Neerland in een
drom hier 't
saamen liep...
't Was of heel
Leiden opgehangen
Maria en werd in
Janus vermoordde
Kwaliteit van kaas blijft
achter bij vorige jaren
MORGEN WEER DE TRADITIONELE PAARDENMARKT IN VALKENBUR
Prijzen van
gondelvaart
„Janus, Janus, ga maar heenzei Maria in 1856
PAGINA 4
STREEK
DINSDAG 11 SEPTEMBE
VALKENBURG Morgen wordt weer de traditionele paardenmarkt in Valkenburg ge
houden. Sinds vorig jaar heeft Valkenburg een nieuw paardenmarktcomité, het oude is
na vele jaren van dienst afgetreden om plaats te maken voor jongere krachten.
De „oude" heeft het altijd prima gedaan en zich zeer beijverd tot instandhouding van
Neerlands oudste paardenmarkt. En gelukkig heeft ook het nieuwe comité een zelfde ijver
getoond. Reeds maanden voor de paardenmarkt is dit comité aan het werk getogen om
de oude traditie te doen voortleven. Ieder jaar weer kijkt men ook als paardenmarktcomi
té weer naar de tweede woensdag in september uit, de dag van de paardenmarkt.
Hoe zal dit jaar het aantal aangevoerde paarden zijn? Zal men ook dit jaar weer op een
vlotte handel (een der waarborgen voor het voortbestaan van de oude markt) kunnen re
kenen?
Als we teruggaan tot in de 12de
en 13e eeuw zien we, dat naast de
uitgebreide goederenhandel, de
paardenmarkt sterk in betekenis toe
neemt. Oude geschriften geven een
beeld van een steeds grotere aan
voer van paarden op de Valkenburg-
se markt. In het jaar 1554 werden
volgens de tollijsten van de Am
bachtsheer 3106 paarden aange
voerd. Dat was een ongekend hoog
tepunt. Helaas zou men ook van 'n
laagtepunt moeten gaan spreken. In
1750 zou het aantal aangevoerde
paarden nog maar 250 hebben be
dragen. Veel later zou een nog veel
lager dieptepunt komen. Velen on
der ons weten nog heel goed, dat er
Jaren zijn geweest, dat slechts enke
le tientallen paarden op de markt
aanwezig waren.
Maar in 1750 wist de toenmalige
Ambachtsheer met behulp van de
burgerij, geld bijeen te brengen voor
verbeteringen ten behoeve van de
Valkenburgse paardenmarkt. Er
werden toen ook prijzen beschikbaar
gesteld, nl. een zilveren paardebit
voor diegene die het grootste aantal
paarden zou aanvoeren en een zil
veren roskam voor die koper die het
grootste aantal paarden verhandel
de. Dit was niet zonder gunstig ge
volg. In de jaren 1870 tot 1890 kwa
men er gemiddeld weer zo'n 1000
paarden op de markt. Veel kwam
toen uit het buitenland. Zelfs uit
Spanje kwamen kooplieden naar Val
kenburg. Maar het was toch vooral
Duitsland dat veel paarden aankocht
voor de toen opkomende mijnbouw.
Door
A. A. Binnendijk
Foto
Archief Piers
Duiten voor kerk
Het was al voor het jaar 1000 dat
de Valkenburgse paardenmarkt van
groot belang was voor de inkomsten
van de kerk. Voor elk verkocht paard
moest van de tolgelden 7 duiten aan
de kerk worden afgestaan. Volgens
geschriften van vqor 1560 waren er
moeilijkheden gerezen tussen de
kerk en de toenmalige Ambachts
heer, Graaf de Liegne. Deze bestond
het om toen de kerk met het gerin
ge bedrag van f 25 af te schepen. Het
overgrote deel zou graaf de Liegne
in eigen zak hebben laten glijden.
