„Het is een
gekkenbaan
Werk vervangt straf
Drees over het ministersambt:
Hoe roerend is het
goed vertrouwen
ZATERDAG 18 DECEMBER 1971
Drees over het ministersambt: „Het is een gekkenbaan. Op den duur moet dat anders
worden. Dan moet ik het anders organiseren, maar ik weet nog niet hoe. We hoeven er
geen drama van te maken, maar het is niet iets om in dit tempo acht jaar door te wer
ken".
Door
Frans de Lugt
Drees over zijn rijbewijs: „Ik heb
het in 1948 gehaald."
In hoeveel keer?
„Dat weet ik niet meer."
Niet de eerste keer geslaagd?
„Nee, nee."
Zijn het veel keren geweest?
„Nee. niet veel keren..."
Dr. Willem Drees junior, minister
van Verkeer en Waterstaat in het
kabinet-Biesheuvel. Succesvol lijst
trekker van DS'70 (acht zetels in
één klap). Daarvoor directeur van
de rijksbegroting. De dag voor
Kerstmis viert hij met vrouw en
vijf kinderen zijn 49-ste verjaar
dag.
Het fenomeen van de Nederlandse
politiek draagt de brede blauwe
stropdas van de televisie uitzending
de avond voor de verkiezingen.
Zijn werkkamer op het departe
ment is modern. Op het bureau
een foto avn de koningin. Het ge
sprek duurt anderhalf uur. Een
half uur langer dan afgesproken
was. Ondanks het polshorloge dat
op een opengeslagen agenda voor
hem ligt.
Onverwacht Fietsen
red.) vond ik dat maar een ge
nante affaire. Hij ontving me al
lerhartelijkst. Maar ik vond het
toch gek. De mensen hier ook. Die
zitten er vele Jaren, die kennen
hun zaken natuurlijk erg goed en
dan kom ik daar van buitenaf
binnen."
Men zegt dat u erg hard werkt.
Drees, een wat gespannen prater,
hesig stemgeluid: „Dat zit er die
eerste tijd wel in, maar ik slaap
altijd ruim acht uur per da.g. Ie
dere avond gaat er een grote tas
mee naar huis. Dan werk ik de
stukken door, en in het weekeind
gaat dat verder. De zondagmorgen
probeer ik voor mezelf te houden."
Zijn ambtenaren zeeggn: Drees
heeft er kritiek' op dat een week
uit zeven dagen bestaat en niet
uit tien.
Een jaar geleden had niemand
gedacht dat u nu minister van
Verkeer en Waterstaat zou zijn.
Drees: „Ja, het is inderdaad on
verwacht. Anderen hebben het
misschien meer op zich af zien
komen. Zelfs in juni, toen het re
geerakkoord werd opgesteld, was
ik er niet op ingesteld dat ik mi
nister zou worden. Eind juni is**
dat nog al hard gegaan.*' N
„Toen ik hier begin 'juli binnen
kwam om met Bakker te praten
in Drees -
■•Ik word gehaald.'Ik zou het ook
kunnen fietsen, het is niet zo ver
en het is een gescheiden fietspad,
dat is dus heel veilig ook. Maar ik
heb het werkelijk heel druk, dus
elke vijf minuten telt. En verder
zit ik met grote tassen."
Het vertrouwen in u is gehal
veerd, volgens NIPO-cijfers.
..Ik weet niet waar dat aan ligt,
het verkeersbeleid of het algemene
politieke beleid. Het verkeersbeleid
zou in brochures duidelijker aan
de mensen moeten worden verteld.
De autolobby is in dit land vrij
sterk. Als die autobladen regelma
tig beschouwingen schrijven die er
ten dele gewoon naast zijn dan
heeft dat. op korte termijn in
vloed. Op lange termiln denk ik
dat ze meer begrip zullen hebben
voor het beleid. De aanval komt
op dit moment wel over."
„Maar op het punt van d e be
kendheid waren de cijfers voor
mij onbegrijpelijk gunstig, veel
gunstiger dan ik had verwacht
voor een nieuwe politicus. Die be
kendheid van mijn persoon, onge-
loflijk. Te mooi om lang te du-
Heeft die bekendheid u verrast?
