Strijd om olie
van de sjeiks
Perzische
Golf:
nieuw
kruitvat
in Midden-
Oosten
DINSDAG 30 NOVEMBER 19?
Op 31 oktober hebben oorlogsbodems van de Britse, Amerikaanse en Nieuw-Zeelandse marine in
Singapore een vlootschouw gegeven ter gelegenheid van de opheffing van het Britse opperbevel
voor het Verre Oosten dat meer dan 150 jaar heeft bestaan. Daarmee kwam definitief een eind aan
de Britse onafhankelijke militaire aanwezigheid ten oosten van Suez. Het bevelsgebied strekte zich
uit van de oostkust van Afrika tot de Stille Oceaan en van Nepal in het noorden tot Australië in
het zuiden.
Het vertrek van de Britten heeft ernstige consequenties voor de machtsverhoudingen in het Verre-
en Nabije Oosten. Eind vorig jaar signaleerde de Britse premier Heath een groeiende Russische aan
wezigheid in de Indische Oceaan. Hoewel over de juistheid van zijn interpretaties van Russische
vlootoefeningen werd getwist, onderstreept de discussie nog eens het belang van het Britse vertrek.
Onze correspondent in Beiroet, Herman Rolfes analyseert in bijgaand artikel het belang van het
Britse vertrek uit de sjelkdommen aan de Perzische Golf. Een vertrek dat daar direct tot ernstige
consequenties kan leiden door de strijd om de aanwezige olievoorraden, die de grootste ter wereld
heten te zijn.
BEIROET Met de toenemende onzekerheid in de sjeikdommen aan de Perzische
Golf dreigt de Arabische wereld er een nieuw brandpunt bij te krijgen. Alle ingrediënten
voor een politieke explosie in het olierijkste gebied ter wereld zijn aanwezig. Ook wan
neer de ontlading van de spanning door compromissen van de Arabische landen onderling
wordt uitgesteld, is het oplaaien van guerrilla-activiteiten niet uitgesloten. Temeer, om
dat in de Perzische Golf één van de laatste achterhoedegevechten van het koloniale tijd
perk aan de gang is, waarbij er opnieuw sprake is van een botsing van belangen tussen
de grote mogendheden over het verdelen van de invloedssferen in de oliegebieden.
Het Verenigd Koninkrijk (Groot
Brittannië) verdedigt in de Perzi
sche Golf met zijn eigen positie
tegelijk de belangen van Europa
bij de verdeling van de oliebron
nen tegenover Amerika. Daardoor
vormt de conflictsituatie in de
Perzische Golf deel van de voort
durende spanning rond de waarde
van de dollar.
Ook China
De verbetenheid van het groeiende
conflict wordt mede gestimuleerd
door de wens van de Arabische
landen de basis voor de contrac
ten van olieconcessies te verande
ren. van absolute zeggenschap
over de oliewinning na het sluiten
van een contract wordt geprobeerd
©en nieuw systeem van verhuur
per bron te creëren.
Omdat wordt gevreesd dat dit sy
steem in de komende vijf Jaar
de looptijd van de overeenkomsten
van Teheran en Tripoli van dit
Jaar zijn beslag zal krijgen,
hebben zowel Londen als Was
hington haast bij het vaststellen
van hun aandeel in de olieproduk-
tie en dit zo mogelijk te vergroten
om straks met meer klem de
voorkeursrechten op huur te ver
dedigen.
Mag worden aangenomen dat
Amerika en Engeland er uit we
derzijds belang toe neigen de za
ken aan de top via overleg vreed
zaam te regelen, de mogelijkheden
hiertoe in de Perzische Golf zijn
uiterst beperkt. De Arabische lan
den stellen zich voortdurend onai-
hankelijker op van een van beide
Westerse machten en proberen de
onenigheid tussen Europa en
Amerika uit te buiten ten gunste
van het Arabische conflict met Is
raël.
Vooral Engeland voelt wei iets
voor een dergelijke koehandel, te
meer omdat zijn positie in de Per
zische Golf na de doctrine van de
politiek ten oosten van Suez vrij
wel op instorten staat. Het zijn
echter niet alleen de genoemde
partijen, die de kaarten in het
Midden-Oosten opnieuw wensen te
schudden, ook China probeert zijn
deel te krijgen.
Tot nu toe dacht men in het
Midden-Oosten dat Sowjet-Rus-
land poütieke invloed zou kunnen
krijgen, maar dat de basis voor
duurzame samenwerking ontbrak.
