Dood-is-dood-gedachte"
Herv. synode wacht een belangrijke discussie
Beëindiging van leven middels
een ing
li
EN NU VERDER?!?!?!?
WOORD
VAN
BEZINNING
kerkdiensten Leiden en omgeving
ATERDAG 19 FEBRUARI 1972
LEIDEN In de Hervormde synode komt volgende week een theologisch stuk van
s Leidse hoogleraar, prof. dr. H. Berkhof, aan de orde, dat stelling neemt tegen de
Dood-is-dood-gedachte zoals deze door de Groninger studentenpredikant, ds. M. A.
,rop, in televisie-uitzendingen is geuit. Het stuk is op verzoek van het moderamen van
Hervormde synode opgesteld en draagt tot titel Leven en sterven met verwach-
ng'L
De dood-is-dood-gedachte wordt in de conceptverklaring v&rwor-
m als een misvatting, die door Gods genadig handelen is achter-
ïald.
In de inleiding stelt -prof. Berkhof, dat eeuwenlang in de christe-
ke prediking en zielszorg een sterke nadruk is gelegd op de dood.
ede als reactie daarop is er in ons land na de oorlog buiten, maar
)k binnen de kerk als bij stille afspraak zo weinig mogelijk over de
M gesproken.
Die ban is echter sinds kort gebroken. In allerlei kringen komt de
iging tot uitdrukking, om sterven en dood nuchter onder ogen te
en. Daarmee werd een taboe doorbroken, waarvoor wij dankbaar
ogen zijn, aldus de inleiding.
[n het gesprek over dit onder-
rp, zo zegt de conceptiever-
iring, is ook de uitdrukking „dood
dood" gevallen, waarmee het ge-
»len tot uitdrukking wordt ge-
icht dat met het sterven alles
1 zijn afgelopen.
3at heeft aan het gesprek bin-
q de kerk een grote felheid gege-
i en naar het lijkt velen doen twij-
en aan de zekerheid van het chris-
IJk geloof. Het gewicht van deze
ik en de wijdverbreide verontrus-
g dwingen ertoe, dat de generale
ïode van de Hervormde Kerk aan
ie discussie met een positlebepa-
g zal bijdragen.
Leven na de dood
:n de studie, die vanuit de Raad
>r kerk en theologie is verricht,
ïft prof. Berkhof aandacht gege-
i aan het moderne levensgevoel,
arin voor leven na de dood geen
lats meer schijnt te zijn. Van
iruit is gewerkt naar antwoorden
de vraag wat vanuit het christe
ngeloof over de verwachting van
t persoonlijk leven na de dood
a worden gezegd.
a de conceptverklaring staat, dat
voornamelijk drie ervaringen
overtuigingen zijn, die het de
ristelijke gemeenten onmogelijk
ken. om het dood-is-dood als
itste waarheiiid te beschouwen,
ze ervaringen en overtuigingen
a betrokken op God, op Christus
op de Heilige Geest. Gewezen
rdt op de omvang van God met
[Israëlieten in het Oude Testament
arbij zij zich in hun persoonlijk
ifcaah als voorwerp van Gods
uw konden zien. Dat gelooi wordt
het Nieuwe Testament op de
ést krachtige en verrassende
ize bevestigd door de opwekking
Christus uit de dood Wij mogen
ten zo wordt in de studie opge-
rkt, dat de Heilige Geest zijn
rk aan ons niet afbreekt maar de
tooiing nadert.
Vele vragen
ntussen blijven er vele vragen,
larop wij aan deze zijde van de
dood geen antwoord kunnen geven,
aldus de concept-verklaring. De
voornaamste daarvan is de vraag,
naar datgene wat van het menselijk
bestaan door de dood heen be
waard blijft. Vroeger noemde men
dat "de ziel". Maar wat nu onder
de ziel wordt verstaan is zó breed en
zó zeer met het lichamelijke ver
weven, dat we dit woord niet meer
in verband met een voortbestaan
kunnen gebruiken.
Het heeft echter evenmin zin, om
naar andere woorden te zoeken.
Van ons leven uit gezien, is het ster
ven een radicale afbraak, en kunnen
we ons niet voorstellen, wat er daar
in van ons overblijft. Maar de Hei
lige Geest die in ons werkt, slaat
op onvoorstelbare wijze de brug
naar de toekomst. De geest staat er
borg voor, dat de band van genade,
die God in het persoonlijke leven
is begonnen, niet afbreekt, aldus de
studie.
De praeses van de Hervormde
synode, ds. J. C. H. Jorg, is van
oordeel, dat het in discussie nemen
van dit stuk een voorbeeld is van de
wijze waarop de Hervormde Ker
tucht uitoefent. De synode zet een
predikant, die een andere mening
verkondigt, niet uit de kerk heeft
daarvoor zonder een van onderaf be-
.onnen leertuchtproces ook niet de
bevoegdheid maar probeert het
probleem dat is opgeworpen diep
gaand vanuit zijn achtergronden, en
vanuit de bijbel te bespreken.
Prof. dr. H. Berkhof, Leids
hoogleraar, schreef op verzoek
van de Hervormde synode een
studie over de dood-is-dood-ge
dachte.