De moeilijkheden zetten zich ook
voort tussen de slotvoogd welke het
slot Torenvliet bewoonde en genoem
de Ambachtsheer. Het gemeentelijk
bestuur liet in 1560 bekendmaken,
dat de paardenmarkt een vrije markt
zouden zijn. Maar dat druiste geheel
in tegen de belangen van de Am
bachtsheer.
Grijpen we terug in de geschiede
nis rond de 14de en de 15de eeuw,
dan zien we dat toen de goederen
handel en paardenmarkte samen
worden genoemd. Deze markt (goe
deren en paarden) duurde niet min
der dan 16 dagen en bracht een gro
te bedrijvigheid teweeg in Valken-
burgs dreven. Er moet toen een
grote welstand geweest zijn in Val
kenburg Er waren in die tijden
twee belangrijke gilden of broeder
schappen, die elk zeer vermogend
waren en wier bezit bestonden uit
landerijen en vaste goederen.
Omstreeks 1444 tot aan 1450 waren
er twee van die gilden bekend, een
onder de naam van St. Mauritius,
en de ander onder de naam H.
Kruis. Ouder schrijvers verhalen
„het ambacht draagt voorts de roen
van in haar midden". Men moet
wel bedenken dat dit was vóór de
splitsing van grondgebied tussen Val
kenburg en Katwijk in 1615, dus on
der een andere Ambachtsheer. Behal
ve de gewone ambachten worden ook
de edelsmeden genoemd. Maar het
meest voor de hand liggend was 't
ambacht, wapensmeden, waar har
nassen en dergelijken werden ver
vaardigd. Hierin was men toen zeer
bedreven.
Dat er in die dagen veel rijke
kooplieden waren en dat er een gro
te welstand heerste komt wel tot
uiting in het feit, dat in 1425 de
kerk te Valkenburg geweldig werd
uitgebreid met medewerking van
Hendrik van Wassenaar. De kerk
werd toen ook weer parochiekerk. Er
waren toen 2 rijke kooplieden, na
melijk Gilsbert van Egmond en Ger-
rit Willemszoon Moer, die zoveel lan
derijen en andere goederen schon
ken, dat de kosten van levenson
derhoud voor de geestelijkheid ruim
schoots waren gewaarborgd.
Volgens schrijvers uit de 16de en
17de eeuw bezat Valkenburg toen
veel schone buitens en dreven, be
woond door de rijke kooplieden, wel
ke in de loop der jaren gesloopt
zijn.
We zouden dit stukje historie wil
len besluiten met het mooie gedicht
van de Valkenburgse 'dichters, de ge
broeders C. en H. Borsboom:
Vermaaklijk Valkenburg, bei
van 't Rhyn ki
befaamd door Druzus slot, eer
zyn vyfti|
men ziet uw naam en schild
een paar valken pra
daar jonker valk zyn naam en
rie voor moet daalen. Oud G
schap, ryk in loem, zoo ho<»
tooren-trans zich hier naa 't
r<
en febus zonneglans, zoo pra
uw naam ten top door duizend
paarden en kooplui zonder ta!
op uw markt vergaa
't was of heel Neerland in een
hier t saamen
of dat Saturnus zoon van m
menschen a
Laat grootsoher dorpen u voor
gering, uitk
geen al-verroestbre tyd zal ooit
roem versj
De paardenmarkt uit Valkenburg in 1626, naar een schil- derij van Salomon van Ruysdael
ALPHEN AAN DEN RIJN -
hotel 's Molenaars zullen
avond acht uur de prijzen
den uitgereikt, die de Jury heefl
gekend aan een aantal deelnf
van de gondelvaart. Dit vaart
werd vorige week woensdag c
Oude Rijn gehouden. Eerste p
werden hierbij gewonnen dooi
Cascarvieten; schepen lager
1.80 meter P. Poot; schepen 1
dar 1.80 meter: Joh. Westmaas
HAZERSWOUDE Op 10 juli 1856 vond op het plein achter het Gravensteen te LeL
den de terechtstelling plaats van Adrianus Blom. Blom, 31 jaar, van beroep boeren
knecht, had op 3 februari van datzelfde jaar op de boerderij „De Kleyweg" te Hazerswou-
de-Rijndijk, nabij de grens met Alphen aan den Rijn, de achttienjarige Maria van Velzen
vermoord. Hazerswoudes amateurhistoricus Cees Kroon heeft van de gebeurtenissen
rondom de moord en de rechtspraak, evenals van de terechtstelling een brochure samen
gesteld, die in een oplaag van 25 exemplaren dezer dagen is verschenen.
