TURKEN OVER
NEDERLAND EN
NEDERLANDERS
„In Nederland is de vrouw in de meeste gevallen de baas....
Hoe maken we
zelf kaarsen?
NOREN HEBBEN HET DRUK MET KERST
VRIJDAG 24 DECEMBER 1971
EXTRA
KATWIJK Wat Nederlanders over gastarbeiders denken, weten we zo zoetjes aan
wel. Het rijtje oordelen en vooroordelen heeft al menigmaal in kranten en tijdschriften
geparadeerd. Maar wat vinden die buitenlandse arbeidskrachten nu eigenlijk van ons?
Het wordt hun niet vaak gevraagd, de taalbarrière is groot en bovendien gaat, naar
men moet vrezen, een niet gering aantal Nederlanders van het standpunt uit dat zij zich
over ons geen oordeel dienen aan te matigen.
Maar het is toch wel nuttig om het eens na te gaan. In het gast
arbeidershotel Stella Maris in Katwijk aan Zee, waar mevr. Den
Duik de scepter zwaait, zijn twee Turken best bereid iets over
Nederland en de Nederlanders te zeggen. Later in het gesprek zal
er nog een derde bij komen. Opdat niemand zich geremd zal voelen
uitspraken te doen, wordt overeengekomen dat hun namen niet
zullen worden vermeld.
Alle drie zijn het mannen van even
in de dertig, mooie koppen met
fonkelende ogen; ogen van het type
dat Nederlandse-moeders-met-doch-
ters-ln-de-groei soms wat onrustig
maakt. De drie Turken werken en
wonen al een aantal Jaren in ons
land (één van hen is gehuwd met
een Nederlandse vrouw) en kunnen
dus bogen op een zekere ervaring.
De taal verstaan zij goed. het spre
ken gaat wat minder, er rollen af
Waarom gaan
z© vaak
naar
en toe wat Turkse lettergrepen tus
sendoor, maar met hulp van „Mam
ma" Den Duik, verloopt het gesprek
heel vlot.
Uitzichtloos
Waar woonde u in Turkije en
wat voor werk deed u daar?
Turk A: „Ik woonde in een dorpje
ln zuid-Turkije en bewerkte daar
een klein stukje grond. Je kon er
van leven, verder was het uitzicht
loos".
Turk B: „Ik kom uit een plaatsje
in oost-Turkije. Daar werkte ik als
kok. Dat doe ik hier ook. met dit
verschil dat ik hier vier. vijf keer
zoveel verdien als in Turkije".
Heeft u zich gemakkelijk kun
nen aanpassen in Nederland?
Daarover zijn zij het met elkaar
eens. „Ja, dat viel erg mee. Maar
we zijn hier jaren geleden gekomen
toen er rog niet zo heel veel gas
tarbeiders waren. De mensen waren
vriendelijk voor ons en behulpzaam.
Dat deed Je goed als Je het eens
moeilijk had. Maar dat is nu wel
wat minder geworden. Als er nu in
de krant staat dat een Turk of Ma
rokkaan in een café heeft gevoch
ten dan krijg je de indruk dat
sommige Nederlanders denken dat
we allemaal vechtersbazen zijn. Dat
is wel eens naar".
Gewend
Ook geen last van heimwee
(gehad)?
De antwoorden variëren van
beetje" tot „helemaal niet". Als ik
daar enige verwondering over venti
leer, leggen ze me uit hoe dat
komt. „Voordat we hier naar
kwamen, waren we in Turkije twee
Jaar in militaire dienst geweest, dat
betekende ook twee Jaar lang ver
van huls zitten. Je kreeg maar één
keer per Jaar drie weken verlof.
Dus we waren wel gewend lang van
huis te zijn. Toen we naar Neder
land gingen, zagen we dat ook als
een contract van een Jaar en daar
na een paar weken naar huis. Ach.
we weren Jong en soepel in dat
soort ui. we zaten nog nergens
aan Voor wat ouderen zal het
ker niet zo gemakkelijk zijn".
Buitenlandse arbeidskrachten
worden nawr Nederland gehaald
om het werk te doen waar de be
drijven hier geen mensen meer
voor k\ nen vinden. Het is
meestal niet het schoonste werk
dat u moet doen. Promotiekansen
zijn er vrijwel niet. Irriteert dat
op den duwr niet?
