Engel groeide
tot uniek talent
iarlene
ietrich
jaar
RICHARD BURTON
ALS BENDELEIDER
IJ HAAR LEVEN IS ZE AL EEN LEGENDE Mollige Blauwe
tIJDAG 31 DECEMBER 1971
PAGINA 13
Deze week werd een vrouw die bij haar leven reeds een
^egende werd, zeventig jaar- Maria Magdalena von Losch,
leter bekend geworden onder haar artistennaam Mariene Die-
*ktrich. De literatuur die in de loop der jaren over deze bijzon-
ere vrouw is verschenen, vermeldt zo ongeveer alle jaartallen
assen 1898 en 1908 als haar geboortejaar de Nederlandse
ncyclopedieën houden het op 1904. Maar de New York Herald
'ribune slaagde erin een copie van haar geboortebewijs te
IJIiakken te krijgen en daarmee werd zonneklaar bewezen, dat
i Iarlene (samentrekking van de eerste drie letters van Maria
n de laatste vier van Magdalena) op 27 december 1901 werd
eboren als dochter van Erich Otto Dietrich.
)oor Jan Louwen
Wie is deze Dietrich, wat voor
soort vrouw is zij? Hoe kan een
vrouw erin slagen op een leeftijd
zeventig, grootmoeder met vier
kleinkinderen, nog altijd groot ar
tieste te zijn met een fenomenale
act, die ze nog steeds sexy en te
gelijk innemend in de grootste
nachtclubs in Las Vegas en tijdens
toernees over de gehele wereld op
de planken brengt?
Is ze, zoals Noel Coward eens op
merkte: tegelijk realist en clown?
Heeft een harer regisseurs gelijk
toen hij zei: „Alles aan haar is
vreemd, erg Duits met een bijna
Wagneriaanse eigenliefde".
Hildegarde Knef, die geruime
tijd in de V.S. optrad en met Mar
iene Dietrich bevriend raakte,
schrijft in haar boek „Het gegeven
paard" over haar eerste ontmoe
ting met Mariene: „Uit het duister
van het duurste en donkerste res
taurant van Hollywood, het Phil-
lippijnse „Beapheounter". lichtte
een witte driehoek op. „Hallo," zei
de driehoek over het gezaag van
Hawaïïgitaren heen en ze lachte
geamuseerd. Het gezicht scheen los
te zijn van het lichaam, leek te
zweven, troonde boven alle tafels,
verdrong alles, maakte ieder an
der tot entourage, tot hovelingen.
Een uniek gezicht, dat zich liet be
kijken met een zekere gelatenheid:
„Kijk ine maar aan als je er ple-
,1t zier in hebt" scheen het te zeggen".
IV Veel rond Mariene Dietrich is
mysterieus en dat is voor een groot
deel te danken aan de publiciteit,
die Paramount lang geleden op
touw zette. Want de Duitse Mar
iene moest en zou een tweede Gar-
bo worden, die andere myste
rieuze ster die (ongelukkigerwijs
voor Paramount) onder contract
stond bij Metro Goldwijn.
Gegoede middenstand
Aanvankelijk, nog in haar jeugd
jaren, leek die top heel ergens an
ders te liggen. Maria Magdale
na kwam uit een goed, Pruisisch
middenstandsnest. Ze kwam, na
/Elisabeth, als tweede dochter ter
wereld van ene Dietrich, die nu
weer Louis, dan weer Erich Otto
"wordt genoemd, in het ene boek
majoor, in het andere luitenant.
In feite was hij luitenant, en
"I niet in het leger maar bij de Prui-
ll sische politie. Hij stierf jong en
Marlenes moeder trouwde daarna
met luitenant Edouard von Losch.
Het zal wel altijd een(onbelang
rijk) geheim blijven of Von Losch
dapper in 1918 aan het front stierf
zoals sommige boeken zeggen, of
dat hij gewoon ontslag nam en
vredig overleed.
Maar zeker is dat Maria Magda
lena en haar zuster een goede en
ook strenge opvoeding kregen,
compleet met Engelse gouvernante.
Mariene toonde uitgesproken mu
zikale aanleg en het zat er al vrij
vroeg dik in dat ze concert-violiste
zou worden. Ze bezocht lange tijd
850 de befaamde Berlijnse Hochschu-
45" le für Musik tot een zenuwontste-
850 king in haar linkerpols en de daar-
954 op volgende diagnose door een spe-
504 cialist haar duidelijk maakten dat
754 ze haar studie moest opgeven.