„Ja, ik heb een veel snellere op
gang gemaakt, dan ik had ver
wacht."
De naam Drees roas al bekend.
„Er zijn meerdere Dreesen, dat is
Ziet u uiv vader vaak?
„Nee, eens in de twee weken drink
ik een kop koffie bij hem, ik heb
erg weinig tijd."
Gaat het goed met hem?
„Geestelijk is hij volkomen fit.
Maar het is een man van 85..."
DS '70 toas voor veel mensen de
■partij die de belastigen zou ver
lagen.
„Ja dat is dat andere element
waardoor misschien het vertrou
wen in mij is teruggelopen. DS'70
heeft gesteld dat er een soberder
beleid moet komen, dat op den
duur ook perspectief zou kunnen
geven op lagere belastingen. We
hebebn nooit belastingverlaging in
1972 beloofd. We heben gezegd
eerst ombuigingen. Die zijn nu
aan de gang, in allerlei sectoren.
In dit opzicht heeft DS'70 grote
invloed gehad."
U ziet dus perspectief om bin
nen deze kabinetsperiode nog
de tarieven van de belasting te
verlagen.
„Ik ben lid van dit kabinet, nu
moet ik voorzichtig zijn met mijn
woorden. Laat ik het zo formule
ren: dit beleid voorkomt een be
langrijke belastingverhoging. En
het leidt tot een veel lagere belas
tingdruk daii het program waar
mee de confessionelen en de
PvdA-D'66 de verkiezingen ingin-
Somber
Waarom heeft u voor de ver
kiezingen niet duidelijk gezegd:
mensen, ook met DS'70 in de
regering gaan de belastingen
verder omhoog
Drees: „Ik heb na het opgeven
van mijn functie als thesaurier-ge
neraal niet meer gewerkt met in
terne informatie. Ik, was de som
berste van alle lijsttrekkers. De
feitelijke ontwikkeling is tussen
half december en half juni nog
Minister Boersma van socia
le zaken heeft laten weten, dat
hy er niet aan denkt, in te grij
pen in lonen en prijzen. Eerst
zei hij, dat zo'n ingrijpen niet te
verwachten was voor het eind
van deze maand. Later meende
hij, dat het nodig was eerst eens
rustig een paar maanden af te
wachten hoe 't gaat met de ma
tiging. Als daar niet genoeg
van terecht komt zal de regering
(misschien) ingrijpen. Hij liet
in elk geval weten, dat zo'n
maatregel zeker niet onmoge-
door
Laurens ten Cate
lijk is. maar hij. ziet er nu geen
aanleiding toe. In een zinnetje,
dat voor DS '70 bedoeld was.
zei hij, dat men meer vertrou
wen zou moeten Jiebben in de
bereidheid van de sociale part
ners om tot matiging te komen.
Tot nu toe is niet gebleken, dat
die bereidheid ontbreekt.
Woorden, woorden. Wie naar de
feiten kijkt ziet niets van mati
ging. Het is bewezen, dat aller
lei prijzen als gekken stijgen
Gerda Brautigam heeft daar in
de Kamer een frappant lijstje
van gegeven, en deze consu
ment, die alleen in de winkel
komt als dat beslist nodig is,
constateerde, dat het bier van1
die man. variëteit gold, nu ver
pakt wordt in kleinere flessen,
tegen hogere prijs. Zo is er wel
De prijsverhogingen van nu
zijn niet het gevolg van loons
verhogingen van nu, want die
loonsverhogingen moeten nog
komen. Er zijn maar twee mo
gelijkheden: 1. de prijsverhogin
gen volgen op eerdere loonsver
hogingen en dan zijn de onder
nemers zielig, want zij komen
een half jaar te laat en 2. ze
pakken nu al vast want ze vre
zen straks niet meer te kunnen
krijgen. Ik houd het op moge
lijkheid twee.
