Zeventigjarigen
kregen f 2.- per
week "pensioen"
P
de eerste
naar sociale
AUT0B0X
TE HUUR
5 juli 1912.
Minister Aritius Sybrandus Talma haalde gedachtenloos een
grote witte zakdoek tevoorschijn en wiste zijn voorhoofd af.
Zijn wetsontwerp de Radenwet op 5 mei 1911 ingediend
was, na afmattende debatten, waaraan geen einde leek
te komen en waarbij de „geachte afgevaardigden" elkaar
zelfs hadden uitgescholden aangenomen met 54 tegen
41 stemmen. Nederland had de eerste stap gedaan op weg
naar sociale verzekeringen. De wet die tot doel had organen
(Raden van Arbeid) in het leven te roepen voor de uitvoe
ring van sociale verzekeringen, had het gehaald.
Ds. A, S. Talma, een man die reeds
toen hij in Heinenoord, Vlissingen
en Arnhem Nederlands Hervormd
predikant was. belangstelling voor de
toonde en vanaf 1900 grote invloed
had in het Nederlandsch Werklie
den Verbond „Patrimonium", was in
1901 als lid van de Tweede Kamer
voor de A.R. gekozen en in 1905
herkozen. In 1908 had hij uit idea
lisme als minister van Landbouw,
Nijverheid en Handel zitting geno
men in het kabinet van „olijke"
Theo Heemskerk, maar veel succes
had de veelal melancholieke minis
ter niet.
Zijn Bakkerswet, die de nacht- en
zondagsarbeid in broodbakkerijen
moest beperken en de werkdag op
tien uur stelde, werd fanatiek be
streden in het parlement en tussen
de beraadslagingen over de Raden-
wet door, verworpen.
Maar nu was zijn Radenwet aan de
orde geweest, regelende de verzeke
ring van arbeiders tegen invaliditeit
en ouderom. En hoe.
Rechteloos
Hoe was op het moment dat de
lange bewindsman voor de Kamer
verscheen de toestand van invali
den, zieken, ouden van dagen,
werklozen en wezen in ons land?
Van enige sociale wetgeving was
uitgezonderd een paar wetjes die de
kinder- en vrouwenarbeid regelden
(11 uur per dag, 60 uur per week)
nog geen sprake. De ar
beider die werkloos was moest maar
zien werk te vinden. Wie ziek was
moest proberen zo snel mogelijk be
ter te worden en wie een ongeval
ln bedrijf of elders kreeg, moest
hopen dat hij niet blijvend invalide
werd. Want in al die gevallen was
hij of zij aangewezen op karige
weldadigheid van kerk, gemeente of
particulieren, die vrijwillig hielpen
wie zij uiteraard wilden helpen.
Aanspraak kon men nergens op ma
ken wanneer men ziek, werkloos,
wees, invalide of weduwe was en
groep die men bedeelden noemde
wanneer men in ao'n situatie ge
raakte behoorde men meteen bij de
De oude dag was eveneens geheel
onverzorgd Sciaal voelende werkge
vers gaven oude werknemers met
een langjarig dienstverband vaak een
paar gulden per week „pensioen".
Het personeel van de flrma Wed. F. G. MORTELMAHS
betuigt hiermede tjjn barft^ïeo dank voor deo extra
vrjjen dag met rnUne gift, ter géifegenheid van het zilveren
feest van den Heer en Mevrouw F. G. MORTELMANS—
VERB 01JS.
j Den Haat,, 18 Mei 1918;
.Jiaukbo I
vrfle dtm mt gnttücotic bon
IHmm m re fan.» p flaw
Heer P, DE MJ1ÏER. ra Mr, Bsk-
ti voor bon brmMdeUnij, 4132
Slechts 60 jaar geleden: ad
vertenties uit 1912 het jaar
waarin voor de eerste maal
sociale verzekeringen in de
Kamer aan de orde kwamen.
