:n Lieve jongens
tinder variatie
an Gerard Reve
Molens in Zuid-Holland
in vele oude ansichten
TUTTI FRUTTI
VAN KOMRIJ
Lastig zijn? Onder 't span,
in een cel of een spuitje!
Di ie nieuwe
Spectrum
detectives
•RD-
hooi
DAG 24 MAART 1973
nrd Cornells van het Reve
voor de tiveede maal ik
nog uit de tijd toen hij Si-
jieette zijn naam veran-
Dtt is geen kwestie van een
%iem kiezen, maar ronduit
wandering en als zodanig
vaardig. Je naam ver ande
niet zomaar een grapje,
moet een diepere oorzaak
zitten. Het moet zoiets zijn
identiteit veranderen, kort
mand anders willen zijn.
ris in dit geval geen spra-
een naam die maatschap-
moeilijkheden kan opleve-
mIs b.v. Habakoek of Adel-
Izechiël of Patricia.
31s nu Gerard of Si-
beet, Van het Reve of Reve,
aakt weinig uit zou ik zeggen,
m is in wezen niet anders
onderscheidingsmiddel. Nu
echter de antropologen dat
van groot belang is voor
iieve mens. De identificatie
m en ego gaat veel verder
oan wij denken. Dat is voor
in de VS waar naams-
tering aan de orde van de
as. Zo zijn er ook nog steeds
stammen waarin een kind een
hijgt die zijn leven lang ge-
gehouden wordt, omdat het
worden van de naam ge
leveren. Men kent van
:and alleen een soort publieke
echter te ver voeren over
fstiek van de naam nog meer
gen, maar de occupatie van
Reve met zijn naam is wel
ijk in het hoofdstuk van dit
dat "Aliles voor de Naam" heet.
schrijft hij, op voorbeeld
conrector van zijn school,
iiam fout in het leerlingen-
Hij zegt dit nog steeds als een
te zien. En zoals gezegd
en ego hebben veel met el-
ót te staan.
ird Reve dus kort en bon-
het wel heeft met "Lieve
n of meer een vervolg
twen op "De Taal der Liefde",
atste boek was echter geva-
van programma. Een varia-
tot stand kwam door de
en door de briefen aan
Carmiggelt.
dit nieuwe boek is "verteld",
door de "ik", ook Wolf ge-
aan zijn geliefde Woelrat,
en in bed en "de stilte die
begon zich te vullen met het
Even wordt het befaam-
»ek aan Hare Majesteit weer
it. "Ik", heeft met deze ge
urige mevrouw over Woel-
proken en heeft tijdens dat
vertelt hij, de onwel-
te termen neergeschreven op
tje, "een leitje dat altijd op
fel gereed la®, of dat de Ko-
al tijd aan een fraai gesmukt
ffien koord bij zich droeg",
bijzonder amusant idee. vol-
lij, vooral als je dan ook nog
bt "ik" na gebruik de lei weer
likt. Deze passage is een on-
van het lange verhaal over
Hierin wordt het voorgesteld
«lrat een ontmoeting heeft
schooljongen Fonsje, een
hone wees. In het begin
Woelrat wel geheel over-
ten zijn eigen verbeelde emo-
op den duur wordt het
tete toch te bar met die ein-
llthanie over jongenskontjes,
Wonde monden en soepele
Zelfs de afwisseling van de-
«k met sadistische taferelen
hem niet in bed houden,
lus te begrijpen dat de der-
Wou in dit verband, te weten
ook het gevoel krijgt dat
etje minder ook wel kan. Uit
je is dit soort uitvoerigheid
befde alleen maar interessant
be die ondergaat. En aange-
de liefde voor Fonsje toch
ijk pure fantasie is van deene
over de andere, eindigt de
in een lichte onenigheid,
in bed" achtergebleven
RD" steert zich voor "ik" "de nog
erg Jonge Freddie L", die
itmoet heeft tijdens de Paas-
ih de Onze-lieve-Heer-op-Sol-
te A. De fysieke aantrek
ken van deze Freddie bren-
in alle staten en er wordt
even grondig over uitgeweid,
de aanbiddelijke Freddie
argusogen bewaakt door
*zitter, de oude Albert. Hoe
uitzonderlijke listigheid
Wg aan zijn trekken weet te
is vermakelijk genoeg maar
.te lang uitgesponnen,
dert er nog een wat onthut-
tussen verhaal in het boek
ftt van "ik" met een SS-sol-
is een soort Wagneriaan-
^nianenfabel geworden met
Molens in Zuid-Holland in oude
ansichten door L. van Lambal-
gen. Europese Bibliotheek, Zalt-
bommel. f 19.90.
