Een nieuwe
klasse van
uitbuiters
Volk heeft niets
meer te vertellen
Le charme
discret
bour
geoisie
MEESTER'
WERK
75-JARXG
SPAANS
GENIE
BUNUEL
|r
•S Mj-i. *5»
BRIONI Een archipel van 14 kleine eilandjes, een handvol smaragd in het
azuur van de Adriatische Zee, tussen palmen en cypressen een overvloed van
herten, moeflons en goudfazanten, de natuur nog totaal ongerept, het zeewa
ter kristalhelder tot op de grond, de appels zo geurend als de schepper het be
doeld moet hebben dat is Brioni. Men waant zich aan het begin van de wereld.
En als God in het paradijs leeft hier Josip Broz Tito, in bittere armoe geboren,
partizanenheld, vurig communist, de man die de arbeidersklasse wilde bevrijden
en die de gelijkheid van alle mensen tot ideaal van zijn leven had gemaakt.
Officieel heet Brioni een nationaal park. Maar van de 20
miljoen Joegoslaven heeft geen mens deze eilanden ooit
mogen betreden, uitgezonderd de kleine elite uit Tito's
allernaaste omgeving en buitenlandse vorsten op staats
bezoek. Haile Selassi was hier, koning Paul van Grieken
land en in september van dit jaar koningin Juliana en
prins Bernhard. En in oktober ook koningin Elizabeht van
Engeland. Zij allen worden er met een speciale boot heen
gebracht. Een regelmatige veerdienst is er niet. Als er
Joegoslaven naar Brioni gaan hoge functionarissen of
personeel hebben ze een speciale vergunning nodig.
Voor de kleine kaste van top
functionarissen zijn er op het
grootste eiland Veliki Brion
drie staatshotels. Een uitnodi
ging om daar een vakantie door
te brengen wordt in Belgrado als
en van de hoogste onderschei
dingen beschouwd. Deze hotels,
aan zee gelegen met grot,e ter
rassen en omzoomd door rode
flamboyanten, zijn met alle
denkbare luxe ingericht. Geruis
loze dienaren serveren in de
lounge of aan de bar de duurste
dranken. Aan een strandje ver
derop kunnen de gasten zwem
men en zonnen in een rust en
privacy, waarvan de gewone Joe
goslaven aan him overvolle
Diep versoholen tussen heuvels
en bossen, aan de andere kant
van het eiland, ligt de "Bela
Villa", het witte huis. dat Tito
kort na de oorlog als residentie
heeft laten bouwen. Het ziet er
uit als een laag Dalmatijns
landhuis. Voor de bezoekster
staan in de wit marmeren hal
op een enorm tapijt brede lage
fauteuils uitnodigend klaar.
Maar zelfs de hoge partijbon-
zen-op-vakantie krijgen dit pa
leis maar zelden te' zien. De in
gang van het park eromheen
wordt streng bewaakt door ma
trozen in wit uniform. Platanen
en acacia's ontnemen ieder uit
zicht op de villa zdlf. Alleen
vanaf de andere kant van de
baai ziet men de "Bela Villa"
puntig wit uitsteken boven een
stijl aflopende kust.
Om te werken of om met zijn
gasten te zwemmen en te borre
len prefereert Tito het eilandje
Vanga, iets verderop in de Ar
chipel. Hij pleegt er met een
kleine motorboot vanuit zijn pri-
véhaven heen te varen. Er is
op Vanga ook een wijngaard die
een van de mooiste wijnen van
Dailmatië levert natuurlijk al
leen voor persoonlijk gebruik.
Van de in totaal 14 eilandjes zijn
er 12 uitsluitend voor Tito gere
serveerd.
Verdere attracties op Veliki: een
openluchtbioscoop. Twee meertjes
voor als Tito op eenden wil ja
gen. Niet minder dan drie ver
schillende dierentuinen met exoti
sche beren, tijgers en panters,
gsohenken uit Azie en Afrika.
Een kerk uit de vijftiende eeuw,
als museum ingericht (waar in
het begin van de eeuw het hu
welijk werd ingezegend van de
Oostenrijkse troonopvolger Franz
Ferdinand, die op 28 juni 1914
met zijn vrouw in Serajewo
werd vermoord). Een prachtig
geconserveerde byzantijnse basi
liek van grote historische waar
de, omdat er nog maar twee an
dere exemplaren van dit type be
staan: in Syrië en Marokko.
En overal, verspreid tussen weel
derig groen, restanten van de
4000-jarige geschiedenis van deze
archipel: tempels, paleizen, beel
den, vanaf de eerste bewoners,
de Illiers, via de Romeinen tot
en met de heersers van de Vene-
tiaanse republiek. Tot de eerste
wereldoorlog was Brioni trefpunt
van de Europese adel en van de
hoge officieren uit de Donaumo-
narchie, die er hun zonen en
dochters kwamen uithuwelijken.