De tegenstelling tussen de Islam
en de communistische ideologie
zou daarvoor een belemmering
zijn. Daarbij kwam dat men de
Sowjet-Unie een gebrek aan be
langstelling voor de Arabische olie
toeschreef omdat de Sowjet-Unie
zelf moeite deed zijn olie op de
Europese en Japanse markt te
slijten.
Daarin lijkt verandering gekomen.
De opvoering van de Russische
olieproduktie zou volgens berich
ten stagneren. Ook wordt gezegd
dat de communistische bronnen
worden bevroren, zodat Moskou
behoefte krijgt aan olie uit de
Arabische wereld. Daarmee wordt
de Sowjet-Unie van een "belange
loze" vriend, nu ook naast het
Westen een klant. China, dat met
zijn nieuwe buitenlandse politiek
ook de eigen economische groei
nastreeft, heeft toenemende be
hoefte aan olie, maar is evenals
Japan en Europa arm aan brand
stof voor de energie, die nodig is
voor de industrialisering.
De belangstelling van de commu
nistische wereld voor de olie in de
Perzische Golf krijgt een extra
accent door de houding van de
uiterst-linkse groeperingen In de
Arabische wereld zelf. In deze
kringen wordt steeds uitdrukkelij
ker de stelling geponeerd dat er
bij de conflictsituatie in de Perzi
sche Golf alleen sprake is van
onenigheid tussen Amerikaanse en
Europese maatschappijen, die de
Arabische koningen en sjeiks ter
plaatse tegen elkaar opzetten en
in het zad el houden. Zij zijn van
mening dat de Westerse onderne
mingen sterk de Arabische een
heid belemmeren, terwijl er nog
steeds gebieden in handen zijn
van oude koloniale machten. De
progressieve Arabische regeringen
kunnen daar slechts toekijken en
dat na 25 Jaar zelfstandigheid.
Met deze stelling, dat Arabische
landen op zijn minst baas in ei
gen huis moeten zijn. proberen de
communistische regeringen te be
werkstelligen wat in de 25 Jaar
van het conflict met ISraël niet is
gelukt; het verdringen van de
Westerse invloed bij de grootste
energiebronnen ter wereld.
Uitgang
De gevolgen van de Engelse mili
taire terugtrekking zijn door Lon
den te laat onderkend. Toen de
regering-Heath het afgelopen
voorjaar probeerde de terugtrek
king van de militairen uit de Per
zische Golf uit te stellen, was de
machtsstrijd op plaatselijk niveau
al te veel op gang gekomen om te
kunnen doorzetten.
Voor de grotere landen in het ge
bied is de Perzische Golf vooral
de uitgang naar de wereldzeeën.
Elk van hen (Irak, Perzië en
Saoedi-Arabië) probeert deze te
controleren. Ze worden daarbij ge
steund door hun respectievelijke
beschermers. Rusland en Amerika.
Vooral Perzië en Irak dreiger. el
kaar in de haren te vliegen over
de controle van de ingang tot de
zeearm.
Saoedi-Arabië doet op zijn beurt
moeite meester te blijven op het
Arabische schiereiland door ijverig
guerrillabewegingen te bestrijden
en de enige zogenaamde progres
sieve regering op het schiereiland,
Zuid-Jemen, om zeep te hel
pen. Dit om mogelijke infiltratie
van Irak te voorkomen, en daar
door de noodzaak van Perzische
hulp overbodig te maken. Maar
ondanks de acties van Saoedi-
Arabië, neemt vanuit Zuid-Jemen
een door China geïnspireerde
guerrilla toe, als het ware Perzië
uitnodigend tot militair ingrijpen.
Egypte heeft na de laatste
machtswisseling veel minder sym
pathie voor Rusland. Door het
stagneren van de onderhandelin
gen met Israël kan Amerika de
plaats van Moskou niet overne
men. Egypte verwijt Amerika zelfs
weer met meer nadruk dat. het
Midden-Oosten via Israël wil do
mineren. Om tussen het heen en
weer schippperen van de super
machten uit te komen zoekt
Egypte toenadering tot Europa.
Speciaal in het geval van de Per
zische Golf ontstaat een samen
vallen van belangen met de En
gelse positie. Engelse steun in de
wereldpolitiek tegen Israël is zeer
welkom en samenwerking in de
Perzische Golf kan voorlopig voor
delen hebben.