De Turkse kok zwijgt. De ander
zegt: „Het spreekt voor mij vanzelf
dat we dit soort werk krijgen. Het.
is een normale zaak. daar zit ik
niet over in. Maar het is wel iets
dat Jongeren wat gemakkelijker
aanvaarden dan ouderen. U zegt
dat wij niet hogerop kunnen ko-
maar dat is niet helemaal
Ik ben hier bij een bedrijf
begonnen als af werker, na verloop
tijd kwam ik op een heftruck,
was duidelijk beter werk". (Op
dit moment komt de al eerder ge
noemde derde Turkse arbeider bij
het gesprek zitten. Het is een mon
tere, zeer opgeruimde man. die af
toe sneller praat dan ik kan
luisteren)
Krijgt u de indruk dat de Ne
derlanders door eengenomen de
buitenlandse werkkracht accep
teert of dat hij er diep in zijn
hart op neer kijkt?
Voor de eerste keer in dit gesprek
overleggen de drie Turkse mannen
in hun moedertaal. Er wordt bewo
gen heen en weer gesproken, af en
toe een breed armgebaar. Na een
paar minuten vraag ik wat de
neerslag van het overleg is geweest.
De Turkse man met het beste Ne
derlands antwoordt zaohtjes: .Het
beter dat we daar niets over zeg
gen".
Besten
Wat voor indruk krijgt u vc
Nederland en de Nederlanders?
.Nederlanders hebben een andere
mentaliteit, andere gewoontes,
dere godsdienst dan Turken, maar
zijn voor ons de besten van heel
Europa. Veel beter dan Belgen of
Duitsers. Belgen zijn onvriendelijk,
chagrijnig tegen Je, dat zijn
ons gevoel trouwens tegen elke
buitenlander".
Aansluitend praten we over
huisvesting van buitenlandse arbei
ders. Het drietal (dat zelf geen
klachten heeft) beoordeelt het
in ons land voo'r Turkse men-
ondanks alle moeilijkheden,
toch als aanmerkelijk gunstiger dan
in België of Duitsland.
Wat vindt u van het Neder
landse voedsel?
De drie Turken (die in Stella Maris
overigens Turks voedsel krijgen)
trekken lichtelijk de neus op ten
teken dat het niet zo best is
hun smaak. De kok voegt er grijn
zend aan toe: „De Nederlanders
zelf vinden het ook niet lekker,
hoor. Waarom gaan ze anders zo
vaak naar de Chinees?"
Zegt u eens iets over de Neder
landse meisjes.
Na deze vraag breekt een waar pan-
Door
Ruud Paauw
demonium los. In het Turks. Er
wordt gesproken met armen en be-
ziel en zaligheid. En er wordt
zeèr royaal gelachen op de manier
jongens onder mekaar.
Ik versta er niets van en voel mij
bij deze vrolijkheid als een school
jongen, die van een aantrekkelijk
spelletje wordt uitgesloten. Aan één
der Turken vraag ik een korte sa
menvatting van alle opwinding. De
aarzelt en sluit even discreet
de ogen. Mevr. Den Duik biedt aan
zich even te verwijderen om hun
antwoord niets aan natuurgetrouw
heid te laten inboeten. Maar dat
hoeft niet. De man zegt na nage
dacht te hebben: „De Nederlandse
is goed". Het is de meest
samenvatting die ik ooit
zoveel levendigheid heb meege
maakt.
Ik vraag daarna wat zij vinden van
de wijze van kleden van het Neder
landse meisje. Daarop beginnen de
Turken weer uitgebreid te kwette
ren. Die ene Turkse man vat het
gesprek ook nu weer op unieke wij
ze samen. „De kleding van de Ne
derlandse vrouw is zéér goed. vooral
zomers". Daarbij worden enige
handgebaren gemaakt rond borst en
bovenbenen.
Theater
Wat zijn de verschillen in ge
drag tussen de Nederlandse en
Turkse vrouw?