De reeks boekjes in de serie "in
oude ansichten" behoeft langza-
Het verzamelen van prentbrief
kaarten van poldermolens stuit
op één grote moeilijkheid: voor
dergelijke ansichten was over het
algemeen slechts een zeef kleine
markt en daarom werden ze
geregelde onderhoud met de daar
aan verbonden kosten vaak als 'n
geldverslindend object werd ge
zien dat zo snel mogelijk diende te
verdwijnen. Dat gebeurde dan ook j
op vele plaatsen. Maar alle slo-
pulariteit nauwelijks meer eni
ge toelichting. De uitgevers be
schikken over een duizelingwek-
I kende hoeveelheid oude prent
briefkaarten waaruit geput wordt
voor steeds weer nieuwe deeltjes
vaardigd.
Desondanks is de Europese bi
bliotheek er in geslaagd ruim hon
derd vijftig ansichten van Zuid-
landse molens te verzamelen. Bij
nen bewerkstelligen, dat de mo
len uit het Zuidhollandse land- j
schap is verdwenen. Nog altijd
wonen we in een provincie waar
de meeste molens staan al zijn er
vele bij die een onderhoudsbeurtje
zich verzekerd van de steun van
een aantal verwoede ansichtkaart
verzamelaars die het eigen bezit
kunnen afronden. Ditmaal is een
deeltje speciaal gewijd aan de mo
lens in Zuid-Holland, en wel voor
een groot deel aan de zogenaam
de "poldermolens". Daarmee on
derscheidt deze uitgave zich van
het eerder verschenen deel "Ne
valt Je pas op hoeveel van
"steunpunten" in het landschap In
deze eeuw zijn verdwenen. Voor
al in het begin van deze eeuw be
dachten gemeenten allerlei ver
keerstechnische en stedebouw-
kundige argumenten om de mo
lens onder de slopershamer te
brengen. Wie de raadsverslagen
er op naslaat ontdekt dat een ou
zal bij de ouderen ongetwijfeld
herinneringen oproepen aan die
tochten per rijwiel met belas
ting plaatje door de polder, 1
daarbij molens passerend van al
le rang en stand. Voor de Jonge
re lezer een stukje historie uit de
tijd dat het leven goed moet zijn
geweest. Bij beiden zal het de
vraag oproepen: zijn we er nu
derlandse molens in oude ansich
ten" van dezelfde schrijver.
de molen veelal als een sta-in-de-
weg werd beschouwd en door het
wel zoveel op vooruitgegaan?
Drie nieuwe Prisma-detectives
verschenen bij Uitgeverij Het Spec
trum N. V. in Utrecht.
De lange lijst van Prisma-detecti
ves is weer uitgebreid met drie
werkjes.
"Kwaad bloed" van Josephine
Bell. Er gebeurt een auto-ongeluk.
De chauffeur wordt zwaar gewond
en sterft na een verkeerde bloed
transfusie in het ziekenhuis. Een
arts wordt daar hevig door geïntri
geerd, vooral nadat een passagier
uit de wagen is verdwenen. Hij
gaat de zaak zelf onderzoeken, maar
het loopt allemaal een beetje traag.
Er zit niet veel vaart In het overi
gens wel goed geschreven verhaaltje.