Op die manier krijgt Cairo kans
om via Engeland eindelijk directe
invloed te krijgen in de oliebron
nen van de Arabische wereld. Een
poging die tijdens de oorlog in
Jemen mislukte.
Die invloed is te meer belangrijk
door de bouw van de Egyptische
oliepijpleiding. Om deze in de toe
komst rendabel te kunnen blijven
maken moet er voldoende olie
voor transport door de leiding be
schikbaar zijn. Zo mogelijk moet
worden voorkomen dat een concur
rerende olieleiding door Ameri
kaanse maatschappijen wordt
aangelegd bulten Arabisch gebied,
Middellandse Zee.
In het geheel van tegengestelde
krachten die zeggenschap in de
Perzische Golf wensen komt de
onenigheid van de plaatselijke
sjeiks aan de Verdragskust niet op
de laatste plaats. Zij vermoeden
weliswaar de gevaren van een
machtsstrijd, maar kunnen nie\
helemaal zien wat er gaande is.
Zij wijten de nog ondergrondse
spanningen aan de al lang be
staande persoonlijke afkeer tegen
over hun collega's. Door hun on
enigheid maken zij een gericht be
leid van de grote Arabische mo
gendheden bijna onmogelijk.
De sjeiks van de Verdragskust
vormen weliswaar het grootste
probleem voor de Britse politiek
in de Perzische Golf, maar de re
gering in Londen heeft Kook weinig
gedaan om dat te voorkomen. D
Britse diplomatie lijkt bij de po
gingen haar plannen uit te voe
ren, er zonder meer van te zijn
uitgegaan dat de sjeiks hun, wat
Londen ziet als kleinzielige bezwa
ren, aan de kant zouden zetten
Vooral omdat er in het naburige
Oman en Muscate ultra-linkse
guerrillastrijders actief waren, die
de liquidatie van de vorstendom
men nastreefden. Londen ver
wachtte dat dit de heersers wel
tot ernstig nadenken zou aanzet
ten.
Bij dit uitgangspunt werd bij
voorbaat te weinig rekening ge
houden met de aantrekkingskracht
van andere grote mogendheden en
met het effect wat het dalend
prestige van Engeland op de sjeiks
zou hebben. De sjeiks hebben
kunnen zien dat andere mogend
heden de plaats innamen van En
geland. Zij vreesden dat zij het
na vertrek van de Britten wel
eens met die nieuwe bemoeials
aan de stok kunnen krijgen als zij
steeds maar weer naar Londen
bleven luisteren. Die vrees heeft
'n grote invloed gehad op him hou-
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIillllllllllllllii
Door
Herman Rolfes
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
ding. Omdat de sjeiks elkaar we
derzijds trachten uit te rangeren
krijgt deze angst nog een nieuwe
dimensie. Bij de laatste Britse po
ging om de federatie van de
grond te krijgen kwam dat nog
eens duidelijk naar voren. Bahrein
eiste in het door Engeland voorge
stelde samenwerkingsverband een
systeem van vertegenwoordiging
naar het aantal inwoners per
sjeikdom. Met zijn 182.000 onder
danen zou Sjeik Isa bin Soelman
al-Khalifa zeker zijn acht colle
ga's kunnen overheersen. Samen
kwamen die niet verder dan
290.000 inwoners.
Bahrein is bovendien het meest
ontwikkeld, eensdeels door het feit
dat de Britse gouverneur voor de
Verdragsstaten er woont, maar
vooral omdat vanouds de olie via
zijn haven wordt getransporteerd.
Een federatie onder leiding van
Bahrein zou in de Perzische Golf
een onafhankelijke positie kunnen
gaan innemen, noodzakelijk voor
het consolideren van de Britse in
vloed, zo redeneerde Londen. Er
waren bovendien nauwe banden
met Koeweit. Dat zinde Saoedi-A
rabië en Perzië niet. Qatar zag
zich hierdoor gesterkt en weigerde
de federatie op de voorgestelde
basis. Met 100.000 inwoners zou dit
kleine schiereiland minder belang
rijk worden dan zijn buurman.
Afgezien nog van de onenigheid
tussen Bahrein en Qatar waren er
nog andere conflicten. Zo vond
Aboe Dhabi dat rijkdom zeker zo
veel waard is al het aantal inwo
ners. Aboe Dhabi heeft verhou
dingsgewijs zeer hoge olieinkom
sten. Voor de 55.000 inwoners
komt dit Jaar ongeveer 840 mil
joen gulden aan royalties binnen!
