uropees ruimtegesprek op
e?) lange baan geschoven
KOSMOS-500
POOLIJS EN
KLIMAAT OP
HALVE AARDE
LUCHTBELLEN TEGEN OLIE
Jderika duldt geen vreemde vinger in de PAP
dar en computer
voorkoming van
tingbotsingen
Geheugen-moleculen
0 22 JULI 1972
^iisseïse ministersconferentie over de toekomst van de
m ruimtevaartdie 11 en 12 juli zou worden gehouden,
j& laatste nippertje uitgesteld, en daarmee is het gevaar
worden, dat Europa een niet meer in te lopen achter-
jgt op een vitaal technologisch terrein. Op 24 juni j.l.
wij op deze plaats over het enorme belang van snelle
beslissingen, speciaal in het licht van de Amerikaans-
toenadering in de ruimte. Het ziet er nu naar uit, dat
e boot al heeft gemist' het uitstel van de conferentie
ijt.en aan een plotseling gebleken steeds grotere tegen-
i[merikaom Europa een beduidend aandeel te laten
i021 het Post-Apollo-Programmaof kortweg PAP. Eu-
waarschijnlijk nu niet meer dan een heel klein pinkje
]P kunnen krijgen, en dat zint de Europeanen niet erg.
ni
jlpjicste onderdelen van het
ontwikkeling van een
of honderden malen
Güjuimte - vrachtboot, voorts
van wat men
nen een onbemande ra-
bestuurbare ruim te-
j pace-tug) en „accessoi-
m len kleine capsule voor
enkele astronauten ten behoeve van
wetenschappeli j k ruimteonderzoek,
onbemande capsules en onderdelen
voor een in de ruimte te assemble
ren ruimtestation, welke accessoires
alie door de space-shuttle naar de
ruimte kunnen worden vervoerd en
door de space-tug op de gewenste
plaats kunnen worden gebracht.
ospje ingenieur Joseph Lu-
zijn fabriek in Bir-
.een vernuftig instru-
Jjjuistrueerd, dat veel be-
voor het voorko-
tettingbotsingen. Het is
natie van radar en een
gezamenlijk zorgen
aan de snelheid aange-
>rte|iiinium afstand tussen
zijn voorligger. Het
te nog maar een pro-
de kinderschoenen,
verwacht er toch veel
leu, waarmee Lucas
We, waren op de
ho de motorkap twee
ülaties aangebracht,
10- vierkante centimeter.
Instrument was een ra-
het ander een ont-
vnu uitgezonden signalen
tale 'eruggekaast door de
3ile auto, opgevangen
lp fe computer in de auto
Deze berekent daaruit
1 tot de voorligger. Is
tjjj dan volgit automa-
van de rem-
l t ker naarmate de over-
van de toelaatbare
is. Wordt de af-
er dan is toegestaan,
de remdruik weg en
wordt automatisch het gaspedaal
een handje geholpen. Niet veel.
want de computer mag de
chauffeur, niet dwingen hard te
rijden,
Het systeem is eenvoudig, maai
er is een moeilijkheid: Wanneer
ie automobilist tussen twee an
dere auto's waar hij nog net een
plekje heeft gevonden, zou willen
parkeren, dan gaat de computer
"op de rem staan" wanneer hij
ie stilstaande auto's nadert.
Daarom is de computer er ook
op ingericht, zijn rem-reactie af
te stemmen op de snelheid van
de auto op dat moment. Wan
neer deze gering is laat hij een
veel kleinere afstand toe, en bij
heel lage snelheid geeft hij er
eenvoudig de brui aan en rea
geert hij niet meer. Dat maakt
het ook mogelijk, dat auto's in
stilstaande files wel dicht achter
elkaar staan. Maar zo gauw de
file weer op gang komt, reageert
de computer, sterker en op een
groter afstand naarmate de
snelheid groter wordt.
De uiteindelijke kosten van de
apparatuur, die klein van om
vang kan worden gehouden, zul
len op den duur niet hoger aijn
dan die van een normale auto
radio!
Binnenkort zullen wij over deze
projecten uitvoeriger schrijven.
De kosten van het gehele shuttle-
programma en alles wat daarmee te
maken heeft worden geraamd op 25
miljard gulden. Aanvankelijk heeft
Amerika de eis gesteld, dat Europa
minstens tien procent van de kos
ten zou dragen, zou het als partner
geaccepteerd kunnen worden.
Europa heeflt een zekere belangstel
ling getoond voor de ontwikkeling
van de space-tug, waarvan de kos
ten geraamd worden op ongeveer
anderhalf miljard gulden. Amerika
had hier aanvankelijk wel oren
naar, en in Engeland en Duitsland
werden al voorbereidende studies
gemaakt, o.a. door Hawker-Siddeley
en Messerschmitt-Bölkow.
