BONN
ALS
HOOFD
STAD
DILLENBURG BELEEFT DE
Invangt TERUGKEER DER ORANJES
wsten
an de
ahn
Rubens zat
opgesloten
in de
Dillenburg
LEIDSCH DAGBLAD
JNN (GPD) De vluchtig-
kennismaking met Bonn is
>er trein. Met lange wacht-
n verzamelen de treinen in
eldorf, Keulen en Prank-
vertraging waar het
iduitse spoorwegverkeer om
nd staat. In de hoofdstad
de Bondsrepubliek daaren-
gunnen treinbestuurders
net voldoende tijd om een
tig omgeroepen 'Hier Bonn'
le reizigers te laten door
ben.
ras het althans tot voor kort.
owoordig meldt de omroeper:
HauptbahnhofAl bij
rluchtigste contact stellen at-
reizigers dan ook vast dat
isidentie aan de Rijn preten-
krijgt. Wie in Bonn woont,
lat overigens niet graag over-
de trein staat er geen
jlik langer stil dan vroeger
jom een geheel ander voor-
te gebruiken) de televisie
het nog altijd niet nodig ge
en de hoofdstad op de weer-
aan te geven, wat ongetwij-
uiiek is.
emin is de „kleine stad in
iland" of zo men wil
roots te dorp van de Eifel, in-
lad doende zich de allure te
haffen die een hoofdstad
Door de bouw van een voor
innetje (beweerd wordt dat er
een trein stopt) kon het
hof een Hauptbahnhof wor
den. Door de annexatie van om
liggende gemeenten groeide het
inwonertal van 130.000 tot 300.000
en ontstond „groot-Bonn". Dooi
de tram naar het diplomatendorp
Bad Godesberg onder het wegdek
te werken krijgt Bonn zijn metro.
Het is misschien niet allemaal
even overtuigend wat Bonn zo
voor zijn image doet, maar de si
tuatie is ook gecompliceerd De
oude universiteitsstad zou nooit de
tijdelijke hoofdstad van de Bonds
republiek zijn geworden als Kon
rad Adenauer niet even zuidelijker
aan de Rijn had gewoond en nu
eenmaal 's avonds thuis wilde zijn.
Het kwam indertijd zelfs goed uit,
want er werd een stad gezocht die
onmogelijk een rivaal voor Berlijn
zou kunnen worden.
Erfenis
Bonn tobt nu met de erfenis van
die beginperiode, waarin de na
druk zo sterk op het tijdelijke
moest liggen. De Berlijnse droom
is inmiddels vervlogen en er valt
een geweldige achterstand in te
halen. Dat blijkt uit de eeuwig
opgebroken pleinen en straten, uit
het zoeken naar een behoorlijk
onderdak voor koninklijke gasten
en bijvooroeeld ook uit de prijs
vraag onder architecten (eerste
prijs 80.000 mark», waaruit een
goed idee te voorschijn moet ko
men om het verbrokkelde Bonn
met zijn paleisjes tijdelijke en
permanente regeringsgebouwen en
een uit zijn naden gebarsten cen
trum tot één verantwoord geheel
te maken.
Het gespleten karakter komt eind
oktober, bij het bezoek van Ko
ningin Juliana en Prins Bernhard
sterk naar voren. Zij worden door
president Heinemann ontvangen
op een hypermodern vliegveld, dat
voor Schiphol niet onder doet. Er
zal een groot verschil zijn met het
eerste vorstelijke bezoek in de
Bondsrepubliek in 1954. toen de
groten van Bonn nog ruziënd on
het station stonden om Haile Se
lassie te ontvangen. Bij die gele
genheid moest namelijk worden
uitgevochten wie zich als de twee
de man in de staat zou mogen
beschouwen.
De sterkste papieren leek de pre
sident van het parlement te heb
ben, maar bondskanselier Ade
nauer was stevig tegen de onbe
twiste eerste (de bondspresident)
aan gaan staan. Dienstdoend parle-
mentspresident Carlo Schmid,
van nature niet zo'n vechtersbaas,
moet toen „verbaasd" tegen Ade
nauer hebben gezegd: „Maar Herr
Bundeskanzler, u hoort toch niet
op die plaats. Daar stond bij ons
in het eskadron altijd de pauken-
schimmel".
