ICILIE
11 lies is
iir heel
inders
an overal elders
flSPAG 16 JUNI 1971
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 11
I
,ERMO Terwijl een steeds groter wordende arbeidson- r
op het vasteland van Italië op de lange duur tot een èf
wtuurverandering van de Italiaanse maatschappij moet
«ren, is het op Sicilië stil. Het eiland behoort tot de armste
ju meest achtergebleven gebieden van Italië, maar er is on-
59, nerlci 'een breekbare minimum-welvaart ontstaan, die de
me boeren, de schaapherders, de neringdoenden het ge-
j el heeft gegeven dat ze zich niet moeten verroeren. En als
het vasteland in de grote steden alle bedrijvigheid weer
r.s voor de zoveelste keer is lamgelegd, gaat het primitieve
)en op Sicilië door of er niets aan de hand is.
wil niet zeggen dat de politie-
economische chaos er niet even
tsbaar gebleven is als ze altijd
Maar wat voor het zuidelijk
het vasteland, zowel als voor
een soort binnenlands
tuur geniet geldt, is dat het
een wereld die geografisch
in feite buiten West-Europa
ils men zich in het Westen op-
over stakingen en protestop-
in Italië, maakt men de fout
•schijnselen te meten aan wat
jen en andere onrust in eigen
^kenen. Het grootste deel van
is echter deel van de Levant,
gjjl iu desnoods een „beter Libanon'
nd kunnen worden. Maar een
leb ion" dan, dat deel uitmaakt,
lar e Europese Economische Ge
en van de Noordatlanti-
igsorganisatie. Wanneer
apitalië als deel van deze groepe-
iie in beoordelen wil, dient men dra-
iil ihe beoordelingsfouten te ver-
ibri en dat gebeurt meestal niet.
rei) li Sicilië na de oorlog met
'ay Dige andere „regiones'
mate van binnenlands bestuur
f1| met een eigen regering en een
parlement, maakte men
it mogelijke vergissing. Zelden
gebied minder voorbereid
Westerse democratische spelre-
Naar aanleiding van de kortge-
Hl|door het parlement in Rome
en instelling van een eigen
r voor alle provincies in Italië
verkiezingen daarvoor vonden
Jjimi jongstleden plaats merk-
oud-president van de „regio-,
iieilië, de „onorevole" Carollo
Het instituut van de autonomie
diskrediet gebracht door de kwa-
manier, waarop Sicilië van zijn
gebruik heeft gemaakt". En
erbiedwaardige „Corriere della
- één van de weinige Ita-
e landelijke dagbladen
Sicilië heeft
A[ liet eens de elementairste pro-
opgelost van wat een samen-
burgerlijk en sociaal betekent
at
Ratten
Palermo met zijn regerings
hoofd niet heeft gezien, begrijpt
8iciliaanse drama maar half.
«en crisis die afgelopen Januari
te, is er eind april een nieuwe
•links-regering gevormd. Er
33 stemmingen voor nodig)
uxueuze deel van de stad wordt
it door de clan der politici en
ttnhang, door Mafiose bouwon-
tiners en geldverdieners, en
nieuwe rijken. De winkelstra-
h het centrum steken de be-
'fW luxe-winkelstraten van Ro-
kroon. Maar er zijn ook
- en levende ratten, ezei-
verminkte bedelaars
to een Levantijnse stad.
de dunne laag van luxe be-
n het labyrint van stegen en
dat foto-toeristen zo mooi
Vi !a> bevolkt met de kleine Jonge-
tn meisjes met de koolzwarte
257 1 en de vieze handen, die best
-J *ig zouden zijn in armoede, zo-
fe overlevering wil.
e politieke partijen behalve de
huuisten staan direct of in-
onder invloed van de Mafia,
i-democratische partij is
tehuis. Het kan zijn
ha eindeloos geharrewar ooit
it«' *et in het parlement van Paler-
'ordt aangenomen. Maar uit-
*rd wordt ze zo goed als nooit,
"ige belangengroepen over het
eiland weten dat te verhinde-
het hen beter uitkomt.
De toestand is zo volmaakt uitzicht
loos, dat de studerende jeugd en ener
gieke mannen emigreren. De afgelo
pen tien Jaar heeft een half miljoen
Sicilianen het eiland verlaten om
letterlijk verscheurd door heimwee
elders te gaan werken. Een bul van
de universiteit van Palermo wordt la
ger gewaardeerd dan een stuk toilet
papier, zo wordt hier gezegd. Niet al
leen door de gebrekkige oplei
ding, maar meer nog omdat het ver
krijgen van de bul meer van relaties
dan van tijdens de studie gebleken
intelligentie afhangt!
