Joego-Slavië kan economische groei)
moei-
nen
Gevecht op leven en
dood tegen inflatie
J
LEEDSCH DAGBLAD ZATERDAG 24 JULI 1<|
BELGRADO De vakantieganger, die aan de Dalmatische kust onbekommerd zijn
sliwowitsj geniet weet slechts van strand en zon, alles net zo stralend als de prentbrief
kaarten beloven. Hij bespeurt doorgaans niets van de inspanning, vereist om de toeristi
sche industrie het koortsig tempo van de door haarzelf ontketende vraag te laten bijbe
nen.
Soms heeft ook de gast opeens
met een andere werkelijkheid te
maken: als de bediening tekort
schiet, de hotel-wc ondanks her
haald aandringen weigert door te
stromen of als nergens een onder
dak voorhanden blijkt. Dit zijn de
twee knelpunten in de deviezen-
brengende vakantie-nijverheid: ge
brek aan kapitaal voor hoognodige
investeringen en aan geschoolde
mankracht in dit land met zijn
323.000 merendeels ongeschoolde
werklozen. Alleen Dubrovnik heeft
al 1400 mensen op een eigen vak
school in opleiding.
Koortsig tempo: de laatste vijf jaar
is het toerisme telkens met 22 pro
cent gestegen Ruim 4.7 miljoen
buitenlanders brachten het in 1970
meer dan 2200 nachten in Joegosla
vische hotels door.
Een nieuw vijfjarenplan voorziet
opnieuw in sterke toeneming, al
zijn de streefpercentages nog niet
nauwkeurig vastgelegd.
In dit land met zijn uitbundige
toeristische inventaris liggen de
blauwdrukken voor nieuwe projek-
ten gereed, uiteraard vooral aan die
kleurige kusten van Koratië (Dal-
Door
Ewout Janse
matië) en Montenegro, waar zich 80
procent van alle bezoekers neer
strijkt.
Gaaf voorbeeld is Dubrownik
kasmagneet nummer één dat
binnenkort zelfs in staat zal zijn
Jumbo-jets op zijn vliegveld te ont
vangen. De stad wil haar 26.000
toeristenbedden met 5000 stuks uit
breiden in een nieuwe omvangrijke
nederzetting ten zuiden van het
centrum.
Ander bekend toeristenoord aan de
kust. het zuidelijker gelegen Boedwa,
streeft iets soortgelijks na. Het zijn
klinkende programma's, maar de
100 miljoen vereiste dollars willen
nog niet zo klinken. En dus mondt
het pleidooi van de bestuurders
steeds weer uit in sterke aandrang
op de Wereldbank der VN om snel
de vereiste investeringen door lenin
gen mogelijk te maken.
Weids project
Beide plannen zijn onderdeel van
een weids projekt, dat de gehe
le Zuidadriatische vakantie-indu
strie krachtig moet aanzwengelen.
Tot het Jaar 2000 voorziet het in
een uitbreiding van het aantal bed
den van 100.000 tot 600.000. Een
griezelig aandoende verveelvoudiging
van logiescapaclteit blijft er voor
de mens nog ruimte over? De rege
ringen van Kroatië en Montenegro
verklaren haastig, dat dit alles
nauwlettend moet worden gecoördi
neerd om wilde constructies te voor
komen".
Dit laatste nu is zeer verstandig. I heerst n
Weliswaar is in Joego-Slavië ook economie,
aan de kust nog volop ruimte Tijdens z<
(slechts tien procent is toeristisch
in cultuur gebracht), maar de on
oplosbare tegenstrijdigheid van deze
moderne massa-industrie is maar al
te vaak dat het juist datgene ver
nietigt wat het aanprijst. Ook dit
Balkan-land is aan het gevaar niet
geheel ontloken, getuige de opruk
kende oeverbebouwing van het nog
steeds onwaarschijnlijk mooie meer
van Ohrid in Macedonië waar ir
pre-toeristische tijden Den Doolaard
zich de Bruiloft der Zeven Zigeu
ners liet afspelen.
