|iroesjtsjow, dictator, die zich
oest
atigen
endig glipte hij door alle mazen van alle netten heen
:i
)e boer op
Indruk
Stalino
1
Verzet
Kiem
Bloedbad
Verandering
Vergissing
Macht
Nikita in
Westen
zeer
gezien
113 SEPTEMBER 1971
LEIDSCH DAGBLAD
>ergejewitsj Chroesjtsjow zal bekend blijven als de
>ok «ie zich moest matigen, als de man die er, zonder
ipules na jarenlange machinaties in slaagde de
iacht in de Sowj et-Unie te bereiken, maar die toen
liek bewind kon voeren zoals zijn vroegere meester
ïpfn:
"D i op 17 april 1894 geboren in het dorp Kalinowka in
cie Koersk, vlakbij de grens van de Oekraïne. Dit
et s voor hem reden om zich soms als Oekraïner voor
lan weer als verbeten tegenstander van alles wat
^naar Oekraïns nationalisme. Over de jeugd van de
Tint ator is weinig mét zekerheid te bekend. Zijn vader
|pg<J ichijnlijk mijnwerker; verhalen dat deze een ver-
>°rde eilijke landeigenaar en ambtenaar geweest is. die
:an volutionaire actie in ongenade was geraakt, zijn
rschijnlijk onjuist.
t SCOi
dat roesjtsjow moet in zyn
con I baantjes hebben gehad,
zich later graag op.
Dat fa hij zich inmiddels had
in
wa4nen deze partij slaag -
ldver dra
in secretaris van een
worden. Zijn kameraden
J t een blijvend onderge^
tie niets voor Nikita Ser
en ze noemden hem „de
ih naar voren dringt"
Uook zeer karakteristiek
jtsjows latere carrière
had echter nog veel te
Ikkeling om tot de wer-
-elite te kunnen be-
bezocht hij een z.g.
arbeidsfaculteit. een
Ibare school voor jonge
die daar tevens werden
erd in het leninistisch
voortdurend leefden in
gssfeer. Twijfelen aan de
reiKfleer, zelfs op het gering-
fas onmogelijk en alle
moraalbegrippen moes-
ipgegeven. Op deze „rab-
te Joezowka in het Do-
noest Chroesjtsjow kei-
Hij viel op bij zijn par
en. werd door hen naar
oven en ze maakten hem
twoordiger van de partij
k", in feite de machtig
de school. Zijn eerste
reeds overleden en op de
rde hij zijn tweede vrouw
ia Petrowna. die als ac-
gaf in staatshuis-
Chroesjtsjow hoger in rang dan zijn
latere rivalen Boelganin en Malen-
kow. Hij werd lid van het Centrale
Comité en eerste partij-secretaris in
het gebied van Moskou; daarnaast
bekleedde hij de functie van hoofd
van het departement van landbouw-
spel mijnwerker was geweest, Altijd is Chroesjtsow trou-
fi|n 1917 de Duitsers de wens een jandbouw-man" gebleven.
r»vi o inenc*ronSen en er ont" Toch deed hij ook veel voor de ont-
i derrChie hCt d ni" Plooiing van de industrie, daarbij
hij zie*1 aap de Rode bovenal aandacht bestedend aan de
-'an de B°lajewieken. c*le,.de bouw van Moskou's pompeuze onder-
tea en de Duitsers verdedig- gron£jSe spoorweg. Hij toonde zich
iof ellende rol speelde hu een Wiend van de arbeiders, maar
e en in Lenins oktoberre-1 zy m0esten zo nodig voor de partij
^1917 trad hij in geen en- en vooral voor zijn eigen positie wii-
naar voren. Tijdens de 1 ken.
van 1920 ging hij, I
t, wa drijvend de boer op
g onf 6 halen voor zich en zijn
|was inmiddels getrouwd
vrienden en kennissen. Chroesjtsjow deed geën pogingen
verzweeg hij zijn lid- om voor de onschuldigen van Sta-
no van de communistische Hnss zuiveringen op te komen. Inte
gendeel: in 1937 werd hy door Sta
lin, die zijn mensen niet graag te
lang op dezelfde post wilde laten,
naar de Oekraïne gezonden om daar
„volksvijanden", d.w.z. allen die zich
niet tijdig naar Stalins wensen had
den gevoegd, te liquideren. Hij bouw
de een hem en Stalin welge
zind partijapparaat op en wist tege
lijkertijd de indruk te wekken een
constructieve leider te zijn. Fel be
streed Chroesjtsow 't Oekrainse na
tionalisme, waarbij hij er zelfs niet
voor terugdeinsde gebruik te maken
van agents provocaeurs. Oekrainse
patriotten deden in 1939 een aanslag
op de gehate proconsul, maar
Chroesjtsow raakte slechts licht ge
wond.