Voor de Sicilianen is de chaos on
derwerp van een soort galgenhu
mor:. Ik leer een staaltje hiervan
kennen als ik in een duistere ka
mer die de PTT als telefooncentrale
heeft ingericht, vanuit, een van de
dorpen met een andere plaats op
het eiland wil bellen. Bij mijn bin
nenkomst ,zit een tiental mannen en
vrouwen op aansluiting te wachten
in die apathisch-versteende toestand
die ook in fondswachtkamers heerst
Achter een tafeltje troont een man
die de gesprekken aanvraagt en he:
geld incasseert. De man springt bij
mijn binnenkomst op met die bijna
genante hoffelijkheid, die Sicilianen
tegenover buitenlanders ten toon
spreiden. In een van de cellen pro
beert hij de verbinding voor me tot
stand te brengen, maar de lijn is
kennelijk stuk. "Hoe kan dat nu op
zo'n modern eiland?", roep ik schijn
heilig zodat iedereen het kan ver
staan. De reactie is opzienbarend:
de wachtenden en de PTT-man bars
ten in een hoongelach los en er ont
staat een verwarde, opgewonden
conversatie. De beambte begint te
mijner instructie op de wanden van
de cel te beuken, die gevaarlijk kra
ken, en alle lichtknopjes laten bewe
gen. die geen van alle aangesloten
blijken te zijn. In een vreemde sfeer
van verbroedering en wederzijds be
grip verlaat ik weliswaar onverrich-
terzake het openbare lokaal.
Anders
In Rome loopt dit anders af. Ik
wilde eens in een café bellen, maar
de openbare telefoon was buiten
werking. Drie weken later was ik er
weer, maar de telefoon was nog
steeds stuk. Ik riep toen tegen de
van het nietsdoen uitrustende man
nen: "In Italië werkt ook letterlijk
niets". De reactie was vijandig. Een
boosaardig gebrom steeg op en men
vroeg of ik misschien uit Amerika of
uit Duitsland kwam. Ik verklaarde
dat ik uit Nederland kwam en dat
daar tegenwoordig ook niet veel
meer functioneerde. Dat werkte als
olie op de golven.
Het opzienbarendste bord dat ik in
Palermo zag was dat van een keuri
ge autorijschool. Na de normale
aanprijzingen stond er in vette let
ters te lezen: "Speciale cursussen
voor analfabeten". Zestig procent
van de oudere mensen kan inder
daad niet lezen of schrijven en er
dreigt weinig verandering in te ko
men voor de nieuwe generaties. Si
cilië telt weliswaar de meeste onder
wijzers van Italië. Maar dat komt
omdat op de weinige scholen ieder
kind maar een paar uur les krijgt
om dan plaats te maken voor een
nieuwe groep. En iedere groep heeft
zin eigen onderwijzer of onderwijze
res. De kinderen spelen dan ook het
grootste deel van de dag op straat,
in afwacnting van een leven waar
weinig muziek in zit.
Gibellino is één van de dorpen in
het dal van de Belice, dat op.14 Ja
nuari 1968 onder het gedreun van
een aardbeving als een kaartenhuis
in elkaar zakte. In Gibellino en in de
andere totaal verwoeste dorpen
Salaparuta, Poggioreale, Montevago
mm
ÏKülRV
1
'm
"I
éËB&
kwamen 316 straatarme Sicilia
nen onder het puin' om het leven.
Bijna tweehonderdduizend overle
venden kwamen in de winterse kou
op straat te staan. Iets minder dan
de helft daarvan woont nu in opge
lapte huizen in de dorpen die maar
voor een deel werden verwoest De
negentigduizend overlevenden van
Gibellino en de andere verdwepen
dorpen wonen in barakken, die in
dertijd geschonken werden door de
Verenigde Staten, door Canada. Oos
tenrijk en andere landen. De ruïnes
liggen er nog net zo.
Erg?
Is het allemaal wel zo erg? De
voorjaarszon beschijnt de vrolijke
kleuren, de vogels zingen, de mei
doorn bloeit in april. Op iedere ba
rak staat een tv-antenne, er is een
opvallend wagenpark. Het is bekend
dat de meeste Gibellianen een spaar
rekening hebben kunnen openen, en
dat niet alleen van het geld dat hun
vaders en mannen uit het Ruhr-ge-
bied hebben gestuurd. Dit kan alle
maal omdat de regering in Rome
de slachtoffers steunt. In Palermo
staat bovendien op de banken een
bedrag van 43 miljard 584 miljoen
lire voor de wederopbouw, maar
daarmee gebeurt niets. Naar men
fluistert wordt het door de Mafia
als beleggingskapitaal gebruikt,
waarvan de hoge rente dan in de Ma
fiose zakken verdwijnt.