De werknemers matigen ook
niet tegen de klippen op. Het
is een beetje ironisch, dat Jaap
Boersma zijn verhaaltje vertel
de aan de vooravond van een
vergadering, waarin de indus
triële bonden van de vakbewe
ging gaan praten over wat er
moet gebeuren, „waarbij de
hantering van het stakingswa
pen niet uitgesloten is". De on
dernemers lopen vooruit op wat
de vakcentrales mogelijkerwijs
vragen en de vakcentrales willen
dus meer loon, want de prijzen
stijgen te snel.
In die situatie doet de oproep
van Jaap Boersma komisch aan.
is geen enkele reden, welke
dan ook, om maar enig vertrou
wen te hebben in de bereidheid
van werkgevers en werknemers
werkelijk te matigen. De strijd
is volop aan de gang en wordt
in bitterheid gevoerd. Elk pakt
wat hij pakken kan en geen van
de partijen maakt zich nog om
iets anders druk dan om de rug
dekking.
Het wantrouwen van de heer
Keuning van DS'70 is volko
men gewettigd en het is alleen
maar onbegrijpelijk, waarom de
andere politieke partyen dat
niet .willen beamen.
Alleen het standpunt van de
minister is begrijpelijk. Hij her
innert zich levendig wat hij zelf
destijds gezegd heeft (binnen en
buiten de Kamer) over de maat
regelen, die zijn aartsvaderlijke
partijgenoot Roolvink heeft ge
nomen. Hij wil geen gedonder
met werknemers of werkgevers
voordat het ogenblik gekomen
is. waarop dat onvermijdelijk
wordt en hij schijnt zich de
ruimte te gunnen om dat ogen
blik nog wat uit te stellen.
Als de werknemers in de
grootmetaalseotor zouden beslui
ten tot een staking, dan is het
voor beperkende maatregelen te
laat. Zo'n staking zou, als zij
niet beperkt blijft tot één of
twee zeer grote en zeer sterke
ondernemingen, de kwalijkste
gevolgen hebben voor de werk
gelegenheid. omdat er veel te
veel bedrijven zyn, die 'n lang
durige onderbreking van de pro-
duktie evenmin kunnen verdra
gen als een verhoging van de lo
nen, die zij niet mogen doorbe
rekenen.
In alle ernst die door de in
dustriebond van het NVV wordt
betwijfeld (als ik him ge
schrijf lees over dit baardige
stuk onbenul), in alle ernst: 'n
staking zou het eind zyn voor
een aantal bedrijven in het
Noorden en vermoedelijk ook
voor 'n aantal bedrijven elders
Als die staking gerechtvaar
digd zou zyn doordat er noodtoe
standen ontstaan, alla, dan moet
er worden gevochten. Maar dat
is niet het geval. Dus is 'n sta
king op dit moment ongerecht
vaardigd middel om splitsingen
te drijven tussen de onderne
mers in de metaalsector van
wie er zeker een paar door de
knieën zullen gaan, ongedisci
plineerd als zij zijn.
Voorbeeld de vakbeweging
maakt zidh, tenminste zo blijkt
uit haar opgenbare mededelin
gen, niet zo gek veel zorgen
over de toekomst van allerlei
ondernemingen. Dat ligt voor de
hand in een tijd, waarin het
goed gaat, want waarom zou
dan ook maar iemand medelij
den hebben. Nu gaat het niet
goed. Daarin ligt misschien
nog niet zoveel reden voor echt
medelijden, maar wel voor be
zorgdheid over de werkgele
genheid. Dit jaar zijn al meer
dan 250 ondernemingen dicht
gegaan. De meeste daarvan zijn
klein, maar er zijn er ook mid
delgrote bij met zo tussen de 2
en de driehonderd werknemers.
Hier is een voorbeeld uit de
metaalsector, geheel overeen
komstig de werkelijke cijfers.
