Biografie Kokoschka verrassend sober
Bescheiden commentaren van beroemde schilder
Wat is doodzijn?
Marktberichten ]\|ao eist;
VS weg uit
Oost-Azie
NED. OPL. SCHOOL v. MANNEQUINS
EN SCHOONHEIDSSPECIALISTES
Hotel Rest. Toor
MEISJES
RESTAURANT
KELNER
SNACKBAR
4-kamerwoning
Leidsch Dagblad
GROEIKRANT
van Ingen Schenau
De Vereniging voor Clir.
Voortgezet Onderwijs te
Leiden
BOEKHOUDKUNDIG
MEDEWERK(ST)ER
RIJKSUNIVERSITEIT
LEIDEN
ASSISTENT
SECRETARESSE
PAGINA 12
LEIDSCH DAGBLAD
ZATERDAG 28 AUGUSTUS 1971
Barend Rijd»
Een rijtuig in de Sneeuw.
Uitg. Kosmos, Amsterdam.
Van Barend RIJdes herinner ik
mij gedichten gelezen te heb-
öen en zijn proza is mij blijk
baar ontsnapt. Ik sta dus ver
wonderd een roman van zijn
band aan te treffen die ge-
nakkelijk driemaal de omvang
leeft van het type roman waar
we langzamerhand aan gewend
:ijn. Mijn Verwondering is nog
meer toegenomen toen ik in de
jroloog het volgende las: „Het
sijn de laatste seconden voor
zijn dood in dronkenschap die
In de volgende bladzijden be
schreven worden tijd en
plaats hebben daarbij geen
vaste begrenzingen meer". Nu
heb ik wel eens gehoord dat
een mens in de laatste secon
den voor zijn dood in verdron-
kenschap zijn leven aan zich
ziet voorbijtrekken. Een motief
dat ook in de letterkunde ge
bruikt is: door Ambrose Bierce
b.v. Volgens Rij des moet men
aannemen dat dit ook mogelijk
is bij een schedelbasisfractuur
door een val onder de Invloed.
Zowel het ene als het andere
verschijnsel zal op gissingen
moet blijven berusten.
Zoals de auteur aanraadt, heb
ik mij .gewillig op de stroom
van herinneringen" laten mee
voeren en zodoende ook inder
daad een beeld gekregen van
een mensenleven of beter van
een mens-zijn dat mi. toch te
uitzonderlijk is om beschreven
te kunnen worden als „het on
volkomen leven van ieder mens
opnieuw". Uitzonderijk niet
zozeer om deze terugkeer dan
wel uitzonderlijk door de feiten
die toch niet alle op een
droom kunnen berusten.
De hoofdpersoon van het boek
heet Kostja Koschloy. Dat tijd
en plaats hun beperking verlo
ren hebben, is iets dat men
goed in de gaten moet houden.
Doe Je dat niet, dan zou Je
vanwege het heen-en-weer in
de tijd, snel het pad tussen de
gebeurtenissen door kwijt ra
ken. Want de levensgang van
deze Kostja is heel gecompli
ceerd. Bij de aanvang loopt hij
in de sneeuw door een hem
onbekende straat, die Mesmer-
straat heet, en belt aan bij een
hem onbekend huls. Men
schijnt hem te verwachten. HIJ
komt binnen bij een oude heer,
die blind is en een veel Jongere
vrouw die Eva heet. Hij is op
ouderwetse wijze gekleed voor
feestelijkheid. Met deze twee
vreemde mensen, die er volgens
hun uitspraak een kaart
systeem van de doden op na
houden, gebruikt hij een maal
tijd waarbij een lakei bedient.
Daar zij dus beschikken over
de macht van leven en dood,
bieden de oude man en de
vrouw hem een tweede kans
aan en wel op een herhaling
maar nu „in lossere vorm".
Een situatie die natuurlijk
even aan Sartre's toneel doet
denken. Trouwens, de vorm,
het verplaatsen van de actie
a.h.w. van de ene zin op de
andere zonder overgang, heeft
ook iets Sartriaans.
Om op Kostja's avonturen te
rug te komen hij wordt na
dit aanbod waaraan geen voor
waarden verbonden zijn, weer
uitgelaten door een dienstmeis
je in wie hij bij zijn terugkeer
aan het eind van het verhaal
de moeder van zijn onwettige
zoon herkent. Als hij weer bui
ten is, vindt hij in het donker
een rijtuig met een koetsier op
de bok die hem brengt naar
een cabaret dat Trancia heet.