In dat jaar sloot Stalin zijn pact
met Hitier en overweldigde kort
daarop, samen met de Duitse dicta
tor. Polen. Chroesjtsjow kreeg toen
een nieuwe taak. die hij met graagte
aanvatte: zuivering van het deel van
Oost-Polen dat bij de Oekraïne werd
gevoegd. Onder Chroesjtsjows toe-
zich werden bijna anderhalf miljoen
ongelukkige Polen naar dwangarbei
derskampen overgebracht. De Jo-
de werden als groep gedeporteerd:
een uiting van Stalins en Chroesjts
jows onverholen antisemitisme. Toen
overviel in juni 1941 nazi-Duits-
land de Sowjet-Unie. Chroesjtsjow
kreeg de leiding van de economi
sche mobilisatie in de Oekraïne en
van de evacuatie van fabrieken en
bevolkingsgroepen. Hij toonde over
grote organisatorische gaven te be
schikken en werkte letterlijk dag en
nacht. Hij kreeg de rang van luite
nant-generaal en voerde in de win
ter van 1942-'43 partisanengroepen
aan bij Stalingrad. By de strijd om
deze stad sneuvelde Chroesjtsjows
oudste zoon Leonid
Jits
ijks:
tie
.itudie te hebben voltooid
Sesjtsjow partij-secretaris
k in Joezowka. welke stad
- veelbetekenend tot
herdoopt,
n Vtferieur was Lazar Ka-
wiens kielzog hij jaren-
aren, maar die hij later
:nen.
oze discussies die geen
waren, werden
en en bevelen van Stalin,
dictator van de Sowjet-
oken, totdat iedereen aan
ld was gebracht hoe juist
Ities wel waren.
7 OOI )ow werkte toen al nauw
de geheime politie in de
«rechtse en linkse af wij-
z|i
een erd Chroesjtsjow uitge-
leen studie te volgen aan
jche Hogeschool te Moskou,
le een nog meer leidingge
in de partij te
lemen. Hij voltooide deze
niet en werd in januari
an de districtssecretaris-
akou. Snel kwam hij ho-
fseheel aanpassend aan de
Stalin, die in de Russl-
stad een organisatie op-
e hem in alle omstandig-
i' zou zijn. Velen werden
rd, een voorbereiding van
Ikkelyke slachtingen van
ten later. Weldra stond
Toen de Duitsers waren verslagen
had de leiding van de Sowjet-Unie
nog altijd te kampen met de
Oekrainse verzetsbeweging die een
onafhankelijk Oekraïne nastreefde
en grote streken bezette. Met alle
middelen werd deze beweging bestre
den en tenslotte, onder Chroesjt
sjows ervaren leiding, in bloed ge
smoord. Spoedig was hij machtiger in
de Oekraïne dan ooit tevoren. In
1947 werd hij evenwel in zijn func
ties beknot. Waarschijnlijk nooit te
voren is Chroesjtsjow zo bang ge
weest dat Stalin ook hem zou liqui
deren.
De storm spaarde hem echter en
twee jaar later keerde Chroesjtsjow
in Moskou terug als een van de se-
cretarisssen van het Centrale Comi
té van de communistische partij der
Sowjet-Unie. Hij was toen een van
de vijf machtigste mensen in zijn
land. Natuurlijk bestond er een enor
me rivaliteit tussen deze leiders.
Chroesjtsjow evenwel, handig als
steeds, wist door alle mazen van alle
netten heen te glippen.
Eindelijk, op 5 maart 1953, stierf de
wrede dictator Stalin, die aan het
eind van zijn leven duidelijke teke
nen van abnormaliteit had vertoond.