Passieve euthanasie het afzien van medisch ingrijpen, dat
bedoelt het leven zo lang mogelijk in stand te houden kan
verantwoord zijn. Indirecte euthanasie het toedienen van
middelen ter verlichting of het nalaten van ingrepen waarvan
toch geen volledig resultaat kan worden verwacht, met de
kans dat daardoor het leven wordt bekort kan eveneens ver
antwoord zijn.
Over actieve euthanasie
beëindiging van het leven door een
ingreep gaan de meningen uit
een. Maar zolang de meningen
hierover nog uiteenlopen, zal er in
de praktijk van het leven ruimte
moeten zijn voor verschillende op
vattingen en wellicht ook voor ver
schillende praktijken. Er zullen
werkgroepen moeten komen die in
concrete gevallen ook concrete ad
viezen of verboden kunnen geven.
Dit staat in het rapport over eu
thanasie, waarover de hervormde
synode volgende week gaat praten.
Het rapport is samengesteld door de
Raad voor de zaken van kerk en
theologie en er hebben voorts drie
medici aan meegewerkt: prof. dr. C.
van der Meer. dr. J. de Roos en dr.
A. Verkuyl.
ken. De mens Is van Gods wege
verantwoordelijk voor het al of niet
verwekken van leven en ook voor
het al of niet beëindigen van het
leven. Dit laatste kén met zich
meebrengen dat hij niet passief
blijft wachten of de dood zal ko
men. Zij denken aan één of meer
ADVERTENTIE
Er bestaan uiterst vloeiende over
gangen tussen passieve en actieve
euthanasie, tussen werkeloos toezien
en daadwerkelijk ingrijpen. In beide
gevallen is men verantwoordelijk
voor een onaf geweerde dood. Maar
in het tweede geval doet men iets.
Meningen verdeeld
Velen achten dit onder alle omstan
digheden onverantwoord. Zij menen
dat het altijd iets brutaals en ei
genmachtigs heeft» te heersen over
grootheden waarover wij niet mo
gen beschikken: het leven en de
dood. Aan deze grenzen is de mens
geroepen om met eerbied de handen
af te houden van wat groter is en
groter moet blijven dan hij zelf is.
Anderen daarentegen zijn er van
overtuigd dat zij van bovenstaand
inzicht geen vaste wet mogen ma-
f auto-inzittenden
brand
inDraaK m
ongevallen
rechtsbijstand -a
storm ZEKE
wettelijke aansprakelijkheid voor
particulieren
ziekte KEN»
ziektekosten
....om zéker te zijn 1
vraag uw assurantieman inlichtingen over
Rijnmond-verzekeringen of
wend u rechtstreeks tot
n.v. verzekeringsmaatschappij
\s-BravondlJkwal 66 e r'dam-3 tol.010-366844y
van de volgende mogelijkheden:
A. Actieve euthanasie kan verant
woord zijn als de patiënt de laatste
onomkeerbare fase van het sterven
is ingegaan, zodat een voortgezette
behandeling geen enkel uitzicht op
resultaat biedt, en wanneer aange
nomen mag worden dat de toepas
sing van euthanasie niet in strijd is
met de religieuse en ethische gevoe
lens van de patiënt.
B. Sommigen gaan een klein stapje
verder en menen dat ook hij die
uiiterst gehandicapt bijvoorbeeld
als gevolg van een verkeersongeluk
met een bijzonder gereduceerd
lichamelijk en psychisch leven verder
zal moeten leven en alleen nog in
j leven gehouden kan worden met
I behulp van uiterst kostbare appara
ten en veel menselijke hulp, wel
I degelijk in geloof mag wensen te
sterven en ook mag vragen om le
vensbeëindiging, aan welk verzoek
gehoor gegeven mag worden.
C. Verscheidenen zijn van mening
dat de discussie over de vraag of
een uiterst gehandicapt geboren
kindje, dat hoogstens een bijzonder
primitief leven zal kunnen leiden,
j al dadelijk bij de geboorte het leven
j mag ontnomen worden, niet mag
worden ontweken.
ID. Zij menen bovendien dat de
j vraag ons mag bezig houden of een
j bejaarde, met een verzadigd leven,
I die mentaal gaat aftakelen en an-
Alle festiviteiten van het af-
jelopen weekeinde zijn weer
voorby. De grammofoonplaten
sullen nog wel even doordraai
en en we zullen voorlopig nog
vel even blijven horen: "Wat
den ik", 'Tk heb mijn hart nog
m mijn donder", en meer van
iergelijke carnavalsslagers,
vant de hit-parade moet. blijven.
Maar feestneuzen, toeters, mas
kers, en die dwaze, malle kle
iing zijn weer opgeborgen voor
net volgende Jaar. Carnaval
is weer geweest en nu gaan we
weer verder op de oude voet.
"Het leven heeft weer zijn ge
wone gang gekregen". Is dat zo?
Was het alleen maar even een
adempauze, even de zaak verge
ten en Je dan weer bezighouden
met de problemen en moeilijk
heden van daarvóór?
Als carnaval bedoelde: even
alles vergeten, de betrekkelijk
heid van het leven onder ogen
zien en er om lachen, en niet
méér, dan hadden we het mis
schien beter niet kunnen vieren.