En dan pas, ongeveer rond haar
achttiende Jaar, „valt" ze voor het
theater. Haar idool is de beroem
de Henny Porten, haar ideaal te
worden aangenomen op de toneel
school van de wereldberoemde Max
^50 Reinhardt. Maar deze wijst haar de
eerste maal af. Mariene (haar
naamsverandering heeft ze doorge
voerd omdat haar moeder liever
geen Von Losch op de theaterplan
ken wil zien) leert dansen en wordt
koriste in een Hamburgse revue.
Een Jaar later probeert ze het weer
bij Reinhardt en dan heeft ze meer
geluk. Ze speelt rolletjes in o.a. De
getemde feeks en Een Midzomer-
nachtsdroom. Daarbij treedt ze ook
in revues op (Reinhardt beweegt
zich ook op dit terrein) en zoals
de meeste toneelacteurs probeert
ze te schnabbelen bij de film, die
dan weliswaar niet meer als
kermisvermaak maar toch ook niet
helemaal serieus wordt genomen.
Voor de camera's staat ze naast
groten als Albert Bassermann,
i Harry Liedtke, Willy Forst en
Harry Piel.
Maar het is alles nog „klein
werk": de grote kans komt pas als
de. in Amerika dan al beroemd ge
worden Weense regisseur Josef von
Sternberg haar „ontdekte" in de
revue Zwei Krawatten, waarin
Mariene naast een zekere Hans Al-
bers optreedt. Ze zingt daarin (in
middels reeds zeer bekend bij het
Duitse publiek, èn getrouwd met
de regie-assistent Rudolf Sieber èn
moeder van een kleine Maria) met
een vreemde, gevoileerde stem.
Voor Sternberg is zij precies het
type dat hij nodig heeft voor een
van de eerste sprekende films die
hij in Duitsland zal maken: De
blauwe engel.
Het scenario voor De blauwe en
gel was ontleend aan een roman
van Heinrich Mann, die een prach
tige satire op het overdreven pa
triotisme en het Duitse klein bur
gerdom schreef. Maar in de film
kwam de klemtoon volledig te
liggen op de „liefde en ondergang'
van de conservatieve leraar prof.
Unrath (grandioze rol van Emil
Jannings) die letterlijk en figuur
lijk de slaaf wordt van de derde
rangs cafésnol Lola-Lola. Von
Sternberg maakt er iets geweldigs
van: zelfs nu nog maakt de film
indruk en verrast bijvoorbeeld door
de spaarzame manier waarop het
pas ontdekte geluid is gebruikt. En
het lied „Ich bin von Kopf bis Fusz
In snel tempo
Van dat ogenblik gaat alles in
snel tempo. Amerika toont belang
stelling. Paramount moet een te
genwicht hebben voor Garbo en
het lijkt, dat Dietrich daaraan kan
voldoen. Er volgen in Hollywood
een flink aantal films (Marokko,
Dishonoured, Shanghei, - Express,
The scarlet Empress) en alle
onder regie van Von Sternberg.
Von Sternberg maakt Dietrich tot
de vrouw die ze jarenlang zal blij
ven verbeelden: de sensuele, mys
terieuze vamp met holle wangen en
ietwat teruggetrokken lippen. Het
is een kwestie van belichting en
schmink, van goed beschreven
songs en van een stevige verma
geringskuur want de Mariene van
de blauwe engel die Amerikaans
Zo begon hetde blauwe engel.
Camera Richard Burton, Enge-
lands populairste acteur van het
jaar 1971, heeft zich in de benau
wend-spannende film 'Villain* in
de huid gestoken van de gangster
Vic Dakin. Een East End-misda
diger met een moedercomplex
(kopjes thee en ovomaltine op bed
voor het oude vrouwtje), wat op
vallend contrasteert tegen het
bloederige 'werk-met-het-scheer-
mes'. Het typische East End-gang
stersfeertje zorgvuldig geklede
onscrupuleuze 'heren' die leven van
de intimidatie en royaal zijn met
het gestolen geld is in deze film
van Michael Turner scherp gete
kend. Met als centrum-figuur Vic
Dakin, de gewelddadige psychopaat
en diens tegenspeler inspecteur Ro
bert Matthews, d*e slechts één op
dracht heeft: pak Dakin.