In maarschalk Tito president van
het communistische Joegoslavië,
heeft deze aristocratie uit een
vergane epoche een waardig op
volger gevonden. Hier trekt hij
zich terug als de grond in Bel
grado hem te heet onder de voe
ten wordt. Brioni is Tito's privé
keizerrijk. De bossen van 't Loo
of van Windsor Castle steken er
als volkstuintjes tegen af. Twee
honderd man personeel (en 3.000
herten) zorgen op Brioni voor
Tito's welzijn en een heel leger
tje wite matrozen voor Tito's
veiligheid en voor zijn schitte
rende houten jacht Podgorka,
waar de Peit Hein als een luci
fersdoosje in zou kunnen rond
zwemmen. Maar het inkomen in
Joegoslavië per hoofd van de be
volking is het laagste in heel
Europa.
"Uit de uitgebuite klasse van
vroeger is ln Joegoslavië een
nieuwe klasse van uitbuiters en
heersers geboren", schreef Tito's
medestrijder en latere doodsvij
and Milovan Djilas in zijn ver
nietigende kritiek op de "nieuwe
klasse". "De huidige elite in Joe
goslavië is op het hoogtepunt
van zijn macht en rijkdom,
maar heeft het volk niets meer te
zeggen. Het enige dat die elite
nog kan doen is, zichzelf te
rechtvaardigen"
Maar zelfs dat schijnt de thans
80 jaar oude maarschalk Tito in
steeds mindere mate te lukken.
Wie hem van nabij heeft meege
maakt in deze herfst, nu zijn
autoriteit en aanzien door de
groeiende onrust in Joegoslavië
zienderogen aan het slinken is,
beleeft een ontgoocheling. Men
ontmoet een oude man met een
heerszuchtige mond, overmatig
corpulent, en met een duidelijk
tanend concentratievermogen.
Een feestje in Tito's p
keizerrijk op Brioni. De „gr
baas" (rechts) heeft zich o
getooid met een feesthoed.
Is Tito bezweken aan zijn elf
mythe? Is macht zonder dec
•cratische controle onherroepg
gedoemd te corrumperen?
de revolutie ook in
zijn eigen kinderen versloi
Na een bezoek an het pai
lijke Brioni is een bev<
antwoord op zulke vragen
bijna onvermijdelijk. De
discrepantie in Joegoslavië
onoverbrugbaar te zijn gewon!
Privileges en weelde voor
nieuwe klasse, armoede en we
loosheid voor het oude prole
riaat. Daartussen een massii
laag van egoïstische, onbewe
lijke bureaucraten.
Wat vier Jaar geleden met br.
geweld in Praag is gedeou;
streerd, wordt subtiel, maar i ,or
dubbelzinnig, door de decade:
op Brioni bevestigd: een social nc
me met een menselijk gezl
heeft in Europa geen kans
verwezenlijking.
ij>
Een klein of misschien wel
een groot wonder, dat de Pa-
rij zenaars de afgelopen weken
neer dan driehonderdduizend
toeschouwers sterk zijn gaan
zien. "Le charme discret de la
bourgeoisie" Zonder uitzonde
ring verlieten zij de bioscoop
na het honderd minuten du
rend verhaal in complete ver
warring. Het was toch zo sim
pel en helder geweest, men
was compleet gefascineerd ge
raakt, voelde zich ook zeer
verbonden met de drie man
nen en drie vrouwen, die tel
kens afspraken voor een eten
tje, maar daar nooit helemaal
aan toe schenen te koi
toch een complete o
heid
Een impressie alsof men in
aen lift staat, die rees en daalde,
maar het knopje voor de bega
ne grond bleef onbekend, als er
al zo'n knopje was.
Luis Bunuel heeft in zijn
73-ste levensjaar een waar mees
terwerk gemaakt met "Le char
me discret de la bourgeoisie",
misschien wel de zuiverste en
diepste film van dit Spaanse ge
nie. Verwonderlijk, want wie is
daar op zo'n leeftijd nog toe
in staat. Toen hij "Tristana" liet
den dacht men dat hij zich de
finitief door de ouderdom had
laten omhelzen: een mildere
ioon, een minder gecontroleerde
techniek.
En dan nu een Volslagen ver
rassing met een film vol Jeug
digs élan, perfect overwogen,
sober en beheerst in alle onder
delen. Een surrealist op zijn
boogtpunt en wat meer zegt
so rijp, dat het bovenzinnelijke,
dat bij veel surrealisten een ge
forceerde truc lijkt, hier een
vanzelfsprekende plaats heeft
gevonden in een angstaanja
gend en tegelijk glashelder re
laas.