De oude instelling van Carna
val is: met alles de draak ste
ken en dan Je daarna bezinnen
over het leven en hoe het verle
den nu anders kan worden, Hoe
gaat dat dan? En wat is daar
voor nodig? Ik geloof dat het
luisteren daarvoor zo ontzet
tend belangrijk is. Niet het
luisteren naar woorden alleen,
maar het aandacht hebben,
voor. Maar schijnbaar hebben
wij westerlingen van dè 20e eeuw
het luisteren verleerd. Wij kun
nen haast niet meer stil staan
bij de dingen, ons bezighouden
met het geheim van de wereld
en de schepping. Het is alleen
maar genieten wat de klok
slaat en bij alles wat we gebrui
ken, willen wij het resultaat
zien. Alles moet productief en
nuttig zijn.
Maar daarnaast is er nog wel
wat anders wat méér en beter
ls: stil ondergaan, ontvangen,
opnemenZoals die leer
ling die in het vrijkwartier zich
met niemand bemoeide, maar
rustig op een bank ging zitten
Een leraar, die dat al meerde
re malen gezien had, vond dit
wel vreemd en Juist van deze
jongen. Al verschillende malen
had hij geprobeerd hem te doen
aansluiten bij anderen of een
groepje jongeren, maar het
lukte hem steeds niet. Ook niet
als het initiatief van de jonge
ren zelf uit ging. Laat me maai
was steeds de reaotie. Op eei
gegeven moment werd het de le
raar te machtig. Hij stapte re
gelrecht or die jongeu toe en ot
het gezegde: wat zit jij hier
niets te doen, antwoordde de
Jongen hem verbaasd: ik zit te
sijn!
Zitten te zyn, open oog en haTt
te hebben voor alle dinren: de
zon, het licht, de bloemen, het
water, de mens. Daarnaar luis
teren I In stilte! De dichter
Hans Andreus heeft naar aan
leiding hiervan eens gezegd
"Het beste woord dat ik gever
kan is een luisterapparaat voor
een geweldige stilte". Ik gelooi
dat deze dichter het Juist ziet
We hebben een luisterapparaai
nodig om het allemaal te
"zien". Om te zien en te vatten
waar het in het leven nu eigen
lijk om gaat. En dan gaat het
(als men het als een gelovige
beschouwt) om die Ene. die wt
God noemen. Maar waar is Hij
te vinden, waarin is Hij aan
wijsbaar? Waarschijnlijk is hei
antwoord duidelijk te geven dul
delijker althans dan men zot
kunnen vermoeden. Hij is in d(
dingen, in de geschiedenis, ir.
mijn leven, in de gebeurtenis
sen van iedere dag Déér geef;
Hij zich ons. Niet in het grote
in het majestueuze en mis
schien nog minder in elk mas
saai gedoe. Waarschijnlijk eer
der in het naar de mens onbe
duidende. Dit vraagt echter van
ons dat wij Hem ontdekkeL
want Hij is stil en zwijgzaam
Hij laat maar leven. Hij zeg.
zo weinig. Wij hebben een luls-
terapparaat nodig en dit moeten
we afstemmen op de juiste golf
lengte om zo heel zorgvuldig
ieder sein van Zijn aanwezig
heid op te kunnen vangen. Ik
meen dat dit allemaal beteken;
dat we allereerst moeten af
stemmen op ons eigen innerlijk
op de diepten van het echte
mens-zijn. En dit vraagt bezin
ning, inkeer enstilte.
deren tot zorg en last wordt, in ge
loof tot inzicht mag kernen dat hy
uit het leven mag gaan vertrekken,
in welk geval hulp van een ander
daarbij niet onverantwoord zou zijn.
Het stellen van deze vraag en het
ernstig nemen van deze vraag mag
volgens hen niet onder een soort
christelijk verdict (verbodsoordeel)
vallen, omdat veel hieromtrent nog
onklaar is.
Vanzelfsprekend zeggen ook diege
nen die hiermee op mogelijkheden
van verantwoorde actieve euthanasie
wijzen, dit alles met grote schroom
en voorzichtigheid. Bovendien besef
fen zij dat praktisch vele moeilijk
heden daarbij nog opnieuw bekeken
moeten worden. Juridische kwesties
en sociale complicaties moeten van
alle kanten bezien worden. En zij
hebben begrip voor die mede-chris
tenen die menen dat actieve eutha
nasie niet overwogen mag worden.
De eerste verantwoordelijkheid
draagt de patiënt als hij bij kennis
Ls. Maar ook de arts draagt een ei
gen verantwoordelijkheid, zelfs ook
tegenover toerekeningsvatbare pa
tiënten. En samen hebben zij te
maken met de samenleving, met
wie zij op allerlei manieren verbon
den zijn.
Daarom zullen er vaste werkgroepen
mosten zyn.
Een belangrijke taak voor de pasto
rale zorg van de kerk ligt hier
open, aldus het rapport, niet slechts
met betrekking tot het ziek- en
sterfbed, maar vooral dan wanneer
het leven normaal functioneert. Het
gevaar bestaat, dat de diepste vra
gen rondom het mysterie van leven
en dood zolang verzwegen worden,
totdat het levenseind de mens als
een catastrofe overrompelt.
elden Herv. Gemeente
looglandse Kerk 10 uur ds H. J. v.
iterberg, 11.45 uur Oecumenische
ïdentendlenst 6.30 uur ds E M
inekoek.
larekerk 10.30 uur ds. Joh. Poort.
