Duitse Anita Bucherer exposeert in
^Washington
Melina en de kolonels
Werkelijke kunstenaar
komt in het gedrang
Surrealistische schilderkunst
hl
LITERAIRE KRONIEK
VAN CLARA EGGINK
Muziek op straat
EXTRA
PAGINA 11
Jn.«'
(Van onze correspondent mr. H. L. Leffelaar)
le° WASHINGTON In een van Washingtons oudste en be-
ïdste kunsthandels, die van Franz Bader op Pennsylvania
enue (vijf minuten lopen van het Witte Huis), werd on-
,gs een tentoonstelling van 32 schilderijen geopend, waar-
er al zeven waren verkocht voordat de officiële genodig-
de kans hadden gehad het werk te zien- Enkele dagen na
opening waren er nog 13 te koop.
het cultureel spaarzame milieu
de Amerikaanse hoofdstad was
i ook sprake van een evenement.
was de vijfde tentoonstelling in
shington sinds 1963, niet van een
erikaan, maar van de Duitse
Ideres Anita Bucherer.
het succes bijzonder maakte,
dat de lokale dagbladen Was-
ia-jgton Post en Evening Star) die
|ket weinig inlaten met culturele
IJ-lifestaties tenzij het een high
de ety-gebeuren is, er geen publici-
aan hadden gegeven, zodat
la Bucherer alleen bij insiders
md is omdat men elkaar er over
elt. Nóg tekenender: de meeste
haar „fans" laten het niet bij
aankoop, maar bezitten twee of
r van haar werken, als was het
verslaving.
het minst geïnteresseerd: „Zelf weet
ik niets van de betekenis van sym
bolen en ik wil het ook niet weten.
Een goede vriend van me, een psy
chiater die sindsdien is gaan schrij
ven, en ik hebben lange gesprekken
gehad over sommige dingen die ik
gemaakt heb. Hij zei altijd dat ik
me het gebruik van symbolen dui
delijk moest maken, dat ik moest
weten waarom ik een ladder ge
bruikte die op deze of die manier
omhoog stond, dat ik moest weten
wat de betekenis is van water, een
vis, een uil, een kardinaal, enzo
voort. Maar ik sta erop dat ik dat
niet wil weten. Het kan me totaal
niets schelen, omdat ik, vanaf het
ogenblik dat ik het van een psy-
cho-analytisoh standpunt zou weten,
nen gebruiken."
Semi-trance
De nu ruim 60-Jarige kunsthande
laar Franz Bader, een in 1938 naar
Amerika uitgeweken Oostenrijker, is
ervan overtuigd dat Anita Bucherer
in een semi-trance werkt. Maar aan
de hand van wat zij daar zelf over
zegt, blijkt wèl een intense bezeten
heid van het visioen dat zich aan
dient, maar niet dat zij zich zou
laten leiden door een andere macht
dan die van haar eigen wil.
„Voordat ik aan een werk begin,
heb ik het al volledig in mijn
hoofd, hoe het gaat worden. Het is
onmogelijk na te gaan hoe ik aan
de symbolen kom, maar het hangt
voor een belangrijk deel van de
mensen af waar ik mee te maken
heb. Met wie ik uitga, wanneer ik
Ineens iets zie, gebaren, handen,
monden, iets in een gezicht".
„Het eerste is altijd de kleur, meer
nog dan bewegingen, want in mijn
werk komen heel weinig bewegingen
voor. Het is meer dan eens gebeurd
dat iemand mij, bijvoorbeeld om
twee uur in d'e morgen in een
nachtclub, een droom vertelde en
dat het verhaal zo'n indruk op mij
maakte dat ik onmiddellijk weg
moest gaan om het te gaan maken.
Het maakt me razend en ook
zenuwachtig, maar als 't gebeurt,
kan i!k het niet tegenhouden".
Onvoorstelbare produktie
„Er is een tijd geweest dat ik 20
schilderijen in mijn hoofd had. Het
was wanhopig. Ik kon nergens heen
gaan omdat ik voortdurend die af
beeldingen zag. Slapen kon ik nau
welijks, totdat ik ze gemaakt had".
(Haar produktie grenst aan het on
voorstelbare meer dan 400 schil
derijen in aoht jaar. Daarvan bezit
zij er zelf niet één. „Als ik het een
maal gemaakt heb, dan is het klaar
en vergeten" de uitspraak van
iemand die iets van zich af schil
dert om er niet langer door ge
plaagd te worden).