Als hij daar aankomt, is de
koetsier een chauffeur en de
koets een taxi. Men kan zeggen
dat Kostja niet verder leeft
maar terugleeft. Alles wat ge
beurt, is al eens gebeurd. Het
huis Ranahenge is verbrand
voor Kostja het koopt en laat
verbouwen. Aan het slot vindt
de brand opnieuw plaats. De
afbraak van de stad en de mo
dernisering die Kostja zal fi
nancieren, evenzo. Ook zijn
Jeugdliefde Jarmila met wie hij
nooit een verbintenis is aange
gaan, ondergaat dit vreemde
lot in het boek. Hij leest het
bericht van haar dood in de
krant, maar hij ontmoet haar,
hij ziet haar, hij spreekt met
haar. Is-was of was-is, zo is de
hele compositie.
Literaire kroniek
door
Clara Eggink
Gemakkelijk te volgen zijn de
metafysische ervaringen van de
hoofdfiguur zeker niet. Het is
niet alleen dat er buiten mate
veel gebeurt, de gebeurtenissen
zitten ook dicht in elkaar ver
weven. De lezer moet er voort
durend met zijn hoofd bij blij
ven, zoals ik al zei. Moeilijk
zijn ook de namen die de ver
schillende gestalten dragen.
Behalve Jarmila, ontmoeten we
een Jirina, een Jana, een Ale-
na, een Lenka, een Blanka, een
Zdena, allen wezens die telkens
kort opduiken en dus gemakke
lijk verward kunnen worden.
Er is een rechter die Jarislaw
Roman heet, die soms Jarislaw
en soms Roman genoemd
wordt. Er is een Journalist die
Bohumil Arbac heet. Het zijn
namen die het geheugen niet
aanspreken. Er zijn hier en
daar wel aanknopingspunten te
vinden waarmee men zou kun
nen duiden zoals b.v. tekenin
gen, platen, muziek en de naam
Mesmerstraat waarmee het
boek aanvangt en eindigt.
Want in die straat, die naar
Mesmer genoemd is, mogen we
aannemen, vindt Kostja het
moment van zijn terugkeer in
het leven en tenslotte zijn
dood bij zijn intreding tot zijn
tegenbeeld in een spiegel.
Merkwaardig is dat dit boek,
dat Je dus bepaald niet in één
adem uitleest, toch een onher
roepelijke indruk maakt. Ik zit
me b.v. af te vragen of dit
werk met zijn onvatbare conse
quenties soms onder de invloed
van psychedelica geschreven is.
BONN Oskar Kokoschka, 85 jaar oud, heeft in Miinchen
zyn levensbeschrijving gepubliceerd. Ze is van een verrassende
soberheid. Verrassend, omdat Kokoschka niet aleen in z|jn
schilderijen, maar ook in vroegere publikaties zich fel uitte.
Kokoschka begon zijn carrière in Wenen, toen dat kort na
de eeuwwisseling nog een internationaal centrum was. In het
vermaarde koffiehuis Central, waar Trotzki avond na avond
zat te schaken, tekende 'OK' zijn portretten als leerling van de
Kunstgewerbeschule'. Enkele alinea's zijn ruim zestig jaar
later, voor Kokoschka voldoende om duidelijk te maken hoe
zeer hij al in een vroeg stadium met zijn uitdagende werk een
buitenbeentje is geweest in het juist door de Jugendstil beheer
ste milieu.
persoonlijke indrukken waren. „On
der Hitler en Stalin werd geënga
geerde kunst gebruikelijk, hoewel ze
louter voor chocolade verpakking ge
schikt was".
WAARSCHUWING
Ms een waarschuwing tegen de fa
tale oppervlakkigheid, waarmee de
toenemende industrialisering werd
beoordeeld, kritiseert Kokoschka nu
de Jugendstil. Ondanks het nauwe
contact dat hij later, in Berlijn,
met expressionisten zou hebben,
wijst hij ook het expressionisme als
een „tijdverschijnsel, geen kunstmo
de" ver van zich. In zijn beschou
wing over de periode voor Hitier
komt steeds het gevaar van de
ideologie der technologische ontwik
keling naar voren.