I uur dr C. Bezemer, Scheveningen.
laranathakerk 10 uur ds G. C.
ttingskerk 10.00 u ds. A. J. de Jong
teynjdmgskerk 9 uur ds Joh'. Poort,
oek 10 uur ds E. M. Pan-
fredeskerk 10 uur ds A. J. Lamping
Biise Wallonne 10.30 uur Pasteur D
£t\ Vi$oA Herv°rmden (aula Asser-
RoLiP/ Ur^r, s L J- van Houten,
cademlsch Ziekenhuis 10.00 uur ds
Brederveld.
«aconessenhuis 10:30 uur ds D H
Sfaa, Lisse.
eugdkapel Vredeskerk 10 uur mevr
A. Geense-Ravestein, Leiderdorp.
fUl^kapel „De Goede Herder" 10.30
dhr. L. Krassenburg.
'»n Vossensteeg 17 11.00 uur Oecu-
Usche werkplaats.
Jeoieensohap van Kerken (meren-
Oecumenische dienst
stallatie Alg. Kerkelijke Merenwijk-
Seref. Kerk
'Uiderkerk (Lammenschansweg 15)
uur dr. Vlijm, 5 uur ds. Kronemijer
ngdienst) J
etrakerk (Surlnamestraat) 10 uur
d. Zwaan, 5 uur dr. Vlijm,
tode Vestkerk 10 uur ds T, L H
•terse, Gorkum. 5 uur dr. v.
Waan.
jKoftekerk (Robijnstraat) 10 uur
_E Verburg Wassenaar, 6.50 uur ds
fónberg (Dienst met belangstellen
Nvrljdingskerk (Aerent Bruunstr.):
pO uur ds Kronemeijer, 5 uur ds
jtensius.
»oemerang, Breestraat 19 10 uur:
t Eikerbout Jeugddienst.
Huize ..Groenhoven": 10 uur ds Bo-
|erg.
P&zlnsdiensten „Jeugdhaven" 10 u
F Mirt" dhr. De Jong. 10 uur „Het
pennest' ds De Heer.
Jlenst voor doven (Petrakerk) 10.30
F «e heer Kloppenburg.
pubhuis „De Tamboerijn", Vale-
gstraat 73 10.30 uur Jeugddienst
°r kinderen van 4 tot 13 Jaar.
pref. Kerk (vrijgem.) in Chr. Ge-
r Kerk 8.30 en 3 uur ds. J. v. d
pref. Gem 10 en 4.30 uur R Boo-
Nlstcnirm rente 8 (Oude Rijn 3)
PUr ds R Relling
Poopsgrzinde Remonstr Gom 10 u
F- ds. H van Holk-Meyer te D»
wang Luth Gem 10.15 uur ds Hap
pger des Hells 10 uur Helliglngsdst
Puur verlossingssamenkomst,
por. Science (Steenschuur 6) 10.30
F Hollandse Dienst.
rong. Chr. Gemeenschap Middel
stegracht 3) 10 uur dhr. Dikkes.
R.K. Kerk H. Antonius (zat. av. 7 u)
9.30 en 11.00 12.15 uur. 5 uur oecume
nische dienst.
Hartebrug (zat. av. 7 uur) 8, 9, 10,
11, 12.15 en 6 uur.
Stud, parochie (zat. av. 7 uur) 8, 9,
11, 12.15 en 6 uur.
Stud, parochie (zat. av. 7 uur).
Lodewijkskerk 11.45 uur in Hoog-
landschekerk.
Leonarduskerk (zat. av. 7 uur) 9, en
10.45, 4 en 11.30 uur.
Petrakerk (zat. av. 7 uur) 9, 10.30, 12
en 6 uur.
Nieuw Apostolische Kerk Hoge
Rijndijk 24) 9.30 en 4 uur dienst don
derdag 7.45 uur).
Oud Kath. Kerk (Zoeterwoudsesln-
gel 49) 9.45 uur H.M.
Vrije Kath. Kerk Vreewijkstr.) om
10.30 uur gezongen H.M.
Aarlanderveen Herv. Gem. 10 u
ds. W. L. Heljmans te Boskoop, 7 uur
ds. G. van Hoegee, Geref. Kerk 10 uur
ds. A. Borman te Alphen, 6.30 uur ds.
G. den Heeten te Nieuw-Vennep, Chr.
Geref. Kerk 9.30 uur Dienst des
Woords, 7.15 uur ds. C. van de Weele
te Huizen, RK Kerk, (zat. 7 uur) 7.30
uur en 10.30 uur. Ter Aar Dorpshuis
Aardam 9 en 12 uur.
Alphen aan den Rijn Herv. Gem
Adventskerk Jullanastraat 10 uur ds.