Tweeëneenhalf Jaar in de barakken
vinden de aardbevingsslachtof
fers genoeg. In de winter is het er
niet warm te krijgen en in de zomer
is het er om te smoren. Onderling
vechten belangengroepen over de
duurste stukken grond voor de we
deropbouw. Als er een plan is, zorgt
de Mafia er voor dat het aangewe
zen terrein plotseling heel duur
wordt, of ze probeert de autoritei
ten te dwingen op door haar aange
wezen grond te bouwen, ook al deugt
die helemaal niet voor het doel.
De burgemeester van Gibellino is
communist en hij heeft verklaard
dat hij van het wachten genoeg
heeft en nog dit jaar zal gaan bou
wen. De bevolking haalt de schouders
op en zegt dat ze van niets weet.
In elk geval zouden bij de weder
opbouw van het gebied duizenden
mensen werk hebben, die nu alleen
maar in de zon zitten. Als de Mafia
de opbouw tegenhoudt dient men
overigens te bedenken dat Mafia en
Sicilië nauwelijks te scheiden zijn.
Een van de meest curieuze reli
kwieën temidden van dit soort uit
zichtloze ellende in het na-oorlogse
Sicilië is Danilo Dolci. Hij ging door
voor de opofferende bestrijder van
de armoede en hij vergeleek zich
graag met Ghandi, van wie hij ook
het vasten overnam. Boze tongen
beweerden, dat Dolci tot vasten
overging eenvoudig omdat hij veel
te dik is. Een oud-medewerker van
Dolci, die ik op Sicilië spreek, ver
telt hoe zeker driehonderd vroegere
vrijwilligers van Dolci tot de rand
van de waanzin werden gedreven bij
de ontdekking hoe corrupt men op
het eiland is, en welke rol Dolci te
midden van deze corruptie
Beslist
De toerist die er van uit gaat dat
het succes van zijn reis afhangt
van de indrukwekkendheid van de
natuur en de vriendelijkheid van
de bewoners, moet beslist naar Si
cilië gaan. De Siciliaan is buiten
gewoon hulpvaardig tegenover vreem
delingen. Dat sluit niet uit dat de
Sicilianen er niet voor terugdein
zen hele dorpen zowat uit te roeien.
Het zou evenwel toeval zijn wan
neer een toerist bij een dergelijke
afrekening betrokken werd, waarvan
overigens de getuigen later altijd
beweren dat ze niet heeft plaats ge
vonden. Om te bewijzen dat dit zo
is schoot een politiecommissaris eens
in gezelschap van een gast van de
vastewal een revolver in de lucht
af op honderd meter van een een
zaam op het land werkende boer.
Daarop ging de politieman op de
boer af en hij vroeg hem of hij wat
had gehoord. De boer keek ver
strooid op en antwoordde: „Hoe be
doelt u?"
Corleone is het centrum van de
Mafia, afgezien dan van het re
geringscentrum Palermo en de
vrouwen lopen er in het zwart om
dat ze allemaal wel een man, vader
of zoon verloren hebben in de
strijd.
Langs de kusten is dit allemaal
niet zo opvallend. Er is een net van
zogenaamde Jolly-hotels, in de mees
te waarvan men armoede en onge
mak vergeten kan. Behalve deze
nieuwe Jolly-keten is er weinig.
Zelfs de omvangrijke gids van de
Italiaanse automobielclub, die in
het onbeduidendste dorp nog enige
tekenen van schoonheid weet te be
speuren, is op dit terrein opvallend
openhartig. In Palermo is behal
ve het Jolly-hotel onder andere ook
nog het luxe-hotel „Grand hotel
des Palmes".
Voor de verwende toerist is zijn
eigen auto het enig aangewezen ver
voermiddel. Voor wie zijn rugzak
meeneemt is er ook de trein, naar
keuze smalspoor of internationaal
formaat. Een treinreis over het
eiland laat beslist een onvergetelij
ke indruk achter. Men kan van Ro
me uit in de trein blijven zitten.
De wagons gaan op de pont naar
Messina mee.
Smal
Wart de auto betreft, de wegen zijn
over het algemeen goed maar smal
en bochtig. Het verkeer bestaat uit
kudden schapen met een hond, een
herder en een Jongen die om sigaret
ten vraagt als hij de kans krijgt en
door een enkele vrachtwagen of au
tobus. Deze doodse stilte toont aan
hoe mager de economie op het eiland
is. Dit blijkt ook uit het geringe ver
keer van en naar het vasteland bij
Messina.
De overblijfselen uit de tijd van de
Griekse kolonisatie behoren tot de
interessantste bezienswaardigheden
op het eiland. Er zijn de tempels van
Segesta en Selinunte en het uitge
breide complex bij Agrigento. Derge
lijke tempels zijn ook dichterbij
huis, in Paestum te zien, dat ten zui
den van Napels aan de kust ligt.