Na een vergeefse poging van de po
litiechef Beria om zich van het op
pergezag meester te maken werd Ma-
lenkow premier en partijsecretaris
Maar deze had te hoog gegrepen en
moest al na enkele dagen deze laatste
functie opgeven. Reeds toen was de
kiem gelegd voor Chroesjtsjows op
perheerschappij, al zou 't nog enkele
jaren duren eer hij zich premier en
partijleider kon noemen. De post van
eerste secretaris van het Centrale
Comité verkreeg hij al in september
'53 maar dat was niet voldoende. Ma-
lenkow. die tot september 1955 pre
mier bleef, hield in belangrijke mate
rekening met de wensen van hel
volk en besteedde aandacht aan de
produktie van consumptiegoederen.
Het autoritaire communistische regi
me bleef bestaan, maar toch voelden
de mensen in de Sowjet-Unie dat een
zware druk van hen was afgenomen
Chroesjtsjow moest zich hieraan wel
aanpassen. Hij droomde weliswaar
van een oppermachtige positie als
Stalin, maar de andere hoge partij
leiders maakten hem eens en vooral
duidelijk, dat dit niet kon. Hij kreeg
niet het recht zuiveringen door te
voeren, en Chroesjtsjow moest zich
wel losmaken van het stalinisme
Zijn omgeving noodzaakte Chroesjt
sjow ook vrede te sluiten met de
Joegoslavische rebel Tito.
De val van Malenkow bracht
Chroesjtsjow nog niet het premier
schap; dat kreeg Boelganin, die
Chroesjtsjow de eerstkomende jaren
naast zich moest dulden. Als „twee
ling" bezochten ..B. en C". de pre
mier en de partij-secretaris, talrij
ke landen, uiterlijk in volmaakte
vriendschap. Tot het uitspreken van
de befaamde anti-Stalin-rede van 24
februari 1956 op het 20ste partijcon
gres heeft men Chroesjtsow ook min
of meer gedwongen; eigenlijk voelde
hij er niets voor. want hij was veel
te veel met de Stalin-mythe verbon
den geweest, ook na de dood van de
dictator. Chroesjtsjow evenwel, slim
doch niet principieel, legde zich bij
het onvermijdelijke neer. Hij sloeg
zelfs volkomen om en maakte Stalin
nog veel monsterachtiger dan hij
was. om zichzelf en anderen te ont
lasten
Drie historische foto's van
Chroesjtsjow. Boven (links) de
Russische partijleider in gesprek
met de Amerikaanse president
wijlen John F. Kennedy. Rechts
één van de meest spectaculaire
momenten uit Nikita Sergejewits'
leven: zojuist heeft hij met zijn
schoen een roffel gegeven op de
Russische tafel in de vergader
zaal van de VN. Daaronder
Chroesjtsjow met Mao Tse-toeng.
Een vriendschap die slechts kort
stand hield.
Het anti-stalinisme leidde ook in
de satellietstaten tot reacties, deels
van nationalistische aard en gericht
tegen de Moskouse bevoogding. In
Polen weigerde het leger te gehoor
zamen aan de bevelen van de door
de Russen aangestelde maarschalk
Rokossowski. Toen het op een
krachtmeting dreigde aan te komen
trok Chroesjtsjow zich terug. An
ders verliep 't in Hongarije, waar de
revolte tegen de Russen net iets te
ver ging. Na enkele dagen van vrij
heid gaf Chroesjtsjow persoonlijk be
vel tegen de Hongaren op te treden.
Op 4 november 1956 deden Russische
tanks een massale aanval op Boeda
pest en het verzet ging in bloed ten
onder. De ogen van de Westelijke we
reld die Chroesjtsjow niet ongeschikt
waren gaan vinden, gingen toen
open. Tezelfder tijd won hij in de
neutralististische landen echter aan
sympathie door in het conflict over
Suez de zijde van Nasser te kiezen
en Engeland en Frankrijk met oorlog
te bedreigen.
Binnenslands vonden het Jaar
daarop de vijanden van Chroesj
tsjow (stalinisten als Molotow en
Chroesjtsjows vroegere chef Kaga-
nowitsj. en daarnaast „liberale" figu
ren als Malenkow en Perwoechin)
elkander, met het doel de aspirant
alleenheerser terzijde te schuiven.