Veel ambities dus en weinig geld
dat is het welhaast klassieke thema.
dat de ontwikkeling van de Joegos-
lavische economie beheerst. Overal
daarom dat beroep op de Wereld-
i bank. die in het verleden al heeft
I bijgedragen tot de infrastructuur
waarvan ook het vreemdelingenver
I keer zozeer profiteerde. Vele tiental
len miljoenen dollars voor de cen
trale autoweg van de Oostenrijkse
tot de Griekse grens en voor dr
snelweg, die met een lengte var
700 kilometer de Adriatische
kust thans bijna geheel voor het
internationale verkeer heeft openge
legd.
Deelname
Naast leningen verlangt Joego-Sla
vië ook vurig naar deelnemen va
buitenlandse ondernemingen in deze
welvarende tak van bedrijvigheid
Het land kent reeds 33 „joint ven
tures' (vooral in de auto-, de che
mische- en de staalindustrie), maar
de toeristische sector is tot nu toe
manna verstoken gebleven.
Wel is er een toenemend aantal
binnenlandse ondernemingen, dat
een deel van de winst in buiten
landse valuta in hotels en aanver
wante bedrijven heeft belegd.
De hoopvolle verwachting, waarvan
zegslieden de bezoeker in alle toon
aarden deelgenoot maken is. dal
de aangekondigde liberalisering van
de tot nu toe beperkte transfermo
gelijkheden van kapitaal en winst
de politieke en economische bezwa
ren van potentiële deelnemers op te
heffen. Voldoende om hen te bewe
gen zich op deze uitdijende markt
te wagen in een land, dat zijn so-
cialisme-met-een-eigen-gezicht op
avontuurlijke wijze met een „open
economie" vrije concurrentie ver
bindt.
een centrale plan-
lang, met Turkse kof
fie en ontelbare cijfers overspoeld
gesprek verzucht een vooraanstaand
financiëel deskundige, dat dit dub
bele aangezicht vreemde problemen
schept. De meeste prijzen worden
bepaald door vraag en aanbod,
maar voor elektriciteit en water
bijv. betaalt de burger nog niet de
helft van de commerclëel verant
woorde prijs en hetzelfde geldt voor
de huishuren (89 gulden voor een
driekamerflat). Waar moet het ont
brekende geld vandaan komen?
De expert zegt, dat die noodzaak
van subsidies een bron van inflatie
vormt (10 procent in 1970). Hij
raakt daarmee het onderwerp, dat
veler gesprekken beheerst: de oor
zaken van de sterke geldontwaar
ding, die in januari heeft geleid tot
devaluatie van de dinar met 20
procent. En het eind is nog niet in
zicht.
De betrekkelijke openheid van de
Joegoslavische markt heeft de eco
nomie hoogst vatbaar gemaakt voor
invoer van inflatie uit het buiten
land. „Als klein land zijn wij niet
in staat de dollar te stabiliseren",
zegt de directeur van de nationale
Dubbelgelaat
Joegoslavië's communisme heeft 'n
menselijk gelaat, of beter: 'n dub
belgelaat. Weliswaar wordt hoog op
gegeven van de vrije economie, die
't de zelfbesturende ondernemingen
mogelijk maakt in open concurren
tie voor de markt te werken en hun
eigen lonen en prijzen vast te stel
len. Maar als het gaat om
een aantal basisvoorzieningen
investeringsbank. „Als de Ver. Sta
ten daarin zouden slagen zou ons
dat een stuk helpen".
Behalve die internationale gevoelig
heid heeft ook de ondoelmatigheid
van de Joegoslavische economie tot
de geldontwaarding geleid. Hoe
boeiend ook het experiment met het
zelfbestuur in de ondernemingen
niet overal hebben de besturende
organen de verleiding weerstaan
van over-investering en van een
loonsverhoging, die aanzienlijk bo
ven de stijging van de produktivi-
teit uitging. Gevolg: stijgende prij
zen, stagnerende uitvoer, toenemen
de import. Het tekort op de han
delsbalans bedroeg vorig jaar rond
een miljard dollar.