P. A. Lefeber, 6.30 uur ds. G. C. Post
Leiden voor de GB Kruiskerk 10 uur
ds. J. H. Bogers, Opstandingskerk Pr
Marijkestraat 10 uur ds M. Hane-
maaijer, 6.30 uur ds P. A. Lefeber Ge
bouw Nabij Van Lennepstraat 10 u
Jeugdkapel afscheid de heer J. C. de
Geus. Zaal Opstandingskerk Pr. Ma
rijkestraat 10 uur Jeugdkapel Ge-
spreksdienst, Martha-Stlchting Rijn
stroom 10.30 uur ds J. H. Aalberts te
Oegstgeest, Oudshoorn Oudshoorn-
seweg 10 uur ds H. H. Hylkema te
Maasdijk, 6.30 uur ds S. W. Verploeg,
Hooftstraat 9.30 uur ds S. W. Verploeg
6.30 uur in de kerk Oudshoornseweg
ds S. W. Verploeg, Goede Herderkerk
Ten Harmsenstraat 10.30 uur ds. Zuur
mond Studentenpredikant te Delft
Ridderveld. „Het Kasteel" Veldbloem-
weg ds. Zuurmond te Delft, Aula Mor-
gensterschool Parelstraat Geen dienst,
J. F Kennedyschool Lupinenslngel om
11.15 uur Zondagschool, Geref. Kerk,
Maranathakerk Raadhuisstr 10 uur ds
M. van Harmeien, 6.30 uur ds M. van
Harmeien Salvatorikerk Willem de
Zwijgerlaan 10 uur ds Fr de Jong, 5
uur ds Fr. de Jong, Alphen aan den
Riln Noord De Goede Herderkerk 9 u
ds G. van Heeten te Nleuw-Vennep,
6.30 uur ds A Borman, Kasteel Rid
derveld Veldbloemweg 10.30 uur ds G
O. N Veenhuizen en 6.30 uur. Geref
Kerk (vrijgem.) 9.30 uur leesdienst,
6.30 uur ds Feenstra, Chr. Geref. Kerk
Jeruzalemkerk Grijpenstelnstraat 9.30
uur en 5 uur ds P Sneep, Oud Geref
Kerk. Kerkgebouw Hooftstr. 240 9.30
uur en 4 uur leesdiensten. Rem. Geref
Gem. Van Mandersloostraat 5 uur ds
W. Overdiep te Utrecht Baptisten gem
10 en 6.30 uur ds Koekkoek. RK St.
Bonifaciuskerk (zat 7 uur) 8.30, 10 en
11.30 uur Pred. F. Wüst, RK Pius X
Kerk (zat 7 uur) 7.30 9 10.30 m.m.v.
Jongerenkoor uit Nieuwkoop 11.45 en
5.30 uur, Pr. K. Parochie Ridderveld,
(zat. 6.30 uur) 8.45 11.15 familiemis en
5.30 uur Pred. J. Seijsener.
Benthuizen Herv. Gem. 9.30 uur
en 6 uur ds J. den Dikken.
Bodegraven Herv. Gem. 9.30 uur
ds H. Smit, Gouderak, 6.30 uur ds. J.
H. Cirkel, Salvatorikerk 10 uur ds. L.
Kievit,Gouda 6.30 uur ds D. Goud
zwaard, Zwammerdam, Bethlehemkerk
9.30 uur ds H. C. van Itterzon, Gou
da 6.30 uur ds W. Balke, Geref. Kerk
10 uur Ds. B. J. F. Schoep 6.30 uur.
(Nleuwerbrug) 10 uur dienst 6.30 uur
ds. Schoep, Geref. Kerk (vrijgem.)
9.30 en 4.15 uur ds. H. J. J. Feenstra
Geref. Gemeente 10 en 6.30 uur lees
dienst, Evang. Luth. Gem. 10.30 uur
ds. D. Pobuda, Evangelisatiekring 10
uur eredienst, 6.45 uur J. Kits Sr.,
Doorn, Verg. van Gelovigen 10 uur ere
dienst, 6.30 uur woordverkondiging.
Boskoop Herv. Gem. 9.30 uur ds
A. de Leeuw 6.30 uur ds W. L. Helj
mans, Maranatha-school, 11 uur ds. M.
Dijkstra, Chr. Geref. Kerk 9.30 en
4.30 uur ds A. Bikker uit Zeist, Geref.
Kerk 9.30 en 5 uur ds H. Dijkstra,
Geref. Gem. 9.30 en 7 uur theol. stu
dent N. Paul uit Zoetermeer Kapel Be
thel Volle Evangelie 9.30 uur de heer
J. Modderkolk vrljz. Prot. Geloofsge
meenschap (in Rem. Kerk) 10 uur de
heer P. van der Laarse, Evangellecen-
trum Nieuw Leven (Inge bouw Concor
dia) 9.30 uur de heer Th. Verwoerd
Verg. van gelovigen (Nieuwstr.) 9.30
en 5 uur samenkomst, RK Kerk (zat.
7 uur) 8.45, 10 en 11.30 uur. (Ont
moetingscentrum) (zaterdag 5.30 u)
Hazerswoude Herv. Gem. 9.30 uur
ds J. H. Cirkel te Bodegraven, 6.30 u
Jeugddienst ds A. Westra te Sassen-
heim, Geref. Kerk 10 en 5 uur ds Rlk-
kers te Suameer, RK Kerk St. Bernar-
dus Rijndijk (zat 7 uur) 9.30 uur en
11 uur. RK St. Mlchaelkerk Rijndijk
(zat 7 uur) 9 uur en 11.30 uur, RK
Dorp (zat. 7 uur) 8, 10 en 11.30 uur
FNIlegom Herv. Gem. 10 uur ds. H
L. Boonstra (bijzondere kerkdienst
mede voorbereid door en m.m.v. een
aantal catechisanten) 7 uur zie Geref
Kerk, Geref. Kerk 10 uur ds W, P. H.
