wil intens luisteren
DE OSCARS
^KOMEN AA N
Films
in
Leiden
Jloneymoon-
ïoede socio-
ILMER GEOBSEDEERD DOOR GEBOORTE EN DOOD
Coster
roert de
prijzen
POTIGE WESTERN
Prolongaties
►AG 3 MAART 1972
Haagse cineast Frans Zwartjes zit met een probleem,
zijn korte werkstukken internationale faam hebben ver-
iren raakt hij geteisterd door uitnodigingen over de gehele
►ld. Hij kan nu naar Amerika, Japan en Australië, maar zal
rriendelijke invitaties waarschijnlijk afslaan, want hij is
ervan bewust dat door alle randbezigheden, zijn schep-
lfe activiteit volkomen in de verdrukking dreigt te raken.
„Dolls"
geen vier jaar geleden liet
les op het Benelux-festival in
Bosch voor het eerst van zich
i als filmer. Toen nog min of
gezien als een amateur haalde
,Dolls" onmiddellijk een bekro-
wa/nt het was duidelijk dat
hij een zeer eigenzinnige eigen
beeldtaal sprak. Met een grote film
drift heeft hij ondertussen een om
vangrijk oeuvre opgebouwd, dat op
vele filmfestivals over de hele we
reld furore heeft gemaakt ondanks
de niet gemakkelijke toegankelijk
heid van zijn films.
Frans Zwartjes was op zijn acht
tiende violist in het opera-orkest,
maar had na vijf jaar het gevoel
„dat je niet echt iets deed", via de
vioolbouw ging hij tekenen, evolueer
de van een aandacht voor objecten
naar de ruimte daaromheen in acts.
happenings en wist toen plotseling
HOLLYWOOD (AP) Ver
in week zijn de nominaties
•nd gemaakt voor de 44ste
Picture Academy
[Awards die op 10 april in Holly-
jtcood zullen worden uitgereikt.
Van de films blijken „Fiddler
the roof", „The French con-
n" en „The last picture
de beste kansen te ma-
Met acht vermeldingen
„Nicholas and Alexan-
„Bedknobs and broom-
en „Mary queen of
»ts".
Nominaties beste acteur: Ge-
C. Scott voor zijn rol in
.The hospital". Verleden jaar
leöft Scott de Oscar gekregen,
loewel hij had aangekondigd de
[onderscheiding te zullen weige-
Verdere nominaties: Peter
:h (Suniday bloody SCtniday)
[Gene Hackman (the French
lection)Walter Matthau
j(Kotch) en Topoi (Fiddler on
^the roof).
De race om de beste actrice
"""van 1971 zal een voornamelijk
Britse zaak worden: Julie Chris-
[lie (McCabe and mrs. Miller):
ÏiGlenda Jackson (Sunday bloody
jsunday)Vanessa Redgrave
j'Mary, queen of Scots) en Janet
Isuzman (Nicholas and Alexan
dra). Jane Fonda komt als enige
118 Amerikaanse op de lijst voor
[wegens haar rol in „Lute".
I Nominaties beste bijrollen ac
trices: Ellen Burstyn The last
picture show); Barbara Hargis
(Who is Harry Keilerman, and
why is he saying thosè terrible
things about me?); Cloris
Leachman (The last picture
show)Margaret Leighton
((The go-between) en Ann
Margaret (Carnal knowledge).
Beste bijrol acteursJeff
Bridges (the last picture show)
Leonard Frey (Fiddler on the
roof); Richard Jaeckel (Some
times a great notion)Ben
Johnson The last picture show)
en Roy Schmeider (The French
connection)
Beste regisseur: Stanley Ku
brick (A clockwork orange)
Norman Jewison (Fiddler on the
roof); William Friedkin (The
French connection)Peter Bog-
danovich (The last picture
show) en John Schlesinger
(Sunday bloody Sunday).
Beste song: „The age of not
believing" (Bedknobs and
broomsticks); „all his children"
Sometimes a great notion)
„Bless the beast and children"
(titelsong); „Life is what you
make it" (Knotch) en het the
ma van „Shaft".
Beste buitenlandse film: „Do-
deslca-den (Japan)The mi
grants (Zweden); The police
man (Israël) en TSchaikowski
(Sowjet-Unie)
dat hij de gezochte uitdrukkingsmo
gelijkheden in film kon samenvat
ten.
Inmiddels is hij docent geworden
op de Vrije Academie, waar hij met
een vijftiental cursisten het ont
werpproces, de „experimental de
sign" de nadruk geeft.