Door
Leo Borst
Foto
Wim Dijkman
Kroon, woonachtig in Leiden, had
hiervoor een reden, zoals hij be
weert: "Op de eerste plaats was hier
praktisch weinig over bekend".
Daarnaast is hij ongeveer een
maand, in zijn vrije tijd althans met
dit onderwerp bezig geweest, om
dat: "Men van mening is dat Blom
de laatste is die in ons land, waar
de doodstraf in 1854 officieus werd
afgeschaft (en in 1970 officieel), in
het openbaar werd terechtgesteld".
Uiteraard intrigeerde de zaak hem
des te meer, gezien het feit dat de
moord, die Blom pleegde, in "zijn"
Hazerswoude plaats vond. Daarnaast
zetten ingezonden stukken in de di
verse landelijke én streekbladen hem
ertoe aan, om een grondig onder
zoek (de brochure telt 33 pagina's)
In te stellen. Daarbij ontdekte
Kroon, dat niet Blom de laatste is,
die in ons land werd terechtgesteld
maar ene P. Pijnacker, Deze ver
moordde in Randwijk, bij Gouda 'n
boerin en werd op 9 Juni 1860 opge
hangen. Kroon gaat óók deze zaak
terdege uitzoeken, want: "Het klinkt
voor Hazerswoude niet bijster
vleiend, maar deze Pijnacker werd
In Hazerswoude geboren". Hetgeen
dus betekent, dat binnen afzienbare
tijd nóg een brochure zal verschij
nen over een moordzaak, die in de
vorige eeuw in de belangstelling
stond.
Het stoffelijk overschot van de
achttienjarige boerendochter Maria
van Velzen werd op 3 februari 1856
op de boerderij „De Kleyweg" (na
de verbouwing in 1908 thans bewoond
door de familie L. van Gaaien, Rijn
dijk 273) aangetroffen. Zij bleek met
een hard voorwerp op het hoofd te
zijn geslagen en vervolgens in een
in de stal aanwezige koelbak te zijn
verdronken. De andere leden van 't
gezin van Velzen, dat later naar Zoe-
terwoude verhuisde, waren om 9.45
uur op die dag naar de r.k. kerk in
het Zwaantje gegaan.
Maria was op de boerderij geble
ven, aldus de "Acte van Beschuldi
ging", "ten einde het vee te bewa
ken". De schepen jagersknecht hoor
de haar om 10.15 uur nog vrolijk zin
gen, maar de Koudekerkse dienst
meid hoorde een kwartier later "O!,
O!" roepen. H. van Heusden en H.
Ph. Kiekens, vissers uit Koudekerk,
zagen omstreeks 11 uur een mansper
soon van ongeveer 30 jaar vanuit de
richting van de woning van C. van
Velzen in de richting Koppierenkade
gaan.
De zuster van Maria van Velzen,
trof haar zus om 12 uur levenloos in
de koelbak aan. Tijdens de zitting,
van het provinciaal gerechtshof in
Zuid-Holland verklaarde mejuffrouw
C. van Velzen nimmer bemerkt te
hebben dat er tussen haar zuster
Maria en de verdachte Adrianus
("Janus") Blom "eenige betrekking
of verstandhouding" had bestaan.
In de woning van de familie Van
Velzen werd na de moord een ge
ring bedrag aan geld. een zilveren
sigarenpijpje en een gouden halsket
ting met kruis vermist.
