J Haring en wittebrood geen
□Leids privilege
Optocht: sterkste
pijler van roem
OOK DIT IS
OUDT-LEYDEN
FEEST IN LEIDEN
Zinvolle traditie nog steeds gehandhaafd
ZATERDAG 30 SEPTEMBER 1972
MAANDAG 2 OKTOBER
19.30 uur Grote taptoe, van Leidse verenigingen,
kransleggingen bij het standbeeld van
burgemeester P. A, v. d. Werf en het Jan
Houtmonument
20.0024.00 uur Lunapark, op het terrein bij de Groen-
oordhal", meer dan 100 attracties.
DINSDAG 3 OKTOBER
7.00 uur Reveille, door 't Leidsch Politie Muziek
gezelschap op het bordes van het Stad
huis, zijde Vismarkt
7.308.30 uur Geluidswagens, rondgang door de stads
wijken, gelegen buiten de singels.
7.309.30 uur Utreiking Haring en Wittebrood, in het
Waaggebouw, tijdens de uitreiking con
cert op het Waaghoofd door het eerste
Leidse Jeugdorkest en Drumband „De
Burcht".
8.00 uur Koraalmuziek, in het Van der Werfpark,
dirigent Harman de Wolff, muzikale be
geleiding Chr. Muziekvereniging „Con
cordia".
9.0024.00 uur Feestelijke Markt, langs de Haarlemmer
weg van Maresingel tot Musschenbroek-
straat.
9.0024.00 uur Lunapark, terrein "Groenoordhal".
9.3010.30 uur Carillon-bespeling. Stadhuistoren.
10.0017.00 uur Oud Hollandse Markt, op de Mare van
Haarlemmerstraat tot Oude Vest, Neder
landse ambachten, poffertjeskraam, pop
penkast, Nikkelen Nelis, hoempa-orkest
enz.
10.0012.00 uur Lakenhal, Molen de Valk, beide musea
geopend.
10.3012.30 uur Koornbeurs, concert door een Antilliaan-
se„Steelband".
10.30 uur Herdenkingsdienst, Hooglandse Kerk,
voorganger Ds. E. M. Pannekoek.
10.0012.30 uur Stoomwalsen, show van stoomwalsen op
de Lammermarkt
13.00—16.30 uur Grote Optocht, „T JAAR IN T JAAR
UIT".
19.0022.00 uur Groenoordhal, Radio Drive-in show met
Unit Gloria.
23.30 uur Groot Vuurwerk, op het terrein achter
de Groenoordhal.
LEIDEN De roem van Leiden rust hoofdzakelijk op drfe
pijlers: de oude geveltjes en grachten, de universiteit en de op
tocht op 3 oktober. De optocht heeft echter het voordeel, dat zij
niet zo onderhevig is aan de tand des tijds als het oude stads-
schoon. Integendeel: met het jaar neemt de aantrekkelijkheid
van de stoet toe. De universiteit is nauw verwant met Leidena
ontzet, maar is wat jonger.
De laatste Jaren wordt er steeds
meer naar gestreefd om een show
element in de optocht in te bou-
Dit Jaar uit zich dat behalve ln de
optredens van majorettencorpsen uit
Leiden en uit de rest van het land
de Europese kampioenen van 1971
"The Gold Stars" uit Bergen op
Zoom geven o.a. acte de présance
ook in een mini- Tour de France.
Beroemde namen als Gerben Kars
tens en Joop Zoetemelk, Tino Ta
bak en Leo Duindam zullen nun
krachten meten op de korte sprint.
Een sportster: Sjaak Swart, die op
de „wereldcup"-wagen staat a
symbool van alle grote vaderland
se sporthelden van 't ogenblik.
Show ook in de Sine Hubertus-
Jacht, die voorafgegaan wordt door
een ruitergroep, evenals trouwens
de Goeden Koets van de 3 October* 1
Vereniging.
Zelfs Sinterklaas heeft zijn
medewerking verleend aan de ver- ji
hoging van de levendigheid van de
optocht: hij stuurde ?en groep Pie-
ten, die met of zonder trampoline jj
halsbrekende toeren uithalen.
Spaanse folklore, knallend vuur-
werk. Westfriese dansen, niets ls te
dol.
De optocht gaat van start onder
het motto: 't Jaar in, t jaar uit"»
waarmee wordt aangegeven dat el- i
ke groep of wagen een gebeurtenis j
aanduidt die jaarlijks terugkeer^
en waar jaarlijks "met smart" op
wordt gewacht.
Het geheel wordt muzikaal on-
dersteund door de corpsen "Werk-
mans Wilskracht", "Nieuw Leven*,
"De Burcht", de R.K. Kapel, "Kunst
en Genoegen" en "Concordia".
I LEIDEN De tot zulk een zinvolle traditie uitgegroeide uitdeling van hairing en wit
lij brood behoort niet zuiver tot een Leidse aangelegenheid. In de loop der eeuwen zijn
II in ve,e steden en dorpen van ons land brood en in een enkel geval ook haringuitde-
Wm '8en geweest, die elk naar hun aard van andere oorsprong waren.
f Naast de Leidse uitreiking voor het eerst in 1574 hebben zich maar weinig
j (delingen van brood kunnen handhaven.
