Cals
kleurrijke
politiek
figuur in
ELLSBERG
OPNIEUW
BESCHULDIGD
IPI: aan persvrijheid wordt overal geknaagd
Leidse raad bijeen
Idealist maar ook ambitieus werker
Jan Klaassen doet in
Leiden aan politiek
GLORIE AAN GOD
In 1971: ruim
115 roofovervallen
Toestand Nederlandse pers is ontstellend kritiek
VRIJDAG 31 DECEMBER 1971
PAGINA 9
DEN HAAG Jozef Maria Laurens Theo Cals, „per onge
luk" via de Nijmeegse noodraad in 1945 in de politiek terecht
gekomen, is bijna twintig jaar lang een van de meest kleur
rijke en opvallende figuren geweest op het erf van de vader
landse staatskunde. Als iets hem in zijn veelvuldig publieke
optreden kenmerkte, dan waren het zijn spitsheid en on-Neder-
landse wendbaarheid, die hem tot een gevat en in feite onover
winnelijk debater stempelden.
Het maakte, dat velen graag naar
hem luisterden, maar als bij dit
soort superieure geesten oogstte hij
wel ontzag of bewondering, maar
niet steeds de sympathie van dege
nen met wie hij in het strijdperk
trad. Dat was et name het geval
in de volksvertegenwoordiging, waar
het rapier van de geest een zelden
gehanteerd wapen is en zelfs zorg
vuldig geprefabriceerde grappen
meestal van het papier worden
voorgelezen. In dit milieu kon de op
18 Juli 1914 in Roermond geboren
Limburger bijna niet anders dan
een eenling zijn, een verademing
vaak voor de onbevangen toehoor
der, maar een bron van wrevel bij
parlementariërs, die zijn opgevoed
in Hollandse leescultuur en dus
wantrouwend staan tegenover de
Latijnse welsprekendheid, waarin
Cals zich zo uitbundig kon verlie
zen.
Verhullend
Ongetwijfeld zal ook voor Cals heb
ben gegolden, dat woordenrijkdom
soms meer verhult dan openbaart.
Maar tijdens zijn loopbaan, vooral
zijn elf jaar als minister van On
derwijs, Kunsten en Wetenschappen,
was hij kenbaar en door vriend en
vijand erkend als een hardwerkend
politicus. Een man die ambitie aan
idealisme paarde, en tot veler ver
bazing als radicaal zijn Katholieke
Volkspartij trouw bleef toen hij
vooral na die nacht van Schmelzer
weinig reden had' tot gevoelens
van loyaliteit.
De functies van Cals zijn talrijk en
velerlei geweest hij had het ver
mogen in korte tijd veel van een
onderwerp te weten maar zijn
historische betekenis is vooral
gelegen in het ontwerpen van
de Wet op het oortgezet On-V
derwijs, die als „Mammoetwet" Ja
renlang het object van vurige be
wondering, heftige verguizing en
niet aflatende discussie was. En nog
steeds schuilt er ontegenzeggelijk
een brok tragiek voor Cals in het
feit, dat Juist de laatste jaren, toen
„zijn" Mammoet in de praktijk
werd getoetst, die wet in toenemen
de mate aan kritiek onderhevig
Punt van kritiek is thans vooral,
dat hervorming van het onderwijs
nooit in het midden (het voortgezet
onderwijs) had mogen beginnen,
maar bij het kleuter- en basison
derwijs. De problemen van vandaag,
als de „middenschool", externe de
mocratisering (zoveel mogelijk kan
sen voor zoveel mogelijk mensen),
maatregelen voor de werkende
Jeugd worden volgens gezaghebben
de kritici door de Mammoetwet ge
remd, zowel financieel als organisa
torisch.