Recht had men er niet op, zelfs
niet wanneer men zestig Jaar of
langer wat meermalen voorkwam
vele arbeiders begonnen als 9 of
10-jarige te werken en stopten pas
ver in de zeventig aan een be
drijf verbonden was geweest. De
enige mogelijkhed was zich verzeke
ren, maar de meeste arbeiders ver
dienden zelfs niet genoeg om be
hoorlijk te kunnen eten. Het enige
wat velen zich permitteerden was lid
te worden van een „ziekenbus"; die
uitkeringen deed bij ziekte en voor
doktershulp en medicijnen, maar
zelfs de luttele centen die ao'n
„verzekering" kostte konden de
meesten niet betalen.
Ouden van dagen vonden meestal
een onderdak bij hun kinderen of
in één van de gestichten, die werk
huizen werden genoemd, omdat de
oudjes hier nog lichte werkzaam
heden moesten verrichten.
Minister A. S. Talma wilde een
aanzet doen om het schrijnende
leed te verzachten. Hij ontwierp een
ingewikkelde verzekering, waarbij
arbeider en patroon ieder de helft
moesten betalen van de verzeke
ringspremie. Wanneer de premie re-
Door
Han Wielick
gelmatig van het zestiende tot de
zeventigste Jaar was betaald kreeg
men een pensioen van een rijks
daalder, drie vier, vijf of zes gulden
in de week. Bij wijze van over
gangsmaatregel zouden zij die reeds
70 Jaar of ouder waren een gratis
pension krijgen van twee, en een
werkend echtpaar van die leeftijd
drie gulden Per week.
De SDAP streed reeds voor dit
wetsontwerp aanhangig werd ge
maakt voor een staatspensioen. Een
stelsel waarbij aan bejaarden van
staatwege een uitkering werd gege
ven, welke uit de algemene midde
len moest worden bekostigd, zonder
dat daar enige individuele prestatie
in de vorm van premiebetaling te
genover zou staan. De kerkelijke
partijen waren hier fel tegen. De
oude dagvoorziening moest een
verzekering zijn, waaraan de arbei
ders meebetaalden, want anders zou
het een aalmoes zijn betoogden zij.
22 mei 1912 begon men aan de be
handeling van de Radenwet in de
Tweede Kamer, war men het de
idealistische predikant bijzonder
moeilijk maakte, maar ook elkaar.
Dat maken de „Handelingen" wel
duidelijk.
De heer Treub opende de debatten,
met een sneer naar de regering
men wil in 1913 tenminste met
iets sociaals voor de kiezers treden
en nu werkt men zenuwachtige
haast ter wille van de stembus" zei
hij en wanneer er ooit iets van
deze wet tereoht komt zal hetniet
zijn door wijs ministerieel beleid
maar door stom geluk..".
Afgevaardigde Patijn stelde „wan
neer dit ontwerp wet is geworden
heeft Nederland de meeste staatsso
cialistische verzekeringswet die er
bestaat. Hoe de minister dit rijmen
kan, kan mij niet schelen in het
algemeen ontsnapt mij het verband
tussen aniti-revolutionaire theorie en
praktijk"..., zei Patijn.
Tydeman wees de wet van de hand.
.deze lichamelijke verzorging is ge
vaarlijk voor de verzorging van
geest en karakter van ons volk" zei
hij. Hij wilde liever een uitbouw
van de particuliere zieken-kassen
(bussen)
Hulde
De eerste afgevaardigde die de mi
nister hulde bracht voor zijn wets
ontwerp was de katholiek Aalberse.
„Het loon is niet voldoende om be
hoorlijk van te leven en in het on
derhoud van de arbeider te voorzien
bij ziekte ongeval en ouderdom"
sprak hij. „Deze loontheorie is niet
marxistisch" verontschuldigde hij
zich „zou dit zo zijn, dan ware
Paus Leo XIII ook socialist, want
die heeft iets dergelijks gezegd".