De groten van Bonn hebben zich
al lang ingespeeld. Iedereen kent
zijn plaats en weet hoge gasten te
ontvangen. Maar na de ontvangst
op het nieuwe vliegveld Wahn zal
de president zijn Nederlandse gas
ten vermoedelijk langs de laatste
bouwputten in de weg voor zijn
ambtswoning moeten loodsen.
Daar verdwijnt de tram naar Bad
Godesberg onder de grond.
En als logeerplaats wordt het Ko
ninklijke Paar een keurige .maar
eenvoudige bungalow in de tuin
van de bondskanselarij aangebo
den. Minister Schmelzer en andere
begeleiders worden ondergebracht
in een vroegere tuinmanswoning,
bij de villa Hammerschmidt. waar
president Heinemann woont.
Terwijl in het zuiden, precies voor
de Nederlandse ambassade, de
derde Bonner Rijnbrug wordt ge
bouwd en vooral ook het dicht
daarbij gelegeti splinternieuwe
deel van het regeringscentrum,
met zijn massieve steenblokken,
een beeld geeft van de ontwikke
ling die Bonn beleeft, moet er
toch ook nog volop worden geïm
proviseerd. In 1965 heeft Koningin
Elizabeth van Engeland met groot
gevolg geresideerd in het schitte
rende Kurhotel op de Petersberg
aan de overzijde van de Rijn.
eigendom van de eau-de-cologne-
dynastie 4711. Dat hotel ligt al
geruime tijd potdicht op zijn berg
te vervallen, omdat het voor een
gewone exploitatie te duur is en
de regering het geld niet heeft om
het als staatsgastenverblijf te ko
pen.
Toen de eerste president, Theodor
Heuss, ervoor voelde zijn intrek te
nemen in het barokke raadhuis
van Bonn, midden in de stad, leek
dat velen niet eens zo zot. Het is
de stad echter bespaard gebleven.
Heuss nam genoegen met de hon
derd jaar oude villa Hammer
schmidt, gebouwd door een bakker
die net niet schatrijk genoeg moet
zijn geweest om zijn woning aan
de Cote d'Azure neer te zetten en
daarom een typisch zuidelijke villa
aan de Rijn bouwde. Vlakbij resi
deert. in het praktisch even oude
palais Schaumburg, de bondskan
selier.
De president heeft het minder
royaal dan bijvoorbeeld zijn am
bassadeur in Den Haag. „Burger
president" Heinemann is echter
geen man voor een paleis, dus dat
treft. Het palais Schaumburg is
groter, maar daar is ook de om
vangrijke staf van de bondskanse
larij onder gebracht en er zijn in
de korte geschiedenis van dit land
bovendien bondskanseliers geweest
wier eisen hoger gesteld waren
dan die van het staatshoofd.
Adenauer heeft nooit in het paleis
gewoond. Erhard heeft het gepro
beerd Omdat het kennelijk on
aangenaam was. liet die hoogge
leerde regeringsleider echter in de
tuin op enkele honderden meters
afstand, de bungalow bouwen
waar nu hoge gasten logeren. Men
sprak spottend over „Ludwigs-
burg". Na Erhard kwam Kiesinger,
die het als de ongekroonde koning
van Bande-Wuerttemberg zo
royaal gewend was geweest, dat
hij de bungalow beneden zijn
stand vond. Trouwens: Kiesinger
kon er vanwege het vochtige kli
maat en het van de Rijn komen
de lawaai ook niet goed slapen
De bungalow werd ontruimd
Brandt heeft daar geen verande
ring in gebracht. Hij bleef liever
gezond boven op de Venusberg,
aan de rand van de stad. wonen.
