Vijftig jaar geleden
ontwrichtte inflatie
het hele Duitse leven
Een inflatie
geschiedenis
In heel wat Nederlandse
huizen liggen ze wel ergens.
In een sigarendoos je tussen
een oud boek, in een blikje of
gewoon ergens in een lade:
de bankbiljetten van een mil
joen mark, twintig miljoen
markhonderd miljoen mark,
een miljard mark.
In heel wat Nederlandse ge
zinnen zitten ze in albums of
schriften geplakt, de Duitse
postzegels van achtduizend
mark, twintigduizend mark,
twee miljoen mark, twintig
miljoen mark, drie miljard
mark, tien miljard mark. of
vijftig miljard mark. Postze
gels die kort daarvoor nog
vijf, tien of twaalf mark had
den gekost.
Deze bankbiljetten en post
zegels herinneren aan een
periode van inflatie in Duits
land, die deze maand vijftig
jaar geleden begon, en één
van de meest waanzinnige
periodes inluidden, welke
mede leidde tot het natio-
naal-socialisme en elle ellen
de die daaruit volgde
m<
Een koopman in ijzerwaren, had het geluk een partij van 20.000
spijkers te bemachtigen. Hij verkocht ze met ruime winst, maar to
hij het ontvangen bedrag voor een nieuwe aankoop wilde bestedi
was het geld slechts toereikend voor 10.000 kg. Opnieuw verkoc
en kocht hij, telkens achterhaald door prijsstijgingen na zijn laatij
verkoop. Hij overwoog zijn goederen in voorraad te houden, maf
het slinken van zijn spaarbankreserves, de gedaalde waarde
zijn verzekeringspolissen en de snel stijgende kosten van lei
onderhoud, brachten hem er toe in actie te blijven. Hij nam ri
mere winstmarges, probeerde zijn vorderingen sneller binnen
krijgen en zelf zoveel mogelijk credietfacilitelten te verwerven. D
de vervangingswaarde van de verkochte goederen bleek steeds h
ger te zijn dan het netto-profijt ervan. Zo beschikte hij na veria
van tijd nog slechts over 10 kilogram spijkers, die een waarde v;
enige miljoenen marken vertegenwoordigden. Hij verdiende hien,
een miljoen mark, kon 3 kilo spijkers terugkopen won boen tw
miljoen en zag zijn goederen bezit gereduceerd tot 1 kilo. Bij stee
stijgende winsten hield hij uiteindelijk één spijker over. Deze slo<]
hij in de muur en hing er zich aan op
toi
lit
Het woord inflatie komt men zeker iedere dag ergens te
gen.
In de dagbladkolommen, in gesprekken, in nieuwsuitzen
dingen op radio en televisie.
Inflatie betekent geldontwaarding. Inflatie ontstaat heel
populair gezegd, doordat de prijzen per jaar een aantal pro
centen stijgen in de meeste westeuropese landen gemid
deld zo'n 6 a 7 procent waardoor zij die geld hebben
(veel of weinig doet weinig ter zake) dit geld ieder jaar in
waarde zien dalen, waardoor men voor een gelijkblijvende
hoeveelheid geld ieder jaaT minder kan kopen.
Dit is uiteraard het meest funest voor grote- en kleine
spaarders, gepensioneerden die een vaste uitkering krij
gen, die niet wordt aangepast bij de prijsstijgingen, zoals de
lonen in het bedrijfsleven of de AOW en (vaste) rente
trekkers.
Het gezegde: je kan in een inflatieperiode beter stenen be
zitten dan geld verduidelijkt eigenlijk alles. Want heeft men
inplaats van f 100,op 1 januari 1973 hondeird stenen
die op dat moment f 100,kosten, dan is het wel zeker
dat men voor die zelfde stenen op I januari 1974 honderd
tien gulden moet betalen, en men dus voor het biljet van
f 100,tien procent minder (stenen in dit geval) kan ko
pen, terwijl door het bezit van die honderd stenen bet bezit
tenminste hetzelfde blijft.
Per seconde
Inflatie is dus een ernstige zaak,
waarover al heel wat geschreven en
nog meer is gesproken, ln ons land
maar ook over de gTenzen. De erg
ste Inflatie deed zich voor precies
vijftig Jaar geleden bij onze ooster
buren. Een inflatie die zo verschrik
kelijk was dat het gehele economi
sche leven ontwricht werd. Wanneer
het niet zo'n Intrieste periode voor
het toenmalige Duitsland zou zijn
geweest, met verstrekkende gevolgen
voor de gehele wereld ln de daarop
volgende twintig Jaar, zou men het
els één grote klucht kunnen be
schouwen, want de anecdotes uit
die periode passen beter in een blij
spel dan in een treurspel en dat
was die inflatieperiode.
Eerst even een stapje terug naar de
oorzaken van de waanzinnigste in
flatie ter wereld die van Januari tot
november 1923 duurde.