De socialist Duys ging meteen in de
aanval tegen het maatschappelijk
systeem: „Om de verkeerde kapita
listische toestanden te kunnen
handhaven moet men iets voor de
arbeiders doen. Deze gift van het
kapitalisme is afgedwongen door het
proletariaat. Inhakend op de
rechtsgrond die verschillende afge
vaardigden in twijfel trokken zei de
SDAP-afgevaardigde van Zaandam:
„Of de heren spoediger of later een
rechtsgrond zullen vinden hangt
eenvoudig af van de macht der so
cialisten. Als men een zaak wil,
vindt men een rechtsgrond, als men
een zaak niet wil dan veinst men
de afwezigheidvan diezelfde rechts
grond. Daarop berust de apekool die
men daarover tot dusver heeft ge
hoord".
De voorzitter onderbrak de vier en
een half uur durende rede van de
heer Duys „hier worden wel rede
voeringen uitgesproken doch gen
kool verkocht (Duys neemt deze
woorden terug). Overigens kreeg de
rede van de socialist veel aandacht
ln de dagbladen al waren de meeste
verslaggevers geen fan van de so
cialist. En parlementair verslagge
ver schreef over zijn lange rede:
„Het daverde, wemelde, krioelde uit
zijn mond. De heer Duys alleen is
een heel orkest. Met zijn lange
zwaaiarmen dirigeert hij zijn poli
tieke rhapsodic, bij iedere volzin
hoort
trom i
houdt
moeit
n de pauken, de grote
de Turkse bellen. Het
ngemeen bezig en ver
tevens ongemeen. Duys
kent 1 miljoen details, 2 miljoen
argumenten, 3 miljoen grappen en
schimp-scheuten en 10 miljoen woor
den staan tot zijn dispositie. De
heer Duys erkent echter slechts één
ding hier op aardede heiligheid
der sociaal democratie en daaronder
vermorzelt hij al wat anderen goed
vinden".
Savornin Lohman was een felle te
genstander van de wet. „...De vrij
heid van bedrijf dit is herhaaldelijk
bewezen is neg steeds het beste
middel niet een afdoend middel
om de slechte toestanden weg te
nemen. Dwang heeft vaak het uit
breken van hongersnood ten gevolge
gehad. Zij die door de maatschappij
niet kunnen worden geholpen zullen
genoodzaakt zijn de armenzorg te
hulp te roepen en het is een veel
verbreide, maar fatale mening, dat
het aanvaarden van armenzorg ver
nederend zou zijn. De overheid mag
geen minimumloon voorstellen. Er is
een natuurlijk minimum, namelijk
dat wat nodig is om te eten en te
wonen. De overheid moet zich min
der met de economie bemoeien dan
zouden er ook minder oorlogen zijn.
Men doodt met liet persoonlijk ini-
tatief ook de energie" besloot de
Savorning Lothman onder hoonge
lach van de socialisten.
Kuyper was het niet met Lohman
eens: „De Overheid mag niet, maar
móet optreden, omdat het haar
taak en plicht is volgens de Belij
denis. De Overheid moet waken te
gen verschillende gevolgen van de
verdorvenheid des menselijke ge-
slachts en onder die gevolgen be
hoort het misbruik van macht, die
men heeft om zijn egoïsme en geld
zucht bot te vieren. De arbeider is
geen haar beter dan de werkgever,
maar hij heeft geen macht zijn
kwade instincten te volgen...".
Na de redevoeringen van de leden
vaak onderbroken door geroep
vanaf de publieke tribune ant
woordde de minister.
Hij verdedigde zich tegen de aan
vallen op zijn 4-jarig beleid, maar
dit betoog was niet te volgen zo
verward klonk het. Over het ont
werp was hij duidelijker en in het
slot van zijn verdediging zei hij beT
Slist: „Ik kan niets aanvaarden dat
de basis van het ontwerp, waarmee
ik sta of val in gevaar brengt.
Hardnekkigheid of koppigheid is
mij vreemd ik heb alleen het waar
achtig belang van de zaak op het
oog".
Veel belangstelling hadden de afge
vaardigden niet voor zijn betoog.
Toen minister Talma zou beginnen,
waren er te weinig kamerleden
aanwezig en nadat het aanvangsuur
was versohoven waren er sléchts 70
van de honderd Kamerleden.