Toeristengidsen raden de lezer steeds
maar aan, de tempels bij zonsonder
gang te gaan zien, omdat de grijs
gouden kleur van de steen dan zo
mooi uitkomt. De gidsen vergeten er
evenwel bij te zeggen dat meeste van
deze bezienswaardigheden een uur
voor zonsondergang sluiten.
Selinunte was de westelijkste
Griekse vestiging op Sicilië. In één
van de herhaaldelijke twisten met
Segesta slaagde deze laatste stad er
tenslotte in met hulp van Hannibal
en honderdduizend man Selinunte
met de grond gelijk te maken. Zes
tienduizend inwoners werden gedood,
vijfduizend in slavernij weggevoerd,
2600 konden het vege lijf redden.
Vooral Selinunte heeft op de bezoe
kers van de laatste eeuwen een bij
zonder melancholieke en onherberg
zame indruk gemaakt.
In de enige hier met Ameri
kaanse giften weer opgebouwde
tempel is een buslading schooljeugd
aan het dansen op de muziek van
transistorradio's. Kinderen die al in
de bussen zitten toeteren ongeduldig.
Een ware kakafonie, maar onder
Hannibal moet het erger zijn ge
weest. 'n Jong meisje verkoopt brief
kaarten en olijven in een hokje van
verroest plaatijzer en het weggetje
naar de tempel is zo slecht dat Je,
al kijkende naar de ondergaande
zon op de grijsgouden steen, zonder
moeite Je enkel6 kunt breken.
Waar de vulkaan Etna aan de oost
kust in zee uitloopt, liggen een paar
vreemdgevormde rotsen, die „Cy
cloopriffen" worden genoemd'. Vol
gens de sage zijn het de rotsen die
de cycloop Polyphemus achter Odys
seus aangooide, nadat deze het mon
sterachtige wezen zijn enige oog had
uitgebrand met een gloeiend stuk
hout. Er zijn natuurlijk sagen die
niemand gelooft, zoals deze, maar
verleden Jaar verscheen in de Bonds
republiek een boek van de hand van
twee broers die Odyssee met de
ogen van de zeevaarder hadden na
gemeten en die er in hun betoog van
uitgaan, dat de tocht van Oysseus
wel degelijk valt na te gaan. Tegen
de Straat van Messina ligt in elk
geval, aan de kust van het vaste
vasteland, Scilla met zijn enor
me brandingsgolven en daartegen
over de gevaarlijke stromingen van
Charybis. Hier moet men tussen
Scilla en Charybis doorvaren. De
beide Duitse broers (Hans-Hulmut
en Armin Wolf: „Der weg des Oys-
Linksboven: vrouwen temid
den van de puinhopen van hun
bij de aardbeving verwoeste huis
Rechtsbovende cycloop-riffen
die de cycloop achter Odysseus
aan zou hebben gegooid. Links
onder: mozaiek-werk in een villa
uit de oudheid op Sicilië. Rechts-
midden: een antieke tempeli
grijsgrauw. Rechtsbeneden: pro-
testkreten op de muren van de
Siciliaanse huizen die nooit wat
uithalen.
seus", uitgeverij Wasmuth Süblin-
gen, 1969) beweren verder dat het
laatste gedeelte van Odysseus' reis
rondom Sicilië voerde. Het land van
de Laestrigonen met de haven Tele-
phylos lag in het westen van Scilië
het eiland van Circe is Ustica ten
noorden van Palermo in de Tyrr-
heense zee, het huis van Hades zou
ten oosten van Palermo gesitueerd
zijn bij de zwavelgroeven. Het eiland
van de Sirenen zien de Duitse broers
in de punto del faro, het noordoos
telijke stukje van Sicilië, waar nu
een hoogspanningsmast staat van
enorme hoogte. Ook aan de kant van
Scilla staat er een. Sicilië's energie
komt kennelijk van het vasteland.
Grauw
Aan Sicilië's noordkust, vanuit het
haventje Milazzo zijn de eilanden
Vulcaon, Lipari en Salina te be
reiken. Ook hier ging Odysseus aan
land. Om zeven uur in de ochtend
van elke dag in 1970 vertrekt de eer-
te boot naar Vulcano. Maar omdat
het hier altijd spookt stormde het
die ochtend van mijn eigen vertrek
ook. De boot kon niet uitvaren. De
zee was bedekt met hoge, driftige
koppen. In de café's werd het weer
besproken. Er bleek weinig kans op
verbetering. Vanaf de vaste wal zijn
de drie eilanden zichtbaar als een
drietal huiveringwekkende, duistere
reuzenrotsen Vulcano voorop, daar
achter Lipari en iets meer naar ach
teren Salina. De teleurstelling van
de niet doorgaande reis vervloog in
het grauwe licht van de eeuwigheid.
