ïirohito's
ol blijft
wijfelachtig
Bezoeken
moeten nu
anders zijn
KEIZER: EENZAAM EN ALLEEN
Zoutarm c
ISJciffi -nAt
iieet?
ïidiniiui
NA SOEHARTO, DE KEIZER
ff
van L
rDAG 8 OKTOBER 1971
~^a>SCH dagblad
PAGINA 38
Vandaag; is keizer Hirohito in ons land. Vooral sinds Wim Kans
ritiek op het bezoek is de discussie over het leed van vroeger in
olie gang. Gedacht wordt aan waardige demonstraties zoals vlag
en halfstok. Een van hen die er zo over denkt is de Oegstgeester
gychiater P. Eijgenstein. Hij heeft niet zelf in een Japans kamp
ezeten. Maar zijn praktijk heeft hem geleerd dat er naast een post-
oncentratiekamp-syndroom ook zoiets bestaat als een syndroom
an bet Jappenkamp. HU zegt: „Vergeten en vergeven, dat is ethi-
cbe onzin. Voor mensen die in het kamp hebben gezeten, is ver
eten eenvoudig onmogelU'k.
Op deze pagina een belichting van facetten rond het bezoek.
JS
■f fjt
s mensen als Richard Story
in zijn boek JAPAN, DE OP-
T VAN EEN WERELD-
tKT (Prisma 1971) in het ge-
iet op uit is de keizer in een
daglicht te stellen, moet toe
dat Hirohito het agressieve
len van het Japanse leger in
waarmee de tweede wereld-
in de Stille Oceaan feitelijk
tenminste achteraf goedkeur-
H. Jansen
eel heeft prof. Röling, een van
chters van het tribunaal dat
panse oorlogsmisdadigers heeft
it, gelijk, als hij stelt dat Hi-
een constitutioneel monarch
n als zodanig niet bij machte
ten te nemen zonder goedkeu
van het parlement. Maar de
iren hadden in de jaren der-
t land feitelijk in hun macht,
ing en parlement, zo hebben
instaande Japanners toegege-
verden van het begin tot het
„grotelijks belazerd" door het
Afbreuk
eou de keizer dan nog als een'
werktuig kunnen zien van
tremistische krachten binnen
iger, maar ook aan dat beeld
nu duidelijk afbreuk gedaan,
jarige Amerikaan David Berg-
heeft in zijn opzienbarende
JAPANS KEIZERLIJKE SA-
WERING (New York 1971)
hand van o.a. dagboeken en
ews gemeend te kunnen aan-
dat de keizer wel degelijk
de militaire operaties stond,
it in zijn paleis het keizerlijke
cwartier vestigen, zodat hij in
was de strijd persoonlijk te
Hier werden de plannen
de verovering van de halve
U opgesteld. Hier werkten de-
j die later als oorlogsmisdadi-
luden worden veroordeeld. De
zou volgens de na de oorlog
ide mythe zich telkens slechts
oetend achter de plannen
militairen hebben geschaard,
Bergamini toont aan dat dat
minst twijfelachtig is. De
Iers van de besluiten van de
:e generale staf werden
voor hun optreden beloond,
nu de massamoord op Chi-
lurgers en militairen in Nan-
of de veldtochten in Mands-
betrof. De veroveraar van
Sjoerije maakte Hirohito tot
persoonlijk adjudant.
Quari 1941 dus elf maanden
de aanval op Pearl Harbour
lirohito hiervoor persoonlijk
en opstellen. Volgens de be-
igen van het internationale
laai in Tokio was geen der-
liren" vóór augustus 1941 van
plannen op de hoogte en gene-
'ojo, de premier van het oor-
binet die gebrandmerkt is als
lornaamste aanstichter van de
met de Verenigde Staten, zou
pas in november met de plan-
iekend zijn geraakt,
mini verzet zich tegen de be-
dat de keizer vermoord zou
als hij niet gehoorzaamd had
de wil van de militairen. Hij
op de goddelijke verering die
izer genoot en meent dat de
J, die niet tot de vereerders
end kunnen worden, de ban
en diplomaten waren, die zich
uist tegen de oorlog hebben
van Japans monarchie ongemoeid te
laten" (Richard Storry). En zo
dachten de geallieerden er ook over.
Sir William Flood Webb, president
van het internationale tribunaal,
zegt in zijn voorwoord tot het boek
van Bergamini dat de bewijzen, die
gedurende het proces tegen 25 Ja
panse oorlogsmisdadigers naar vo
ren kwamen, zijn vroegere bevin
dingen bevestigden en aan het licht
brachten dat de keizer de oorlog
officieel had gekeurd en er dus ver
antwoordelijk voor was, maar de
beoordeling van 's keizers schuld of
onschuld lag buiten de competentie
van het tribunaal.