De replieken namen daarna dagen
in beslag, waarbij Duys elf maal
onderbroken werd door de voorzit
ter, omdat hij hatelijke opmerkin
gen maakte aan het adres van Ka
merleden-tegenstanders. Vooral
Duymaer van Twist wond zich op
Hij beschuldigde Duys dat hij in
het stenografische verslag van de
behandeling wijzigingen had aange
bracht. De socialist Schaper zei dat
„de geachte afgevaardigde Lohman
kinds wordt en niet meer weet wat
De hongerriem. een van de socialistische kcürikaturen«I
jaren dat sociale verzekeringen voor het eerst aar,
kwamen.
hij zegt." De voorzitter: „Dit is al te
kras tegenover een man die on
danks zijn 75 Jaar zo helder van
verstand is".
Hij hoopt dat Schaper deze uit
drukking terug zal willen nemen.
Schaper: „Ik neem niets terug. Ik
heb niet gezegd dat de geachte af
gevaardigde kinds is, maar dat hij
kinds is wanneer hij niet meer weet
wat hij gezegd heeft...".
Er werden liefst 64 amendementen
op het wetsvoorstel ingediend. De
Savornin Lohman nam er „maar"
25 voor zijn rekening, die hij ecihter
een dag later weer introk.
Over ieder artikel van de wet werd
urenlang gedebateerd, wat de poli
tieke commentator van deze krant
deed verzuchten in zijn kolom: „Se
dert de discussie over de Radenwet
ongeveer 14 dagen geleden is de
Kamer tot artikel 3 gevorderd. De
Rdaenwet heeft 114 artikelen. Stel
len wij dat artikel 3 morgen gereed
komt wij betwijfele zulks noch
tans dan zou op die voet bere
kend, de Kamer 76 weken nodig
hebben om deze wet af te doen. En
tenslotte wordt ze dan misschoten
nog met steun van rechts verwor
pen. Wat nu geschiedt is monni
ken- zo niet gekkenwerk...".
Maar het wonder geschiedde en op
5 juli werd d!e wet aangenomen. De
organen om sociale verzekeringen
uit te voeren konden theoretisch
aan het werk gaan. Maar zo ver
was het nog lang niet. Een Jaar la
ter het liep tegen de verkiezin
gen werd er weer eindeloos gede
batteerd, nu over de uitkeringen bij
pensionering en invaliditeit, de pre
mies, en wie die zou moeten beta
len. Maar bij het einde van de de
batten bleek dat minister Talma
zijn ouderdoms- en invaliditeitswet
er doorheen zou halen.
Maar de voorstanders van de wet
vreesden niet ten onrechte, naar la
ter zou blijken de wet trad pas
7y2 jaar later in werking, nog snel
want met de uitvoering van de
Ziektewet-TaJlma, die gelijktijdig op
3 juni 1913 werd aangenomen (58—
22) begon men zeventien jaar
later dat pas na lange tijd met
de uitkeringen van ƒ2,- per week
voor boven-zeventigjarigen zou wor-
De SDAP-er Duys,
amendementen in had
de belangrijkste was de pem
redhtigdie leeftijd terug
tot 65 Jaar maar des
zien verwerpen deec
einde van de debatten nog
ging om
twee gulden pensioen
jarigen direct in werking I
gaan.
„Er gebeurde toen iets mei
digs", schreef Eduard Polak,
verslaggever de zittingen bij'
„Minister Talma veerde 05
grote gestalte rechtte zich.
expressief gezicht brak
door en zijn ogen straalden,
zich te bedenken en zonder
te raadplegen, keerde hij i
de sociaal-democratische fra
hij het amen
Felle protesten uit de anden
ties, maar Talma week niet,
min toen hij achter het
ment Aalberse ging staan, da
stelde de werkgevers de
laten betalen. De Nederlandse
de predikant was door over
van het amendement Duys
woordelijk voor het eerste
Bevoordeeld
De zeventigjarigen waren
voorrechte groep geworden,
gen zes maanden na de aa:!I
ging van de wet in het sta i
op 5 december 1913 die
Kamer had het wetsontwerp
1913 aangenomen f2,- pt rt
De invaliden, zieken, w U
werklozen en wezen moest e
jaren wachten.