Thans heeft Amerika echter, aan
de vooravond van de Europese con
ferentie, laten weten dat het toch
eigenlijk niet voelt voor een zuiver
Europese space-tug, maar dat alleen
kleinere onderdelen van het gehele
project aan Europa gegund kunnen
worden. Voorbeelden daarvan zijn
de luiken van het vrachtruim van
die shuttle, de verticale Stabilisator,
het landingsgestel en bepaalde elec-
tronische onderdelen. Bovendien zou
een capsule voor wetenschappelijke
astronauten in aanmerking kunnen
komen voor Europese produktie. Al
met al niet onbelangrijke opdrach
ten. maar toch zeker niet wat Eu
ropa aanvankelijk had ver
wachten had kunnen krijgen
wanneer men eerder een royale be
slissing had genomen om aan het
PAP deel te nemen.
Inmiddels zou Amerika nog deze
maand de "prime-contractors" voor
shuttle, tug, en andere onderdelen
aanwijzen. Dat betekent, dat dit
een volledig Amerikaans project
wordt, waarin Europese organisaties
slechts als "onderaannemer" een
graantje mee kunnen pikken.
Gezien deze nieuwe ontwikkelingen
hebben de Europese ministers het
beter gevonden, de conferentie van
11 en 12 jul J. uit te stellen, op zta
minst tot de herfst. Men moet Zich
nu beraden op de nieuwe toestand
en de mogelijkheden en wenselijk
heden opnieuw afwegen.
Het lijkt nu in zeker opzicht (maar
lang niet in alle) aantrekkelijker
dan toch maar de volle energie te
zetten en alle middelen te besteden
aan de ontwikkeling van een eigen
Europese lanceerraket, de Europa-
III.
Dit is overigens ook een hachelijke
zaak. In de tien jaar, dat Amerika
het Apollo-project heeft ontwikkeld
en tien mensen op de maan heeft
laten rondwandelen, heeft de Euro
pese ELDO het nog niet verder ge
bracht dan elf proeflanceringen.
waarvan er geen enkele een volledig
succes is geworden. Kleine kunst
maantjes zijn wel door Franse en
Britse raketten in de ruimte ge
bracht, maar Europa als geheel
heeft het wat betreft de lancering
op eigen kracht van grote kunstma
nen volledig af laten weten.
Wetenschapsmensen spelen al lang met de gedachte, het Ijs van het
Noordpoolgebied te laten smelten om daardoor een klimaatverbetering
in de arctische gebieden te bewerkstelligen. Russische geleerden heb
ben thans, volgens Bild der Wissenschaft, geprobeerd na te gaan wat
de gevolgen zouden zijn in klimatologisch opzicht en hebben daaruit
de conclusie getrokken, dat men met experimenten van deze aard
zeer voorzichtig moet zijn, omdat de veranderingen van veel groter
omvang zijn dan men aanvankelijk vermoedde. De studie werd ver
richt in het Centraal Geofysisch Laboratorium in Leningrad.
Het smelten van het poolijs is technisch een vrij eenvoudige zaak.
Vroeger overwoog men, met behulp van vliegtuigen een heel dun roet-
laagje over het poolgebied uit te strooien, waardoor het veel meer
zonnewarmte zou absorberen en het ijls zou gaan smelten. Dit zou,
eenmaal in gang gezet, tot een kettingreactie leiden.
Eenvoudiger is het tegenwoordig om op de juiste wijze warmte uit
kernenergie te gebruiken om een dergelijke ketting-reactie op gang
te brengen.
Men hoeft niet bang te zijn voor stijging van het zeeniveau over de
gehele aarde: het poolijs bevindt zich voor negentiende onder water,
en bepaalt dus al het zeeniveau ook in bevroren toestand. Anders zou
het zijn wanneer men het Zuidpoolgebied zo zou behandelen: daar
bevindt de gehele Ijsmassa zich op land en deze gehele massa zou
bij smelten aan het oceaanwater worden toegevoegd. Voor Groenland
geldt hetzelfde.
Voordelen van smelten van het Noordpoolijs zijn, dat veel kortere
scheepvaartroutes ontstaan, dat enorme toendra-gebieden in Siberië
agrarisch ontsloten kunnen worden, en dat het klimaat in Noord-
Canada, Noord-Scandinavië en Noord-Siberië milder wordt.
Maar de prijs voor deze verbeteringen blijkt hoog te zijn. De ge
volgen zouden te merken zijn aan klimaatveranderingen in de Philip-
pijnen, Oost-Afrika en Midden-Amerika terwijl ook dichter bij de
pool ongustige uitwerkingen te vrezen zijn. In de streken langs de
noordelijke poolcirkel zou men op den duur vrijwel het gehele Jaar
zware moeson-regens krijgen. Daarnaast kan men zeer zware zomer
regens verwachten in delen van Canada en Siberië en een grote
stijging in de neerslag in de Philippijnen en Oost-Afrika. Aanzienlijk
droger zullen West-Europa. Zuid-Azië en Midden-Amerika worden.