De montere Turk. die er het laatst
bij is komen zitten, neemt nu het
woord, hij voert er ook een com
pleet stuk theater bii op. Volgens
hem komt het verschil op zijn
scherpst tot uiting aan het eind
van de maand, op betaaldag. Ach
tereenvolgens doet hij nu voor, hoe
het in een Turks en Nederlands ge
zin toegaat. Eerst het Turkse: „Ik
loop fluitend de kamer in en ik
zeg: er is weer geld. En daarbij sla
ik op mijn binnenzaak. Mijn vrouw
komt met mijn pantoffels aan en
vraagt wat ik wil drinken. Ik roep
hard: koffie".
Nu het Nederlandse echtpaar. (De
acterende Turk treedt de kamer in
deemoedige, bijna gebogen houding
binnen, met een denkbeeldig loon
zakje in de hand: fluiten is er niet
meer bij). „De Nederlandse man
zegt tegen zijn vrouw: we hebben
weer geld. Automatisch steekt de
vrouw meteen de hand uit en de
man geeft haar het loonzakje en
tegelijk een zoentje. Daarna vraagt
hij of hij asjeblieft koffie kan krij-
maar dat gebeurt niet, want de
w moet eerst het geld natellen.
Pas dan is ze bereid een zoen terug
te geven en koffie te gaan zetten".
Nadat we uitgelachen zijn, zeggen
de Turken: „In Turkije is de man
de baas. Wij houden het geld en
kopen de dingen die de vrouw zegt
nodig te hebben. Doen we het niet
dan zal ze daarin berusten. In Ne
derland is de vrouw in de meeste
gevallen de baas. Zij krijgt het geld
in handen en bepaalt, vaak zonder
nan er in te kennen, wat er ge
kocht wordt". De Turken zeggen
het Nederlandse systeem in grote
trekken beter te vinden.
(„De Nederlandse vrouw denkt ook
om alles"), hoewel dat afgeven van
het loonzakje hun toch niet lekker
lijkt te zitten.
Op achtergrond
Het verschil tussen de plaats die de
Nederlandse vrouw in de maat
schappij inneemt en de Turkse is
zo groot dat de drie Turken het
geen Nederlands meisje zouden
aanraden om na een huwelijk met
een Turkse man in Turkije te gaan
wonen, tenzij ze bereid is een
plaats op de achtergrond in te ne
men. „In grote plaatsen als Ankara
en Istanboel is het iets anders,
maar als een Nederlandse vrouw
zou moeten leven in één van die
honderden kleine dorpjes die Tur
kije rijk is, dan zal zij zich zeer
volgzaam dienen te gedragen".
Dat brengt ons op de familieband,
die in Turkije veel nauwer is dan
in Nederland. „Dat moet ook wel",
zeggende Turken, "je hebt elkaar
hard nodig. U moet rekenen dat
„De Nederlandse vrouw is
zéér goed"
in Turkije geen sociale voorzienin
gen zijn, zoals hier"
Aan het eind van het gesprek vra
gen de Turken of zil mij iets mo
gen vragen. Dat kan natuurlijk. Het
blijkt da,t zij zeer verontrust zijn
de sterk toenemende werkloos
heid. Ze begrijpen niet hoe dat in
eens kan. De gehuwde Turk tot
kort in de bouw werkzaam,
„voor het eerst in de zeven
jaar dat ik hier ben" geen werk
r te hebben. Hij krijgt een uit
kering via de WW. „Maar" zegt hij
eenvoudig, „werkloosheidswet is
maar niet goed voor mij".
Stilte
Ik probeer uit te leggen, zonder in
parlementaire boeventaal te verval
len, hoe de vork in de steel zit. Ze
knikken. „Maar", werpen ze tegen,
„hoe kan het dan dat er begin ja
nuari weer een schip met Turken
naar Nederland komt. waarom niet
eerst de werkloze Turken hier aan
werk geholpen?" Het is een vraag
die me vloert. Ik zeg dat ik dat ook
niet weet. Stilte, neerslachtig zwij
gen. Er wordt bier voor me gehaald.
Aan het slot van het gesprek pra
ten we over „teruggaan naar Tur
kije". Denken de Turken daar aan?
„Denken altijd, maar of het er van
komt, weten we niet. Zo lang het
verschil tussen Turkije en Neder
land wat geldverdienen betreft zo
groot blijft, zal het wel blijven bij
een Jaarlijks bezoek van enkele we
ken aan Turkije".