Er is een bedrijf met een om
zet van twintig miljoen gulden,
dat dit jaar een winst zal ma
ken van 1,6 miljoen. In de
ze onderneming is de
loonquote 60, dat betekent, dat
60 procent van de kosten be
staat uit loonkosten, direct en
Indirect en de sociale lasten in-
begreoen. Het bedrijf verloont
dus een bedrag van ruim elf
miljoen gulden. Als de loonsom
stijgt met 12 procent, dan is dat
een bedrag van 1,2 miljoen,
waardoor de winst bij gelijk
blijvende prijzen en verder niet
stijgende omzet of kosten, die
derden berekenen, zal dalen tot
vier ton. Het is duidelijk, dat dit
de mogelijkheden tot investe
ring in nieuwe machines tot be
neden een aanvaardbaar mini
mum vermindert. Het zou mis
schien nog een Jaar zo kunnen,
maar niet langer.
Wat doet dus zo'n onderne
ming? Kijken of zij de prijzen
kan verhogen en dat is dan niet
bedoeld om de zakken van de
aandeelhouders te spekken
maar om het bedrijf in stand
te houden, want als het een
paar Jaar op deze manier door
gaat, dan is de hele winkel op
de fles en staan meer dan 200
man op straat. Er zijn veel van
zulke bedrijven, die op 't rand
je van hun zekerheid balance
ren. En naar verhouding zijn er
in het Noorden nog meer dan
gemiddeld in het land.
Het gevolg hiervan is. dat ie
dereen een beetje moet uitkij
ken. In zulke omstandigheden
zijn bezuinigingen van enkele
tonnen al van belang en het is
in bijna alle gevallen het ge
makkelijkste die beperkingen in
de loonsector te vinden b.v.
door ontslag. Als het nu kan
doordat iedereen een beetje In
bindt, dan verdwijnt het risiko
voor sluiting in belangrijke ma
te. Daar is niets onredelijks aan.
Het onredelijke daarentegen
ligt in de aldaar herhaalde ver
zekering van vakbondszijde, dat
er niets aan de hand is en dat
de bedrijven best de klap kun
nen hebben, die een niet door
inkomsten gedekte stijging van
de lonen oplevert. Was het maar
waar. We zitten er helaas an
ders voor dan vier, vijf Jaar ge
leden. Daar ligt de kern.
belangrijk slechter geweest dan ik
al had verwacht."
Van de inflatiebestrijding is ook
niet veel te merken.
„Ik heb in mijn redevoeringen
voor de verkiezingen gezegd, dat
Je eerst de economische overspan
ning moet wegnemen. Dat heeft
twee gevolgen: je neemt de druk
van de inflatie weg. en verder heb
Je niet voortdurénd gastarbeiders
nodig. We zijn nu nog in de fase
waarin de overspanning moet
worden beëindigd. Ik vind dat de
druk duidelijk bezig is af te ne
men. De rentestand zakt. Zoals
altijd met een overspanning ijlen
de lonen en de prijzen nog een
tijdje na. Maar daar krijgt men
greep op als de overspanning af
zwakt."
Spoorkaartje
U levert een flink aandeel in de
prijsstijgingen. Duurder spoor
kaartje, hogere posttarieven
„Ja, ik zit helaas ook met bedrij
ven die te maken hebben met for
se loonstijgingen. De spoorwegen
werken al efficiënt, minder perso
neel op de stations. En de PTT
heeft haar postbestellingen terug
gebracht tot één per dag. Die ver
hogingen vond ik redelijk, plezie
rig is het niet."
Het spoorkaartje is nu toch wel
erg duur geworden. Had u niet
een voorbeeld kunnen stellen?
„Ik dacht dat men wel weet dat
de spoorwegen zwaar gesubsidieerd
warden uit de algemene middelen.
Openbaar vervoer is een schone
zaak en wie van die service ge
bruik maakt mag daar ook wel
voor betalen."
Vecht u op deze manier niet
tegen de benzinekaai als u de
mensen naar het openbaar ver
voer wil zuigen?
Drees: ..Nee, allerlei omstandighe
den spelen een rol De parkeermo-
gelijkheden zullen in toenemende
mate steeds beperkter worden."
Dus als u niets zou doen, zou
het probleem zich ook oplossen?
Drees: „Natuurlijk. Ik probeer er
alleen maar vorm aan te geven."
„Ja, dat heeft weer te maken met
de overspannen economie. Op al
lerlei gebied zijn mensen nodig.