Dat was een beslissing die op hoog
politiek niveau door de regeringen
van de Verenigde Staten en de an-
deze geallieerden was genomen. On
der de omstandigheden achtte
Webb dit juist, hoewel het wel voor
hem aanleiding was om te trachten
te voorkomen dat de mindere go
den, die aan de keizerlijke wil on
dergeschikt waren, door het tribu
naal ter dood veroordeeld werden.
Zeven militaire leiders werden niet
temin opgehangen, ten onrechte
meent Bergamini, maar zover wil
Webb niet gaan.
LEIDEN „Ik kan me de reacties
van de mensen die zo hebben geleden
bij het werken aan de Birma-spoor-
weg en die zich dagelijks voor de kei
zer van Japan moesten buigen, 1 e-
vendig voorstellen. Het zijn begrijpe
lijke emotionele reacties, maar naar
mijn gevoel berusten ze op een ver
keerd begrip van de positie van de
keizer". Aldus dé Japan-kenner van
Nederland, prof. Frits Vos (52) uit
Oegstgeest, die in Leiden hoogleraai
is in de Japanologie
Geen aanklacht
is niet zo, dat Hirohito niet
het internationale tribunaal
•rdeeld is als oorlogsmisdadiger,
t bewezen zou zijn dat hij on-
dig, althans niet verantwoorde-
ffas. Er is nooit een aanklacht
hem ingediend. Dat was een
leke beslissing die niets met
of rechtvaardigheid te maken
Toen de Japanners in augus-
1945 eindelijk bereid waren zich
he geallieerden over te geven
hun enige eis, dat de monar-
gehandhaafd diende te blijven,
aloude instituut werd onont-
jflt geacht om de orde, gezag
echt te handhaven en revolutie
oorkomen. „Als het erop aan-
to waren de heersers van Japan
bevreesd voor revolutie dan
een nederlaag. Zij zouden er
leven voor willen wagen om tot
te komen als de eis tot on-
ff aar deli jke overgave maar ge-
d kon gaan met de belofte van
callieerden het aloude instituut
HIROHITO
Prof. Frits J os, Japanoloog, over Hirohito
Door
Henk de Kat
„Door de hele Japanse geschiede
nis heen. is de keizer altijd gemani-
pileerd door belangrijke families en
klieken. Je kunt niet zeggen dat de
keizer het ooit voor het zeggen heeft
gehad.
De Meidji-keizer (1868-1912) was
tot op zekere hoogte nog een krach
tige persoonlijkheid. Maar zijn zoon
die van 1912 tot 1926 keizer was. was
een ziekelijk man die op het eind
zijn leven zelfs geestesziek werd.
De huidige keizer Hirohito, die in
de troon besteeg, raakte al heel
gauw in handen van de militaire
kliek die in de jaren dertig in Japan
de boventoon ging voeren.
We moeten daarbij ook in het oog
houden, dat Hirohito in afscheiding
van het volk werd opgevoed. Hij
leerde een aparte hoftaal, en kende
bijvoorbeeld het begrip van geld
niet. Het is een man die neiging tot
geleerdheid vertoont. Pas is er een
boek van zijn hand versche
nen: „Schaaldieren in de baai van
Sagami". In de Jaren dertig is hij
zelfs wel eens op zijn vingers getikt,
omdat hij zich te weinig met politiek
inliet en zich teveel met biologie be
zig hield.
Onkundig
Uit het feit dat Hirohito naar Euro
pa wil komen en heeft verklaard blij
te zijn Nederland te kunnen aan
doen, blijkt trouwens dat hij weder
om onkundig is van de stemming
tegen hem onder een deel van het
volk.
Wat nu het boek van de Ameri
kaan Bergamini betreft (die be
weert dat Hirohito daadwerkelijk aan
de oorlog heeft meegewerkt: in
de eerste plaats verbaast het mij dat
dit boek eerst nu 26 Jaar na de
oorlog verschijnt en dat de publi-
katie zo wonderbaarlijk mooi geti
med is met het bezoek van de kei
zer aan Europa. Maar ik ken Berga
mini niet. ik weet niet eens of hij
Japans kent.
Het heeft er even op geleken dat de keizer van Japan
vrijwel zonder incidenten en discussies Nederland zou kun
nen bezoeken. Er was door de vorige regering trouwens
nauwelijks iets nagelaten om het bezoek zo onopvallend
(men zou bijna zeggen „stiekem") mogelijk te doen ver
lopen.
Waarschijnlijk wilde men in Den
Haag pijnlijke toestanden als bij
het bezoek van president Soeharto
voorkomen, maar hield men er wel
enigszins rekening mee. Inmiddels
heeft Wim Kan die illusie door
broken.