Voor vandaag even een onder
breking in onze wekelijkse serie
"Lelden vroeger en nu", maar
toch ook weer een stukje Oudt-
Leyden. De ünkerfoto circa ze
ventig jaar geleden genomen
vanuit het hoekhuis Nieuwe Rijn
Herengracht. Het was de eerste
maal, dat in een Drie Oktober-
optocht ook versierde auto's mee
reden. Het ivas toen alles nog
eenvoudig. Maar wat gebleven is.
dat is de belangstelling die zich
langs de optochtroute ieder jaw
weer groepeert.
De andere foto dateert uit hei
jaar 1887, één jaar na de oprich
ting van de 3 Octobervereeniging
De Geuzenvloot. voorafgegaan
door enkele motorboten, waarop
zich het bestuur en enkele geno-
iigden ook toen al "hoogge
moed" bevonden, passeert cic
fan van Goyenkade op weg naa
ie Vlietbrug, waar een ingemet
selde steen nog steeds herinnert
lan de intocht van 1574. De vloot
ou later op de dag ook nog deel
itmaken van het toen georga-
iseerde waterfeest, dat onder hé
otto "Intocht der Geuzen" d
ichiedenis inging. Een defrge
ke intocht, maar dan met 'plat
boomde' vaartuigen werd ir.
121 herhaald.
SAM PLATTEEL
De meest bekende vorm was ongetwijfeld het beschikbaar stellen van brood voor de be-
teftige armen van de stad. Dit geschiedde dan door de stedelijk overheid of door kerkgenoot
happen. Vele kerken beschikten in voorbije tijden over een z.g. armenbakkerij. Ook in Lei-
'n was eens zo n bakkerij en behoorde in eigendom toe aan de "Huiszittenmeesteren" ver-
irgers van de thuiszittende armen en nu aan de diaconie der Leidse hervormde gemeente.
Paas- en Pinksterbrood, Allerheilige
en Kerstbrood.
Ook bij geboorte, huwelijken én
vel het opschrift draagt „Graan- staat de armen van Oostmarsum op overlijden, werden of worden mis-
khuis der Armen". De bakkerij, een open plaats in Ageler Esch bij
omstreeks 1700, be- eenkomen.
Aan de Oude Rijn staat naast het deling gestaakt. Het was daar ge-
intoor van deze diaconie een groot bruikelijk, dat op de tweede Pink-
khuis, waarvan een steen in de sterdag wanneer de rogge in bloei
ad zich in de poort naast het pak-
De boeren uit de omtrek kwamen
daar dan samen, elk een zelf- ge
il er in Leiden nog bakken roggebrood van ongeveer 25
bedeelden, dat de Pond-gebonden aan een lange paal-
meente Leiden ongeveer f 15.000,- op *e ...pn{rp. w«u«i bui
b^e"gS: voorat ia een testament vastgeiegH
taalde aan de Diaconie
kken van brood voor deze inwoners.
Deze vorm van brooduitdeling werd
1922 beëindigd.
|De bakkerij en oven werden ech-
tot 1964 gebruikt
i koek en gebak, nadien werd de
den om te bidden voor een goede
oogst.
Een der oudste boeren had de lel-
ding, na het gebed werden alle aan-
bet^bakken wezigen ook de zuigelingen- geteld
het aanwezige brood in
ikkerij ingericht als magazijnruim- stukken verdeeld.
echter bewaard
bepalingen v
treiken van pa
de bewoners.
Deze vorm i
roeg de
Alhoewel de boeren overwegend
rooms-katholiek zijn, kwamen de
armen uit alle gezinden in aanmer
king.
De oorsprong van deze brooduit-
bltre"™ï het deling stamt uit de vóór christelijke br^d ont^Tam
of kerstbrood tiid. toen de bewoners "uit deze ln
Baarn, zijn er eveneens bij testa-
schien nog wel speciale broden ge
bakken. Al naar gelang van de
streek hadden deze broden een
eigen naam.
Brood na de dood
Brooduitdelingen werden
door mejuffrouw
Velaars-overleden op 77-jarige leef
tijd te Zeist-bepaald, dat na haar
overlijden aan 250 armen gezinnen
in Baarn- waar zij in haar Jeugd
had gewoond brood moest worden
uitgereikt, aan de uitvoerders van
haar laatste wil overlatende welk
soort brood.
Op de dag van haar begrafenis
28 juni 1938 werd aan elk gezin een
krentebrood van 3 pond uitgereikt,
terwijl grote gezinnen ook nog een
m brooduitdeling
.n „Preuve" even-
het armenbrood is ook deze vorm
i broodverstrekking verleden tijd
iworden.
Rond 1300 werd ln Amersfoort een
leisterplaats gebouwd om langsko-
lende reizigers op te vangen en te op Hemelvaartsdag, ter hoogte
Tzorgen, naast een aantal slaap- de "Muldersfluite", een vroegere
ilaatsen was er ook een bakkerij. herberg,
De stichting "De armen de Poth" reikt,
reeg in 1470 een nieuwe behuizing, Ook Arnhem heeft
aast het opvangen van vermoeide
tijd, toen de bewoners "uit deze
streken" in het voor jaar een rond
gang door de velden maakten en of
fers brachtan voor een goede oogst.