Minister Aritius Sybra-ndiua
Wiste deze maand 60 Jaar
niet voor niets de transpiira
zijn voorhoofd-
Bronnen: De weg omhoog,
Polak; Handelingen Tweede
1912—1913: Krantenverslagel
mene Ouderdomswet en
volksverzekeringen, bewerkt
A. van Den; Herinnering;
Troelstra; Winkler Prins Eni
SHULTON N.Y.
In onze produktie-afdeling, waar vaardige handen onze
cosmetische produkten inpakken zijn enige plaatsen vrij,
die wij gaarne zouden willen bezetten met
dames in VASTE dienst
Werktijden van 08.00 tot 17.00 uur,
ook 16-jarigen kunnen naar deze functie sol
liciteren.
Uitsluitend mondelinge sollicitaties aan ons
bedrijf Rooseveltstraat 49, Leiden. Wilt U even
vragen naar de heer Magnin?
Gevraagd in zelfbedieningszaak
JONGEN of MEISJE
Leeftijd vanaf 16 jaar.
Prettige werkkring.
Om de drie weken zaterdags vrij.
Goed salaris.
Aanmelden
Spar Supermarkt
BOERHAAVELAAN 296
J
de buitenboord
dellen
Jachtwerf, Poel
Oegstgeest, Haarlem-
jkvaiairt 16a, tel. 01710—
54054 (ingang bij Kwaakbrug
ook zaterdag en zondag ge
opend). de
Travelsleeper ls jarig. Hij
is nu 15 Jaa/r geworden. Daar
om nu uw voordeel f300. De
ze wereldbekende vouwkam-
peerwagen bij: Caravan-cen
trum Leidschendam, Midden
weg 7 (naast Opel-Streur),
Rij ksweg e4Rotterdam
Amsterdam, alslag, Leid-
01761—2540.
Aannemings- en Constructiebedrijf
BOKHOVEN N.V.
B 98, GOUDERAK
vraagt: ploeg ervaren
beton-timmerlieden
van 4 tot 6 man voor:
BEKISTINGSWERKEN TE NOORDWIJK
Tel. kantoor 01827—2449
Tel. werk 01719—5298
Tel. uitvoerders 01729549
01722—3198
HOGE RIJNDIJK 270 B
LEIDEN - TEL. 3094
uitzendbureau
luba nv
nieuwe rijn 3»
leiden
1)1710—40341
lid abu
Vakantie, camping
en watersport
Solide boot, staal, t
1. 6.20 m br.
m. stuurhut stahoogte,
cht met gasstel wasbak
ker en stootwillen pr. f 3850,
compleet,
aangelegde
tv water,
tel. 01710-25628.
Te koop te Nw Loosdrecht
sta caravan geheel
met schuur terras
tuin, aanleg steiger
elctr afvoer koelkast geheel ge
meubileerd alles in staat van
geheel vo?f 23*0001Te^ömOj
Yamaha outboards 2 pk van
559 nu 499, 8 pk benz. slechts
r ^erefkb'
69 Zoeterwoude
3 Warmort
01710-26966.
Buitenboordmotoren 50 oc-
overjarige van 2 tot 80
195 Yamaha pert 15 pk
vanaf f 1395 Boot Centrum BV
Hoge Rijndijk 169 Zoeterwou
de Fil. Herengr 13 Warmond
24 uur berelkb 01710-26966. d e
Opruiming zeilboten JEuro-
1950,
toereeUb 695 WFL Junior all
mast 950,. Jean Morin junior
f 1795, Cupido Jeugdboot 895,-
-.iraat 850,- P"
2495 Palamos
Polyester p:
gezinsboot
Juitb 6500 6
tos ka-
j vanaf 650
zellboottrallers v.a. 395 BOOT
Centrum BV Hoge Rijndijk 169
Zoeterwoude Fil. Herengracht
13 Warmond 24 uur bereikb.
01710-26966. d e
Te^ koop weekend boot met
pk Eviwrude b.b. motor tegen
elk aannemelijk bod. Tel. 01726
-3479.