In 1948 werd de advocaat Cals Ka
merlid voor de KVP. twee Jaar la
ter deed hij als staatssecretaris van
Onderwijs zijn intrede bij het mi
nisterie. dat toen door prof. Rutten
werd beheerd. In 1952 volgde hij
deze in het derdekabinet-Drees op
voor een ministerschap dat in to
taal elf Jaar zou duren. In die pe
riode heeft hij drie minister-presi
denten Drees. Beel en De Quay
versleten en dat laatste woord is
niet geheel misplaatst want de
werklustige en soms eigenzinnige
bewindsman heeft ongetwijfeld veel
gevergd van allen die met hem te
maken kregen, zijn collega's in de
ministerraad niet uitgezonderd.
Een stroom van wetsontwerpen ver
liet in die tijd het door hem gron
dig gereorganiseerde departement
aan de Nieuwe Uitleg. Toen in 1963
de Mammoet na uitvoerige discussie
in en buiten het parlement het
Staatsblad bereikte, leek het er even
op. dat hij zijn „levenswerk" had
voltooid. Maar geen ingewijde die
geloofde, dat de toen 49-Jarige op
zijn lauweren zou gaan rusten, al
bedankte hij in dat Jaar toen
het kabinet-MariJnen aantrad
voor een nieuw ministerschap.
In de voorgaande periode was hij al
eens vrij langdurig ziek geweest en
gezondheidsredenen noopten hem
voorlopig tot een rustiger bestaan.
Bovendien wist deze erudiet als
geen hoezeer een ministersfunctie er
toe leidt, dat men van zichzelf en
de eigen geestelijke behoeften ver
vreemdt: „Ik wil wel eens wat an
ders doen, met andere mensen spre
ken, andere dingen lezen", zo zei
hij in die tijd.
Terug
Maar binnen twee Jaar, na functies
in de Raad voor de Kunst en de
Raad voor de Ruimtelijke Ordening,
keerde de beweeglijke politicus te
rug in de arena: als minister-presi
dent van „het kabinet van zware
Jongens" (KVP, PvdA en ARP), dat
de taken
omroepbestel bezweken ploeg-M ar ij-
nen. Hij kwam ook toen meermalen
aan heftige kritiek bloot te staan,
vooral toen het kabinet ondanks
veler waarschuwingen volhardde in
het voornemen het huwelijk van
prinses Beatrix en Claus van Ams-
berg in lastig Amsterdam te doen
voltrekken.
Die kritiek overleefde het kabinet
nog wel, maar anders was het ge
steld met de motie, die KVP-fractie
leider Schmelzer indiende tegen het
financieel-economisch beleid van
vooral Vondeling en Den Uyl. In
die berucht geworden nacht van 14
op 15 oktober 1966 kregen de zware
jongens van Cals een stok tussen
de benen gestoken.
Het kabinet-Cals trad af, maar tot
veler verbazing bleef de voormalige
premier (sinds 5 december 1966 ook
minister van Staar) in de partij
waarvan de fractievoorzitter in de
Tweede Kamer hem die kool had
gestoofd. Cals was gesprekspartner
in de Groep van 18, die eindeloos
over nieuwe vormen van christen
democratische samenwerking pala
ver de, en "zat in een commissie van
goede diensten, toen in dat ver
deelde KVP-huis spanningen aan
het licht traden, die weldra tot het
uittreden van radicalen als Bogaers
en Aarden zou leiden.
In nog twee belangrijke functies
zou Cals geregeld van zich laen
horen. Hij verliet de Groep van 18,
toen hij werd aangezocht als voor
zitter van de belangrijke staatscom
missie voor de herziening van de i
Grondwet. Een problematiek, waar- den lande, w
over Cals uitgesproken denkbeelden herzieningen
had, gezien zijn redevoeringen indoor o.a. ee
LEIDEN De gemeenteraad komt i stellen van ra;
maandag 10 Januari om half acht van B. en W.:
bijeen. Op de agenda staan enkele Benoeming
bij de begroting aangehouden voor- commissie voor
Poppentheater heeft succes
LEIDEN In het poppentheater
tje van Leidenaar J. C. Onderwater
aan de Middelweg 19 C blijken zul
ke klassieke figuren als Jan Klaas
sen en Katrijn verrassend bij de tijd
te zijn. Van de week, tijdens de min
of meer officiële opening van deze
voor Leiden geheel nieuwe uitgaans-
mogelijkheid, koutten zij samen over
het wel en wee in de stad. Aan vin
nige opmerkingen ontbrak het niet.