Daarom heeft Zwartjes zijn domici
lie ook verplaatst van het landelijke
Heeze naar Den Haag, waar hij nu
sinids ruim een jaar in een van bin
nen zeer zalmkleurig herenhuis zijn
intrek heef't genomen.
In tegenstelling tot zijn besliste
hanteren van de camera, zoekt hij
in 'n gesprek bijna verlegen tastend
een concretisering van wat hem als
filmer allereerst intuïtief drijft. Hij
wil in een gesprek meer dan de
woorden doorgronden met vragen
als „Bedoel je daar iets mee?" en
„Zeg je dat expres?"
Tekenend
Dat is zeer tekenend voor zijn fil
men ook. Hij wil dieper doordringen
in ieder fenomeen, een toegespitste
aandacht bereiken van het zintuige-
lijke, scherper kijken en intenser
luisteren, waarbij de rol van het
verklarend verstand wordt terugge
drongen. Zwartjes boort daar de es
senties van het leven ingrijpender
mee aan en dat kan alleen maar in
een proces van bijna volledige eli
minatie.
Dat lijkt op de weg, die de Frans
man Robert Bresson ging en die
Louis Malle van „Les anges du pé-
ché" tot "Pickpocket" karakteriseerde
als het achtereenvolgens laten ver
dwijnen van acteurs, scenario, ver
haal en onderwerp.
Bij het kijken naar Zwartjes's films
als „Spare bedroom", „Behind your
walls" en „Living" realiseert men
zich plotseling heel sterk, dat films
in wat ze tonen, voortdurend voor
uitwijzen naar wat komen gaat,
terwijl hij zich zeer strikt tot het
moment zelf bepaalt in een statisch
registreren, in wat bijna een herha
ling van beelden lijkt. Dat is een
welhaast unieke ervaring, welke
als het lukt - bij de toeschouwer
een volledige breuk met zyn kijkge
woonten moet betekenen.
Teruggaan naar het nulpunt, zoals
Descartes deed, proeft men in het
werken van de man, die in Utrecht
de Pepsi-prijs verwierf, in vele van
zijn werkwijzen. Het hele schep
pingsproces tracht hij in eigen
hand te houden om te komen tot
de essenties in het ingewikkelde
proces, dat zich op weg van de
kunstenaar naar de toeschouwer
voltrekt.
Onafhankelijk beheer
Hij zal waarschijnlijk de enige ci
neast zijn, die zijn films zelf ont
wikkelt, al is dat met kleur voorals
nog niet mogelijk. Zijn films met
produktiekosten van rond de dui
zend gulden maakt hij bijna zonder
ADVERTENTIE
Maari'roert zijn staart.
uitzondering in onafhankelijk be
heer: van 24 films werden er
slechts twee gesubsidieerd.
„Ik weet niet of ik ze maak om een
medemens te bereiken. Beethoven
deed dat met zijn meest bijzondere
composities ook niet. Ik weet niet
of dat met film wel zou moeten.
Die concessie wil ik ten opzichte
van het publiek niet maken. Ik wil
werken om vrij te zijn. Het publiek
ziet vrijwillig mijn films". Vandaar
dat Zwartjes er niet op uit is zijn
films in de gewone bioscoop ver
toond te krijgen.
Zijn eerste films ziet hij als excer-
cities op de plaats. Hij vond dat er
„een heel eigenaardige kracht uit
kon gaan van het samen verande
ren in de tijd". Later is er een uit
bouw gekomen. Dat merkt men ook
aan zijn „Living", een evolutie,
waarin kleur en ruimte als nieuwe
dimensies zijn gaan meespelen. „Ik
wil voor alles de gloed, de hitte be
schermen. Als ik merk dat ik te
handig word met oppervlakkige
constructies, dan manoeuvreer ik
om terug te schakelen".
T ransportmiddel
Taal is voor Zwartjes een bevoor
recht transportmiddel. Maar maak
je er werkelijk verbi dingen mee?
Zij steunt op de omschrijving: ver
tel er eens iets over! Het is een an
der medium. Bij film heb je dat
nooit. Je ondergaat het alleen door
er naar te kijken. Dat is het mis
verstand van de taal dat je denkt
dat je het door hebt. Er is een in
terpretatie wijziging van hetzelfde.
Mijn films laten dat niet toe".
Vandaar dat de taal (nog) geen
plaats in Zwartjes films heeft ge
vonden, wel de muziek als parallel
uitdrukkingsmiddel. De verbijzonde
ring van het kijken en horen gaat
in tegen de neiging van de toe
schouwer, „die altijd wil voltooien
samen met wat hij ziet: men kijkt
niet, men weet het al en wacht al
tijd op de voltrekking". Men bedoelt
van alles. Zo'n eindconclusie, daar
ben ik hysterisch op".