Door
Han Wielick
Nadat in november 1910 door de
nederlaag in de eerste wereldoorlog
het Duitse keizerrijk was inge
stort hadden de sociaal-democraten
de leiding overgenomen. Voor de
hand liggend, want zij waren in het
rijk dat Bismarck had geschapen,
decennia lang de sterkste oppositie
geweest. Er volgde een revolutionai
re periode, waarin in veel steden en
dorpen arbeiders- en soldaten-raden
naar Russisch voorbeeld werden ge
vormd. De uiterst linkse groeperin
gen de Spartaklsten die later de
kern werden van de communistische
partij deden zelfs in 1919 ln
Berlijn een poging tot een staats
greep. Deze Putsch werd door de
regering van Fritz Ebert in samen
werking met het leger neergeslagen.
De leiders van deze opstand Karl
Liebknecht en Rosa Luxemburg
werden gearresteerd en door de po
litie vermoord.
Adolf Hitler op de foto bezig aan een van zijn befaamde redevoeringen in de Berlijnse Kroll
Opera vond ln de beginperiode van het nationaal socialisme zijn trouwste en fanatiekste
aanhangers onder vooral de kleine spaarders en de middenstand, die het gelag hadden moeten
betalen van de verschrikkelijkste aller inflaties.
Weimar
Ook op andere plaatsen o.a. in
Beleren waar een Sovjetrepubliek
werd uitgeroepen werden ultra
linkse oproeren bedwongen. De
macht van de arbeidersraden ver
minderde snel ten gunste van de
legale overheid en het resultaat van
de verkiezingen voor een oonstitu-
tionale vergadering op 19 Januari
1919 was dat alleen voor een bur
gerlijke democratische republiek een
meerderheid bestond.
Deze werd bekrachtigd toen de
nieuwe grondwet werd aangenomen
in de stad Weimar waar Goethe de
langste tijd van zijn leven woonde,
en niet in het Pruisische Berlijn.
De Republiek van Weimar met de
sociaal-democraat Ebert als eerste
president en zijn partijgenoot Phi
lips Scheidemann als eerste rijks
kanselier kwamen al meteen voor
een ernstige crisis te staan: moest
het wel of niet in mei 1919 de
vrede van Versailles accepteren.
Men besloot van wel. Scheidemann
trad uit protest af en in conserva
tieve en legerkringen heerste grote
verbittering.
Op 28 Juni 1919 werd het verdrag
ondertekend en van dat moment af
stortte de propaganda van alle te
genstanders zich op de Erfullung"
(nakoming) van wat één van de
grootste strijdvragen in de Duitse
politiek zou worden moest men het
verdrag loyaal nakomen en de
enorme schadevergoedingen aan de
overwinnaars van de wereldoorlog
betalen of alles saboteren).
Staatsgreep
1920 een mislukte staatsgreep deden,
werd in Juni 1920 de eerste gewone
verkiezing gehouden. De uitslag:
een verschuiving naar rechts. In
april 1921 werden de herstelbeta
lingen die Duitsland aan de win
naars (de geallieerden) moest doen,
vastgesteld. Duitsland zou 132 mil
jard goudmark betalen plus nog
eens 6 miljard extra aan België.
Het bedrag zou in termijnen van 2
miljard mark per Jaar plus 26 pro
cent van de waarde van de Duitse
export worden geïnd.
Vanaf dat moment grepen extre
mistische groeperingen vooral van
rechts - de herstelbetalingen aan
om steeds fellere kritiek op de rege
ring te leveren. Men schuwde zelfs
de terreur niet en liet politieke te
genstanders Mathias Erzberger,
Walter Rathenau vermoorden.
De regering voerde maandenlange
onderhandelingen met de
nende landen ov-
van de herstelbetalingen, maar zon-
geheel Duitsland. In het Roergebied
ging men langzaam-aan-werken, sa
boteerde of ging in stalking in de
fabrieken die de Franse legers als
produktieve panden onder beheer
hadden genomen. Het kwam zelfs
tot bloedige gevechten tussen de be
zettingstroepen en de Duitse ver-
Bezet
Maar de bezetting was vooral fataal
voor het Duitse financiële systeem.
Zij gaf de aanzet tot een inflatie,
die tenslotte tot volslagen waanzin
leidde.
De kiem van deze inflatie was reeds
in de oorlog (1914—1918) gelegd
toen de Duitse regering de oorlogs
voering voor een groot deel finan-
cieerde met het drukken van bank
biljetten de bankbiljetten circu
latie nam tussen 1914 en 1919 toe
van 6 tot 33 miljard en dat ging
door in de eerste naoorlogse jaren,
doordat de staat zijn uitgaven niet
kon dekken door belastingen. De
dekking van een munteenheid wordt
vastgesteld door het goud dat in
bezit is, bezit aan buitenlands geld
en de waarde van de nationale pro-
duktie.
Een dag voordat de Fransen en
Belgen het Roergebied bezetten,
stond de dollar op ongeveer 10.000
Mark. Minder dan een week later
op 20.000 mark, drie weken later op
50.000 mark. In de zomer steeg de
dollar tot 100.000 mark, tot 1 mil
joen mark, tot 10 miljoen mark. In
de herfst waren 39 papierfabrieken
en 1782 drukpersen bezig met de
fabricage van papieren geld en
postzegels. De dollar stond op 99
miljoen mark. Tenslotte werd de
inflatiedana zo wild dat de dollar
op de beurs in Berlijn steeg met
613 duizend mark PER SECONDE!