Je hebt er voor nodig: een moeder
waarvan je mag kliederen in de
keuken, een krant op het aanrecht,
oude kaarsen van allerlei kleur,
waaruit je de pitten hebt gehaald.
Die pitten heb je namelijk óók no
dig. Verder: goudpoeder, besjes, ei
keldopjes, strobloemetjes, rozebot-
tels, een penseel en veel fantasie.
Vraag of koop kleine borstplaat
vormpjes zoals een hartje, ster, vre-
desvogeltje, paddestoel, denne-
boompje. Op een laog pitje met
daarop een widexplaatje smelt je de
oude kaarsen in een oude melkko
ker of gewoon in een leeg groente-
blik waaraan je een tuit hebt ge
vormd. Misschien wil moeder even
toezicht houden in verband met
brandgevaar. In een ijsbakje, een
oud bakblik of koektrommeldeksel
leg je je vormpjes. Nu giet je voor
zichtig een laagje gesmolten kaars
vet van 2 mm dikte. Precies in het
midden van de vormpjes plaats je
vervolgens een katoenpit, die lang
genoeg is voor je kaars-in-wording.
Met een halve centimeter bóven de
vorm. Bij gedeelten voeg je dan het
gesmolten kaarsvet toe in de 1
zodat de was langzaam stolt,
precies op het moment dat de la
er onder nog niet hard is, andi
accepteren de lagen elkaar
Tot de vorm volgegoten
blijf je er bij. Wacht, totdat
geheel volgegoten en glad gestold
haal je de kaars uit de vor
Nu gaan we kaarsversieren!
echte kaarsenver sier ster, mevro
Elsa Lüning-Burger uit Zwijndre<
deed dat met modelleerwas. ik wi
niet of je daaraan kunt komen
zaken voor kunstschildersartikel
ƒ2,50 een blok) maar met boetse
klei gaat het óók. Je werkt van
de onderkant van een langwerp
kaars. Met plasticine of een dri
peltje velpon lijm je een beukeno
je, klein denneappeltje, zaadvl
dertje, eikedop, alles wat je rr
voor Je versiering vindt. Heel
zijn ook strobloemetjes die in
renhuizen en bij bloemisten te k<
zijn. Leer onderweg de dingen
die Je voor deze hobby kunt gebr
ken! Zelfs kleine schelpjes kun
tot een mooie schikking ondera
je kaars maken.
OSLO De Amerikanen en de En
gelsen zouden niet weten hoe ze
kerstmis zouden moeten vieren
zonder hun Santa Claus met zijn
slee met rendieren. Kleurige kaar
ten met de altijd in het rood ge
hulde kerstman versieren trouwens
ook al heel wat Nederlandse
schoorsteenmantels.
Door
Jos Hagers
En u mag misschien denken dat
de met zijn rendieren pakjes
rondbrengende Santa Claus een
vondst van een handige winkelier
is geweest maar in feite is de
kerstman nog een laatste symbool
uit de Vikingtijd.
De WV van Oslo heeft het er
druk mee want ieder Jaar sturen
honderden Engelse en Amerikaan
se kinderen een briefje naar de
kerstman met als enig adres, Os
lo. De directrice van de VVV die
zich op verzoek van de PTT over
de post ontfermt ziet er op toe
dat ieder kind op fraai gedrukt
papier een persoonlijk antwoord
krijgt.
Het is een soort investering want
de VVV-directrice is er van over
tuigd dat veel kinderen de kaart
van de kerstman nooit zullen ver
geten en daarom later graag eens
met vakantie naar Noorwegen zul
len gaan.
Oeroude traditie
Als ze dan het Folklore Museum
even buiten Oslo binnenwippen
zullen ze tot de conclusie komen
dat Noorwegen een land met oer
oude kersttradities is. De kerst
man is er n.l. de opvolger gewor
den van verschillende figuren die
vroeger in de kersttijd in Noorwe
gen een belangrijke rol hebben
brengen maar de restjes van de
kerstmaaltijd opeten en wat haver
voor zijn paarden en rendieren
ophalen. In zijn gevolg kwam ook
altijd de geest van de eerste be
woner van het huis mee.