Matthews wacht geduldig tot Da
kin, die ook op se.tueel terrein to-
taal verknipt is, zijn eerste fout
zal maken. Dat gaat gebeuren als
de gangster besluit, buiten zijn
'normale' werkzaamheden om, een
overval te plegen op het loontrans-
port voor een plasticfabriek ten
griezelig 'levensecht' tot in de de
tails geregistreerd gebeuren
maar waarbij de aan een maag
zweer lijdende, veel melk drinkende
en royaal boerende gangster Lowis
zijn vingerafdrukken in de geld
auto achterlaat. Na diens arrestatie
wordt het net langzaam dichtge
trokken rond de gespleten persoon
lijkheid Vic Dakin, die na een
maalstroom aan gewelddadigheden
tenslotte door Matthews in de
val wordt gelokt-
Een voortieffelijk gemaakte film
niet onmiddellijk geschikt voor
een vrolijke avond die, gezien
de recente bankoverval in Duits
land, de realiteit heel dicht bena
dert.
Luide kreten
REX Deze week niet zoveel sex,
maar des te meer geweld in de
Haarlemmerstraatbioscoop.
Enorme vechtpartijen tussen stam
men onde: 'ing of tussen de stam
waar het ir deze film allemaal om
draait en allerlei wilde dieren, een
vulkaanuitbarsting, gevilde dieren,
onthoofdingen, het kan niet op.
De ene bloedige scène is nog niet
afgelopen of daar dient zich alweer
een volgende bedreiging voor de
stam aan.
De sex zit hem voornamelijk in
het feit dat men slechts in lende
doekjes en haar gekleed gaat.
Het is helaas wat vermoeiend, om
de hele tijd naar veel
overigens zeer uit de kluiten ge
wassen -- dames en heren te zitten
kijken, die alleen luide kreten uit
stoten.
Overigens zij i er beslist wel span
nende niomrnten in de film aan
wezig, dus vooruit maar weer. Er
zitten trouwens ook nog een paar
fraaie natuuropnamen in "Ceweld
en sex in de oertijd".
Mariene Dietrich, ster uit vele
films.
grondgebied betrad, was een Duits
vrij mollig dikkerdje en verre van
een Garbo.
Maar er kwam iets bij: Dietrich
had „het". En daar werden als ex
tra aan toegevoegd „de mooiste
benen ter wereld" (die dan ook al
ras bij Lloyd voor een miljoen dol
lar werden verzekerd).
Er was nog iets heel anders in
die tijd, iets wat velen ronduit be
angstigend vonden: de duivelse be
heersing die Von Sternberg over
de actrice Dietrich had (vond men)
Het was Von Sternberg zelf die
de samenwerking verbrak, volko
men onverwacht voor Mariene Die
trich die er dan ook sterk onder
leed.
In latere interviews zei Von
Sternberg (Cahiers de Cinema,
1965)„U moet begrijpen dat in
mijn films Mariene niet zichzelf is.
Onthoudt dat. Mariene is niet
Mariene. Ik ben Mariene en zij
weet het beter dan wie ook".
En Fritz Lang zou later zeggen:
„Von Sternberg creëerde een per
soon en toen vernielde die per
soon de schepper".
Niet mysterieus
Achteraf bleek de verbreking
van de samenwerking alleen maar
gelukkig te zijn. Dietrich kwam
eindelijk èf van haar bijna tot ste
reotype geworden „vamp"-image.
In feite was ze geen mysterieus
creatuur, integendeel.
Vrijwel al haar kennissen onder
wie Hemingway, Erich Maria Re
marque, Fairbanks jr., Jean Gabin,
Wilding en Knef zeggen van haar
dat ze een geestige spontane, open
hartige, tegelijk sophisticated en
kinderlijk eenvoudige vrouw was,
vrij vaak geplaagd door depressies
tengevolge van innerlijke eenzaam
heid.
En ze was (en is) een uitsteken
de kokkin van voedzame maaltij
den.
Met de breuk met Sternberg
gaat Dietrichs derde levensfase in.
Nog altijd getrouwd met Sieber.
met wie ze nu en dan gezien wordt
heeft ze de concurrerende studio's
al tot wanhoop gebracht, want,
zoals Paramount destijds „een Ga-
bo" in haar wilde zien, zoeken de
anderen nu naar een tweede Die
trich. In Amerika worden daarvoor
met min of meer succes geïmpor
teerd en „opgeleide" vrouwen ais
de Italiaanse Isa Miranda, Tola Bi-
rell, de DeenseGwili Andrée en de
Russische Anna sten.
Duitsland doet in deze tijd, waar
in het naziregime zich begint af tf
tekenen, wanhopige pogingen Die
trich terug naar haar vaderland
te krijgen. Ze is er verscheidene
keren geweest, tussen het maken
van films in Hollywood door, maar
in het begin van de jaren dertig
ziet ze welke politiek daar gevoerd
wordt en ze ziet genoeg om haar
conclusies te trekken.