Uitkomst
De kanseliersbungalow, die de
meest besproken woning in Bonn
is, werd een uitkomst toen het
hotel Petersberg dicht ging. Maar
ze is natuurlijk duidelijk een „tij
delijk" gastenhuis. Nog altijd
hoopt men dat de geldnood der
regering voorbij zal zijn voordat
het hotel Petersberg het kopen
niet meer waard is. Als voordeel
van de bungalow is echter intus
sen ontdekt dat die de gasten een
grote privacy garandeert.
Bonn heeft het improviseren goed
geleerd. Het is al vanzelfsprekend
dat de president voor elk staats
bezoek in het nabijgelegen Brühl
een schitterend kasteel leent van
de Noordrijnland-Westfaalse rege
ring. Daar heeft de gala-ontvangst
plaats.
Omdat echter Bonn als hoofdstad
niet meer „tijdelijk" dienst doet,
wordt grote betekenis gehecht aan
zo'n plan voor een verantwoord
regeringscentrum- van- de- toe
komst. Er kunnen nu op lange
termijn plannen worden gemaakt.
In de tuin van het palais
Schaumburg is ook nog de bouw
van een moderne bondskanselarij,
een soort regeringszenuwcentrum,
gepland. Iedereen vindt dat het
„Witte Huis" aan de Rijn. waar
het parlement woont, tussen het
paleis van Willy Brandt en de
nieuwe departementsgebouwen in
feite te vroeg is gebouwd en dus
te veel „tijdelijks" heeft. Er wordt
aan een nieuw parlementsgebouw
gedacht. Waar nu de tram onder
de grond verdwijnt en een metro
loopt, ontstaan een brede verkeers
ader met buitenmodelverlichting,
een verbindingsstraat tussen het
oude Bonn en zijn regeringwijk.
De stad heeft zelfs plannen om
een eind te maken aan het duide
lijkste bewijs dat Bonn als pro
vincieplaatsje is gebouwd: de
dwars door de stad lopende druk
ke spoorweg tussen Keulen en zui
delijk Duitsland. Het is niet uitge
sloten dat de kennismaking met
Bonn per trein in de toekomst
niet alleen vluchtig zal^zijn, maar
bovendien ondergronds plaats
heeft.
Op de foto's links:
Het nieuwe regeringscentrum van
Bonn. rechts de bungalow, waar
Koningin en Prins zullen logeren.
(GPD) President
emann nodigt Koningin
na en Prins Bernhard
een gala-diner uit in het
jelegen BrühlZijn Ne
ll ndse gasten hebben voor
II egeninvitatie een kasteel
)den, dat nog verder van
iofdstad ligt.
aan de LAHN. ligt
loyaal barok-kasteel „Ora-
tein", dat is gebouwd door
ftin Albertine Agnes van
au-Diez, een dochter van
Prederik Hendrik Het is
Daniel Marot, huisarchi-
van stadhouder-Koning
an de Derde, verfraaid en
later dienst gedaan als
tnsoord voor de vorsten
Oranje-Nassau Stadhouder
«n de Vijfde heeft er ge
ld en Koning Willem de
e kreeg er, om te oefenen,
ijk een bestuursdistrict
wezen.
jèistein doet tegenwoordig
^1 t als een bescheiden mu-
waar het bewijs ligt.
een „personele unie" tus-
het vorstendom Diez en
Koninkrijk der Nederlan-
Het is overigens eigendom
de Bondsrepubliek, die er
taf van een Bundeswehrdi-
heeft ondergebracht. Wie
slot wil bezoeken, haalt
ook keurig een briefje bij
oei Pmm&hdant van de wacht
het kampement, waarin
[ienstein verscholen ligt.
j woensdag 27 oktober zullen
Westduit se soldaten echter
ïerneerd zijn. de legerau-
uit de goed onderhouden
van het slot verwijderd
enlang is in de grote
'Uwe Zaal" en in de „Maar-
Ikskamer" gewit en ge-
d. zodat de oude plafond-
Seringen en de schilderijen
dan ooit uit de verf ko-
auto (de trein komt niet
anmerking) zullen de pro-
tuten uit Bomi voor het di-
een uur onderweg zijn. De
van het rustieke kasteel
®hter zonder twijfel een
1st
Koningin kan Heinemann
andt in een familieslot
*ngen.