Aboe Dhabi claimt dan ook trots
het rijkste land ter wereld te zijn.
Op deze tegenstellingen is de fe
deratie van alle Engelse gebieden
in de Perzische Golf afgeknapt.
Bahrein heeft zichzelf zelfstandig
verklaard, inmiddels gevolgd door
Qatar.
Van de zeven overblijvende vor
stendommen hebben zich er zes
verenigd onder aantrekkingskracht
van het vele geld van Aboe Dhabi.
Alleen Ras el-Chaima weet nog
niet wat te doen. De verzuurde
heerser daar, die nog wacht op de
zegen van Allah in de vorm van
olievondsten denkt een slim spel
met Perzië te kunnen spelen. Ras
el Chaima heeft naar Arabische
begrippen de soevereiniteit over
twee strategisch belangrijke
eilandjes in de Perzische Golf, die
de Sjah van Perzië opeist.
Door te lonken naar Perzisch geld
houdt dit staatje intussen de mo
gelijke zelfstandigverklaring van
de gekortwiekte federatie op, dat
ligt helemaal in de lijn van Perzië
om de Britse invloed te ondermij
nen. Wat echter weer de woede
opwekt van Arabische landen die
vrezen dat Perzië dan toch min of
meer "legaal" vaste voet op Ara
bisch grondgebied krijgt.
Vuur
Vormt het mislukken van de fede
ratie bij de grote belangstelling
van buiten al 'n gevaarlijke bedrei
ging voor de positie van elke lei
der, 't wordt spelen met vuuï door
dat er binnen het gebied grote so
ciale ontevredenheid bestaat. Niet
alle sjeiks hebben evenveel olie.
Naast inmense weelde bestaat er
ook beschamende armoede. Boven
dien is de rijkdom nog van zeer
recente datum. Het betekent daar
om nog lang geen ontwikkeling.
Vooral de oudere generatie voelt
zich helemaal niet zo gelukkig
met de grote rijkdom en de ver
antwoording die daaruit voort
vloeit.
Dit komt o.m. tot uiting doordat
velen enkele malen per jaar hun
grote en luchtgekoelde huis ruilen
voor de hete woestijn en het pri
mitieve leven in een hunkering
naar het vroegere nomadenbe
staan. In dezelfde sfeer ligt de
woede van de vorige sjeik van het
nu rijke Aboe Dhabi. die toen
bleek dat er in zijn gebied door
de Engelsen olie werd gevonden
en hij daarvoor veel geld moest
accepteren, de grote pakken bank
biljetten dan ook eerst onder zijn
eigen bed gooide. Dat alleen was
de garantie, dat grote aantallen
buitenlanders, die voor dat vele
geld het land zouden komen ont
wikkelen, wegbleven. Nadat de
Britten het waterdichte contract
over de concessies op zak hadden,
werd deze sjeik in 1966 door en
paleisrevolutie met behulp van de
Engelsen opzij gezet door zijn
broer. Nu is ook in Aboe Dhabi
ontwikkeling een grote mode.
Naar het voorbeeld van de Euro
pese welvaartsstaat zijn onderwijs
en medische voorzieningen gratis,
terwijl de bevolking rijk is gewor
den door schenkingen.
De korte periode waarin deze ver
andering is doorgevoerd heeft een
nieuw ernstig probleem opgeroe
pen, De jonge mensen gaan wel
naar school en dragen smetteloze
kleren maar zij voelen er weinig
voor zich werkelijke Inspanning te
getroosten voor studie. Zij zijn
immers rijk en ook met alleen la
gere opleiding wacht een goede
positie in overheidskanto'ren.
Dat geeft hun naast het geld de
nodige „status". Gevolg is uiter
aard dat de regeringsbureaus
overbevolkt zijn, maar zonder
werken derhalve vol van verveling.
Die kan niet worden afgereageerd.
De snelheid van de nieuwste sport
wagen is na een paar dagen niet
meer opwindend. Terwijl een uitje
naar het luxe en avontuurlijke
Beiroet ophoudt bekoorlijk te zijn,
omdat het de achterlijkheid van
eigen land onderstreept.