Pouwels, 7 uur Gecombineerde dienst,
Herv. Geref. dr. Geense uit Leiderdorp
m.pi.v organist Cor Kool en Vocalgroup
„The Brada's" uit Rotterdam) Chr
Geref. Kerk 10 en 5 uur drs G. C. v.
d. Kamp. RK Kerk St. Jozef (zat. av.
7 uur) 8.30 11.30 en 5 uur St. Marti-
nus (zat. av. 7 uur) 8.30 11.30 12.45
en 5.30 uur.
Hoogmade Herv. Gem. 10 uur ds
P Schoonenboom, RK Kerk (zat. 7
uur) 9 en 11 uur.
Kaag Herv. Gem. 10 u ds H. B.
van 't Hof.
Katwijk aan den Rijn Herv. Gem.
Dorpskerk 10 uur ds. Makkenze, 6 u
ds Heljmans, Ontmoetingskerk 10 u
ds Heljmans, 6.30 uur ds Makkenze,
School Narcisstraat 10.30 uur ds„ van
Halsema, Geref. Kerk 9.30 uur ds Do
Vries, 5 uur ds Van Halsema, RK kerk
(zat av 7 uur) 7, 8, 9.30 en 11.15 uur.
Katwijk aan Zee Herv. Gemeen
te Nieuwe Kerk 10 uur ds W. Vroeg-
lndewey 6 uur ds Jac. de Vos, Oude
Kerk 10 uur ds J. P. van Roon, 6.30
uur ds W. Vroegindewey, Ichthuskerk
10 uur kandidaat J. Pronk uit Kat
wijk, 5 uur ds C. Treure, Pniëlkerk
9.30 uur ds W. H. van Kooten uit Hil-
ersum, 6 uur ,ds J. P. van Roon, Groen
van Prinstererschool 10 uur ds A. Vink
Zeehospitium Geref. Dienst, Zlekenh.
„Overduin" 2 uur ds J. G. van Iepe
ren. Geref. Kerk Vredeskerk 10 uur
ds D. H. Elderman, 5 uur ds. J. J.
Oranje, Trlumfatorkerk 10 uur ds. J.
J. Oranje 5 uur ds. D. H. Elderman.
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 uur ds H. C.
van der Ent, Geref. Kerk (vrijgem.)
kerkgebouw Geref. Gem. Remisestraat
8.30. uur leesdienst 2 uur ds. Th. Hoff
Geref. Kerk (vrijgem. buiten verband)
9.30 en 7 uur ds G. Roukema, Geref.
Gem. (Remisesestraat) 10 uur ds.
Boogaard (H. Avondmaal) 4 uur ds.
Boogaard, „Volle Evangellcgemeente -
(Voorstraat 100) 10 uur. Soefi Bewe
ging Universel, Sportlaan 3 uur bijeen-
komst voor belangstellenden 4 uur
Universele eredienst informeel thema
„Stilte" RK Kerk (in Vredeskerk) 7
Koudekerk Herv. Gemeente 10
uur (jeugddienst) ds. J. G. van Iepe
ren. van Katwijk aan Zee m.m.v. een
Gospelgroep, 7 uur ds M. Hanemaayer
van Alphen aan den Rijn Geref. Kerk
10 uur en 7 uur ds H, J. Swierts. RK
Kerk (in 't Voorhof) 10.15 uur.
Leiderdorp Herv. Geref. Kerk
Dorpskerk 10 uur ds J. P. Honnef,
Hoofdstraatkerk 10 uur ds G. van
Loenen 7.30 uur dienst, Schepplngskerk
0.30 en 11 uur ds A. Geense (H.A.) 5
uur ds G. van Loenen (HA) RK Kerk
(zat av 7 uur) 9 10.30 en 12 uur.
Lelmuiden Herv. Gem. 9.30 uur
ds. J. H. de Vree, 6.30 uur ds H. B.
van 't Hof (De Kaag) Geref. Kerk 9.30
uur ds de Vree Eredienst gezameiyk
met de Herv. in de Geref. Kerk 7 uur
ds Jos G. Los. RK Kerk (zat. 7 uur)
7.30, 9.30 uur en 11.15 uur.
Lisse Herv. Gem. Grote Kerk 10
uur ds H. G. Oostinga, 7 uur ds J. v.
d. Velden, Helvetiakapel 10 uur ds J,
van der Velden, Geref. Kerk 10 u dr.
E. de Vries van Scheveningen, 5 u
ds. W. Obblnk van Ouderkerk a d. Am-
stel. Chr. Geref. Kerk 9 uur ds D. H
Blesma. 4.30 uur ds D. H. Biesma,
Geref. Gemeente 10 en 4 uur ds. W.
Suyker (donderdagav. 7.30 uur ds W.
Suyker) Geref. Kerk (Prinsessestraat)
8.30 uur ds Th. Hoff van Katwijk 5
uur ds J. van der Haar van Leiden oud
geref gem. 9.30 en 3 uur leesdienst,
(Donderdagavond 7.30 uur leesdienst)
Geref. Kerk Vrijgemaakt (bulten ver
band) gebouw Salvatorl 9.30 en 5.00 u
ds J. J. Verleur Ned. Prot Bond geen
dienst. Aktle Kruistochten Nederland -
Maandegavond 8.00 uur ds. J. Graven
deel in Welkom om 4 uur Imgdbljbel-
club in Welkom, RK Kerk St. Agatha
Parochie (zat. av. 7 uur) 10 en 11.30 u
Dependance Poelpolder (zat. av. 7 u)
9 en 11.30 uur, Maria Parochie (zat.
av. 7 uur) 8.30 uur 10.30 uur 12.00 en
5.30 uur, H. H. Engelbewaarders Pa
rochie (zat. av. 7 uur) 7.30 uur 9.30 u
11.00 uur en 5.45 uur.