Bijgelovige boeren in afgelegen
bergstreken reserveren nog steeds
de ereplaats aan de kersttafel
voor de huisgeest en er wordt
zelfs een complete maaltijd voor
hem neergezet. Niet alleen uit
dank voor de bescherming die hij
het afgelopen Jaar heeft gegeven
maar ook om er voor te zorgen
dat het komende Jaar voorspoedig
wordt.
bij Dokkum werd vermoord, heb
ben wij als wij de legendes mogen
geloven de kerstboom te danken.
Bonefacius die van de Paus de
moeilijke opdracht kreeg om de
Germanen te bekeren ergerde zich
zo aan de als heilig vereerde eiken
dat hij hen een denneboom als
symbool van het christendom aan
bood. Er wordt ook verteld dat
Maarten Luther als eerste op het
Idee kwam om een denneboom ter
gelegenheid van Kerstmis met
kaarsjes als symbool van het licht
te versieren.
Magie
Koning Olav
Zo is hij bijvoorbeeld in de plaats
gekomen van de Germaanse god
Wodan die volgens de legendes op
kerstavond met de geesten van
overleden mensen op paarden en
rendieren uit de hemel afdaalde
en op bezoek by de mensen ging
Wodan kwam geen cadeautjes
Voor de cadeautjes zorgde aan het
begin van de elfde eeuw de eerste
tot het christendom bekeerde Vi
king-koning Olav. Vlak na kerst
mis wat voor Skandinaviërs toen
nog een vruchtbaarheidsfeest was,
verraste hij volgelingen met een
geschenk. Een gewoonte die vrij
kort daarop door rijke edelen en
daarna ook door gewone mensen
werd overgenomen.
Aan bisschop Bonefacius. waarvan
iedere schooljongen weet dat hij
Er mogen dan in december op
pleinen in alle delen van de we
reld grote Noorse kerstbomen
staan, het dennegroen heeft vroe
ger in Noorwegen nooit zo'n be
langrijke rol gespeeld want eigen
lijk is stro de originele Skandina-
vische kerstversiering. Dat was het
al in de Vikingtijd en dat is nog
steeds. Zo zijn bijvoorbeeld bij
bijna ieder warenhuis nog steeds
Kerstbokken van stro te krijgen.
De oude Vikingen waren er van
overtuigd dat er een magische
kracht aan de korenaren zat. Het
is een veronderstelling die zelfs nu
nog bij sommige Noorse boeren
leeft en vandaar dat de boerenkin
deren door de eeuwen heen de op
dracht kregen om wanneer hun
vader het koren ging oogsten ach
ter hem aan te lopen om de ver
geten korenaren op te rapen.
Die werden dan zorgvuldig tot
kerstmis bewaard en dan goed be
keken om er de toekomst uit te
voorspellen. Waren de korrels
klein dan zou de oogst volgend
Jaar slecht zijn, waren de korrels
groot dan kon men een voorspoe
dig Jaar verwachten.
Met kerstmis sliepen de boeren
nooit in hun eigen bed omdat het
vrij moest zijn als onverwachts
Wodan en de huisgeest op bezoek
zouden komen. De hele familie
legde zich dan te ruste op het
stro van de door de kinderen ge
vonden korenhalmen En men was
er van overtuigd wat men ook
droomde dat het volgende Jaar uit
zou komen. De volgende morgen
keek iedereen angstig onder zijn
stoel, wie er een graankorreltje
vond zou spoedig sterven en moest
afscheid van de familie nemen.
Om het ongeluk echter zo min
mogelijk kans te geven
overal in huis sterren en krul
van stro opgehangen. Er w
speciaal gebrouwen kerstbier
dronken en van de magis
graankorrels maakt men
werd een bijzonder fraaie roi
kerstcake gebakken.
Het zijn allemaal tradities die I
zorgvuldig in stand worden gehi
den. Arme boerenvrouwtjes kon
voor kerstmis naar Oslo om v
de Domkerk gelukskransen, ki
sen, harten en sterren van
dennegroen en mos te verkop
De Noorse brouwerijen hebt
weliswaar geen oude Vikingpriefi
in dienst maar met behulp
eeuwenoude recepten slagen zij
toch in om voor kerstmis een i
ciaal soort bier te brouwen
volgens de overleveringen de i
sen bijzondere gaven zou scfai
ken.
ber bijzonder druk want
hen alleen een gelukkig nieuwj
als ze op kerstavond minstens
ven verschillende soorten kuoi