I Koningin Juliana, twaalfde re
agerende vorst uit het huis van
Oranje Nassau, is de eerste Oran-
I je. die terugkeert naar het slot
jder vaderen. Na vier eeuwen van
verbroken verbindingen zal de
vorstin met Prins Bernhard wel
geteld tweeëneenhalf uur verblij
ven op de plaats waar haar voor
vader de strijd tegen de Span
jaarden begon.
Geen langdurige, wel een grote ge
beurtenis voor het 10.500 zielen tel
lende stadje Dillenburg, dat op de
ruïnes van het stamslot de vorige
eeuw de Willemstoren bouwde.
De Dillenburgers zien dit Germaan
se bouwsel gaarne uitgelegd als
merkteken van de stad en als ken
merk van hun verering voor de
grote Zwijger.
De cirkel wordt gesloten als de Ko
ningin enige tijd zal vertoeven bij
de befaamde Lindeboom, waar in
1568 Prins Willem van Oranje de
Nederlandse gezanten ter bespre
king van de strijd tegen Alva ont
vangen zou hebben. Die lindeboom
heeft met moeite en flinke stukken
ijzerwerk onder zijn oksels de eeu
wen doorstaan (loten van deze oer-
boom zijn tot bloei gebracht in
Delft en Soestdijk).
Officieel Dillenburg laat weten, dat
dit kortstondig verblijf van de verre
nazaat Juliana zwaar van historie
zal zijn. Officieel Dillenburg is dan
ook gelukkig, maar als zo vaak in
het aardse leven is dit geluk niet
onvermengd.
Hessen
Want tijdens dit staatsbezoek van
26 tot 29 oktober zal de Koningin
niet de gast zijn van de stad en
zelfs niet van het Dill-district,
waarin de plaats gelegen is, maar
van de deelstaat Hessen. En hoewel
de voorbereidingen en de veilig
heidsmaatregelen in nauw overleg
met de lagere overheden besproken
heten te worden, tonen de Dillen-
burgse notabelen toch de beducht
heid, dat op het supreme ogenblik
de grote heren uit Bonn en Wies-
baden zich op de eerste rij zullen
bevinden en de locale grootheden
een beetje voor Speek und Bohnen
terzijde zullen staan.
En dat terwijl toch juist de Dillen-
bu'rgers door hun voortdurende zorg
ertoe hebben bijgedragen, dat hun
gemeente de Duitse Oranjestad bij
uitstek is, in na-oorlogse jaren
nauw verbonden met de zusterste
den Breda. Diest en Orange. Dillen
burg. een Oranjestad, ook in de ja
ren des gevaars. vertelt waarne
mend burgemeester dr Weill: Tot
in de diepste diepten van de oor
logsjaren 1940-1945 is het portret
van Koningin Wilhelmina in het
Willemstoren-museum blijven han
gen, „en niemand die er aan dacht
het weg te halen."
De vreugde die de bestuurders to
nen, lijkt dus wat voller dan de ge
voelens, die bij dit soort plechtighe
den doorgaans plichtmatig aan de
dag worden gelegd en de gewone
Dillenburger vindt dit bezoek op
zijn minst best aardig. Hij is in I
zijn dagelijks leven dan ook zeer
welvertrouwd gebleven met de naam
Oranje. De stad bezit een Wilhelm-
strasse en een Oranienstrasse en
een van de beide plaatselijke bier
brouwerijen maakt twee soorten pils
„Oranien", dat als „elegant" en
„Prinz von Oranien." dat als „top-
elegant" wordt aangeprezen aan de
gevels van de talrijke horecabedrij
ven van deze welvarende industrie
stad.