Nieuwkoop Herv. Gem. 10 uur ds
G. van Doorn. 6.30 uur ds Van Iepe
ren te Katwijk aan Zee Geref. Kerk 10
uur en 6.30 uur ds Rinse J. A. Ha-
nenburg Chr. Geref. Kerk 9.30 u dienst
des woords, 2.15 uur ds H. C. van der
Ent te Katwijk aan Zee Rem. Geref.
Gem. 10 uur ds Elders-Maljer RK kerk
(zat. 7 uur) 7.30, 9, 10.45 en 7 uur.
Nicuwvcen Herv. Gem. 9.30 uur
ds G. van Hoegee, 6.30 uur ds Balke te
Bodegraven, Geref. Kerk 9.30 uur en
6.30 uur kandidaat Van Bentem te,
Amsterdam RK Kerk (zat 7 uur) 9,
10.45 en 5 uur.
uur ds A. L. Lapré Geref Kerk 9 en
5 uur ds C. Warner (HA) (v. d.
Berghstlchting) 11 uur ds P. Hulsman
RK Kerk (zat. av. 7 uur) 8, 9.30 11
en 12 uur.
Noord wijk aan Zee Herv. Gem 10
uur ds A. L. Lapré (De Rank) 5 uur
ds. D. Keunlng (Sole MlO) 9.30 uur ds
D. Keunlng, Geref. Kerk 9 uur ds. B.
Bouma (HA) 10.30 uur ds. Warner,
(HA) en 5 uur ds Hartkamp te Hil-
legom Herv./geref. evangelisatie School
straat) 10 u ds C. v. d. Bergh 3.30 uur
dienst Ned. Prot. Bond (Ltndenplein),
10.30 uur ds. H. van Bllderbeek te Lel
den RK Kerk (zat av 7 uur) 7.30 9
10.30, 12 en 7 uur.
Noordwijkerhout Herv. Gem 10
uur ds J. Streefland RK Kerk st Jo
zef (zat av 7 uur) 8 10 11.30 en 7.
uur St. Viktor (zat. av. 7 uur) 8 9.30
11.00 en 6.00 uur, H. Hart van Jezus
in De Zilk (zat av. 7 uur) 8.30 10.00
en 11.30 uur.
Oegstgeest Herv. Gem. (Groene
kerk) 10.30 uur ds M. J. Wagenvoor
de (Pauluskerk) 10 uur prof. dr. H.
J. Heerling (Gemeentecentr.) 10.30 u
ds J. Irlk (gespreksdienst) 10.30 uur
(jeugdkerk) ds M. B. Blom Gereform.
Kerk 10 uur ds Vegter 5 uur ds Ver
donk Geref. Kerk (vrijgem.) 8.30 en
3 uur ds K. Deddens Geref. Kerk vrij
gemaakt buiten verband 8.45 uur en 3
uur ds M. R. v. d. Berg RK Kerk zat.
av. 7.30 uur 9 10.30 en 12 uur Bonaven-
turakapel (zat av 6.30 uur) 8 en 10
Oudewetering Herv. Gem. 9.30
uur ds J. Lalleman, Geref. Kerk 9.30
uur ds SJ. Tlemersma te Zwammerdam
5 uur ds J. Czlria, Rem. Geref. Kerk
10 uur mevr. Ds. G. M. Winkel-Boot
te LeidBChendam, RK Kerk Meerkreuk
(zat. 7 uur) 8.15 9.45 en 11.30 uur.
Rijnsaterwoude Herv. Gem. 9.30
uur ds T. H. Oostenbrug 7 uur ds. T.
D. van Soest te Rotterdam zuid Chr.
Geref. Kerk 9.30 uur Dienst des woords
2.15 uur ds G, Bouw te Scheveningen
RK Kerk (zat 7 uur) 7.30 9.30 uur en
11.15 uur.
Rijnsburg Herv. Gemeente
'Grote Kerk) 9.30 uur ds I. J. Wisse,
5 uur prof. dr. G. C. van Nlftrlk (Be-
i h 'k°rk) 9.30 uur kand. J Hoek. 5 uur
ds. Wisse Geref. Kerk Petrakerk 9.30 u
ds Baayen 5 uur ds v. d. Linde, Im-
manuëlkerk 9.30 uur ds v. d. Linde 5 u
ds Hulsman, Maranathakerk 9.30 u
ds Huisman 5 uur ds Baayen Gereform
Kerk (vrijgem.) 10 en 5.15 uur ds K
Deddens Evang. Chr. Gem. (mavo sch
Noordeinde) 10.00 uur ds A. H. Ag-
tereek m.m.v. zangeres Rle Grims
Strootman (onderwerp Kan de ver
loren zoon nog verloren gaan) rk kerk
tuinbouwschool (zat. av. 7 uur) 10.30
Sassenhelm Herv. Gem. (in geref
kerk) 10.30 u ds A. Westra 6.30 uur
Jeugddienst in Ontmoeting geref kerk
9 uur ds J. D. te Winkel 5 uur ds H
v. d. Berg Chr Geref Kerk 10 uur ds
L. S. den Boer 5 uur ds L. S. den
Boer, Ned Prot. Bond 10.30 uur mej, L
v.d. Voort van Heemstede RK Kerk.