Anita Bucherer (35) werd in Bonn
geboren, waar haar moeder binnen-
huisarchitecte is die veel werk doet
voor ambassades. (Haar vader, een
schilder, kwam in de oorlog om.
Zijn schilderijen mochten sinds de
opkomst van het nationaal-socialis-
me niet vertoond worden). Zelf stu
deerde zij eerst in Parijs bij de in
ternationaal bekende „Workshop
Gallery" van de Amerikaan Hayter,
Verslaving
slaving is het Juiste woord voor
zeer speciale ban die Bucherers
k uitoefent. Het is de ban van
verbeeldingswereld die zich tot
toeschouwer verhoudt, als een
akel tot de gelovige. Bucherers
iop jeeldingswereid bestaat uit mi
nd ieus uitgewerkte symbolen die
ggaan, in stijl en vormgeving,
de gedrochten van Hieronymus
ch en de wulpsheid van Breug-
Met andere woorden, haar werk
.(urrealistisch.
ir in tegenstelling tot het na-
kkelijk erotische surrealisme
bijvoorbeeld, Melle, is de sen-
iteit bij Bucherer verborgen en
den haar fantasieën gekarakte-
^erd door een onverhulde middel-
se vormgeving, zowel in kle-
•acht, houdingen, gebaren,als
februiksvoorwerpen.
|l voorkomende symbolen in haar
|k zijn vissen, nasale vogels (met
jachtige snavels) wellustig grijn-
gedrochten uitgerust met
ioren, ladders, sterren en ma-
over-grote handen, marskra-
;-gezichten, dun-vertakte boom
|ouetten. In haar in Mexico ge-
ikte schilderijen domineren de
Jides van Spaanse huizen, tot
ien vervormde stieren, kardina-
figuren die herinneren aan
t-muzikanten of bedelaars,
idianen zullen startklaar staan
interpretaties van haar werk,
-r juist daarin is Anita Bucherer
MELINA MERCOURI Ik ben
een geboren Griekse.
„Ik ben een geboren Griekse"
levert weer eens het bewijs dat
iemand die werkelijk iets te
zeggen heeft, ook schrijven
kan. Melina Mercouri wie
zou het niet weten al was het
alleen maar door haar wereld
topfilm „Nooit op zondag" is
toneelspeelster en filmster. Het
is waarschijnlijk nooit in haar
opgekomen, voor zij met deze
memoires begon, dat de pen
voor haar ook een medium zou
kunnen zijn. Maar kijk, toen
zij iets zeggen wilde, waar
haar eigen leven bij betrokken
was. toen haar verontwaardi
ging en verdriet haar bijna de
baas werden, toen schreef zij
en lang niet onverdienstelijk,
zouden de schoolmeesters zeg
gen. Inderdaad, Melina Mer-
souri heeft precies uitgedrukt
was zij zeggen wilde. Zij heeft
geen houding aangenomen, zich
niet verschreeuwd, niets gezegd
dat ze niet meende. Dit is in
wezen datgene waar iedere
schrijver naar streeft. En zij
heeft iets te zeggen dat het
aanhoren waard is; hoe een
Griekse vrouw zich geëmanci
peerd heeft, hoe een filmster
een interessant en levens mens
kan zijn, hoe een land, in casu
Griekenland door de eeuwen
heen misbruikt kan worden,
hoe het fascisme, gesteund
door kapitalistische democra
tieën, telkens weer de kop op
steekt en zo nog enkele za
ken.
Melina Mercouri zegt wat zij
vindt dat gezegd moet worden
en ze meent wat ze zegt. Ai in
de tweede alinea word Je ge
troffen door een regel zoals:
„Het zal geen bescheiden en
objectief boek worden, omdat
ik bescheiden noch objectief
ben". Zo'n zin wijst op per
soonlijkheid. Het liefst zou ze
alleen over Griekenland, zijn
verleden, zijn heden en zijn
politici geschreven hebben, zegt
ze. Maar overtuigd van het feit
dat geen uitgever een dergelijk
boek van iemand als zij zal
willen uitgeven, heeft zij er
een soort militante levensbe
schrijving van gemaakt met de
waarschuwing er bij„Ik zal
als het maar enigszins kan de
politiek erbij slepen, al is het
met de haren."
U snapt het nu wel, Melina
heeft de pen gegrepen om van
het kolonelsregime in haar ge-
vloeden zijn belangrijk en het
is duidelijk dat deze grootvader
er veel toe heeft bijgedragen
om Melina in plaats van een
Atheense mevrouw te maken
tot de getalenteerde wilde meid
die ze nog steeds is.