Vreemd
Afgezien van het ontstaan van
ontevredenheid en vervreemding
van eigen omgeving bij de auto-
toohtone bevolking na de toevloed
van 't oliegeld, door de mode van
snelle ontwikkeling werden zoveel
buitenlandse arbeidskrachten aan
getrokken, van specialist tot werk
man, dat sprake is van een im
port van een wezensvreemde be
volkingsgroep, waardoor een direc
te reden tot irritatie en bedreiging
is ontstaan.
In Aboe Dhabi bijvoorbeeld vor
men buitenlanders al meer dan de
helft van de inwoners. Door het
verschil in niveau en de verhou
ding van meester en knecht (resp.
dus de echte onderdanen van de
sjeik en de buitenlanders) is de
verstandhouding tussen de beide
groepen niet erg vriendelijk. Dit
temeer omdat bij langdurig ver
blijf de buitenlandse arbeidskrach
ten de Perzische Golf als hun de
finitieve woongebied zien en dan
tevens invloed willen uitoefenen
op het binnenlandse beleid.
De irritatie over de onmogelijk
heid van him verlangen is des te
ontvlambaarder, omdat het naast
Perzen merendeels andere Arabie
ren zijn: Palestijnen, Egyptenaren,
Irakezen, Syriërs. Kritiek op de
regering "thuis" ten spijt zijn zij
toch voorstander van een moder
ner beleid.
Deze ontevredenheid schept een
direct veiligheidsprobleem voor de
sjeiks in eigen land. Zodra de re
geringen in Bagdad, Damascus of
Cairo de tijd rijp achten voor in
grijpen zijn deze in staat met
eenvoudige middelen hun eigen on
derdanen in de gebieden aan dl
Perzische Golf tot opstand aan tl
zetten. De vorsten hebben nauwej
lijks middelen zich hiertegen tl
beschermen. Naast de controlemo
gelijkheden, die de structuur van
een bedoeïnenmaatschappij biedt,
hebben zij zelfs nog geen goed ge»
trainde politiemacht.
Het gevaar van de komst van veel
buitenlanders voor de binnenland
se veiligheid is vooral na het opkoi
men van de Palestijnse comman
do's onderkend. Met behulp vafi
de Engelsen en de oliemaatschap
pijen zijn de sjeiks er toe overge<
gaan elke Arabier met duidelijk*
politieke sympathieën te bannen)
In plaats van het aantrekken vaij
"Arabische broeders" wordt nu
vaak de voorkeur gegeven aan In»
diërs of Pakistanen, die buiten di
politieke belangenstrijd van d<
Arabische wereld staan.
Uitwerkinj
Het type veiligheidsmaatregelei
roept bijna noodzakelijk een ave
rechtse uitwerking op, ook a
neemt in eerste instantie binner
het gebied de kans op onrust af
Het bannen van Arabieren wexi
namelijk extra-irritatie op van d<
regeringen in Caïro, Damascus ei
Bagdad, die gevoegd moet worden
bij de al bestaande politieke af
keer. Met het uitbannen van
Egyptische, Syrische of Iraaksi
werkkrachten in de Perzische Goll
verminderen ook de inkomsten in
harde valuta van de moederlan
den. Een deel van het verdiend*
geld werd namelijk overgemaakt
naar familie.
Het verminderen van die inkom
sten geeft in de armere Arabische
landen een concretere basis aan
de vrees dat zij uiteindelijk buiten
de olierijkdom van de "Grote Ara
bische natie" worden gehouden.
De belangstelling in de politieke
ontwikkeling in de Perzische Golf
vanuit Cairo of Damascus neemt
daardoor toe en ook de neiging
om de officiële invloed uit te brei
den, hetzij via druk op de sjeiks,
hetzij via het stimuleren van
machtswisselingen.
Omdat Engeland ondanks dit al
toch zijn invloed in de Verdrags
kust van de Perzische Golf pro
beert te consolideren en de pogin
gen om te laat ingeziqne vergis
singen te herstellen zijn mislukt,
is ook de regering in Londen ge
dwongen het spel mee te spelen.
De oorspronkelijk slim uitgedachte
politiek om zonder de stationering
van een te duur geoordeeld leger
een vinger in de pap te behouden,
lijkt niet alleen volledig te zijn
mislukt, maar dreigt van het eens
gezaghebbende Engeland een
speelbal te maken in de ondoor
zichtige machtsstrijd tussen da
Arabieren onderling en tussen
Arabieren en Israëliërs.
iSJARDZJA:
rFOEOZJËIRAr