Verhoging
De gevolgen van de devaluatie, be
langrijkste maatregel, zijn nog niet
duidelijk. In elk geval betekent
zij een verhoging van de inkomsten
uit de geldovermakingen van de
900.000 Joegoslaven, die in het bui
tenland werken en daarmee in de
dienstensector de inkomsten uit de
toeristische industrie beginnen te
overtreffen. Ook de vakantiegangers
voor wie het land thans nogal wat
goedkoop is geworden zullen met
hun deviezen tot een verbetering
van de handelsbalans kunnen bij
dragen.
Daar staat tegenover dat ook nu
nog de invoer de uitvoer aanzienlijk
jvertreft Joego-Slavië, dat vooral om
-edenen van praktisch-politieke
aard tot verdergaande bestuursde-
:entralisatie heeft besloten, gaat
moeilijke jaren tegemoet. De groot
ste beslissingsbevoegdheden op eco
nomisch terrein komen bij de zes
•epublieken te berusten, het fede
raal gezag kan alleen nog overwe-
jend coördinerend optreden.
/oor de stabilisatie van de econo-
nie lijkt de toenemende onafhanke
lijkheid van de ondernemingen zo
op het oog niet de meest geschikte
bijdrage. Het is niet toevallig, dat
tegelijkertijd in Joego-Slavië een be
lastinghervorming in de maak is
die federatie en republieken in staat
moet stellen tot een betere beheer
sing van de conjunctuur doorll
actievere fiscale politiek dan in °u
verleden jaar, toen het belas
stelsel vooral gericht was op '°€1
king van de op korte termijn 1a
digde uitgaven.
„Dit is een land van te veel
gramma's te weinig kapitaal, sel'
onze deskundige. Gesprekken ier
vertegenwoordigers van de zes i ake
blieken onderstrepen dat te ,jss
weer. Alom klinkt het verli
naar een groter aandeel van na
tenlandse bedrijven in gezamei
industriële ondernemingen. Ai
dan bedrijven uit met name
en West-Duitsland heeft ondan
mogelijkheid van hoge winstpe v
trages nog geen enkele Nederli
onderneming in dit opzicht de
naar Joego-Slavië gevonden. Als
die afzijdigheid al politieke r
bedrijfseconomische bezwaren V;;
grondslag hebben gelegen, kan i
daarvan verdwijnen nu een
wijziging voorziet in vergaande
ralisering van de mogelij khedei
transfer van kapitaal en winst,
vendien komen er waterdichte
ranties tegen nationalisatie
eigening.
Niet onversciq
Het welslagen van het Joega
experiment in dreigende slaj
duw van nabuur Sowjet-Unie]
alleen al om politieke redenej
wereld niet onverschillig laten, j
Tijdens een recent bezoek i
bert McNamara, directeur
Wereldbank, heeft deze zich 1
getoond het totaal v
(nu reeds 475 miljoen dollar, f
voor versterking van de infra§
tuur) sterk uit te breiden,
nieuw consortium van ba
Amerika, Japan, West-Duit^
Italië en Groot-Brittannië
een veelbelovende kredietbroi
dit land in onstuimige, vaak <j
haaste ontwikkeling. Zo
dat zelfs de grootste welwillfiB
bij de Wereldbank en andere J
dietverschaffers niet
voorkomen, dat de afzonderlijk!
leningen aandringende republij
van Joego-Slavië in veel
meer zullen vragen dan zij
yjH r:
1111 I ■■■->
:3B5r
Jumbo.P«ltum
tramp"1"1
bapd",cveri'
camp'm9d"j?reUL voorns: ^-,
Nederland had president Tito vorig jaar ten gast. De Neder
landse industrie toont echter nog weinig belangstelling voor Joego-
Slavië. Anders is het met de Joegoslavische arbeidskrachten die bij
honderden ons land binnenstromen (foto middenhoven)
De haven van Dubrownik, het belankrijkste toeristische cen
trum langs de kust van de Adriatische Zee (foto middenbeneden
De nieuwe brug in de snelweg langs de Adriatische kust over
de Maslenitska Draga. Deze brug heeft Joegoslaviës zonnige stran
den pas geheel voor het toeristische verkeefr opengesteld (foto
rechtsboven)