Een wilde meid, maar een met
onderscheidingsvermogen en
een groot hart. En natuurlijk
in de eerste plaats haar talent.
Dit laatste heeft haar geplaatst
in een omgeving die van ouds
her boeit; die van het toneel
en de film. Toneel in Grieken
land, toneel in Parijs, filmen
boorteland geen stuk heel te
laten. Maar ondertussen heeft
zij haar verhaal zo ingekleed
dat Je tevens een machtig dui
delijk beeld van meekrijgt van
wat zich in de laatste eeuw
(ongeveer) in Griekenland
heeft afgespeeld, van hoe een
Griek leeft.
In het amusante verhaal van
haar Jeugd in het huis van
haar grootvader, die burge
meester van Athene was, zie Je
al hoe goed haar waarnemin
gen zijn, hoe zij datgene weet
te vertellen dat een beeld op
roept en wat van belang is
voor een sociaal beeld van
Grieks leven. „Hij was een
stamhoofd", zegt ze van die
grootvader. Het is ook duidelijk
dat zij deze beschrijving van
een uitzonderlijk en eerlijk
mens nodig heeft, om zichzelf
te kunnen uitbeelden. Jeugdin-
overal voornamelijk in Amerika
en Griekenland. De grote rol
die haar ontmoeting met Jules
Dassin in haar leven gespeeld
heeft en nog speelt. Jules Das
sin, de beroemde regisseur van
de> onvergetelijke films „Naked
City" en „Du rififi ches les
hommes". Dassin, in de VS
achtervolgd en uitgeschakeld
bij de McCarthiaanse heksen
jacht, vervolgd, samen met
Chaplin overigens, maar in
Frankrijk met open armen
ontvangen. Hij werd haar re
gisseur en haar man, of ander
som. Heerlijke beschrijvingen
aan filmopnamen, aan filmfes
tivals danken we aan de sa
menwerking van deze twee be
gaafde mensen.
Melina Mercouri weet precies
waar ze over schrijft. Dat is
treffend bij een heel ander on
derwerp. Bekijk maar eens
haar korte typering op blz. 143
van een Griekse scheepsmag-
naat en vervolgens haar hoog
ste persoonlijke uiteenzetting
waarom belasting betalen im
moreel is. Simpel, Jazeker,
maar pienter en raak.
De putsch van de kolonels in
1967 is het die alles wat Meli
na in haar overdrukke leven
van toneelspeelster in zich
heeft voelen rondspoken als
een lavastroom naar buiten ge
jaagd heeft. En voor zover ze
dat ooit al gedaan heeft nu
neemt ze helemaal geen blad
meer voor haar mond. Geïnter
viewd door de VS televisie ant
woordt zij op de vraag of
Amerikanen naar Griekenland
kunnen gaan: „Als je langs de
Griekse eilanden kan varen,
terwijl je weet dat sommige tot
strafkamp zijn ingericht waar
mensen worden gemarteld, ga
dan naar Griekenland".
Van dat moment af is zij in
de VS en zeker onder de Ame
rikanen van Griekse origine
een omstreden figuur. De ene
helft aanbidt haar, de andere
scheldt haar voor communis-
tenhoer. Want zij heeft deze
beschuldigende woorden gezegd
in het openbaar, in een land
waarvan de regering de kolo
nels aan de macht geholpen
heeft.
Zolang deze Griekse regering
aan de macht blijft, zal zij
nooit meer naar haar geboorte
land terug kunnen gaan. Men
heeft haar haar staatsburger
schap afgenomen.
„Mijn woede is de enige reden
van dit boek", zegt ze. Maar
het is niet alleen dat. Een
groot deel is haar ingegeven
door heimwee naar en liefde
voor haar land, door haar mi
litante, kritische aard en haar
geest. Melina Mercouri is een
filmspeelsters, geen politica en
geen sociologe. Haar eigen
schappen zijn die van een op
recht, fatsoenlijk mens met ge
zond verstand. Zij is een popu
laire vrouw en dit is een popu
lair boek. De waarde is er niet
minder om.
die haar leerde etsen en drukken.
Daarna volgden leer- en werkperio
den in Berlijn, New York en
Mexico.