Cabaret en stadspolitiek in het
poppenspel. Een unieke combinatie,
die er bij de genodigden van deze
eerste voorstelling uitstekend in
ging.
De man achter de schermen,
J. C. Onderwater, zegt: „Een pop
kan veel meer zeggen dan een mens
Als Jan Klaassen en Katrijn in de
gemeenteraad zouden kunnen ko
men, zouden de problemen hier niet
zo groot zijn".
Duidelijk is, dat de familie Klaas
sen zich goed op de hoogte houdt
van het plaatselijk gebeuren. Het
kersverse nieuws uit de krant nemen
zij 's avonds al op in hun tweespraak.
De première van dit poppensoel
was voor de heer Onderwater een
voorzichtig uitprobeersel. Nu het
enthousiast is ontvangen, wil hij er
elke eerste vrijdag van de maand
mee terug komen (telkens een nieuw
programma).
Dat wordt dus om te beginnen vol
gende week vrijdag, 7 januari,
waarop het volwassen Leidse publiek
kan kennis maken met dit poppen
theater. Het is wel zaak van te voren
te bespreken, want het theatertje
biedt slechts plaats aan 40 personen
(tel. 25802).
Naast Jan Klaassen en Katrijn als
hoofdprogramma, is er een mario
nettenshow. Het geheel duurt van
half negen tot een uur of elf, waar
bij is ingebegrepen de (gratis) koffie
en het glas sherry, dat de heer On
derwater na afloop wil inschenken
als het gezellig is.
De jeugd heeft het pad inmiddels
al gevonden naar de Middelweg.
Hoewel het niet in zijn bedoeling lag
om thans al volop te gaan draaien,
heeft poppenspeler Onderwater zich
door de grote vraag wel genoodzaakt
gezien elke zondagmiddag een kin
derprogramma te presenteren. Op
nieuwjaarsdag is het zaaltje al vol
ledig uitverkocht.
Deze kinderpoppenkast vindt nu
elke zondagmiddag plaats, van half
drie tot vier uur. De „gaststerren"
zijn behalve Jan Klaassen en Ka
trijn figuren als Pipo en Mammaloe.
Dit programma wordt ook ongeveer
om de maand vernieuwd.
Leidse
bevolking
toegenomen
LEIDEN Het bevolkingscijfer
van Leiden is in de voorlaatste
maand van dit Jaar voor het erst
sinds lange tijd behoorlijk gestegen:
met ruim 160 tot 99090. Dat wordt
om. veroorzaakt door de toeneming
van de woningvoorraad met ruim
100 tot 30277.
De werkloosheid nam toe: de gere
gistreerde arbeidsreserve steeg met
250 tot 1651 en het aantal aanvragen
van werkgevers daalde met bijna 200
tot 665.
hij vérstrekkende pleitte. En toen de wereldtentoon
stelling in Osaka werd voorbereid,
werd hij in 1968 benoemd tot com
missaris-generaal van de Neder
landse inzending.
Tijdens een persconferentie na deze
wereldtentoonstelling wierp hij een
terugblik, niet alleen op die Expo,
maar ook op de turbulente jaren
daarvoor. Op de vraag hoe hij de
politiek had gewaardeerd, antwoord
de hij: „Ik vond het mieters hoor,
op een enkele nacht na". Evenals
zijn socialistische collega's, die toen
tot die onuitroeibare anti-KVP-re-
solutie hebben geïnspireerd, bleek
Cals, de KVP'er door dik en dun,
de nachtelijke dolkstoot van zijn
partijgenoot Schmelzer niet verge-
Aanwijzing van een raadslid om
zitting te nemen in de werkgroep
„Kosten openbare werken" (vacature
W. G. den Dubbelden)
Instellen van een commissie ad
hoe voor een nader onderzoek van
de gang van zaken met betrekking
tot de verbouwing en inrichting van
de kantoorruimten pand Korevaar-
straat 30.