„De studenten maakte ik onmiddel
lijk duidelijk dat, aangezien de
volksopvoeding door de staat in alle
geïndustrialiseerde landen alleen
mensenmateriaal voor de industriële
produktie en als gevolg daarvan
voor de afzetmarkten van de pro-
dukten leverde, de kunstenaar er
zich toe dient te beperken de mens
te leren weer met eigen ogen te
zien", schrijft hij over zijn aanstel
ling als leraar aan de Dresdener
kunstacademie in 1919.
Bijna met „een paar forse halen"
geeft Kokoschka zo de plaats aan,
die hij naar eigen gevoel onder de
schilders van deze eeuw inneemt.
„Ik ben geen hervormer, maar ik
ook niet graag passief toe dat
een oncontroleerbaar, gemechani
seerd produktieproces mij tot een
geprefabriceerd schepsel wil maken.
Ik doe aan modes niet mee en ne
geerde ook die der kunstenaars van
mijn tijd". Nauw betrokken bij ont
wikkelingen, die hij als angstwek
kend moet hebben ondervonden,
ziet hij zich als een waarnemer die
geheel vrij heeft getekend wat zijn
PERSOONLIJK
Kokoschka's autobiografie „Mein
Leben" is zonder twijfel interessan
ter voor diegenen die geboeid wor
den door de persoonlijke kijk van
een vermaard schilder op het eigen
werk en op de kringen, waarin hij
verkeerde (zijn band met de archi
tect Adolf Loos, de gepassioneerde
verhouding met Alma Mahler, het
werk voor „Sturm" in Berlijn) dan
voor de lezers die uitkijken naar
zijn commentaren op vooraanstaan
de persoonlijkheden met wie de
schilder nauwe contacten heeft ge
had.
In dat opzicht is het boek werkelijk
een toonbeeld van bescheidenheid.
Kokoschka's hartelijke betrekkingen
met Konrad Adenauer hebben niet
geleid tot een visie op „der Alte",
die zich onderscheidt van die van
zoveel politieke waarnemers. De ei
gen bescheidenheid illustreert Ko-
koschk in zijn beschrijving van de
(bescheiden) Ludwlg Erhard: „Ik
herinner me nog de grote corpulen
te man, die een trage indruk maak
te, maar sneller dan ik een penseel
opraapte dat ik had laten vallen.
Meneer de minister, ik ben Titiaan
niet, zei ik beschaamd. Ik ben ook
geen Karei de Vijfde, antwoordde
hij slagvaardig".
UITGEWEKEN
Uitvoeriger beschrijft „OK" zijn re
laties met de Tsjechische president
Masaryk. Daarbij ging het echter
minder om de politiek dan om bei
der interesse voor de theorieën van
de humanist Comenius. En, de ruim
driehonderd pagina's dikke biografie
is wat teleurstellend voor de ook
politiek geïnteresseerde lezer
praktisch voor tweederde gelezen
voordat die Praagse tijd aanbreekt,
waarin Kokoschka (wiens werk op
een nazi-tentoonstelling van „on
taarde kunst" min of meer een ere
plaats had gehad) in direct conflict
kwam met de nazi's (hij was Duit
ser geworden), die voorspelden dat
hij bij de intocht in Praag aan de
eerste de beste lantaarnpaal zou
worden opgehangen.
Kokoschka is naar Londen uitgewe
ken. Amerika, dat uitreiking van de
aan hem toegekende Carnegie-prijs
had geweigerd, lag hem niet. Het
Franse volk wantrouwde hij. Voor
het Britse uit hij in zijn boek een
grote bewondering. In Londen ont
stonden politieke prenten, die bij
voorbeeld de uiteindelijke ondergang
van het Britse imperium uitbeeld
den en daarom vrijwel zeker in elk
ander land onder oorlogsomstandig
heden zouden zijn verboden. In
Londen protesteerde hij ook open
lijk tegen het bombarderen van
Dresden.
Oskar Kokoschka laat een beoorde
ling van de ontwikkeling, die zijn
werk heeft beleefd, over aan de criti
ci. Hij schildert zichzelf als een
man die „vrij en zonder vooroor
deel" wil denken. Hem persoonlijk
te beoordelen blijkt aan de hand
van zijn boek niet veel eenvoudiger
te zijn dan via zijn schilderijen.