Tezamen werden zij na hun ne
derlaag de „anti-partijgroep" ge
noemd. Door handig optreden en
door zijn aanhangers in het party-
apparaat je verzamelen wist Chroest-
sjow deze bdreiging te keren. Zijn
tegenstanders werden gedegradeerd,
maar niet, zoals onder Stalin het ge
val zou zijn geweest, gedood.
Eindelijk wist Chroesjtsjow ook Boel
ganin ter zijde te schuiven en op 27
maart 1958 werd hy tot premier ge
kozen, terwijl hy ook partij-secreta
ris bleef. Het grote doel was bereikt!
Doch kwasi-nederig nam Chroesjt
sjow met gebogen hoofd kennis van
zijn aanstelling.
Hij stond nu aan het hoofd van
de op één na machtigste mogendheid
ter wereld, welks spoetniks en kern
wapens echte beslist niet het resul
taat waren van het communistische
stelsel. Behalve met de andere lei
dende figuren in de communistische
partij, die zich niet in 'n volkomen
ondergeschikte positie wilden laten
dwingen en Chroesjtsjow verhinder
den zuiveringen la Stalin door te
voeren, had hij te maken met een
veranderde werkelijkheid: het gemo
derniseerde Rusland met zijn toene
mende invloed van specialisten en
deskundigen. Het is juist typerend
voor Chroesjtsjow. dat hy zich bij
deze situatie ten volle kon neerleg
gen. Hij was nu ook de feitelijke lei
der van de buitenlandse politiek van
de Sowjet-Unie geworden. Reeds di
rect bleek, dat communistisch-China,
dat tegen Chroestsjows opvattingen
in. het dwangstelsel van de „commu-
nens" organiseerde, zich niet aan
Moskou zou onderwerpen. Chroesjt
sjow verhoogde de spanning om Ber
lijn, maar dit resulteerde in een uit
nodiging van zijn tegenspeler, de
Amerikaanse president Eisenhower
om de Verenigde Staten te bezoe
ken. Niemand weet hoe groot de in
drukken waren, die Chroesjtsjow van
dit hoogontwikkelde „kapitalistische"
land. waar hij in een heftig debat
met arbeiders raakte, heeft meegeno
men. Met Eisenhower kwam hy in
Camp David overeen het volgend Jaar
een topconferentie te zullen houden.
Alles leek pais en vree. Doch deze
conferentie, in mei 1960 gehouden,
liet Chrosjtsjow bij voorbaat misluk
ken naar aanleiding van een spiona-
gvlucht van een Amerikaans vlieg
tuig boven de Sowjet-Unie. Hij voelde
zich toen zeer sterk en leidde in
september de delegatie van zijn land
naar de Verenigde Naties, waar hy
het aanzien van deze vergadering
trotseerde door met zyn schoen op
tafel te slaan. Het bleek echter dat de
neutrale, niet gebonden landen van
Azië en Afrika hem toch minder
naar de ogen zagen dan hy had ge
hoopt.
Met de nieuwe Amerikaanse pre
sident Kennedy had Chroesjtsjow in
juni 1961 een ontmoeting te Wenen
en hij meende na afloop ten onrech
te dat „hy deze jongeman wel in
zijn zak kon steken." Hij tartte het
Westen door in Berlijn de kwalijke
muur te laten bouwen en door kern
proeven te laten nemen van onvoor
stelbare kracht. Toch vergiste
Chroesjtsjow zich ten enenmale in
het Westen en vooral in Kennedy.
Toen hy een jaar later de Verenigde
Staten van Cuba uit met raketten
bedreigde, beduidde Kennedy zijn
Russische tegenspeler, dat deze te-
ver ging en hij eiste ontmanteling
van de Cubaanse raketbasis.
Chroesjtsjow zag zich geconfron
teerd met het gevaar van een
atoomoorlog en hij bond in. Zyn hel
dere verstand had hem niet in de
steek gelaten en hij trok uit het ge
beurde de conclusie, dat hij be
ter aan deed met zijn enige gelijk
waardige tegenstander, de Verenig
de Staten, een akkoord inzake sta
king van kernproeven te sluiten, dat
dan ook in de zomer van 1963 tot
stand kwam. Chroesjtsjow liet nooit
zijn dreigende houding jegens het
Westen geheel varen, maar het
conflict met Peking, binnenlandse
economische moeilijkheden, speciaal
op het gebied van de landbouw en
vooral zyn nuchtere boerenver
stand dwongen hem tot matiging.