"Uit de voeten" van James Quar-
termain is een wat levendiger histo-
rie rondom het hoofd van de veilig
heidsdienst van een concern, dat o.
m. handelt in diamanten. Het gaat
heerlijk hard tegen hard. Duidelijk
heid is beslist niet het opvallendste
kenmerk van deze avonturenroman,
maar er zit wel leven en een beetje
spanning in. En de komische noot
ontbreekt evenmin. Goed leesbaar.
"Genootschap De Kikker" van Ed
gar Wallace is echter uitgesproken
de beste van het nieuwe trio. Een or
ganisatorisch schier feilloze bende
opereeert onder een vast handels
merk: een kikker. Dick Gordon van
Scotland Yard heeft het er nogal
moeilijk mee. Wallace heeft weer
een bijna onontwarbaar net van mis
dadige draden geweven, waarlangs
men zich graag door hem laat voe
ren, maar waarin men niet eerder
licht ziet dagen dan wanneer hij het
wil. Maar het is een knap geschre
ven detective. Niet bijster waar
schijnlijk, maar prettig ontspannend.
KOOS POST
Gerard Reve
wapenvergoddelijking en sentimen
taliteit. Deze speelt zich dan ook af
in "een woud" en de man kan niet
anders dan Wolfgang heten. Wat
later zet deze gebeurtenis zich nog
voort in een ontmoeting met de
zoon van de inmiddels gesneuvelde
soldaat.
Deze zoon heeft de naam van "ik"
bij de papieren van vader gevonden.
Dat vormt nu een soort sybolische
ring. Ik vind een naar tafereel,
temeer omdat ik het angstige ver
moeden ben gaan koesteren dat Re
ve hier met meer ernst aan de gang
is dan elders. De toon suggereert
mij hier dat een groot deel van
zijn gevoel voor betrekkelijkheid,
hem hier ontschoten is. De dithy
ramben over soldaten en hun toe
behoren klinken gevaarlijk echt.
Gerard Reve heeft nu eenmaal een
sterk romantische inslag en zijn
stijl .'toont dat duidelijk: negentien
de eeuws.
Dat laatste geeft zijn werk, dat
zo openlijk op niets dan sex is afge
stemd, dat unieke effect van gal
genhumor. Jammer dat hij persé
wil volhouden "zijn eigen" in plaats
van "zichzelf" te schrijven en aan
die malle spelling van bastaard
worden. Maar dat heb ik al eens
eerder gezegd. Over het geheel heb
ik de indruk dat "Lieve Jongens"
het hoge gehalte van "De Taal der
Liefde" niet haalt.
CLARA EGGINK.
Maugham is van
'n andere tijd
Waarschijnlijk heeft de her
nieuwde interesse voor Somerset
Maugham een even wezenlijke ach
tergrond als de herontdekking van
de koektrommel uit oma's provisie
kast. Maugham is van een andere
tijd, van andere problemen en van
andere mensen. Parijs was toen an
ders, de wijn smaakte anders en bij
mooie vrouwen stelt men meer ge
heimzinnigheid voor.
Een auteur met groot psycholo
gisch inzicht in de markt die er
voor zijn werk was. Hij is er miljo
nair mee geworden. Wie zijn 2de
omnibus leest, gunt zijn erfgena
men dat geld van harte. Vooral
"Vreemdeling in Parijs" proeft als
een koele muscadet. Parijs van de
kastanjes in het Bois de Boulogne
en alleen maar rijke, mooie men
sen. Er zijn natuurlijk nog wel
andere mensen, maar die zijn niet
echt belangrijk.
HAN MULDER.