Beschikbaar stellen van gelden
voor de aankoop van een hoogwerker
ten behoeve van de brandweer.
f 240.000)
Beschikbaar stellen van gelden
voor het vervaardigen van een plan
tot modernisering van de Hartevelt-
zaal, de Lucas van Leydenzaal en de
Van Mieriszaal in het stedelijk Mu
seum „De Lakenhal," zomede voor de
opstelling van plannen tot conditio
nering van genoemde zalen.
Beschikbaar stellen van gelden
voor de aankoop van onroerende
goederen in „De Camp".
Beschikbaar stellen van gelden
ten behoeve van de verbetering van
de openbare straatverlichting langs
de Hoge Morsweg (f 34.500).
Beschikbaar stellen van gelden
ten behoeve van het aanleggen van
een meergelegenheid nabij de Vijf
Meibrug (f 12.000)
Beschikbaar stellen van gelden
voor de ombouw van een oliestook-
installatie van het centrale ketel
huis van de psychiatrische inrich
tingen „Endegeest" tot een met gas
te stoken installatie.
Beschikbaar stellen van gelden
voor de aanleg van een brandringlei-
ding in het terrein van de psychia
trische inrichtingen „Endegeest"
Vaststellen van de verpleegtarie-
ven voor de psychiatrische inrich
tingen „Endegeest" en „Voorgeest"
Beschikbaar stellen van gelden
voor de vervanging van de met
stoom gevoede verwarmingsinstalla
tie van een gebouw van de dienst
voor de Reiniging, Havens en Wa
renmarkten aan de Noorderstraat
door een met gas gestookte installa
tie.
Aangaan met de N.V Neder
landse Gasunie te Groningen van 'n
overeenkomst ten behoeve van de
ondervuring van de elektriciteitscen
trale.
Wijziging van de begroting voor
1971, het intrekken van de begroting
van de dienst voor kasbeheer en
kredietwezen en tot het vaststellen
van de begroting van de dienst voor
het kredietwezen voor 1971.
Eind'lijk is 't zo ver gekomen,
reeds lang van de proleet vernomen.
God heeft het moederschap bereid,
voor een Maagd vol nederigheid.
Aan d'Engelen Haar fiat gegeven
doet Haar de grootste vreugd beleven.
Door Vadems Heil'ge Geest bezield,
ivist Zij, dat God veel van haar hield.
Verborgen in een beestenstal,
ligt de Schepper van het heelal,
te spart'len in een voederbak,
gespeend van warmte en gemak.
Van alle majesteit ontdaan,
lacht Hij Zijn Moeder vriend'lijk aan.
Maria streelt het God'lijk Wicht
Stralend is Zijn aangezicht.
De Moeder leeft in vreugdezwijm,
Zij alleen kent het groot geheim,
haar door de engel toevertrouwd.
Vol vreugd heeft Zij op God gebouwd.
De weelde aan de Maagd gegeven,
moeten d'engelen meebeleven.
Plots'ling scheurt de hemel open.
't brengt de herders aan het lopen
Gloria zingen de koren,
thans is de Heiland ons geboren.
Vrede, vreugde op deez' aarde
voor hen, die 'n goede wil bewaarde.
De herders vallen plat temeer
en aanbidden God de Heer.
O! Jezus knielen ivij ook neer
En smeken om genade Heer.
Laat de mensen toch bedenken,
wat alléén maar vreugd kan schenken.
Liefde en vrede met elkaar
in het komende nieuwe jaar.
Doe 't oorlogsgeweld verstommen,
spaar het mensdom voor méér bommen.
Laat Uw Heil'ge Geest nu werken
en vereen'gen volk en kerken.
Laat ons allemaal tezaam,
jub'lend loven Uw Heil'ge Naam.
J. M KORTEKAAS.
v. d. MORTELSTR. 61,
NOORDWIJK.