Denk aan verpleging, politie, on
derwijs, postins tellingen. Werk
loosheid in absolute zin is er niet.
Over het geheel genomenn is er in
Nederland een geweldige vraag
naar arbeidskrachten, die voor een
deel niet eens geregistreerd is."
„De buitenlandse arbeidskrachten
zijn het simpelste voorbeeld van
het overschot aan werkgelegenheid
dat op dit moment beschikbaar is.
In een levendige economie als die
van Nederland zijn er altijd ver
anderingen en dus ook bedrijven
die kapot gaan. Als er perspectief
is op een andere baan en inkomen
dan is het niet erg dat er tijdelij
ke werklozen zijn."
Wie een bezuiniging spolitiek
voorstaat zou toch veel harder
moeten snoeien om effect te
hebben?
Wat geeft ruimte voor creatieve rechter
Vorige week zijn drie inwoners
van Arnhem, die een bromfietser
hadden klemgereden en afgetuigd,
door de politierechter .veroordeeld
tot 110 dagen gevangenisstraf
waarvan 66 voorwaardelijk met
een proeftijd van drie jaar.
Uniek voor Nederland is de bij
zondere voorwaarde, waarbij de
veroordeelden werd opgedragen,
gedurende enkele weekeinden bij
sociaal-medische instellingen te
gaan werken. Toen de zaak be
handeld werd is door de verdedi
ging gesuggereerd deze bijzondere
voorwaarde te stellen. De verdach
ten stonden er dan ook helemaal
achter, evenals de instellingen,
waartoe ook „Het Dorp" behoort
De enige die eigenlijk niet mee
wilde doen met dit experiment
was de officier van Justitie mr. J.
A. Kopp. Deze had visioenen van
tewerkstelling, zoals dat in de oor
log gebeurde, in het kader van de
Arbeitseinsatz. Maar de Arnhemse
politierechter, mr. Ch. D. Rom-
merts. heeft na rijp.beraad de ge
vraagde voorwaarde opgelegd,
daarmee blijk gevend van een ze
kere moed en creativiteit.
Crisis
Het is niet overdreven te stellen
dat de straftoemeting in een cri
sis-situatie verkeert. De oude uit
gangspunten om de hoogte van de
straf te bepalen waren de ernst
van het feit en de mate van
schuld van de dader. Zij stammen
uit een tijd, waarin de straf voor
namelijk gezien werd als leedtoe
voeging. zodat de zwaarte min of
meer werden afgestemd op de
„ergheid" van de daad. Tegelijker
tijd werd de straf gerechtvaardigd
door een beroep te doen op de af
schrikwekkende werking die van
hoge straffen uit zou gaan.
Nu is in de loop der Jaren het in
zicht gegroeid dat de preventieve
werking van de straf sterk betwij
feld moet worden. Dit blijkt bij
voorbeeld uit vergelijkend onder
zoek tussen een land dat op be
paald gedrag zoals dronken rij
den een zware straf stelt en een
land dat datzelfde gedrag met een
lichtere straf sanctioneerd. Boven
dien werd steeds duidelijker
dat het middel gevangenisstraf
erger is dan de kwaal. De
straf komt naar voren als middel
om de dader te beïnvloeden, te
re-socialiseren. Naast deze ge
dragsbeïnvloeding is het doel van
de straf het conflict op te lossen.
Het conflict tussen dader en even-
Door onze
juridische medewerkster
tueel slachtoffer of tussen dader
en de samenleving.
Onze strafwetgeving geeft de
rechter het instrumentarium om
deze doelstellingen zo veel moge
lijk na te streven. De resocialisa-
tie-gedachte staat al 20 Jaar in de
beginselwet van het gevangeniswe
zen, maar zij leeft nauwelijks. In
de praktijk van de straftoemeting
blijft men op twee gedachten hin
ken. Ook in de Arnhemse zaak zat
de officier van Justitie vast aan
het „ergheidsdenken", zoals blijkt
uit zijn uitlating dat straatterreur
een heel erge zaak is. Hiermee
wordt gesuggereerd dat zij die
zoeken naar een zinvoller straf
dan de gevangenis, het gepleegde
feit zouden vergoelijken.