In de Oeral, de Alpen en op Groenland zullen onvoorstelbare gletcher-
complexen ontstaan.
Na honderden Jaren zou de natuurlijke toestand zich herstellen, wan
neer de mens niet opnieuw zou ingrijpen: het poolgebied zou opnieuw
in de greep van het ijs komen, en de veranderingen elders op aarde
zouden teniet worden gedaan. Maar de gesteldheid van begroeiing
van de bodem in die gebieden zouden inmiddels zo zijn veranderd, dat
men nog slechts gissen kan naar wat er dan voor een nieuwe situatie
zou optreden.
Links de (getekende) versie van de space-shuttle van Gruvi-
nicm-Boeing tijdens de start. De shutlle zelf, voorzien van vleu
gels en een verticale stabilisator aan de staart en ongeveer zo
groot als een DC-9, wordt omhoog gebracht door de eigen mo
tor, die in dit stadium wordt voorzien van vloeibare brandstof
uit de grote raketvormige cylinder en terzijde twee boosters, die
op vaste brandstof werken. Op ongeveer 40 km hoogte worden
(op de foto hierboven) de twee boosters afgestoten. Zij dalen
aan parachutes en worden later weer gebruikt. Op grotere
hoogte, eenmaal in een baan om de aarde, wordt de brandstof-
cylinder afgestoten, die verloren gaat. Op de foto rechtsboven
een tekening van de space-tug, die Europa had willen vervaar
digen, maar die Amerika in eigen hand ivil houden.
In Houston tin de Ver. Staten heeft
George Ungar van het Baylor Col
lege uit de hersenen van 4000 rat
ten een hoeveelheid moleculen van
bepaalde constructie geïsoleerd, die
werden geïnjecteerd in andere rat
ten en die toen bleken aangeleerde
zaken op die geïnjecteerde ratten over
te dragen. De ratten waai'van het
hersen-extract werd vervaardigd,
hadden door middel van elektrische
schokken geleerd, donkere ruimten
te vermijden: een zeer onnatuurlijk
gedrag voor deze dieren. Na injectie
met het extract bleken de ratten,
die niet een dergelijke training
hadden ondergaan, eveneens angst
te hebben voor donkere ruimten.
Men meent thans dat deze stof,
"scotophobin" genoemd, uit molecu-
ren bestaat die een belangrijke rol
spelen bij de functionering van het
geheugen.
De vijfhonderdste Kosmos is on
langs de ruimte ingestuurd: iets
meer dan tien jaar na de eerste
op 16 maart 1962. De jubileum
satelliet ging op 10 juli naar een
baan om de aarde. Wat zijn op
dracht is werd niet vermeld. Dat
typeert het gehele Kosmos-pro-
gramma. In tegenstelling tot de
eensluidende benaming van al die
honderden ruimtesondes is hun
taak uitermate gevarieerd en
veelal geheim gehouden.
De levensduur van de Kosmossen
varieert van een goed uur tot dui
zenden jaren, afhankelijk van het
doel waarmee zij werden gelan
ceerd. Vele sondes onderzochten een
breed scala van natuurkundige en
astronomische onderwerpen, zoals
deeltjes, röntgen- en ultraviolette
straling van de zon, het magnetisch
veld en de stralingsgrodels om de
aarde, de samenstelling va<n de ho
gere lagen van de atmosfeer, de
dichtheid en de energie van de
kleinste meteorieten en het verloop
van weer en klimaat.
De Kosmos-kunstmanen hebben ook
een grote bijdrage geleverd aan het
oplossen van vraagstukken met be
trekking tot het laten landen van
ruimtevaartuigen op tevoren vastge
stelde plaatsen, het automatisch
koppelen van onbemande ruimte
sondes en de terugkeer in de atmo
sfeer.
Voor medisch-biologisch onderzoek
zonden de Russen met Kosmossen
honden, vogels, klikkers, insecten,
bacteriën, planten, zaden, en men
selijke weefsels naar de ruimte,
vaak voor vluchten van enige we
ken, waarna de invloed van straling
en gewichtsloosheid op het mate
riaal kon worden bestudeerd na te
rugkeer op aarde.
Over slechts weinig Kosmos-satelie
ten, waarvan het succes wordt toe
geschreven aan een ver doorgevoer
de standaardisering van de bouw
elementen, waardoor gemakkelijk
een grote variatie aan instrumenten
kan worden meegevoerd, ontvangt
het westen aanvullende inlichtingen.