Successen
Ondanks haar bijna fenomenale
successen in het buitenland is Anita
Bucherer in eigen land een niet
geëerde profeet. Behalve de vijf
tentoonstellingen in Washington,
drie in Londen, en drie in Mexico,
is haar werk in Duitsland' niet of
nauwelijks bekend. Bucherer: „Er
waren wel kunsthandelaars in
Hamburg en in Frankfurt, maar die
namen het me kwalijk dat ik eerst
in het buitenland bekend was ge
worden". (Het is één van haar am
bities een tentoonstelling in Holland
te hebben .Afgezien van de door
haar gebruikte symbolen, wordt de
kracht van haar werk gekenmerkt
door kleur en compositie één van
de onderwerpen die zij bereid is
„waar en wanneer dan ook te dis
cussiëren (in tegenstelling tot ge
sprekken over haar zelf en haar
werk, die zij verafschuwt). De wer
ken die zij in Duitsland maakt, zijn
te herkennen aan het gebruik van
veel oker, jade-groen, koningsblauw
en kardinaalsrood. De in Mexico
ontstane schilderijen, hoewel lichter
van toon en ook minder middel
eeuws georiënteerd, verwerken veel
zwart, schakeringen van bruin en
geel.
Haar kleuren zijn nooit fel, maar
lijken geglazuurd het resultaat
van een techniek die zij in haar
Newyorkse periode ontwikkelde met
een Spaanse schilder en die bestaat
uit het gebruik van een pen, ge
combineerd met een polychroom
mengsel van iets dat tussen krijt en
Frans pastel in ligt. Sedert twee
jaar legt Bucherer zich toe op een
pointillistische techniek. „Ik doe het
met een pen, hele kleine puntjes,
zoals in de oude etsen, stip voor
stip. Ik kan op een stuk ter grootte
van een zilveren rijksdaalder drie
uur bezig zijn, alleen maar om de
Juiste moduleringen te krijgen.
Geïntimideerd
Kunsthandelaar Franz Bader herin
nert zich hoe Bucherer in 1963,
(toen 28 jaar) voor het eerst naar
Washington kwam, bij voorbaat
geïntimideerd door de verwachte
Amerikaanse publiciteit. Haar schil
derijen hadden geen titels omdat ze
er geen wist te bedenken. Bader gaf
ze namen, verstuurde uitnodigingen
en haar eerste tentoonstelling was na
enkele dagen uitver
kocht. (Bader is onlangs geïnteres
seerd geraakt in de Nederlandse
kunstenaar Henri Plaat, die onlangs
een tentoonstelling had in het Am
sterdamse Stedelijk Museum en
overweegt een één-mans-expositie
aan hem te wijden.
Zoals met alle belangrijke kunst
werken is het moeilijk precies uit te
maken wat de blijvende aantrek
kingskracht van Bucherers werk is,
maar het heeft iets te maken met
de uitbeelding van een universele
menselijke conditie die ondanks de
verhulling ervan in symbolen, door
het onderbewustzijn van de toe-
Anita Bucherer op haar ten-
toonstelling in Washington.
schouwer wordt herkend als au
thentiek.
Anita Bucherer zegt zich niets er-
gers te kunnen voorstellen dan be
roemd te zijn en zij troost zich met
de uitspraak van de Duitse tekena-
res Kate Kollwitz dat geen enkele
vrouw ooit in de schilderkunst in
derdaad beroemd is geworden. Dat
neemt niet weg dat Bucherer een
groot kunstenares ia. Daar helpt ook
Kate-lief niet aan.
Cultureel overheidsbeleid
Onderaan op de loonlijst van de Staat der Nederlanden
staan thans circa duizend beeldende kunstenaars. Officieel zijn
zij geen ambtenaren, maar kleine zelfstandigen. Maar hun
vaste inkomen ontvangen zij via de „Regeling complementaire
arbeidsvoorziening beeldende kunstenaars'', die ten laste komt
van Sociale Zaken ministerie en gemeente. Daartegenover
ontvangt de overheid kunstwerken.
De regeling is ontworpen als een
speciale vorm van sociale bijstand
aan kunstenaars die tijdelijk zonder
inkomsten zijn. Vandaar dat zij bij
Sociale Zaken is ondergebracht.
Aan de kunst die als contrapresta
tie wordt geleverd, worden dan ook
niet dezelfde kwaliteitseisen cw
etie wordt geleverd, worden dan ook
niet dezelfde kwaliteitseisen gesteld
als die, welke bij het vormen van
een museumcollectie gelden.
In de praktijk is gebleken, dat een
toenemend aantal kunstenaars per-
manent is aangewezen op een inko
men uit overheidsgelden Sedert
1963, toen nog geen 250 kunstenaars
in de regeling waren opgenomen, is
het aantal jaarlijks gegroeid tot het
duizendtal van nu. Aanvankelijk
werd de bijstand gedurende ten
hoogste 39 weken per jaar verleend.