Gerrit Komrij. Tutti Frutti. De daarin las ik de volgende vier
Arbeiderspers-Amsterdam, 12,50. Sels
Gerrit Komrij
In zijn dichtbundeltje "Tutti Frutti"
laat Gerrit Komrij zich lezen als
een poëet die zich ten doel stelt
alle conventies uit te bannen. In het
stukje proza onder de titel "Een nog
al hoerig manifest", dat aan de
reeks van gedichten is toegevoegd,
gaat hij geweldig tekeer tegen alles
wat maar enigszins ruikt naar tradi
tie. Zo drukt hij in datzelfde proza
wijlen Ed. Hoornik luchtigjes de
grond in als hij schrijft: "Zo kreeg
ik onlangs het verzamelde dichtwerk
van Ed. Hoornik onder ogen. Nêer-
lands prulpoëet nommero één, en
Ik zat heel stil: het was na dit le-
maar net als vroeger bleve
„Die mensen worden daar als
honden behandeld. Nee, nog niet
eens, want geen mens zou zijn
hond zo behandelen!Een kreet,
die een lid van het Duitse Socia-
listiese Patiënten Kollektiv eind
vorig jaar in de Leidse Burcht
uitschreeuwde tijdens het kon-
gres Politiek Psychiatrie. In die
zelfde tijd kwam het boekje van
Corrie van Eijk-Osterholt uit:
„Laat ze het maar voelen
Een troosteloos verslag van de op
name van haar tweelingzuster
Mies in een psychiatrische inrich
ting en de vijfentivintig jaar vol
pogingen om haar uit dat vernie
tigingskamp voor de menselijke
persoonlijkheid te halen. Een ein
deloze opsomming van strijd te
gen een grote muur van solidair
met elkaar zijnde medici, verple
gers en verpleegsters, psychiaters,
machthebbers. Zij hebben alle
maal één doel voor ogen: de
maatschappij beschermen tegen
loslopende psychiatrische patiën
ten". Die moeten worden opge
borgen, kalm gemaakt (vroeger
met spanlaken en isoleercel, te
genwoordig met vele soorten psy
chofarmaca) en als ze in verzet
komen moet dat verzet worden
gebroken.
Mies is, als Jonge vrouw, door al
lerlei gebeurtenissen uit haar jeugd
die ze niet goed kon verwerken, met
een psychiater in aanraking geko
men. Ze kon. zich (niet handhaven in
de wereld, die op dat moment in toe
stand van oorlog verkeerde, deed een
poging tot zelfmoord en kwam te
recht in een psychiatrische inrich
ting: zusters met rammelende
sleutelbossen, gesloten deuren, tra
lies en starende vrouwen. Na zes we
ken mocht ze weer naar huis, waar
het weer mis ging. Een volgende
psychiater besloot, dat Mies maar
eens behoorlijk moest worden be
handeld en ze werd overgeplaats naar
de inrichting te X, waar het grootste
deel van het boek zich afspeelt. Een
van de meest beruchte inrichtingen
in Nederland, waar Jarenlang de
nonnen het regiem uit maakten.
Waar Mies werd behandeld als, nou
ja, inderdaad geen mens zou zijn
hond zo behandelen.
Onderdrukking
Van behandeling is in de ruim
twintig Jaar dat ze er zit geen spra
ke. Ze heeft geen enkele recht, iede
re opmerking, iedere protest wordt
onderdrukt. Alle pogingen van haar
zuster Corrie om verbetering in de
situatie te brengen lopen stuk op de
machtshebbers: eerst de nonnen, die
de patiënten gebruiken voor vuile
karweitjes, die ze op volkomen wille
keurige basis straffen (bijvoorbeeld
voor een kras op de piano) met een
verbanning naar de isoleercel, met
een dagenlang verblijf onder het
spanlaken. Er wordt geslagen en ge
schopt om de patiënten rustig te hou
den. Iedere klacht bij een arts bui
ten de inrichting loopt stuk op soli
dariteit met zijn collega's. Als de non
nen eenmaal hun macht kwijt zijn
en een verlichte geneesheer-directeur
werkelijk pogingen doet om de in
richting wat leefbaarder te maken
voor de patiënten en hen wat meer
rechten te geven, loopt dat uit op
zijn ontslag. Een nieuwe machtheb
ber ziet kans de situatie weer op het
vroegere peil te brengen.