In Engeland wordt ze door nie
mand minder dan Von Ribben-
trop (de minister van Buitenland
se Zaken onder Hitier) persoonlijk
benaderd: als ze in Duitsland terug
komt zal ze haar eigen honorarlun
mogen bepalen, in welke valuta
dan ook uit te betalen, haar eigei
regisseur en script mogen kiezen
kortom: faciliteiten krijgen die
vóór haar nog nooit iemand heeft
gehad.
Ze weigert nogal bot. Goebbels
laat Brigitte Helm en Zarah Le-
ander bombarderen tot de ideale
Germaanse actrices (Leander, no
ta bene een Zweedse!), Dietrich
vraagt het Amerikaanse staatsbur
gerschap aan en Der Stiirmer
schrijft: „De in Duitsland gebo
ren Mariene Dietrich heeft zo lang
onder de filmjoden van Holly
wood geleefd dat ze nu Amerikaans
staatsburgeres is geworden. Het ge
regelde contact met Joden heeft
haar tot volslagen on-Duitse ge
maakt".
On-Duits is ze niet, wèl fel anti
fascistisch. En modebewust. In
1932 lanceert ze een nieuwe mode
door in Parijs, met haar man Ru-
dolf Sieber. te arriveren gekleed in
een lange pantalon, een toen
„schokkende" gebeurtenis!
Ernst Lubitsch helpt haar van
het cliché van de „femme fatale"
af: in „Angel" is ze een vrouw van
de wereld met een groot gevoel
voor humor. Ze speelt onder ver
schillende regisseurs in niet altijd
even geslaagde films. Ze kan in
middels honoraria bedingen van
200.000 dollar per film en voor een
rol in de Engelse film Knight with
out Armour zelfs 450.000('37). Van
haar „mysterieuze oogopslag" is
niet veel meer over (Sternberg zei
er later van: „Ik zei altijd: tel tot
zes en kijk naar een lantaarnpaal
alsof je niet zonder hem kunt le
ven) in Destry rides again is ze
een wilde niet op haar mond geval
len wildwest-saloon-juf die een
stevig robbertje vecht met Una
Merkel. Er kwamen geen doubles
aan te pas!
Met Orson Welles
Onder het filmen door werkt
Dietrich veel voor de radio. o.a. met
Orson Welles, en als de oorlog uit
breekt gaat ze de fronten af om de
soldaten te amuseren met liedjes en
met een „geheugenact" die ze wel
willend van Welles „te leen" heeft
gekregen. Ze ontvangt er nadien de
Medal of Freedom voor van de
Amerikanen en het Legion d'Hon-
neur van de Fransen.
In 1945 ziet ze voor het eerst se
dert vele jaren Duitsland terug èn
haar moeder. Ze zoekt (met succes
naar haar zusje Elisabeth die het
concentratiekamp Bergen - Belsen
overleefd blijkt te hebben.
Na '45 maakt ze nog enkele films,
o.a. Golden Earrings; een film
met de door haar grotelijks bewon
derde Jean Gabin, Martin Rou-
magnac en in Engeland onder
Hitchcock Stagefright maar
haar carrière heeft eigenlijk al
weer een andere wending gekregen.
Ze treedt nog vooral op in nacht
clubs en op het toneel, voorname
lijk met liedjes. Ze noemt zichzelf
geen zangeres maar diseuse. Hoe
groot ze als artiste nog is bleek ze
ven jaren geleden toen ze in ons
land optrad in het Grand Gala du
Disque.
In haar optreden is een soort
nieuw cynisme gekomen als ze
zingt over oorlog en het verleden.
Sommigen vinden haar optreden
grenzend aan kitsch, maar dan wel
bijzonder geraffineerd het kan
zijn, maar als ze Brei zingt of
Bacharach is de zaal doodstil en
niemand zal betwisten kunnen dat
ze een groot kunstenares is.
Dat ze geest heeft bewijst het
Mariene anno 1971: in Maopak.
boekje dat ze een Jaar of vijftien
geleden schreef, een soort diction-
naire: „Dietrichs ABC".
ABC
Onder de H: Holland alles is
er knus.
Onder de P: Potatoes: aard
appelen, ik hou van ze, ik eet ze.
Onder de S: Seduce verleiding
iedereen die verleid werd wilde
verleid worden.
Sex: In Amerika een obsessie. In
andere delen van de wereld een
feit.