Een nieuw ontwerp voorziet in een
bijstand gedurende 52 weken, plus
een vakantietoeslag. Neveninkom
sten zullen in mindere mate dan
voorheen worden afgetrokken. In
feite zal aldus de regeling weer iets
verder in de richting van een ar
beidsovereenkomst gaan. Ze blijft
echter ressorteren onaer Sociale Za
ken. Het ministerie van CRM zal
over het ontwerp alleen advies uit
brengen, na de beroepsverenigingen
gehoord te hebben.
BBK
Eén van die verenigingen, de Be
roepsvereniging Beeldende Kunste
naars (BBK), voorziet dat het aan
tal kunstenaars in de regeling bin
nen korte tijd zal verdubbelen. Uit
deze BBK hebben zich vrijwel alle
kunstenaars van naam teruggetrok
ken. Niettemin is het een groeiende
organisatie. Het bestuur van de
BBK wijst namelijk ballotage af als
„elitair". In uiterste consequentie
volgt uit dit standpunt, dat de hele
bevolking van Nederland zich bij
die BBK als lid zou kunnen aan
melden, om vervolgens als kunste
naar een beroep op de regeling te
doen!
Het is dus een onmogelijk stand
punt, tenzij men op een totale
maatschappelijke omwenteling wil
aansturen en dat is dan ook
precies de uitgesproken bedoeling
van de BBK, die op 11 Juni 1969 in
het nieuws kwam door de bezetting
van de Nachtwachtzaal in het
Rijksmuseum. Destijds was er één
beroepsvereniging van beeldende
kunstenaars, die omstreeks 650 le
den telde. De harde acties leidden
tot een breuk in de organisatie en
de oprichting van de BBK '69, die
thans ruim 430 leden omvat en
die wel balloteert. De oude BBK
telt ruim 1200 leden.
Tegen een overstroming van de re
geling met ongekwalificeerde „kun
stenaars" zijn in het ontwerp van
Sociale Zaken enkele beperkingen
ingebouwd, die betrekking hebben
op de Jongste leeftijdsgroepen en op
staatspensioengerechtigden. Voor
het overige moet men zich verlaten
op het beleid van plaatselijke en
regionale commissies voor de uit
voering van de regeling.
Politieke invloed
In die commissies echter, zo goed
als in de culturele raden, zijn de
beroepsverenigingen doorgaans ver
tegenwoordigd naar evenredigheid
van hun ledental. De BBK heeft
daar dus een veel zwaardere stem
dan de BBK '69. Het verschil in ge
talsterkte van beide beroepsvereni
gingen kan door het „kom maar
binnen"-beleid van de BBK alleen
maar groter worden ten gunste van
die organisatie. Tegelijkertijd wordt
het kunstenaarschap van de BBK-
aanhang steeds dubieuzer. Dat de
overheid deze bond nog steeds als
gesprekspartner erkent, lijkt ons al
leen te verklaren utt de politieke
invloed die men haar al of niet te
recht toeschrijft.
Het is echter een factor, die een
sociaal beleid ten aanzien van wer
kelijke kunstenaars op den duur
volslagen onuitvoerbaar zal maken.
Een drastische standpuntbepaling
van de overheid is dringend vereist.
BONN (DAD) „Klankinvasie"
heette een zeer ijverige onderne
ming in zaken van muzikale avant-
garde, waarmee de Duitse Bonds-
hoofdstad Bonn haar concert-sei
zoen van dit Jaar opende een in-
leidig met -pauken en trompetten.
Rond 150 musici waren ervoor uit
getrokken, met hun instrumenten
de Bonner City te veroveren. Spe
lend en Improviserend veranderden
zij straten, pleinen, winkelpassages,
warenhuizen, telefooncellen en mu
sea in schouwtonelen van nobela
„klankslagen" een veldtocht voor
de hedendaagse muziek, gecompo
neerd, geënsceneerd en gedirigeerd
door de 35-jarige Tsjechoslowaak
Ladislaw Kupkowic (op foto), die
op het ogenblik in Keulen woont.
De geëngageerde voorvechter van
een muziek van de open vorm over
het Bonner spektakel rondom de
klok: „Het is een poging, de sociale
voorwaarden van de muziek om te
keren. Niet de mensen gaan naar
het concert, maar de muziek komt
bij de mensen". DH