Verward
In de nacht van 5 op 6 februari
dus twee dagen na de moord gaf
de in Rietveld en De Bree (bij
Woerden) geboren, maar in Hazers
woude woonachtige Janus Blom (31),
nota bene de vroegere knecht van
Van Velzen, zulke verwarde ant
woorden, dat de rechber-commissa-
ris en officier van justitie meende
over voldoende bewijzen te beschik
ken, dat arrest wel degelijk op zijn
plaats was. Blom verklaarde dat
hij het huis was binnengegaan van
de Van Velzens, om geld te stelen,
dat hij nodig had ten einde in mei
van datzelfde jaar met ene A.Z., 't
meisje waarmee hij verkering had,
te kunnen trouwen.
In de woning aangekomen werd hij
door Maria van Velzen, de dochter
van de boer die meestal twee perso
nen tijdens kerktijd thuisliet, om
op de boerderij en het vee te pas
sen. verrast. "Janus, Janus, ga maar
heen, ik zal het geen mens zeggen,
dat ik u gezien heb" moet Maria
(die ook wel Marijtje werd ge
noemd) toen hebben gezegd. Janus
Blom vertrouwde haar niet en heeft
toen iets gezegd in de orde van:
"Dat kost je Je leven!" Maria vlucht
te naar de koestal, maar kreeg en
kele zware slagen met een klomp
op het achterhoofd door Janus be
zorgd. Zij raakte buiten bewustzijn,
waarna Blom het lichaam in de koel
bak legde en onder water drukte
totdat Maria geen enkel teken van
leven meer gaf.
Domme man
Blom lege enkele ogenblikken voor
zijn dood door de strop op het Leid-
se terrein achter het Gravesteen
nog de betekenis af, dat hij de be
doeling had gehad om Maria te ver
moorden iets dat hij aanvanke
lijk dus niet had willen toegeven.
Een "domme man, deze Blom", al
dus Hazerswoudes amateurhistoricus
Cees Kroon. Hij ging zes jaar
school, zonder dat hij had leren le
zen. En een adreskaartje zag hij aan
voor.bankpapier. Het deed er ove
rigens niet toe, in "die goeie ouwe
tijd", want Janus werd op 11 apil
Cees Kroon bij een gedeelte
1856 door het provinciaal gerechts
hof in Den Haag veroordeeld tot de
dood met de strop, "te voltrekken
binnen de stad Leiden". Er waren
drieëntwintig getuigen; mr. C. van
Bell trad op als Bloms verdediger.
Deze mr. Van Bell merkte onder
meer op, dat Blom "door een hevi-
gen angst of vrees voor ontdekking
werd bevangen, die hem als een ra
zende deed handelen", toen hij Ma
ria van Velzen voor het eerst ge
waar werd.
Maria van Velzen werd op 7 februa
ri 1856 begraven op het r.k. kerkhof
achter de kerk van de H. Michael
in Hazerswoude-Rijndijk Ct Zwaan
tje). "Ik ben gevallen in de handen
van moordenaars, die mij uitgeschud
en wonden toegebragt hebben en zie
ik sterf" staat onder meer op het
bidprentje te lezen. Janus Bloms
meisje" A.Z., met wie hij na de
moord nog een komedie in Leiden
bezocht, werd door de gerechtelijke
autoriteiten overigens nóóit gehoord.
Janus Bloms begraafplaats is ook
Hazerswoudes amateurhistoricus:
Cees Kroon niet bekend. "Waar hij
na zyn terechtstelling is heen ge
voerd, is niet bekend", aldus Kroon.
In de begrafenisregisters van Ha
zerswoude komt hij niet voor.
OEGSTGEEST Ds. J. Irik,
neemt a.s. zondagavond afscheid
om 7 uur in de Gereformeerde kerk
aan de Mauritslaan. Zijn bevestiging
en intrede te Utrecht heeft plaats op
zondagavond 30 september in de
Domkerk.