In de werkwijze van deze cineast is
het natuurlijk bezwaarlijk zich' ver
standelijk te realiseren wat er
gaande is. Voor hemzelf, maar ook
voor de toeschouwer.
Misschien is er een sleutel te vin
den in wie Frans Zwartjes is buiten
zijn habitus als filmer. Hij wordt
geobsedeerd door het geboren wor
den en dood gaan. Vooral die laat
ste „merkwaardige overgang" houdt
hem bezig. „Het is het enige waar
j mijn films over gaan". Hij praat
over het verkeer met 3500 doden
per jaar in ons land. „Oorzaken
zoekt men ontzettend snel in de
buitenwereld. Er stond geen bord,
maar nooit hoor je heb je die
krankzinnige chauffeur gezien? Het
is de slechte instelling van de mens,
die continu buiten schot wil blij
ven. Een beangstigende verschui
ving, een bewustzijn waar je niets
aan doet".
Begrip en warmte in geloofwaardige film
fif CAMERA Wie zich ooit wel eens zorgen heeft gemaakt
ver de toekomst van de Amerikaanse filmindustrie, moet
ich naar mijn mening, toch eens serieus verdiepen in een
weliswaar gering aantal, maar desalniettemin kwalitatief zeer
terke films, die je kortweg zou kunnen aanduiden als socio-
ocumentaires.
Die laatste term behoeft enige
elichting: in het kort zou Je kun-
in zeggen, dat dit genre zich laat
inschetsen als een gedramati-
erde filmproduktie van maat-
happelijke gebeurtenissen. Des-
ds bij de verschijning van Tru-
an Capotes In Cold Blood in het
ex-theater aan de Haarlemmer-
raat, hebben we in deze kolom-
ïen al uitvoerig stil gestaan, bij de
etekenis van deze films, die bij
oorbaat al de twijfelachtigheid
rail de American Drean in twijfel
pekken, de onberekenbaarheid
,n vertalen in duidelijk ne-
itieve menselijke relaties binnen
bestaande samenleving van de
jenaamde vrijheidsdrager aan de
'erkant van de oceaan.
Een socio-documentaire met clat
ispunt is behalve In Cold
de Wurger van Boston,
ontdaan van het melodrama
effect bijvoorbeeld ook
inny and Clyde.
Een niet gering produkt in de
:rie van socio-documentaires over
zelfkant van de Amerikaanse
lenleving is ook The Honey-
«killers deze week in een late
•idse première in het theater aan
Het gaat over het gezamenlijke
levensverhaal van Martha Beck en
Raymond Fernandez, dat niet zo
lang duurde, maar door bijvoor
beeld een hardnekkige vermelding
in de sensatiekolommen van de
daartoe geschikte Amerikaanse dag
bladen wel de loep van de film
makers in Hollywood bereikte om
uiterst lugubere gebeurtenissen, die
regisseur Leonard Kastle met de
nodige warmte en begrip heeft we
ten te vertalen in een uiterst ge
loofwaardige produktie.
Motief
Een produktie die net als in Ca
potes In Cold Blood e.a. in de eer
ste plaats niet uitgaat van de
schuld en daarmee van de afschrik
wekkendheid van de daad op zich
zelf, maar veel meer het accent
legt op het motief en daarmee op
indirecte onschuld, plus dat de da
der daarmee gestructureerd wordt
tegen de achtergrond van zijn op
voeding en milieu.
In het kort: Kastle heeft begrip
voor de Jaloezie van de dikke
Martha Beck, die uit liefde voor de
huwelijkszwendelaar Raymond Fer
nandez (op zijn beurt weer in de
film duidelijk weer belast met de
complexen van het Spaans-spre
kende ghetto van New York) me-
dedingsters om zeep brengt. Juist
daarom begrip en daar blijkt
Kastle ineens een romanticus, om
dat hij Martha Beck geen mate
riële motieven alleen maar emo
tionele toekent. In andere woorden
Martha Beck heeft een bepaalde
liefdesdialectiek die uit haar eigen
frustaties voortkomt en die gezien
Kastles wijze van filmen door hem
niet helemaal wordt afgewezen.
Werkelijk
Juist die pogingen van de regis
seur om Martha Beck terug te
brengen tot haar werkelijke pro
porties maakt van The Honey-
Martha Beck en Raymond
Fernandez (Shirley Stoler en
Tony LoBianco) het paar dat
leefde van huwelijkszwendel, in
een liefdesscène.
moonkillers datgene wat belangrijk
is: een goede Amerikaanse film van
eigen bodem.