„Het liefst had ik iedere avond in
de beroemde Berlijnse Wintergarten
doorgebracht. Daar tekende ik een
man die langs een muur omhoog en
over het eindeloze plafond schreed
en aan de andere muur van het to
neel weer naar beneden kwam. Hij
droeg bepaald buitengewoon zuig-
krachtige schoenen, maar niettemin
was de prestatie verbazingwekkend.
Ik was ook met een dompteur be
vriend die met zeven gedresseerde
chimpansees in een elegant ~par-
tement in hotel Adlon resideerde".
UIT EVENWICHT
In zo'n schildering van het verleden
pas wellicht geen uitvoerig com
mentaar op de huidige tijd. Bijna
verontschuldigend schrijft de 85-Ja-
rige dan ook tenslotte: „Men neme
mij niet kwalijk dat ik niet instem
in het koor van degenen die de
tijdgeest niet bevalt, zoals ze zich
uit in bijvoorbeeld de huidige golf
van pornografie in de beeldende
kunst. Vreterij en pornografie zijn
louter symptomen van de onna
tuurlijke toestand der maatschappe
lijke ontbinding, een nawerking van
de schok van de Victoriaanse tijd,
toen werd bewezen dat de mens
van het dier afstamt. Dat heeft de
maatschappij uit haar evenwicht
gebracht, haar innerlijke evenwicht
verstoord, morele en ethische waar
den voor eeuwig aan twijfel onder
hevig gemaakt".
„De tijdgeest mag een politieke de
monstratie, een verlangen naar een
nieuwe religie, een opgewonden, ni
hilistische mystiek zijn, maar ik
moet aan het eenvoudige melkmeis
je denken dat de kunstmatige inse
minatie al mechanisch uitvoert en
aan de stier van Zeus, die door de
vooruitgang werkloos werd".
In een sombere impressie van mo
derne ontwikkelingen stelt Kokosch
ka echter met enig optimisme vast:
„In him pogingen de barrière van
het zijn te doorbreken, mislukten
de beeldenstormers der revolutionai
re tijden op het punt van de kunst,
die uitbeelding met open ogen ver
eist".
ling: waspeen p.
idem AI 4,20—6,20, idem All 2,80—
5.70. idem B extra 10.60, idem BI 7,60—
10,70, idem Cl 7,80, bloemkool (6 per
I 41—61, idem n 17—37, (10 per bak)
I 4041, idem II 22—26 (12 per
I 2328. tomaten per 5 kg: AI
bospeen 3870, sla 2558. andijvie
—46. breekpeen per kist 1,205,zv,
prinsessebonen 7596, snijbonen 40
155.000 kg waspeen, 26.000 bloemkolen.
Broodkaas 3.65. Handel
in 50; White Butterfly 220—200, Es
ther Ofarlm 190, Idem II 150, idem III
80. Junior Miss 180—160, idem II 110,
idem in 50. PoHantha 230, Idem I 150,
idem UI 80—70—65, Garnette 30
(kort), Asters 60—40, idem kort 32, Hy
pericum 105—69, txoa-chrysantenAn
ne Marie 4543, Koenselite bron6 66
60, idem lila 75—60, Lilian Hoek 60,
Koensellte rood 4037.
kalveren 9 37. schapen
751050, slachtkoeien
4.055.90, gulste koelen 721
75, guiste pinken 675750, gr ask al-
lammeren 110160, drachtige
72%, stieren, In f per kg gesl. gew. 4.55
Overzicht (resp. handel en prijzen)
eebruiksvee kalm - stabiel, guiste koel
kalm stabiel pinken vriendelijk
gen rustig - prijshoudend, slachtkoeien
willig prijshoudend-
BELGRADO (DPA)
De Chinese regering zal de Aane-
kaanse president Nlxon bfj zijn be
zoek aan Peking verzoeken niet
slechts de oorlog in Indo-China stop
te zetten, maar ook de Amerikaanse
troepen uit geheel het Verre Oosten
weg te halen. Dit heeft de Chinese
president Tsjoe En-lal gisteren in een
vraaggesprek met het Joegoslavische
tijdschrift „VJesnik" aangekondigd
In de eerste plaats zouden de V.S.
de oorlog in Indo-China moeten sta
ken en vervolgens hun troepen niet
alleen uit Indo-China, maar ook uit
Taiwan, uit Zuid-Korea, Japan en
„natuurlijk ook uit Thailand" moeten
terugtrekken. Als de V.S. een nega
tieve houding aannemen, zou China
de betrokken volkeren steunen tot de
eindoverwinning.