(zat. av. 7 uur) 8.30 9.30 11 en 5.30
Valkenburg Herv. Gem 10 u ds
G. Zonneveld 6.30 u ds A. Vink uit
Katwijk aan Zee Geref kerk 9.30 uur
en 6.30 uur ds H. Post, Geref. Kerk
vrijgem. 10 en 5 uur ds Th. Hoff.
Voorhout Herv. Gem. 10 u A. W
Berkhof (theologisch cand.) 10.00 u
Jeugdkapel in de Boerhaaveschool -
Geref Kerk (in Herv. kerk) 7 uur ds
v. d. Berg, Geref. Pred. te Sassenhelm
RK Kerk (zat 8 en 7 uur) 9.00, 10.30
11.45 e
l 5.30
Voorschoten Herv. Gem. Dorps
kerk 10 uur ds v. d. Schoot 7 uur ds
Wagenvoorde uit Lelden Hulp en He
10 uur ds v. d. Geest Aula Noord Hof
land 9.45 uur ds E. Emmen uit Dei
Haag Rijndijk 10 u ds A. van Buu
ren. Geref. Kerk 9 10.30 en 5 uur ds
Reedijk Geref. Kerk vrijgem. 10 uui
ds. J. v. d. Haar uit Lelden 5 uur Lees
dienst RK Kerk Laurentius zat. av. 7
uur 7.30, 9. 10.30 12 en 6 uur Moe
der Gods (zat av 7 uur) 8, 10, 11.30 en
Waddinxveen Herv. Gem. Brug-
kerk 9.30 uur ds T. van 't Veld, 6.30
uur ds D. van Vliet Wljkgebouw 9.30
uur ds D. van Vliet 6.30 uur ds. J. de
Hoed te Slledrecht, Bethelkerk 9.30 u
ds J. v. d. Heuvel, 5 uur ds. T. van 't
Veld Immanuelkerk 10 uur en 7 uur
ds N. J. Flink, Geref. Kerk Kruiskerk
10 uur ds B. Koekkoek 5 uur ds H.
Appers te Haastrecht, Ontmoetlngs-
kerk 10 uur ds J. Keizer te Blelswljk 5
uur ds B. Koekkoek Chr. Afgesch. gem
9.30 uur en 6 ur ds. A. P. verloop Oud
Ger.Gem. in Ned. 10 uur en 6.30 uur
uur leesdienst Rem. Ger. Gem 10 uur
ds. J. Laforet te Rotterdam St. Vlc-
torkerk RK 8 uur en 10 uur (zat. av
7 uur) Ontmoetingskerk RK 8 30 uur,
11.45
en 6.30 i
Warmond Herv. Gem. 10 uur ds. J
M. Snyders m.m.v. "De Lofstem" uit
Sassenhelm en het Kerkkoor 7 uur ds
A. Oskam uit Oegstgeest RK Kerk zat
av. 7 uur 8.30 en 11.30 uur.
Herv. Gem. Dorpskerk
10 uur dr Th. C. Frederlkse 4.30 uur
ds C. van den Bergh, Katwijk aan Ze
7 uur ds J C Bruine, Scheveningen
Klevletkerk 10 uur ds J T. Wlersma
Messlaskerk 10 uur vlkarls Th. H G
Hulst Deyiorhuis 10 uur leugdk^rk Ge
reform. Kerk Blo.mcampioan 10 uur ds
L. Bech 5 uur drs A. van Buuren,
De kansel in de Leidse Lo
dewijkskerk.
(Foto Holvast!
Wassenaar Zyilaan 10 en 5 uur ds D.
van der Meulrn Ned. Prot. Bond Lango
Kerkdam 10.30 uur ds D. A. Werner,
Woubrugge Herv. Gem. 9.30 uur
ds Franken 6.30 uu ds. Oostenburg,
Rijnsaterwoude Geref. Kerk 9 30 uur
en 6.30 uur hr Ter Veen Opperdoes
Zevenhoven Herv. Gom. 9.30 uur
ds D. Rcljenga G'ref. Krrk 9.30 uur en
7 uur kand. B M. J. Schelhaas te
Amstelveen RK Kerk (zat 7 uur) 7.45
9 en 10.45 uur.
Zoetenvoude Herv, Gem. 10 uur
ds Schock RK Kerk St. Jans Zu!d-
buurtseweg (zat 7 30 uur) 7.30 10 <n
11 uur RK Chr Dknoark-rk 7
uur) 8.30 10 11.30 en 6 uur RK K rk
Meerburg (zat 7 uur) 8.45 1030 12 en
6 uur.
Zwammerdam Herv. Gem 10 uur
ds. D. Goudzwaard 6.30 uur d" V r J.
Goedhart te Nieuwkoop Or - rk
10 uur ds A C. Leng-dtjk, uur
ds A. J. Thmrsma Rem Gr m
geen dbnst RK Kerk (zat. 7 uur) 8
10 11.30 en 6.30 uur.