Door
Joop van den Berg
Bij de oordeelsvorming over dit be
zoek lijken drie vragen van be
lang:
ten eerste: wat is de rol. vooral
in Japans oorlogsverleden van de
keizer en in hoeverre kan hij (me
de) verantwoordelijk worden
gesteld voor het leed dat in de eer
tijds bezette gebieden door Japan
ners is veroorzaakt in zijn naam?
ten tweede: bestaat er een politie
ke verantwoordelijkheid voor de
ontmoeting tussen Hirohito en ko
ningin Juliana op Soestdijk en zo
ja. bij wie ligt deze dan?
ten derde: wat dienen de politieke
normen te zijn die worden aange
legd voor bezoeken van en aan het
Nederlandse staatshoofd?
Wat de eerste vraag betreft: door
staatshoofd te blijven in de perio
de tussen 1931 (inval in Mantsjoe-
rije) en 1945 (Japanse capitulatie),
zou oppervlakkig gesproken, de Ja
panse keizer mede-aansprakelijk
gesteld kunnen worden voor alle
misdrijven door Japanners in zijn
naam oedreven. Naar de opvatting
van elke werkelijke kenner van de
Japanse historie en politieke struc
tuur, miskent men daarmee de be
tekenis van het Japanse keizer
schap.
Historici
Verantwoordelijke historici heb
ben aangetoond dat voor zover het
in 't vermogen van Hirohito heeft
gelegen, hij zich tegen de agressi
viteit van zijn regering heeft verzet
en de vredespartij heeft onder
steund.
Vandaar dat de nieuwe Japanse re
geringen en de Amerikaanse bezet
ters de keizer zonder gewetenspro
blemen in functie hebben gelateu
(overigens garanties treffend voor
z'n de-isolatie) en hem evenmin ter j
verantwoording hebben geroe
pen voor het tribunaal van Tokio
de Aziatisch pendant van Neu
renberg. Het geslagen Japanse volk
kon daaraan het besef ontlenen dat
het niet als volk werd veroordeeld
en dat hun nationale symboliek en
religieuze overtuiging niet hoefden
te worden geïdentificeerd met een
militair regime, dat er zo'n smerig
misbruik van had gemaakt.
Vrijwel alles is gedaan om aan de
korte visite van de Japanse keizer
'n niet-politiek karakter toe te ken
nen. Er vindt geen ontmoeting met
de regering plaats en ook niet met
andere politieke functionarissen.
Er is alleen een „informele maal
tijd met vorstelijke vrienden".
Tegenover zijn boek zou je ech-
:r meteen het werk van Leo
nard Mosley kunnen stellen, die
vaststelt dat de keizer op de zoge
naamde keizerlijke conferenties tij
dens de Tweede Wereldoorlog geen
mond open deed. Maar toen de le
geraanvoerders op 6 september '41
met oorlogsplannen kwamen, heeft
de keizer zich volgens Mosley wel
degelijk verzet. Mosley heeft dit. uit
de verslagen van de keizerlijke con
ferenties en vande staatslieden die
de keizer destijds omringden. Boven
dien kreeg de keizer tijdens die
ferenties en van de staatslieden die
heden voorgeschoteld, blijkt uit de
verslagen'.
En in het proefschrift van mej.
Doetje van Velden („De Japanse in
terneringskampen voor burgers ge
durende de Tweede Wereldoorlog")
staat op pag. 489: „Uit alles blijkt,
PROFESSOR VOS
dat de keizer een goede behandeling
van de krijgsgevangenen wenste".
Rumoer
Wat ik in het hele rumoer rond
Hirohito's komst mis, is dat om te
beginnen generaal MacArthur al
gunstig tegenover de keizer stond.
Hij heeft ook gezegd, dat de zoge
naamde verantwoordelijkheid die de
keizer na de oorlog op zich nam, door
de feiten werd gelogenstraft. An
dere bezettingsautoriteiten dachten
er net zo over, evenals het militair
tribunaal.
Wat ik wel als negatief punt naar
voren zou willen brengen, is dat de
keizer zich misschien eerder en met
meer kracht zou hebben moeten
verzetten tegen de hem omringende
figuren.
Maar nu de keizer eenmaal is vrij
gepleit, wat zou Je er dan verder
nog aan moeten doen? Leden van het
(Foto Holvast)
Koninklijk Huis zijn in Japan ont
vangen, zou Hirohito dan niet hier
heen mogen komen?
Misbruik
Ik ken ook mensen die er anders
over denken dan meneer Kan, men
sen die eveneens in krijgsgevangen
kampen hebben gezeten Maar zij
hebben de kans niet gehad om aan
het woord te komen. Ik vind het
trouwens betreurenswaardig, dat
meneer Kan misbruik maakt van
zijn populariteit om relletjes te for
ceren.