BODEGRAVEN Ir. D. Roze-
boom, Rijkszuivelconsulent voor de
boerenkaas bracht gisteravond in
de Burgerzaal verslag uit van de
keuring van de kazen, die op de
kaastentoonstelling geëxposeerd lig
gen. Het aantal ingezonden kazen be-
dreg dit Jaar 194, wat een behoor
lijke stijging was. De gemiddelde
kwaliteit vertoonde" echter een dui
delijke daling.
De klasse A (beneden 12 kg) ging
met 3,5 punten naar beneden, maar
omdat de zwaardere kazen zeer be
hoorlijk waren en zelfs gemiddeld
1,4 punt hoger dan vorig jaar, zak
te het algemeen gemiddelde slechts
met 2,2 punten.
Hoofdoorzaak van het lager ge
middelde was vooral te zacht en
droog zuivel. Bij de te zachte kazen
kwamen vooral als gebreken voor:
bitter, gistig en zuur, en bij de te
droge kazen het gebrek: gassig. De
dagkazen waren gemiddeld beter dan
de malse kazen, hoewel de kwaliteit
ook hier lager was dan in 1972. De
warme zomer waarbij fouten bij de
reiniging van de melkmachine zich
gemakkelijker openbaren, is hiervan
naar de mening van de jury het
meest schuldig.
In klasse A waren er eerste prij
zen voor J. A. Verkley (Leiderdorp)
mevr. M. Verwoerd-Kok (Driebrug-
gen) en N. den Boer (Haastrecht).
Een tweede prijs werd behaald door
mevr. Verkley (Leiderdorp), L. J.
M Koot (Koudekerk), mevr. Koot-
van Swieten (Koudekerk) en H. J.
M. Hartveld (Ter Aar).
De ereprijs in klasse B wa
J. A. Straathof uit Alphen.
prijzen gingen naar C. J.
Eyk (Vlist). A. K. v. d. Vis
graven), J. C. M. de Wit <Alph
J. P. Versteegen-Vink (Zoete
de). De tweede prijzen in dea
se waren voor Fa. van Os
(Rijnsaterwoude), gebr. Van
Meer (Alphen), G. C. Kraan
phen) en gebr. A. en E
(Berkenwoude).
Tennis Rod Laver heeft ver
klaard beschikbaar te zullen zijn,
voor alle wedstrijden van het Austra
lische Davis-Cup-Team.
De kansen van Australië op her
overing van de Davis-Cup zijn nu,
na eerdere toezeggingen van John
Newcombe en Ken Rosewall, groter
dan ooit. In november zal de ploeg
In Melbourne uitkomen tegen Tsje-
cho-Slowakije, en darna, mits ze
zich weet te plaatsen, in Cleveland
tegen de V.S.
Washington en Praag lei
is gisteren het overleg tussen
cho-Slowakije en de Verenigd
ten begonnen over de regelifl
de wederzijdse financiële aai
ken. De V.S. verlangen comp
voor Amerikaanse eigendom»
waarde van ongeveer 70 miljof
lar, die na de tweede were
log door Tsjecho-Slowakije zm
naast. De regering in Praag
teruggave van circa 18 ton go
andere eigendommen die de P'
destijds in beslag genomen hi
van zijn geschiedkundige verzameling.
OEGSTGEEST Het gyc
tieklokaal aan de Pi eter de H
laan (nabij Oudenhofschool)
reed en zal officieel in gebruik
den genomen a.s. vrijdagmiddi
uur.
ZOETERWOUDE Het a
jaar is begonnen en dat bet<
dat in Zoeterwoude ook de z.g.
Club weer gaat draaien. Mi
worden de leden om 16.45 uur i
wacht in het clubhuis ('T Spiw
aan de Zuidbuurtseweg)waa
20.00 uur een kampvuur brandt.
ZOETERWOUDE De Z
woudse leden van de Coöper
Melkcentrale zullen vanavond
Don Boscohuis vergaderen. Ti
de jaarvergadering komt o.a.
wijziging in de statuten aan de j
De avond van de CMC Mell
begint om 19.30 uur.