Voorwaarden
Een van de middelen die de wet
gever aan de rechter verschaft om
de stra,f zin en inhoud te geven, is
de mogelijkheid bijzondere voor
waarden te stellen. Prof. mr. Ch.
J. Enschede, sinds kort lid van de
Hoge Raad, vindt die macht be
paald niet mis. Hij gaf dit com
mentaar in een noot bij een re
cent arrest van de Hoge Raad.
Hierin had de Amsterdamse
rechtbank een Ghanees als bijzon
dere voorwaarde opgedragen on
middellijk na zijn vrijlating het
land te verlaten en weg te blijven
tot het einde van de proeftijd. De
Hoge Raad vond deze voorwaarde
te ver gaan. De voorwaarde moet
dienen om „een goed levensge
drag" te bevorderen, stelde de
Hoge Raad.
Over de vraag wat nu een goed
levensgedrag is en wat dat bevor
dert, zal ook wel geen eenstem
migheid bestaan. De wet geeft als
enig houvast dat de bijzondere
voorwaarde het gedrag van de be
trokkene moet betreffen. ZIJ
noemt als mogelijkheden het ver
goeden van de schade aan het
slachtoffer of de verplichting zich
te laten opnemen in een psychia
trische inrichting.
Of de Arnhemse uitspraak aan de
criteria van de wet en de Juris
prudentie van de Hoge Raad vol
doet, moet in hoger beroep wor
den uitgemaakt.
Welslagen
Een maatschappelijk probleem is
of een dergelijke straf aanslaat ln
onze Nederlandse samenleving.
Vóór een nieuwe strafsoort pleit
in elk geval dat het alternatief -
gevangenisstraf duur en inef
fectief is. Of deze nieuwe straf-
vorm, met een meer sociaal ge
richte inhoud, corrigerend werkt,
kan pas blijken als er een paar
jaar mee geëxperimenteerd is.
Het welslagen is in de eerste
plaats afhankelijk van de instel
ling van de mensen zelf. Pas als
de dader wordt gezien als iemand,
die niet buiten de gemeenschap
moet worden geplaatst, maar in
de gemeenschap thuishoort, is er
een geschikt maatschappelijk kli
maat voor een dergelijke straf.
In deze mentaliteit past het con
fronteren van de dader met de
gevolgen van zijn daad. Er zal
eerst geëxperimenteerd moeten
worden, voordat de wet veranderd
wordt. De wet geeft nu al ruimte
genoeg. Wel zal de advocatuur de
belangen van de veroordeelden
goed moeten bewaken, omdat de
mogelijkheden om in hoger beroep
te komen sterk zijn beperkt.
Verenigde Staten
De Verenigde Staten zijn verge
vorderd in het doordenken van
deze problemen. In het lijvig rap
port „The challenge of crime in a
free society" (de uitdaging van de
misdaad in een vrije samenleving)
van 1967 worden een aantal voor
stellen gedaan om de burgerij
mee te betrekken bij de straf. Op
die manier wordt deze tenuitvoer
legging ingebouwd in een stuk so
ciale politiek en welzijnszorg.
Nog verder gaat het voorstel uit
een later rapport van 1969 „Law
and order reconsidered'" (wet en
orde opnieuw beschouwd"). Daarin
wil men direct na de arrestatie de
dader in -de gemeenschap inzetten
en dan op vrijwillige basis. De da
der is op dat moment het best
bereikbaar. Een langdurige, vaak
onbevredigende procesgang wordt
hierdoor voorkomen en het vrij
willige karakter van de actie ver
groot de kans op succes.
In Amerika wordt op veel beperk
ter schaal hiermee gewerkt. De
Nederlandse strafwet geeft nu al
voldoende ruimte voor een derge
lijk systeem. Wij kennen het in
stituut van het voorwaardelijk se
pot. Hierbij verklaart de officier
van Justitie de zaak niet te ver
volgen mits de dader zich aan be
paalde voorwaarden houdt. Over
de inhoud van de voorwaarden
zwijgt de wet, zodat hier alle
ruimte is voor een creatief beleid.