Het hele misverstand berust hier
op. dat de positie van de keizer van
Japan onvergelijkbaar is met die van
enig westers monarch.
Zoals koningin Wilhelmina haar
boek heeft geschreven „Eenzaam,
maar niet alleen," zo zou Je van de
keizer van Japan kunnen zeggen:
„Eenzaam en alleen".
Verantwoordelijk
Kan toch voor zo'n bezoek de vraag
naar de politieke aansprakelijkheio
worden gesteld? De regering-De
Jong vond eigenlijk van niet, die
van Biesheuvel geeft wel politieke
verantwoordelijkheid toe. Naar de
opvattingen van staatsrechte
lijke deskundigen heeft pre
mier Biesheuvel daarmee gelijk.
Immers, de in artikel 55 van de
grondwet vastgelegde onschend
baarheid van de koning en de daar
aan samenhangende ministeriële ver
antwoordelijkheid strekt zich niet al
leen uit over direct politieke woor
den en daden van het staatshoofd,
maar ook tot woorden en daden
met politieke betekenis.
Dat wil tenslotte zeggen dat 't staats
hoofd niet iedereen kan ontvangen,
die het om persoonlijke redenen
graag zou ontvangen. Het staats
hoofd kan in ons land ook niet;
zonder meer ieder van zijn kinde
ren laten huwen met wie die kin
deren graag willen trouwen. In de
zaak van het huwelijk van prinses
Irene is dat duidelijk vastgesteld.
Dat betekent dat als de Koningin de
keizer van Japan op Soestdijk ont
vangt (of dat nu op haar initiatief
is of op dat van de keizer) ze daar
mee "n daad verricht met politieke
betekenis en dat derhalve de rege
ring daarvoor in het parlement ter
verantwoording kan worden geroe
pen. Immers, de schijn van een
privé-bezoek kan niet verhullen,
dat het nderdaad gaat om een po
litiek gebeuren dat beoogt de diplo
matieke betrekkingen tussen Ja
pan en de bezochte landen te ver
sterken en dat bovendien is voorbe
reid langs diplomatieke kanalen. De
beslissing er geen staatsbezoek van
te maken is door de regering geno
men en door niemand anders.
Het heeft er alles van weg dat de
Nederlandse regering door het af
wijzen van een officieel staatsbe
zoek heeft willen demonstreren, dat
ze met de gevoelens van de gewe
zen slachtoffers van Japan reke
ning heeft willen houden.
Normen
Daarmee ójn we beland bij de laat
ste vraag: die naar de criteria aan
te leggen aan staats- en andere be
zoeken van en aan het Nederlandse
staatshoofd. Daarover is de laatste
jaren nogal verschil van mening ge
groeid. De achtereenvolgende reg-
ringen zijn tot nu toe uitgegaan
van de traditionele diplomatieke
normen die een oordeel uitsluiten
over eventuele verantwoordelijk
heid voor welke politieke constel
latie dan ook in andere staten. Het
principe van 'niet-inmenging' dus
Daarnaast groeit echter het aantal
van diegenen ook in de politiek
die vinden dat men weliswaar
niet zonder meer Nederlandse poli
tieke normen kan opleggen aan an
dere staten, maar wel kan demon
streren dat men over elementaire,
normen anders denkt dan daar het
geval is. Met andere woorden: zij
eisen dat het staatshoofd niet mag
worden geconfronteerd met (en ge-
compromiteerd door) 't gezelschap
van diegenen die formeel of mate
rieel verantwoordelijkheid dra
gen voor 'n politiek die elementai
re rechten van de mens zoals
vastgelegd in het handvest van
de Verenigde Naties met voe
ten treedt.
De indruk is gewettigd, dat de Ne
derlandse regering de laatste Jaren
wel geneigd is dit soort normen in
de discussie te betrekken, maar dat
zij bij de uitwerking ervan weinig
consequent te werk gaat. Dat leidt
tot een zekere halfslachtigheid van
beslissen, die enerzijds aanleiding
geeft tot pijnlijke situaties zoals
bij het bezoek van de Indonesische
president en anderzijds tot nog
geëmotioneerder kritiek. Er zou 'n
herziening van dit soort maatsta
ven moeten plaatsvinden, zoda;
pijnlijke discussies als nu weer rond
de Japanse keizer kunnen worden
vermeden.
ADVERTENTIE
Ai
m
Zoutarme melk
Nutricia.
Lekker om zó te drinken
en gemakkelijk in
gerechten te
■ESflÖ
verwerken.
Natrinon van Nutricia.
in poedervorm of vloeibaar