Medicamenten
Mies zit nog steeds in een inrich
ting. Zou er vijfentwintig jaar gele
den nog een grote mogelijkheid ge
weest zijn om haar een kans te ge
ven haar plaats in deze maatschap
pij fce vinden dan is die nu vrijwel
weg. Ze is dn de inrichting van een
wanhopig naar contacten en moge
lijkheden zoekend mens tot een we
zenloze vrouw geworden. Bang voor
de wereld, en onder de medicamen
ten gestopt.
En zo zitten er duizenden en dui
zenden in de Nederlandse inrichtin
gen. Mensen die door deze maat
schappij psychisch ziek geworden,
zijn en die door diezelfde maat
schappij worden weggestopt, opge
borgen en rustig gehouden.
In een nawoord bij het boek
schrijft Sjef Teuns, die zelf in de
MOB-affaire het nodige heeft mee
gemaakt wat betreft de starheid van
de psychiatrische wereld en de onge
ïnteresseerdheid in de belangen van
de patiënten, zijn visie op de Neder
landse inrichtingen. De Nederlandse
worden overigens nog de beste van
Europa genoemd wat een mens nog
triester stemt. Teuns ziet weinig ver
schil tussen concentratiekampen, ge
vangenissen en psychiatrische in
richtingen. Drie instellingen waarin
de mens systematisch tot gruis wordt
vermalen. Of. zoals Teuns het
schrijft: „Gesloten, autoritaire sys
temen, die de patiënt of gevangene
als onaangepast, ongewenst, gevaar
lijk of overbodig uit de samenleving
verwijderen".
Hij pleit voor een verschuiving van
de psychiatrische zorg: van de in
richtingen naar de extra-murale
zorg. Ofwel: openbare instellingen
waar mensen die moeilijkheden heb
ben met hun handhaving in de
maatschappij in het kader van hun
Onrecht
Er is een groeiende belangstelling
voor de psychiatrie, hier en daar ont
staan patiëntenkollektieven. Actie-
en projectgroepen houden zich bezig
met de situaties binnen en buiten
de inrichtingen.
Hoe meer mensen zich bewust wor
den van het onrecht dat een psychia
trische patiënt wordt aangedaan hoe
meer kans er is dat er op korte ter
mijn veranderingen komen. Mies is
maar één figuur uit de grote nassa
zwijgenden maar er zijn velen die
monddood gemaakt, hun leven uit
zitten.
Laat ze het maar voelen is een
Doek vol emoties en wanhopige wrok
tegen de ondoordringbare macht van
de medici. Hopelijk helpt een verhaal
als dit een soort tegenmacht te ont
wikkelen. Een steeds grotere groep
die meehelpt aan een oplossing voor
die mensen die dreigen onder te gaan
in deze vorm van samenleving.
RONNY VINK
C. A. van Eijk-Osterholt.: Laten ze
het maar voelenVijfentwintig
Jaar belangenbehartiging voor een
verpleegde. Amsterdam, Van Gennep,
I 8,90.
en fladderden de lege kamer rond
Welnu, Komrij heeft helemaal niets
tegen de structuur van het gedicht,
maar struikelt wel over de inhoud.
Ik zat heel stil, en een regel later
blijkt zijn lichaam al lang onder de
grond te liggen, terwijl er nog vogels
door een lege kamer zweven, enfin,
vergelijkingen die zo mank gaan als
de ziekte, als we al niet eens letten
op het onsmakelijke van dat lijk dat
heel stil zit en allang onder de grond
ligt". Tot zover Komrij over Hoor
nik.
Ook in de gedichten van "Tutti Frut
ti". waarin hij zich voornamelijk
bedient van omarmend rijm, lijkt
Komrij wars van Jarenlange erken
ningen - behalve waarschijnlijk als
het hemzelf betreft - en in voor
scheenschoppen. Zoals hij dat op
een cynische manier kenbaar maakt
in het volgende gedicht:
Verkeersinformatie
Aan de H. H. Doktoren
En de straten van de stad, een
bleek-
Uitziende en zeer verlegen stu
dent tegen
't Is eigenlijk wel zo opmerkelijk
dat 62 bladzijden van Komrij 12,50
moeten kosten.
WIM vVIRTZ
