men daar ver-
geweest van actuele televisie-
Men moest het doen
jeblikte uitzendingen vanuit
1 elevisiestations die eens in de
92 weken werden overgevlogen
gen_ z ndstation. Ook de ra-
i niet in staat te zijn de be-
tit hun isolement te verlos-
Amosferische storingen ver-
er veelal een ook maar
redelijke ontvangst,
geval kon alleen een cornmu-
atteliet uitkomst brengen.
rnlijk niet meer dan een
hoge televisiemast, waar-
""uitzindingen veel minder last
atmosferische omstan-
die onafhankelijk van
een bijzonder groot
bestrijken.
in de bedoeling aan dit
mede een educatief karak-
fiven door bijvoorbeeld scho-
te sluiten op centrale anten-
aan de ontwikkeling
waarvan Philips een be-
aandeel heeft,
ligt de 6ituatie nog veel
Slechts twintig procent
talrijke bevolking leeft in
centra: Delhi, Calcutta,
Madras en Kanpur Luck-
zeventien randsteden. De
rest van de bevolking woont in on
geveer 560.000 dorpen en gemeen
schappen, die betrekkelijk sterk van
elkaar zijn geïsoleerd, en waarvan
geografisch verdeeld veertien ver
schillende talen worden gesproken.
Van in het westen ingeburgerde
methoden van telecommunicatie is
daar geen sprake. Er ontbreken (bv
voor onderwijs waarvoor onvoldoen
de leerkrachten zijn) televisienetwer
ken, kabeldistributiesystemen, en
(in bergland vaak kostbare) hoog
frequent-straalverbindingen. In zo'n
situatie ikan alleen het gebruik van
kunstmanen als goedkoopste oplos
sing uitkomst brengen, al mag het
nadeel van de grote initiële investe
ring (enige mil jaren) niet over het
hoofd worden gezien.
Op initiatief van de Amerikaanse
Health. Education and Welfare Or
ganisation wordt in een eerste po
ging, om een oplossing te bieden in
dergelijke probleemgebieden, ver
moedelijk in april volgend jaar een
experimentele kunstmaan van NASA-
makelij gelanceerd, die aanvanke
lijk op een "vaste" plaats aan de he
mel op ongeveer 36.000 km hoogte
wordt geplaatst boven de Galapos-
eilanden, ten westen van Zuid Ame
rika gelegen op de evenaar. Na on
geveer een jaar experimenteren met
uitzendingen naar de beide Ameri
kaanse continenten wordt de satel
liet "verplaatst" naar een vaste po
sitie boven Oost Afrika of het uiterste
westen van de Indische Oceaan. Daar
heeft men niet alleen behoefte aan
basis-onderwijs maar ook aan voor
lichting over landbouwkunde, ge
boorteregeling, hygiëne, nationale
integratie etc. Deze voorlichtende
De televisie-antenne, die door Philips is ontworpen voor directe ontvangst en in beeld brengen
van televisiesignalen van een communicatie-satelliet, in eerste instantie de ATS-F van Amerika.
De lichtgewicht parabolische antenne met een doorsnee van ruim twee meter, kan windsnel
heden van 130 tot 180 km per uur weerstaan zonder aan zuiverheid van ontvangst in te boeten.
programma's worden uiteraard door
of in overleg met de Indiase rege
ring samengesteld. Het ligt in de be
doeling, dat deze India-operatie in
het voorjaar van 1975 start. Aange
zien het gehele project van de satel
liet (ATS-F. dwz Application Tech
nology Satelite nr F of 6) nog expe
rimenteel is. kan voorlopig alleen
naar enkele proefstations op aarde
worden uitgezonden. Van deze proef
periode zal ondermeer Philips ge
bruik maken, om een nieuw ontwik
kelde grondantenne te testen
De moeilijkheid bij satelliet-com
municatie is namelijk, dat er in prin
cipe een grondstation nodig is voor
de ontvangst van satelliet-signa
len. Zo'n grondstation is duur en
heeft alleen zin wanneer van daar
uit de signalen in bruikbare vorm
via kabels of via kostbare straalzen
ders naar een groot gebied worden
overgebracht.
Philips heeft nu een bijzonder
compact, eenvoudig en betrekkelijk
goedkoop "vestzak-grondstation" ge
construeerd, dat in eerste instantie
voor de Indiase situatie, waar men
nauwelijks bruikbare verbindingen
tussen de honderdduizenden ge
meenschapjes heeft, bijzonder bruik
baar zou zijn.
Het gaat om een parabool-antenne
met een diameter van 210 centi
meter, bestaande uit twee ringen
van elk twaalf platte demonteerbare
segmenten. Zij zijn eenvoudig ge
construeerd uit een plastic frame
voorzien van metalen gaas. Ver
vaardiging of montage (in gedemon
teerde toestand is de spiegel een
voudig te vervoeren) kan in de ont
wikkelingslanden zelf geschieden,
waarvoor geen gespecialiseerde ken
nis nodig is.