WFL sportb. oabr. kap 1
Ilver 6 p speedboot 5500
kap 2245,- Ilver day-
8900, Shetland '72 5500
jenbrum BV Hoge Rijn
dijk 169 Zoeterwoude Fil He
rengracht 13 Warmond 24 uur
bereikb. 01710-26966. d e
Mercury en vlsboot met stok
ken en riemen en 3 pk Evin-
rude in prima staat in een koop
voor slechts f 5.000 te bevra
gen Meckelenburgeretr. 3 Lei-
Les veilig
steeds meer
grip. keuze 7 leswapft,
pa scooter. Theorie le
filmprojectie Lesprijs K
is f 13.50, Vamor f #0
i, Diana, tel. 017!
43123.
autorijlessen voa
tg en losse lessp
btw inbegrepen.
ty2 pa I iUlliUlU. i »IJ,. uun.
afzonderlijk evt. met trailer,
Prinsenstraat 43a, Leiden, tel.
01710-43783. x
ijultbootje met 3 pk Evln-
b.b. motor f 750,- inruil
r bootje of b.b. motor mo
gelijk tel. 01710-43783. x
Speedboot met 35 pk John
son en afstandbediening, prijs
f 1750,- evt. met trailer In
ruil mogelijk tel. 01710-43783. x
Sportuitrustlng nodig? Wij
bieden de beste collectie tegen
de voordeligste prijzen en dub
bel zllverzegels, Sporthuls Bree-
develd Haven 40 Leiden tel.
trale" Leiden, Hoge
- - Rijns
Tramstraat 8, tel. 725
Bij autorijschool
lést u in de cc^
VW K 70 voor f 14.00
f. 295,- Toer-
speedboot nu f 1.595,- Grote
iu f 950,. Breedieveld,
Lelden.
Buitenboordmotoren nog en
kele van die beste en zuinige
tegen een voordelig prijsje. Pak
dit voordeel voor de prijsverho
ging betaling kan geregeld wor
den. Breedeveld Haven 40 Led-
Bungalowtenten en d.d. ten-
ti de laatste tegen een laag
prijsje bij Breedeveld Haven
40 Lelden, betaling kan gere
geld worden. Breedeveld Haven
40 Leiden.
Aangeb. polyester fj zeilboot
2i/a Jaar oud, voorz. van gel
dige meetbrief. AU. mast, ara-
contuig en dekzeil, incl. Nauti
lus helllngtraller f 2100, telef.
Marktaanbiedingen
f9.95, herenspfjkerbroeken tot
maait 60 f15,95 Ketelboetarsteeg
5 over brai
Lessen en cl
vervolg
btw ln
school combinatie
trale" Leiden, Ho
106, tel. 34255, Ri;
lessen f 1
65, tel. 0172<P
Cltroënrijschool
heden bij J. J. Venen
ger Condorhorst 18 s
Vooral als je 't goed
augustus Welkom
Vakantie, can a
en waterspi s
Evinrude buiten bo
«ren van 1 c ,1S^
n. inruil.
Ier Bloem
en scheepsartikelen, E D
104, Lelden, tel. 31625 J
Te koop liechtboff
boot type VB met dtt
gage rvs beslag l.o.a
2.5 Jaar oud vr.
Haarlemmerstraat 2.
tel. 23618 of 01714-30!
H Te k. aangeb ton U
merk Sprite met nwe n
en het geheel l.pr.st. et
ping „Rianto" Oostö
Warmond. Ig€
Aangeb. luxe motor) r?
9.20x2.85, 2 Jaar oud
Peugeot Diesel grote i
Juit 6
volgbootje veel extra
Fa. Daniël Rijndijk
prijs f 9500,. Fa. Dan
dijk 142 Hazersi
01714-2423.
Da'