Eigenlijk onnodig maar tenslotte
niet overbodig te zeggen dat het
spel van de acteurs (als belang
rijkste Shirley Stoler en Tony Lo
Bianco) net als de strakke camera
voering nergens de bedoeling van
Leonard Kastle, die ook het sce
nario schreef in de weg staat.
Illlllllllllllllllllllll
Liebe unter
17: lief
bloot met
zware moraal
REX Voor liefhebbers van
blote jonge meisjeslichamen is Liebe
unter 17 deze week in het theater
aan de Haarlemmerstraat inder
daad van enige betekenis. Wie ech
ter een beetje verder wil gaan en
zich op de vertoning van dit soort
bloot als zodanig niet blind wil sta
ren, zal weinig hebben aan dit nog
al met een zware Goethiaanse mo
raal bevruchte produkt van de
Duitse filmindustrie.
Het gaat om een viertal meisjes
die temidden van sneeuw en zon
vechten met en tegen de seks en
uiteindelijk bij zichzelf terecht
komen. Wat nog echt zou kunnen
zijn in Liebe unter 17 wordt be
dorven door een stem van de voor
lezer van de Tageschau (Het Duitse
journaal) dei o.a. meente te moeten
aankondigen dat een niet g.erimg
aanbal meisjes al op 16-jarige leef
tijd al de biittere vruchten van hun
sneeuwklokjes-seksdrang hebben
moeten plukken in de vorm van eer
elementaire verandering in de sta
tus van him maagdelijkheid. Zc
blijft Liebe unter 17 toch maa:
weer één van de raadselachtige pro-
dukten van de Duitse ftimmarkt.
waarvan alleen het thuisland nooit
genoeg schijnt te krijgen!
LIDO "Levend. bij voorkeur
dood" is een pure amusementsfilm.
Een brokje voer voor ieders oog,
waaraan je verder geen enkele pre
tentie hoeft toe te keninen. Een
schoolvoorbeeld van het soont pro-
dukten waarmee bijvoorbeeld de
TROS binnen zeer korte tijd een
fomidabel aantal leden won, een
bewijs dat dit soort films velen
schijnit aan te trekken.
Geen moeil ykdoener ygewoon een
potig, recht-toe-recht-aan cowboy
verhaal, waarin een zo groot mo
gelijk aantal knokpartijen is ver
werkt. het geheel verluchtigd met
een strot zeer directe humor.
Er zullen dus wei weer tallozen
zijn. die "Levend bij voorkeur
dood" een lekkere film zullen vin
den. waar ze met plezier naar kun
nen kijken. En in zijn genre is het
geen slechte film
Mensen die de western niet door
dik en dim liefhebben, die toch een
verhaal willen zien dat wat meer
biedt, een wat intelligentere op
bouw. zullen echter al snel wat on
geduldig op hun stoel gaan wippen.
Het verhaaltje over twee broers,
die omwille van een grote erfenis
een half jaar lang samen moeten
wonen, en die in die tijd aan de
kost proberen te komen door aller
lei in de praktijk mislukte
overvallen uit te voeren, biedt veel
spanning, voldoende "recht voor
zijn raap'-hlumor en goed acteer
werk van Montgomery Wood en
Chris HU er ba als de broers. Meer
ook niet. Het blijft natuurlijk de
vraag of je nu persé meer van een
western moet verwachten. Een feit
blijft dat men met dit genre films
zeer veel mensen een paar uurtjes
prettige ontspanning bezorgt. En,
nogmaals, in zijn genre is "Levend
bij voorkeur dood" zeker niet
sleoht.
STUDIO De dikwyis wat
zwaarmoedige Pasolini is in „Deca-
merone" op een wat lichtere"
toer. Het kosteiyke kijkspel doet het
in Leiden kenneiyk goed. ,Deca-
merone" gaat zyn derde week in en
terecht.
TRIANON Gejaagd door de
wind, de klassieker van de vy'ftiger
Jaren, maakt een come back in het
Trianon-theater aan de Bree-
straat. De film over liefde en oor
log tydens de Amerikaanse burger
oorlog is na verloop van tyd steeds
weer een must op het programma,
van de wat grotere filmtheaters en
weet nog aardig de kassa's te vul
len ook.
LUXOR Behalve als ster van
>paghetti-westerns weet Clint
Sastwood ook aardig te schitteren
in Dirty Harry, die samengevat zou
kunnen worden als het prototype
van een betere detective en in het
Montgomery Wood als
Monty, één van de twee broers
die in „Levend. bij voorkeur
dood" aan de kost trachten te
theater aan de Stationstraat zyn komen door overvallen te ple-
tweede week is ingegaan. gen.