Ir. J. W. Edens, hoogfrequent-spe-
cialist van Philips, heeft zich met zijn
medewerkers gebogen over de
vraag, of de ontvangstapparatuur
voor dergelijke televisieuitzendingen
per satelliet moet zijn uitgerust
met een amplitude-modulatie (AM)
of met freguentie-modulatie (FM).
Gekozen werd voor een FM-ont-
vangst, onder meer op overwegin
gen die wij voor ingewijden elders
vermelden.
Dit FM-systeem brengt evenwel
de noodzaak mee van ondermeer een
FM-AM-omvormer aan de ont
vangstzijde teneinde het binnengeko
men signaal geschikt te maken voor
de gangbare televisie-ontvangers.
Begin 1975 zal met de NASA-satel-
liet ATS-F boven India worden ge-
experimenteerd. Om de mogelijkhe
den, voordelen en nadelen van AM en
FM te kunnen vergelijken zal deze
satelliet op een frequentie van 850
megahertz werken. Een ideale gele
genheid voor Philips om de ontwor
pen apparatuur te testen.
De eerste antenneproeven bij Phi
lips zelf zijn uitstekend geslaagd.
Gebleken is, dat door de veel betere
signaal-ruis-verhouding van het FM
signaal het zendvermogen van de
satelliet bij toepassing van FM en bij
gelijke eigenschappen van de ontvan
ger zeshonderd maal kleiner kan zijn
dan bij AM-uitzendigen bij eenzelfde
signaal-ruis-verhouding. Uiteindelijk
zal het zendvermogen slechts zo
groot behoeven te zijn als van een
gloeilamp van circa 90 watt in een
stationaire satelliet op 36.000 km
hoogte om bij de ontvanst de beno
digde spanning te krijgen van a7,5
microvolt over 75 ohm.
Gebleken is, dat het ontvangstsys
teem technisch eenvoudig te reali
seren is tegen een redelijke prijs,
hoewel die laatste uiteraard afhan
kelijk is van de gewenste aantallen
mini-grondstations.
Elke ontvanger zou bv geplaatst
kunnen worden in 'n school of ge
meenschappelijke zaal, waar kinde
ren en volwassenen van een kleine
gemeenschap niet alleen uit een iso
lement van de actualiteit verlost
zouden kunnen worden, meer, wat 't
dige docenten kunnen laten onder
wijzen.
Een technisch probleem is, wan
neer het om zo'n groot gebied als
India gaat waarin men ongeveer
veertien hoofd-taalgroepen kent, dat
het aantal geluidskanalen, die met
é^n beeldkanaal verbonden zijn,
beperkt is. Liefst tot twee, maar
vier (zoals in de ATS-F, kan het ook
nog wel. Ook voor dit probleem kan
nog wel een oplossing worden ge
vonden.
Op den duur kunnen ontvangstsys
temen als deze, gecombineerd met
versterking van de satellietzenders,
er toe leiden, dat men individueel
een antenne kan aanschaffen, waar
mee men zonder de selectieve keu
ze door een centraal grondstation
alle uitzendingen in de huiskamer
kan brengen van alle communica
tie-satellieten. die van af langs een
rechte lijn "zichtbaar" zijn, dus even
boven de horizon staan.
Op korte termijn is een dergelijk
wereldomvattend voor iedereen be
reikbaar zendernet nog niet te ver
wachten. Er zijn technische, politie-
treinstel zonder wielen en andere bewegen-
waarop het zich voortbeweegt bestond tot
slechts op tekentafels, of op korte proef-
Voor de stad Toronto in Canada ivordt
sen operationeel experiment gebouwd als
Een Duitse onderneming
tegenover 120 andere industriële deelnemers
gehele wereld een soort wedstrijdgewon-
het beste vervoermiddel van geavanceerd
kon ontwerpen. Regering en par-
van de Canadese provincie Ontario beslo-
Duitse model te aanvaarden. In 1975 moet
de "Transurban" geleverd zijn door Duitsland, ter
wijl in Canada zelf de baan wordt gebouwd, met
Duitse assistentie. De totale waarde van de trein
stellen zelf bedraagt ongeveer 45 miljoen gulden.
De wagens zweven op magneetkussens zon
der de rail te raken. Zij worden voortgedreven
door lineaire magneetmotoren. Dé trein produ
ceert behalve een suizend geluid door de wrijving
met de lucht geen lawaai, geen uitlaatgassen. Er
zijn hoegenaamd geen trillingen. Op de foto-mon
tage een treinstel in actie langs het meer van
Ontario.