Brassière: De naïeve Amerikaan
fluit bewonderend naar bolle balei
nen die onder trui of Jurk verscho
len zitten.
Germany: De tranen die ik over
Duitsland heb geschreid zijn opge
droogd. Ik heb m'n gezicht gewas
sen in het koele water van het me
dedogen.
Veel geheimzinnigs rond Marie
ne is na de oorlog „onthuld". Ze is
nog altijd getrouwd met Rudolf
Sieber, maar ze zien elkaar nau
welijks. Sieber is al Jaren geleden
naar midden-Amerlka getrokken
om er kippen te fokken. Hij is er
rijk mee geworden, onafhankelijk
van zijn vrouw.
Mariene woont meestal in een
vier-kamerflat in New York, om
ringd door goede vrienden en door
(aan de muren) Chagall, Delacroix.
Utrillo, Picasso en Césanne. Ze zegt
geen nertsmantel te hebben. Toen
Hildegarde Knef haar garderobe-
kast bekeek zag ze twee zwarte stof
fen mantels en 'n regenjas. „Waar
zijn de nertsen?" vroeg Hildegarde.
Waarop Dietrich antwoordde:
„Die heb ik niet nodig. Iedereen
gelooft toch al dat ik er minstens
tien heb".
Prolongaties
LIDO Minder trucs, minder
verhaal, maar meer humor in de
allernieuwste James Bond „Dia
monds are Forever," die (uiter
aard) nog een week in het theater
aan de Steenstraat blijft. Na „You
only live twice" trachte Sean Con-
nery zijn „Bond-image" van zich
af te leggen. Tevergeefs. Er is en
er blijft maar één „echte" 007.
LUXOR „They call .me Trini
ty" in Nederland omgedoopt tot
„De rechteren de linkerhand van
de duivel" blijft ook nog een week
je in de stad. Een western met zeer
veel kostelijke scènes, maar ook
met de onmisbare ingrediënten van
de western: rake klappen, schiet
partijen, kuise, maar niet onaan
trekkelijke vrouwen.
Camera Dat de romantiek
nog lang niet dood is bewijst de
prolongatie van het dubbelpro
gramma in het theater aan de Ho-
gewoerd. Deze week draait „Sissl
de romance van een prlnces/Sissi
de Jonge keizerin" nog in het mid
dagprogramma van Camera.
Romy Schneider en Karl Heinz
Böhm in de hoofdrollen.
TRIANON Daniël is een ty
pisch product van eigen bodem, dat
precies past in het imago, dat de
Nederlandse filmindustrie dit jaar
heeft opgebouwd. Wat erotiek, wat
bloot en dolkomische taferelen zijn
de bestanddelen, waarvan een fijne
film is „gebakken". Met in de
hoofdrollen Peter Schaapman als
Daniël. André van den Heuvel en
Bob de Lange en verder Johnny
Kraaykamp en Sylvia de Leur in
komische bijrollen.
STUDIO Voor de enkele Lei-
denaars, die nog niet weten wat
ze nu eigenlijk zien, draait „Wat
zien ik" nog steeds in Leiden. Voor
de zeventiende week al. Een film
waarvan we niets meer behoeven
te vertellen. Sylvia de Leur, Ron-
ny Bierman, Piet Römer en Henk
Molenberg vervullen de hoofdrollen
Vierde Leidse
kinderkantine
LEIDEN Donderdag 6 januari
wordlt in het clubhuis „De Klinker",
Berlagestraat 2, de vierde Leidse kin
derkantine in gebruik genomen.
Evenals in de drie andere kinderkan-
tlnea kunnen kleuters en lagere-
schoolkinderen die de middagpauze
niet thuis kunnen doorbrengen hier
tegen een geringe vergoeding worden
opgevangen. Er zijn enige leidsters
aanwezig die samen met de kinde
ren eten en. als de kinderen dat wil
len, een spelletje met hen doen Ook
kunnen de kinderen onder toezicht
spelen in de speeltuin, die zich by
het clubhuis bevindt. Verder is er
allerlei spelmateriaal aanwezig. De
kinderen nemen zelf boterhammen
mee; melk wordt verstrekt in de
kantine. Kleintjes worden van en
naar school gehaald en gebracht.
De leden van de commissie kinder-
kantlnes zyn: Nel van Dijk—Ren
tenaar, Bartokstr. 44, tel. 41192, Mary
Eggermont—Molenaar, J. Haydnlaan
23, tel. 46080 en Anne Gransch
Meintema, Wagnerplein 76, tel. 22845.