Door
Piet Ruivenkamp
Het laat zich nauwelijks ver
tellen, want het is minder cohe
rent dan zinnen zullen suggere
ren. Met zijn vermenging van
werkelijkheid, verbeeldingen, as
sociaties, dromen, dromen-in-
dromen. De figuren lopen van
de realiteit naar de fantasie en
omgekeerd zoals men van de
ene kamer naar de andere stapt.
Er zijn maar enkele aanwijzin
gen meestal achteraf dat
die grens wordt overschreden.
De ambassadeur (Fernando
Rey) van een kleine Zuid-
amerikaanse staat en twee Pa-
rij se families, de Sénechals en
Thévonots, hebben afgesproken
bij één van hen te dineren. Maai
de bezoekers hebben zich ver
gist. Of de gastvrouw? Zij zijn
een dag te vroeg. Het gezelschap
r"-' "fÉfMfe
wijkt uit naar een restuarant
met een vreemde sfeer. De eige
naar blijkt in een nevenvertrek
opgebaard te liggen. Men ver
trekt.
De ambassadeur houdt zich
onder bescherming van zijn
diplomatieke status bezig met
handel in verdovende middelen,
zijn vrienden Thévénot (Paul
Frankeur) en Sénéchal (Jean-
Pierre Cassel) helpen hem ln
die lucratieve zaken.
De ambassadeur wordt gehin
derd door Jonge landgenoten, die
hem in Parijs trachten te doden.
Bunuel noemt deze laatste film
voor het eerst een komedie. Hij
toont met een ironische knipoog
het burgerdom van de betere
kringen. Men ziet zo ook dat de
zes centrale figuren in hun lu
xe- leventje gefrustreerd raken
bij een telkens weer een verstoord
etentje. Er dient zich 'n bisschop
aan, die zijn kwaliteiten als tuin
man aanbeveelt, er stapt een
groep officieren in gevechtstenue
binnen, hetgeen resorteert in 'n
Tussenbedden die onver
klaarbaar blijven: zes lotge
noten wandelen door een zon
nig landschap naar onbekende
verten.
tegenuitnodiging door de com
mando voerende kolonel. Daar
groeit ook weer een misverstand
uit, want de zes gasten zitten op
een gegeven moment in een to-
neeldekor. Het laatste woord is
aan de politie, die de lotgenoten
arresteert en ze later op aanwij
zing van een Franse minister
weer vrij moet laten.
Of is de executie, die Jonge
terroristen tijdens een maaltijd
komen uitvoeren ook nog op een
realistisch plan gedacht? Want de
perioden, die zonder meer hersen
schimmen inhouden zijn hiermee
nog niet weergegeven. Terwijl de
sfeer van dreiging en verstoring
groeit ziet men in tegenbeelden
de groep van zes over een steeds
stralender weg in alle argeloos
heid wandelen naar een steeds
zonniger horizon.
Bunuel heeft sterk vaci nd
den gedacht. Hij heeft o
beperkingen opgelegd,
geen muziek» de fotograf!
en helder, de toon van h
en dialoog zeer
Maar hij plaatst de b<
camerabewegingen in
ritme met een simpele
als alleen de heel groten
beste momenten gegeven
spelprestaties van de al
den en Stéphane Audran,
ne Seyrig, Bulle Ogier
de bijrollen voeren ied^,
ie top van zijn kunnen.
p)
Een toneelschrijver, die
eerste bedrijf niet stevig
palen slaat voor de gefc
wikkeling, moet erop reke 6
zijn publiek spoedig alle
se verliest. Bunuel kan
ter die incompleetheid v ;j]
veroorloven. Dat zijn fü
meer toont dan een spo!
sommige
zal duidelijk zijn. Het li
lucinerende wandeling
leven, dat zich nooit coi
verkennen.
Het woord meesterlijk
voor „Le charme
bourgeoisie" nog rui
kort, want zo volwassen r
verbeeldingsvol is het besl
maar zelden genoteerd.
Luis Bunuel heeft met "I
me discret de la bout
voor het eerst volgens K
procédé gewerkt. Bij de
repetities keek hij door
van de lens via een aa
videoscherm buiten de 'e
rigeerde vandaar zijn af
actrices. Het systeem is
keld door Jerry Lewis dit W
meer nodig had in zijn
van acteur-regisseur. Bi*
op zijn leeftijd verailf
dwongen te zijn tot ing? Wl
acrobatiek achter de 111
De Spanjaard, die toch
faam had bijzonder effit;
werken in de studio als
schuivende schaker kon
men nu nog sneller late
pen. De regisseur filmt
de montage. Drie dag*
"Le carme discret" op-g®1
was zat de film in elkaar.