Met het oog op de veiligheid is ie
der verantwoordelijk Dillenburgs
persoon nogal terughoudend met
precieze mededelingen over het pro-
grama. Niet zonder moeite word
je in Dillenburg gewaar, dat Konin
gin en Prins om tijd te sparen met
een helikopter uit Bonn zullen aan
komen en landen op een terrein bij
de edelstaalfabriek, die duizend van
de inwoners werk geeft. Die fabriek
zal vervolgens waarschijnlijk wor
den bezichtigd, hetgeen de notabe
len nogal verbaast. Een pracht be
drijf, daar niet van, maar zo vind
Je er wel meer, zou het niet beter
zijn de Koningin wat meer tijd te
geven en haar niet langs de ruïnes
en door het museum te laten Jach
ten?
ten gerieve, van het Koninklijk paar
op de begane grond van het mu
seum alles bijeen gebracht wat met
het Huis van Oranje te maken
heeft. Zelfs worden stukken uit an
dere Westduitse musea aangevoerd,
zoals het beroemde jaarportret, dat
Antonius Moor van Willem van
Oranje heeft gemaakt en waarvan
het origineel zich in Kassei bevindt.
Op het ogenblik is elektrisch licht
aangebracht in het museum, want
het zou best al eens schemerachtig
kunnen zijn als de hoge gasten
daar rondgaan. Ook een alarmin
stallatie, „wat", zegt haastig de
conservator" aanzienlijk minder
heeft te maken met het Koninklijk
bezoek dan met het feit dat de af-
Links' Trekpleister van 20.000
Nederlandse toeristen per jaar:
de Oranje-lindeboom waar in
1568 Prins Willem van Oranje de
Nederlandse gezanten ontving.
Midden: De Wilhelmsturm uit
de 19de eeuw op de ruines van
slot Dillenburg, gedenkteken voor
Willem de Zwijger en ingericht
als museum.
Rechts: Restauratie van de
vestingmuur aan de noordzijde
van Dillenburg. Op die muur de
tegenwoordige jeugdherberg.
gelopen Jaren twee inbraken in de
Willemstoren zijn gepleegd: kostba
re wapens zijn toen verdwenen en
slechts een deel van de buit kon
weer worden opgespoord."
Staande voor de stamboom der
Oranjes zal de Koningin kunnen
vaststellen, dat de telgen van het
geslacht zijn genummerd tot en
met Prinses Christine (nummer 89).
De nieuwe echtgenoten en de kin
deren uit het huwelijk van Prinses
Beatrix zijn weliswaar met portret
ten opgenomen, maar nog niet van
een eigen cijfer voorzien. Mogelijk
zijn de recente ontwikkelingen iets
te snel en veelvuldig geweest.
Lindeboom
Behalve naar het museum en die
legendarische Lmdeboom (pleister
plaatsen van jaarlijks twintigdui
zend Nederlandse toeristen) zal de
Koningin ook haar snelle schreden
richten naar de evangelische kerk
waar haar voorouders Willem de
Rijke en Juliana van Stolberg de
diensten bijwoonden en ook werden
begraven, evenals, naar de historici
verzekeren, het hart van Prins Wil
lem van Oranje. Maar aan de kaze
matten, die thans voor eenderde
zijn blootgelegd en in de hoogtijda
gen van het slot wel drieduizend
soldaten herbergden, komt de vor
stin niet toe, gekluisterd als zij is
aan het almachtig tijdschema. Na
Minuten
Als zo vaak wordt de bezoektijd
niet in uren maar in minuten ges
meten en daarom wordt speciaal
die tweeëneenhalf uur is zij al weer
op weg naar Burg, niet ver van
Dillenburg.
Daar in Burg bevindt zich een
„Burgerhaus". dat de waardige om
geving kan vormen voor de middag
maaltijd. Ietwat bedrukt laat het
stadsbestuur van Dillenburg weten,
dat een dergelijke accommodatie in
zijn stad nog ontbreekt: „Als de
Koningin over twee jaar gekomen
was, hadden wij haar passend kun
nen ontvangen - dan hebben wij
een gebouw dat bijna net zo mooi
is als het turfschip van onze zus
terstad Breda."