Een brood kostte al spoedig een
miljoen mark, toen twintig, dertig
vijftig, zestig miljoen mark. Voor
een doosje lucifers moest men tien
tallen miljoenen marken betalen.
Kappers rekenden twee miljard
mark voor haarknippen. De lonen
en salarissen werden per dag en
tenslotte per halve dag, Ja in enkele
gevallen per uur, uitbetaald. Aan de
fatorlekspoorten stonden de vrouwen
te wachten die met de verdiende
miljoenen later miljarden
naar de winkels renden om het geld
in goederen om te zetten, omdat de
prijzen van uur tot uur stegen.
Er waren bankbiljetten van 1 mil
joen mark, van 10 en 100 miljoen
later van 1 miljard en 10 miljard
mark. Wanneer de vrouwen Inkopen
gingen doen, moesten zij de bankbil
jetten in koffers meeslepen. In een
jaar tijd was de mark tot 1/1000
miljardste deel gedaald van de
waarde die het 12 maanden daar
voor had bezeten.
Aan dé andere kant werd Duitsland
leeggeplunderd door buitenlanders
die met dollars, guldens, ponden of
francen alles voor een appel-en-
een-ei konden kopen. Vooral kunst
schatten verdwenen voor spotkoop
jes over de grenzen, terwijl huizen,
meubilair, ja alles van hen die hun
geld ln één slag waardeloos hadden
zien worden, in buitenlandse han
den overging.
In één klap
Want zij die Jarenlang hadden ge
spaard waren in één klap al hun
spaarpenningen kwijt en zij die
leefden van spaarrenten of pensioe
nen waren in een paar maanden
tot de bedelstaf veroordeeld.
Na een paar maanden begon men
zich steeds minder voor geld te in
teresseren de inflatie was trou
wens niet meer bij te houden voor
gewone stervelingen en men ver
viel in een soort „economie" zoals
ons land tijdens hongerwinter van
1944'45 kende. Men ging goederen
en arbeidskracht ruilen tegen goe
deren. Het geld had afgedaan.
Op 15 november 1923 maakte de
Duitse regering samen met de geal
lieerden een einde aan deze waaajbi
zin. Men stabiliseerde de koers vaZi
de dollar op 4.2 biljoen papierma|(?e
(1 biljoen is 1 miljoen maal 1 mi de
joen ofwel 1000 miljard) en voër3W(
een nieuwe munteenheid ind
Rentemark, die gefixeerd werd dgc
een biljoenste deel van de oud01
mark. w
Een kwart
De Rentemartc werd gedekt door
procent „Grundschuld" op het g«
hele Duitse bezit aan landerijei
bossen en industrie.
T
Het was eigenlijk een verlate oor T
logsschuld, waarmee op deze manie1
werd afgedaan op kosten van d
Duitse spaarders. Hadden voor d 1
eerste wereldoorlog de Duitse ban 1
ken een kapitaal gehad van onge 1
veer 30 miljard goudmark, na d
stabilisering van 1923 Was er val
dit bedrag nog maar één kwal j
Na de geldhervorming voltrok ziel
een stabilisering en normaliserini
van het economische en politiek)
leven in Duitsland. Onder de Ame
rikaanse financier Dawes werd eei
nieuw plan uitgewerkt een tijde
lijke regeling voor de herstelbeta
lingen, waarbij Duitsland tot 192
jaarlijks 1 miljard later 2.5 miljar
goudmark zou betalen.
Evenmin
In 1929 werd het plan Daves ver
vangen door het plan van een
dere Amerikaanse financier
Young. Het definitieve bedrag
schadevergoeding werd vas
Duitsland moest in de loop van 51
jaar totaal 116 miljard goudmarli
betalen. Door de economische chaoe
die na de beurskrach van 1929 volg
de, werd dit bedrag teruggebrach
tot 3 miljard, welk t
min betaald zou worden
Vooral de kleine spaarders e
middenstand hadden van de
schrikkelijks te aller inflaties
gelag moeten betalen en uit deze
groep recruteerde Adolf Hitler, die
op 8 november 1923 in Münchei
een mislukte staatsgreep deed, voor-
al in de beginperiode van het na
tionaal-socialisme in Duitsland zijn
trouwste en fanatiekste aanhan<
gers...
Bronnen: Sesam wereldgeschiede
nis; Revolutie der
J. Bouman; De Krach
John Kenneth; Galbraith, divers»
krantenleggers.
In Januari 1923 deze week precies
vijftig Jaar geleden rukten Fran
se en Belgische troepen het Roerge
bied binnen en bezetten het. Men
wilde op deze manier druk uitoefe
nen op de Duitse schuldenaar, die
in gebreke was gebleven met beta
len.
Deze bezetting ontketende een
storm van verontwaardiging over