Zo drukte het Westen hem het
stempel van de „vreedzame samen
leving" op. Voor het Oosten bleef
zijn naam echter altijd verbonden
met het neerslaan van de Hongaar
se opstand en het optrekken van de
Berlijnse muur, symbolen van on
buigzaam g-zag binnen het Oost
blok.
De moeilijkheden en veranderin
gen die hem tot een soepeler hou
ding tegenover het Westen dwon
gen, hebben uiteindelijk ook tot zijn
nederlaag geleid: de vreedzame li
quidatie van zijn party- en rege
ringsmacht. Tot grote verrassing
van de wereld werd Chroestsow
op 15 otober 1964 onttroond, of. in
Kremlin-retoriek: „het centrale co
mité willigde zyn verzoek om ont
slag in, wegens zyn gevorderde
leeftyd en slechte gezondheid", zyn
functies werden opgedeeld over par
tijleider Brezjnew en premier Kosi-
ging. Chroesjtsjow ging letterlyk stil-
wonen, in een isolement waaruit hy
slechts een enkele keer te voor-
schyn kwam, by voorkeur by een
stemming.
Nikita Chroesjtsjow was een in
telligent mens. die zich bovendien
door zyn energie een aanzieniyke
ontwikkeling op velerlei gebied had
verworven. Het was geen duivelse
intelligentie, maar toch een die niet
gepaard ging met objectief morele
scrupules. Alles werd ondergeschikt
gemaakt aan party en eigen machts
leven. Daarom ook kon hy jaren
lang een trouw handlanger zyn van
Stalin. Hy maakt vaak verkeerde
berekeningen en bezag situaties on
juist. Maar wanneer het werkeiyk
tot grote moeiiykheden of tot een
crisis kwam, toonde hy een feilloos
inzicht, ook om zich terug te trek
ken of een nieuwe weg in te slaan.
Hy kon in zyn optreden zeer grof
en onhebbeiyk zyn, maar ook harte-
ïyk en innemend. Vooral op recep
ties van buitenlandse ambassades
in Moskou was hy vaak in een uit
stekend humeur, overtuigend dat
iedereen hem een alleraardigste ke
rel vond. Dan gaf hy staaltjes weg
van zyn grote humor. Misschien wa
ren dit wel de gelukkigste momen
ten in zyn leven, wanneer alle om
standers aan zyn lippen hingen en
hy genoot van het besef dat hy. de
arme jongen, het gebracht had tot
de geduchte heerser over honderden
miljoenen, op wiens woorden en da
den de hele wereld lette.
MOSKOU Terwijl zijn heen
gaan in de Sowjet-Unie tot vandaag
nog werd verhuld is er in het Westen
een stroom van reacties losgekomen
op het overlijden van de voormalige
Russische partijleider en premier Ni
kita SergewitsJ Chroesjtsjow. Aan de
ene kant is het begrijpelijk dat de
Russische nieuwsmedia natuurlyk
op last van hogerhand niet onmid
dellijk reageerden op het bericht
van zijn overlijden. Nikita heeft in
de Sowjet-Unie voor en na zijn val
nooit de populariteit bezeten waar
hij in het Westen op kon bouwen
Behalve in schrijverskringen die
zeer Ingenomen waren met zijn li
beralisatie van het culturele klimaat
hoorde men na zijn vertrek bijna
nooit meer iets van hem.
De reacties buiten de Sowjet-Unie
getuigen van de betekenis die
Chroesjtsjow heeft gehad.
Met het overlijden van Nikita
Chroesjtsjow is volgens het Neder
landse ministerie van Buitenlandse
Zaken één der meest dynamische
en temperamentvolle Russische
staatslieden van deze tijd heenge
gaan.
Zijn naam, aldus de woordvoerder
van het ministerie zaterdagmiddag
in een reactie op het overlijden, zal
steeds onverbrekelijk verbonden
zowel met verstrekkende ontwikke
lingen in eigen land. zoals de perio
de van de zogenaamde de-stalinise-
ring. als met ernstige internationale
gebeurtenissen waarby zyn land ten
nauwste was betrokken, met name de
oktobercrisis van 1962.