Enkele opmerkelijke vluchten waren
de volgende. De Kosmos—3 en
5 registreerden de uitwer-
In Stockholm is onlangs (tijdens de
milieu-conferentie) gedemonstreerd
met een nieuw systeem om olie-vel
den op open water te isoleren, uit
breiding en verplaatsing tegen te
gaan en daardoor de mogelijkheid
te openen om de vervuiling met
conventionle middelen te lijf te
gaan, desnoods door deze gewoon
uit het water te scheppen.
Het systeem berust op "afdamming"
met behulp van luchtbelletjes in
het water, en is ontwikkeld door
het Zweedse perslucht-concern Atlas
Copco.
De apparatuur bestaat uit een com
pressor-installatie en een op specia
le wijze geperforeerde slang, die op
de bodem van haven, meer, zee, ri
vier of kanaaJl wordt uitgelegd. De
in de slang geperste lucht ontsnapt
door de gaatjes en vormt een verti
caal luchtbellen-gordijn. Dit veroor
zaakt een verticale waterstroom, die
aan het oppervlak naar twee zijden
uitwaaiert en daardoor de olielaag
bijeen houdt. De kracht van het
scherm is variabel door de variabele
luchtdruk. Proeven hebben uitgewe
zen dat zelfs bij sterke stroming,
krachtige wind en hoge golfslag
vrijwel elke hoeveelheid olie in be
dwang kan worden gehouden.
Dergelijke pneumatische oliescher-
men hebben een groot voordeel bo
ven mechanische. Zij kunnen veel
sneller in bedrijf worden gesteld op
de gewenste plaats en zij kunnen
zonder enige belemmering worden
gepasseerd door schepen, oa. door
schepen die te hulp snellen.
Op de foto een beeld van de ge
noemde demonstratie in een Stook-
holms dok, waar 300 kubieke meter
olie in bedwang werd gehouden tus
sen twee luohtbellen-sohermeai, ter
wijl mem in bet dok op kunstmatige
wijze sterkegolfslag en waterstro
mingen in het leven riep. Men kan
met het systeem olielagen tot 15 cm
dikte i
Wetenschap en
technologie
door P. Bot
king van de Amerikaanse kernont
ploffing in de ruimte op 9 Juli 1962.
Er is vrij veel deining over dit Ame
rikaanse experiment geweest. De
Kosmos—110 vloog begin 1966 niet
minder dan 22 dagen met twee hon
den aan boord rond de aarde. De
Kosmos122 maakte in 1966 een
begin met het Russische meteorolo
gische onderzoek vanuit de ruimte.
Op 30 oktober 1967 maakte de Kos-
mo®186 de eerste automatische
koppeling in de ruimte tot een feit.
de Kosmos 215 werd in april 1968
een imposant observatorium door
aan boord acht telescopen mee te
voeren.
Al spoedig na het begin van de se
rie kregen de Amerikanen zeker
heid, da t het K osmos - programm a
ook militaire oogmerken had. Zo
werden er spionage-foto's mee ge
maakt, die later naar de aarde wer
den teruggebracht.
Met de koppelingsvlucht van de
Kosmos 186 werd bewezen, dat al
thans enkele Kosmossen radiogra
fisch bestuurbaar waren. Zij. worden
beschouwd als voorlopers van mili
taire onderscheppings- en verniet i-
gings-kunstmanen. De op 5 decem
ber 1971 gelanceerde Kosmos—462
bevestigde deze opvatting. Eerder
was de Kosmos459 gelanceerd.
Deze werd naar de Kosmos—462 ge
dirigeerd, welke direct na de koppe
ling in minstens tien stukken uiteen
viel. De Russen hebben kennelijk
een systeem ontwikkeld, om Ameri
kaanse militaire kunstmanen, hetzij
voor spinonage-doeleinden hetzij
met kernwapens aan boord, te ente
ren en in de ruimte te vernietigen.
De Amerikanen hebben een derge
lijk systeem ontwikkeld, waarover al
evenmin details zijn gepubliceerd.
Militairen vermoeden tevens, dat
Kosmossen gebruikt zijn voor proe
ven met strategische ruimte-raket
ten, die in een lage baan om de
aarde worden gebracht en dan op
him aardse doel kunnen worden af
gestuurd voordat zij een volledige
omloop hebben voltooid. Hierdoor
zouden de Russen in staat zijn, van
alle zijden aan te vallen en daar
mee de zwaarste nogal eenzijdig
georienteerde radarschermen van de
VS te vermijden. Voorbeelden van
dergelijke experimenten waren de
Kosmossen 139, 218 en 298.
Overigens zijn lang niet alle Kos
mossen een succes geworden. De
Kosmos419 moest vanuit een baan
om de aarde een sonde naar Mars
sturen, maar dit mislukte. Het ge
vaarte draait nog steeds met de
Mars-sonde baantjes om de aarde.