Samen met Anthony Russo
Denkfabriek
WASHINGTON (DPA) De Ame
rikaanse regering heeft Daniel Ells-
berg die in de zomer van dit jaar! Russo. die met Ellsberg werkte in
documenten van het Amerikaanse de 'denkfabriek' van de Californische
ministerie van Defensie over de oor- „Rand Corporation", wordt verwe-
log in Vietnam aan de Amerikaanse ten de documenten in ontvangst te
pers heeft verstrekt, beschuldigd van hebben genomen. Voe Van-thai zou
diefstal van belangrijke defensiedocu- een kopie van de documenten gekre-
menten en de overtreding van de gen hebben en Linda Sinay zou by
spionagewetten. Ellsberg kan, als hy het reproduceren van het materiaal
schuldig wordt bevonden, een gevan- geholpen hebben. Voe Van-thai en
genisstraf van maximaal 115 jaar en Linda Sinay worden respectievelijk
een boete van 120.000 dollar krygen. als „mede-samenzweerder" en „mede-
satnenzweerster" beschouwd hetgeen
Overvaller Rijnsaterwoude
aangehouden
BREDA (ANP) In 1971 zijn tot grenswisselkantoren) en transporten
overvallen. De 275 overvallers gingen
er met een buit van in totaal
f 1.322.220,vandoor. De recherche
wist 74 daders aan te houden en er
werden 45 overvallen opgelost. Het
oplossingspercentage bleef aan de
lage kant, namelijk 38,7 procent.
Een man van omstreeks twintig
jaar heeft gisteravond een overval
gepleegd op het Haarlemse kantoor
van de N.V. Grenswisselkantoren, in
de benedenhal van het station. HU
heeft Nederlands en buitenlands geld
meegenomen, met een totale waar
de van vermoedelijk enige duizenden
guldens.
De caissière wilde vertrekken en
werd bij de deur tegengehouden door
een man, die een blonde damespruik
droeg. Hij had een wapen of iets wat
daarop leek in zijn hand. HU zei:
„Dit is een overval". De man dwong
haar de kluis te openen, en het geld
eruit te halen. Vervolgens sloot hü
de vrouw in een zykamer op. ZU
raakte in paniek en heeft niet kun
nen zien in welke richting de man is
verdwenen.
De nieuwe aanklacht tegen de 40-
jarige hoogleraar is door het Ameri- te staan,
kaanse ministerie van Justitie gepu
bliceerd. In de aanklacht staat dat
Ellsberg 11 wetsovertredingen heeft
begaan en bovendien tegen de staat
heeft samengezworen.
betekent dat zU niet terecht hoeven
Wilnis
Een 25-Jarige student uit Amstel
veen. die gistermiddag het postkan
toor in Wilnis (by Mydrecht) over
viel, is nog geen drie kwartier na de
overval door de politie gepakt.
Dankzy het feit dat de kantoor
houder meteen de politie alarmeerde
en bovendien een nauwkeurig signa
lement van de dader en zyn auto
kon geven zat de politie hem al gauw
op de hielen. Op het Amstel- indus-
A1 op 28 juni is Ellsberg beschul
digd van het onwettig bezit van re
geringsdocumenten, waarop een ge-
gevangenisstraf staat van maximaal
20 jaar plus een geldboete van 20.000
dollar.
Met Ellsberg, die zich tegen borg
tocht op vrije voeten bevindt, zyn de
35-jarige Anthony Russo, de 52-jari-
ge voormalige Zuidvietnamese am
bassadeur in Washington, Voe Van-
thai, en de 28-jarige Linda Sinay uit
Los Angeles in verband met de pu-
blikatie van de Pentagon-documen-
ten beschuldigd.