Zonder enige twijfel is de periode
van zijn bewind aan te merken als
een markante fase in de geschiede
nis der Sowjet-Unie, aldus de woord
voerder van het ministerie van Bui
tenlandse Zaken.
Lord Avon, die als Sir Anthony
Eden Brits premier was toen
Chroesjtsjow een impulsief karakter
had. maar dat deze impulsiviteit in
evenwicht werd gehouden door een
politieke scherpzinnigheid die men
maar beter niet kon negeren.
Olof Palme, premier van Zweden,
zei in Stockholm dat Chroesjtsjow 'n
historisch belangrijke bijdrage heeft
geleverd aan de toestand in de we
reld tijdens de onrustige jaren na
het tijdperk van Stalin. Hij zocht
contact en ontspanning op interna
tionaal niveau, aldus Palme.
Hisanari Jamada, voormalig Ja
pans ambassadeur in de Sowjet-Unie
verklaarde dat Chroesjtsjow de ge
schiedenis moet ingaan als de man
die het communisme daadwerkelijk
veranderd heeft.
De Amerikaanse Senator Hubert
Humhprey gaf na het nieuws van
Chroesjtsjows overlijden een verkla
ring uit in Washington. Hierin staat
nen de volkerengemeenschap heeft
dat Chroesjtsjow het monolistische
karakter van het internationale com
munisme doorbroken heeft, de Sow
jet-Unie een invloedrijke positie bin-
gegeven en veel heeft gedaan om het
isolement van de Sowjet-Unie ten
opzichte van het westen te door
breken.
Luigi Longo, secretaris van de Ita
liaanse communistische partij zond
een condoleancetelegram aan
Chroesjtsjows weduwe, waarin hij
zegt te spreken namens de „de Ita
liaanse kameraden die Chroesjtsjow
gekend hebben als een oprechte
vriend en vurig strijder voor de
vrede en het socialisme".
In een vraaggesprek voor de Ita
liaanse radio herinnerde de oude so
cialistenleider Pietro Nenni aan de
grote moed die Chroesjtsjow heeft
opgebracht bij de „de stalinsatie
van de Russische communistische
partij" en tijdens de raketcrisis om
Cuba in 1962 toen de Russische lei
der" zich een groot man toonde om-
dat hij in staat was zich terug te
trekken van de rand van een oorlog
en zijn nederlaag aanvaardde".
Ook de Amerikaanse senator Ed
ward Kennedy, de broer van wijlen
president John Kennedy, die des
tijds Chroesjtjows grootste politieke
tegenstander was, herinnerde aan de
crisis om Cuba. Toen de wereld op de
rand stond van een slachting met
kernwapens, aldus Edward Kennedy,
verkoos Chroesjtsjow de vrede bo
ven het nationale belang van de
Sowjet-Unie en dit is zyn grote ver
dienste.
Het Joegoslavische partijblad
Borba schreef dat Chroesjtsjow on
danks al zijn tegenstellingen en zijn
Impulsieve aard .groot wist te zijn
op het goede moment". Voor de
Joegoslaviërs was hij een vriend hoe
wel hij soms „onredelijk tegen hen
kon uitvallen".
Volgens het orgaan van de Itali
aanse christen-democratische partij,
II Popoio, heeft Chroesjtsjow met
Paus Johannes de 23ste en de Jong
ste president Kennedy „een tijdperk
gezicht en karakter gegevenHet
tijdperk van de overgang van de na
oorlogse wereld, nog verbonden met
de tragedies van het verleden, naar
de hedendaagse, op de toekomst ge
richt het tijdperk waarin de mens
heid de wanhoop overwon en de
hoop hervond".
De perschef van Het Witte Huis,
Ziegler, verklaarde namens president
Nixon dat Chroesjtsjow „één van de
hoofdpersonen op het wereldtoneel is
geweest en dat zijn bijdrage aan de
geschiedenis van de Sowjet-Unie wel
bekend is". Ziegler voegde eraan toe
dat Nixon de operledene goed kende"
en hem respecteerde als energiek en
schilderachtig verdediger van zijn
opvattingen".