Brooduitdelingen zoals in Oost- Noord-Brabant,
marsum, zijn er vele ln ons land
geweest, o.a. in te Kilder en Wehl
(Gelderland).
Zelhem kende een brooduitdeling
memtaire beschikking uitdelingen
geweest in een aantal plaatsen in
brood werd uitge-
Amersfoort.
Er werden v<
in aantal huisjas gebouwd I
apel, terwijl ook een zusterzaal, Re- leFding verschiiïien.
bakkerij deel gemean hebben, brood beschikbaar
entenkamer
nog litmaakte van het complex,
ling f Tot 1965 werd elk week- in de ka-
lijk fel-aan 200 proveniers de preuve
nog een aantal
noemen zijn,
de oorsprong of de aan
één ding
Een geheel andere vorm van
brooduitdelingen is die, welke in ver
band met kermissen en jaarmarkten
plaatsvonden.
Uitdelingen zijn er geweest o. a. in
Bergen (N.H.), Edam en Wieringen,
terwijl nu nog alleen in Sittard een
uitdeling plaats vindt.
Voor de oorsprong van deze uit
delingen moet men enkele eeuwen te
rug gaan, om dan toch weer terecht
te komen bij een erflating of de ver
strekking van brood aan armen door
de kerk.
Broedertjes
rol in speelt of heeft ge-
half pond Speeld. Men bakt aan o.a. Nieuw
jaarsbrood, Drie koningenbrood.
fitgereikt, bestaande uit; één in geSchenkdagen
och figen bakkerij gebakken rogge-
rale (ritte brood, alsmede
de foter.
uitreiking geschiedde door de
rader van de stichting tegen inleve-
een zinken plaatje, waar-
koperen plaatje werd te-
iggegeven, de volgende week werd
ap. fait dan weer ingeleverd enz.
Van de brooduitdeling naar de
[Haring" in Faan, dat met Niekerk
kamen de gemeente Oldekerk in de
provincie Groningen vormt.
In 1476 vermaakte Menno Felter-
ha aan het ST. Geertruids Gast
huis, 16 grazen land. onder beding,
Eat jaarlijks- in de week van Pasen-
ten ton haringen onder de armen
wan Faan moest worden uitgedeeld.
De uitdeling geschiedt door diake
pen van de Hervormde Kerk, die dit
Eoen namens de voogdij van hei
Perpergasthuis te Groningen, dat
(vroeger was toegevoegd aan het
St. Geertruids-Gasthuis.
In Oostmarsum is enkéle jaren
geleden een eeuwenoude brooduit
stellen aan de minder bedeelde
deburgers.
Folkloristisch gezien zijn
Naast de uitreiking van haring en
wittebrood op 3 oktober in Leiden,
is er in Breukelen- aan de, Jeugd
van de kleuter- en lagere school
een uitreiking van poffertjes.
In deze omgeving ook wel „Broe
dertjes" genoemd.
Bij de harington vn het Waaggebouw
De Jeugd heeft deze lekkernij 1
danken aan een testementaire be
schikking van de Heer van „Slan-
gevegt", Leonord Corneille Du-
dok de Wit. bijgenaamd „Kees de
Tippelaar", die deze laatste nam
vanwege zijn vele wandeltochten.
Op zijn buiten waar hij in 1913
is overleden bevond zich een groot
aantal curiositeiten en souvenirs, die
Dudok de Wit tijdens zijn wandel
tochten had verzameld.
In tegenstelling met vele gemeen
ten heeft Leiden zijn brood- en ha
ringtraditie voortgezet. De eerste uit
deling in 1574 heeft sinds 1886 een
Jaarlijks karakter gekregen.
Dit jaw is de
Leidsegouden
koets weer in de
optocht opge
nomen.
„Zoef-Zoef" en
„Rooie Sien" op
Lammermarkt
LEIDEN Een nieuwtje op de
komende 3 oktoberfeesten wordt
het optreden van een groep echte
stoomwalsen, die a: dampend over
de Lammermarkt zullen rollen.
Het optreden van de fraaie na
men als "Rooie Sien" en Zoef-Zoef"
dragende kolossen ls mogelijk dank
zij de medewerking van de Stoom
walsenclub Nelterland, een vereni
ging die sinds 1969 doende is te zor
gen dat de stoomwals niet alleen be
houden en onderhouden blijft, maar
dat het publiek ook op gepaste tij
den kan zien wat het oude materiaal
vermocht.
De club werd ln 1969 officieel op
gericht door een aantal particulie
ren en wegenbouwmaatschappijen.
In de paar Jaar van haar bestaan
heeft de club haar walsen-arse-
naal zien uitgroeien tot 20. Een
ntal van deze onder stof en spin
rag vandaan gehaalde en tot in de
puntjes opgeknapte mobielen ver
schijnt op allerlei manifestaties in
binnen- en buitenland.