Ellsberg heeft toegeven dat hy de trieterrein by Amstelveen werd hU
documenten aan de pers heeft gege- door de politie klemgereden,
ven. Zy werden het eerst door de Naar de rykspolitie in MUdrecht
„New York Times" en later ook door gisteravond meedeelde heeft de stu-
gepubliceerd. dent inmiddels bekend in de week
verschillende andere Amerikaanse, vóór Kerstmis nog drie postkant-oren
Na een felle juridische stryd wees te hebben overvallen: op één dag be-
het Amerikaanse hooggerechtshof het roofde hy de postkantoren in Noor-
verzoek van de Amerikaanse regering' den by Nieuwkoop «buit f 1400,en
af, om de kranten te verbieden do- Loosdrecht (buit f 2000,Een over-
cumenten te publiceren. Korte tyd
later gaf het Pentagon de documen
ten voor het grootste deel vry
,De voormalige Amerikaanse minister
van Defensie, Robert McNamara,
heeft destyds opdracht gegeven tot
samenstelling van de documenten
over de rol van de VS in de oorlog
in Vietnam. De „Rand Corporation"
heeft een belangryk aandeel in de
samenstelling gehad.
val op het postkantoor in RUnsater-
woude by Leiden mislukte. BU zUn
acties gebruikte de student huur
auto's.
Drie mannen, hebben gisteravond
om zes uur een overval gepleegd op
een bykantoor van het dagblad De
Telegraaf in Amsterdam. Uit 't kan
toortje. waarop dat moment de loon
zakjes werden klaargemaakt, werd
2.000 gulden meegenomen.
ZURICH (Reuter) De toe
stand by de Nederlandse pers „kan
ontstellend kritiek worden ge
noemd". zo staat in het gisteren
gepubliceerde jaarverslag van hel
Internationale Persinstituut in
Ziirich.
Enorme stijging van produktie
kosten en gestage terugloop van
advertenties bedreigen er het be
staan van versoheidene kranten en
andere bladen, aldus het IPI. „De
persconcentratie zet zich voort in
alarmerende vormen'".
In het jaarverslag staat voorfs
dat er in de hele wereld van alle
kanten aan de persvrijheid wordt
geknaagd. Er is economische druk,
druk van grote adverteerders, inti
midatie van journalisten, pressie
om bronnen te onthullen en een
afwykende behandeling van kran
ten die zich onvoldoende inschik-
keiyk tonen.
Magie
De overheid en grote economi
sche concentraties, aldus het ver
slag, hebben de macht en de magie
ontdekt van gerichte informatie
De pers is in toenemende mate
afhankeiyk van de berichten uit
deze bronnen omdat zy zelf de
middelen mist de onderwerpen uit
te diepen.
In de stryd om het bestaan is
de pers verstrikt geraakt „in een
net van afhankelykheid en dienst
baarheid", waardoor d e grenzen
van een kritische en verantwoor
delyke jounalistiek zich langzaam
verplaatsen.
Htt jaarverslag dringt aan op
snelle maatregelen om voor de per-
een toestand te scheppen waarin
zU op zichzelf kan staan. Als maat
regelen noemt het goedkopere post
en telecommunicatietarieven, goed
koper rotatiepapier, lagere belas
tingen en investeringsfaciliteiten.
.Alleen een krachtige pers, die
vry is van iedere invloed van bui
tenaf en aangepast aan de eisen
van een moderne markt kan eer
effectief instrument zyn in de
democratie". Aldus het rapport da'
ondertekend was door Ernes
Meyer, de Zwitserse directeur van
IPI, waarby meer dan 5100 hoofd
redacteuren en uitgevers in ruim
50 niet-communistische landen zyr.
aangesloten.
Meyer waarschuwde dat „de vrU-
heid van pers waarop de westeUjke
wereld zo prat gaat een dodelyk*
ziekte verhult welke gevaariyker L'
dan de censuur De wil van de
journalist om te zeggen wat hy
denkt wordt langzaam en onopge
merkt verzwakt. Dikwyls onbewust
schryft hy, met in gedachten welke
de gevolgen voor zyn baan zyn.
„Langzaam wordt er aan de on
af hank elykhe id van de pers ge
knaagd Onafhankeiyke jour
nalisten worden oedreigd met het
verlies van hun banen, geïntimi
deerd door de dreiging met dag-
vaardigingen als wy weigeren hun
bronnen van informatie te ont
hullen, met sponsors en adverteer
ders die aan de touwtjes trekken
om de media naar htm pUpen te
laten dansen