De Chinese premier zei ook, dat
China tegen de verdelging van de
wereld door „supermogendheden" is
en zich ook niet als een supermogend
heid zal gedragen. „China zal dat be
wijzen door steun te verlenen aan
middelgrote en kleine landen als zfj
daarom vragen", aldus de Chinese
premier.
Arrestaties in
Zuid-Korea
SEOEL (AP) Drie Zuidkore-
aanse officieren zijn gearresteerd
in verband met de muiterij van 24
„speciale militaire gevangenen" op
een eiland, dat werd bewaakt door
een luchtmachtdetachement van 23
man. De arrestaties volgden op een
speciaal onderzoek naar de bloedige
opstand, die heeft geleid tot de dood
van 43 muiters, manschappen van de
luchtmacht en burgers. In verband
met het incident waren de minister
van Defensie en de stafchefs van de
luchtmacht reeds vervangen. i
Prospectus geheel vrijblijvend op aanvraag voor de e.v.
curusssen, aanvangende medio september.
(Dag- en avondcursussen). Opleidingen voor het officiële
vakdiploma, Seer. JUL. v. STOLBERGPLEIN 14, DEN
HAAG, TEL. (070) - 833162.
Stationsplein 2
Alphen aan den Rijn
vraagt
voor de bediening
en een jonge
in snelgroeiende gemeente te
gen Leiden te pacht of in
huurkoop aangeboden. Uit
sluitend serieuze kandidaten
verzoeken wij kontakt op te
nemen met Bern.bureau „In
ternos" tel. 53912.
aan de Maredijk 72 en aan
de Aloëlaan 38 leeg te koop
aangeboden.
Vraagprijzen resp. f. 39.500,-
en f22.000,- k.k.. Inlichtingen
tel. 53912.
Tel 01720-2118.
5-daagse werkweek.
TRAP BEKLEDEN
Laat uw trap vakkundig stof
feren met nylon, vilt of tapy-
flex, geheel compleet incl.
materialen, legloon en b.t.w,
voor f 150,—.
TEL. 070—603167 b.g.g. 603529
13 maart 1969 30.000 abonnees
17 maart 1971 34.000 abonnees
Begrafenis-onderneming ^EOOVOUCl^
Begrafenissen, crematies en opbaringen.
Kantoor en rouwkamer:
Hogewoerd 84 - Leiden - TeL (01710-20975-
34035
Voor families die een begrafenis of crematie niet van
uit het sterfhuis kunnen of wensen te doen plaatsvin
den, bestaat de gelegenheid gebruik te maken van onze
speciaal daarvoor Ingerichte rouw- en ontvangkamer.
vraagt voor spoedige indiensttreding op haar ba
waar de financiële administratie wordt verzorgd
een drietal van haar uitgaande scholengemeenst
pen voor voortgezet onderwijs (ca. 2500 leerlii
Deze medewerk(st)er zal o.a. worden belast ml La
verzorging van de boekhouding, w.o. de inkoop o
debiteurenadministratie.
Het bezit van het praktijkdiploma boekhoudfl l
gevorderde studie hiervoor en een goede typevmi 4
held worden vereist.
De premie AOW/AWW komt voor rekening vaa
werkgever, terwijl bij Indiensttreding direkte opn :a
in het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds volgt
STRALENGENETICA
zeer goede typevaardigheid
goed taalgevoel en goede kennis van de Eo#e
taal, zodat het tikken vanaf een geluidd
geen problemen oplevert.
Salaris afhankelijk van leeftijd tot maximaal f ifj
per maand.
Sollicitaties van ervaren klachten die slechte e
gedeeltelijke dagtaak ambiëren, worden evenid
gaarne in beschouwing genomen.
Schriftelijke sollicitaties te richten aan het hoofd vsi
afd. Personeelszaken der Rijksuniversiteit, Stationsweg 3'
Leiden onder vermelding van advertentienummer 71.11 n