„Wij hebben ons als Dillenburgers
nooit willen opdringen." zegt de
Landrat, hoofd van het bestuur van
het Dill-district. „Na vijf Jaar oor
log moesten die contacten zich
langzaam ontwikkelen." En terwijl
het lawaai van pneumatische boren
tot in zijn werkvertrek doordringt
maakt hij ook duidelijk dat die
herrie op 27 oktober geheel afgelo
pen zal zijn. Dillenburg, nu nog op
vele plaatsen opgebroken en in wa-
orde. zal op die korte maar ge
denkwaardige dag een puntgaaf
stadsbeeld tonen aan de afstamme
lingen van Willem de Zwijger.
„Graag hadden we de slotruïne ook
nog wat opgeknapt. Ze hebben ons
zelfs gevraagd nieuwe bepleisterin
gen aan te brengen. Maar kort ge
leden is nog een muur ingestort,
het herstel alleen al zou zestigdui
zend mark kosten - waar halen wij
zo gauw al dat geld vandaan?"
En ook de burgemeester verzekert,
dat het op 26 oktober afgelopen
moet zijn met alle ontsierende acti
viteiten op straten en wegen. „De
Nederlandse Koningin is van alle
denkbare staatshoofden de meest
welkome." Zelfs als dat Grote Ge
beuren door protocol en chronische
tijdnood meer wordt gesmoord dan
de bestuurders van dit stadje lief is.
Tot de slotruïne Dillenburg be
hoort de Leeuwengroeve, een diep
keldergewelf, waar van 1571 tot 1573
dr. Johannes Rubens in eenzame
opsluiting heeft doorgebracht. Re
den: Rubens, uit de Nederlanden
uitgeweken protestant, had, hoewel
gehuwd en reeds in de middelbare
leeftijd, hartstochtelijke betrekkin
gen aangeknoopt met Anna van
Saksen, tweede echtgenote van
Prins Willem van Oranje.
Nu had de Prins deze dochter
van de Saksische keurvorst in 1561
niet getrouwd uit diepe genegen
heid. maar vooral om door dit hu
welijk steun te verkrijgen bij de
protestantse Duitse vorsten in zijn
komende strijd tegen Spanje. Een
typisch politiek huwelijk dus. dat
weliswaar resulteerde in de geboorte
van twee dochters en van Prins
Maurits, maar dat toch nooit is ge
schraagd geweest door de diepe
liefde, die als voorwaarde voor een
goed huwelijk geldt.
Anna van Saksen was diep onge
lukkig en knoopte in Keulen waar
zij afleiding zocht voor de eentonig-,
held van het Dillenburgse bestaan,
betrekkingen aan met Johan Ru
bens, gezien man in de kring der
vluchtelingen en die enkele malen
heeft getracht de door Alva in be
slag genomen eigendommen van
Oranje terug te krijgen al was
het waarschijnlijk alleen maar om
daarmee zijn geliefde Anna van
Saksen voor zich in te nemen.
Rubens' verhouding, zeker naar d®
moraal van die tijd uiterst verwer
pelijk. kwam hem duur te staan.
Wlllems broer, Johan de Oude. liet
Rubens in de kerker werpen en pas
na drie Jaren kon diens vrouw, Ma
ria Rubens, hem met een losgeld
vrijkrijgen. Vijf Jaar huisarrest in
het nabij gelegen stadje Siegen
volgde op de gevangenisstraf. En in
hetzelfde Jaar, dat Anna van Sak
sen, inmiddels van Willem van
Oranje gescheiden, krankzinnig
stierf, werd in Siegen uit het huwe
lijk van Johan en Maria de zoon
Pieter Paul Rubens geboren, die la
ter zon menig opmerkelijk schilde
rij op zijn naam zou brengen.
Die Lowengrube zal de Koningin
naar alle waarschijnlijkheid niet te
zien krijgen. En ook zal haar dit
tragisch verhaal onthouden blijven,
dat met licht monkelend geluid
door de gidsen aan menig toerist
wordt onthuld.
