Volkssterrenwacht n
Leiden?
I
INTIEM LEVEN
VAN EEN SPAR
Middel tegen
verkoudheid
Ach, vader, niet weer..
P
B
Medewerkers aan de
T arzan-experimenten
Voorlichting
over wetenschap
nodig
PAGINA 22
LEIDSCH DAGBLAD
ZATERDAG 24 APRIL 1971
Als het aan Ben Apeldoorn ligt, wordt
er morgen een aanvang gemaakt met de
bouw van een volkssterrenwacht in de om
geving van Leiden. Deze in de Leidse Ja
cob Catslaan wonende administratieve
ambtenaar van de Marine Electronische
Bedrijven in Oegstgeest heeft de zaak al
vrij grondig uitgedokterd.
Zijn plannen worden gedragen door
zijn onblusbare nieuwsgierigheid naar de
wonderen van de sterrenhemel en door een
bij alle amateur-astronomen duidelijk aan
wezige behoefte, zoveel mogelijk anderen
in de boeiende schoonheid van de nachte
lijke hemel te doen delen. Een belangrijk
punt in zijn overwegingen is echter, dat de
vele amateur-astronomen in de randstad
eigenlijk voor de voortzetting van hun
(ook wetenschappelijk niet onbelangrijke)
werk een centrum nodig hebben buiten de
voor waarnemingen steeds ongunstiger
wordende stadsgebieden, waar luchtvervui
ling en lichtuitstraling een steeds grotere
hindernis gaan vormen.
Dat Ben Apeldoorn in het grote legioen
van amateur-astronomen zijn mannetje
staat en goede apparatuur weet te hante
ren, hebben trouwe lezers van het Leidsch
Dagblad onlangs kunnen zien, toen wij een
door hem gemaakte foto publiceerden van
de gedeeltelijke zonsverduistering op 23 fe
bruari. Die foto toonde ondermeer duide
lijk enkele forse zonnevlekken en de ge
bergten langs de rand van de maanschijf,
die zwart afstaken tegen de lichtende zon
neschijf. Ben Apeldoorn heeft overigens
vooral interesse voor verschijnselen, die
zich .dichter bij huis" afspelen. Hij is ac
tief lid van de Werkgroep Meteoren van de
Nederlandse Vereniging voor Weer- en
Sterrenkunde.
Wetenschap
en technologie
Redactie? P. Bot
Veel amateur-astronomen dragen
zoals gezegd in niet onbelangrijke
mate bij tot het wetenschapppelijk
onderzoek van hemel en hemellicha
men. Er zijn bijvoorbeeld vele ko
meten naar amateurs vernoemd, dat
wil zeggen dat die door deze amateurs
zijn ontdekt. Een „Nederlandse" ko
meet is daar overigens nog niet bij.
Anderen bestuderen bij voorkeur
zonnevlekken, registreren meteoren
het kosmisch gruis dat in de
dampkring stort en daar lichtende
streken achterlaat die ten onrechte
de naam vallende sterren hebben ge
kregen en weer andere richten
hun aandacht voornamelijk op de
maan of op de planeten en hun sa
tellieten. Veelal beschikken zij over
een behoorlijk instrumentarium, niet
zelden zelf in elkaar geknutseld met
een hoge graad van perfectie.
De sterrenhemel is zo rijk en ge
varieerd. dat de „officiële" weten
schap er nog eeuwen in kan grasdui
nen zonder in herhaling van waar
nemingen te vervallen. Bij keuze van
goede projecten is er daardoor voor
amateurs altijd wel waarne-
mingswerk te doen. dat wetenschap
pelijk van waarde kan zijn. Maar bo
vendien: waarom zou ook op dit we
tenschappelijk terrein alleen het wer
ken van bollebozen waarde hebben?
Hoezeer het werk van amateur-as
tronomen wordt gewaardeerd, blijkt
wel uit het feit dat het Amerikaanse
ruimtevaartbureau NASA ten tijde
van de bemande maanvluchten een
beroep op amateurs over de gehele
wereld heeft gedaan om bepaalde
maangebieden tijdens de vluchten
extra in de gaten te houden, bv. met
betrekking tot mogelijke vulkanische
activiteiten, gas-erupties en dergelij
ke.
Zo n verzoek bereikte indertijd ook
de volkssterrenwacht in Oudenbosch,
de later naar Hoeven in Noord-Bra
bant verplaatste volkssterrewacht
Simon Stevin.
Deze volkssterrenwacht was jaren
geleden ook al het resultaat van een
van de meest kenmerkende gemeen
schappelijke eigenschappen van
amateur-astronomen, hun behoefte
om anderen in de schoonheid van de
sterrenhemel te laten delen' Hun er
varing is. dat veel Jongeren door die
schoonheid gegrepen worden, wan
neer ze er eens al of niet toevallig
figuurlijk met de neus worden opge
drukt.
Leken, die wel eens iets meer wil
len zien van de sterrenhemel, het
fascinerende spel van het licht over
het ruige maanlandschap, de ontzag
wekkende, bruisende activiteiten op
peild naar de mogelijkheden in de
omgeving van Leiden. Tussen Leiden
en Alphen zijn nog wel terreinen die
nu geschikt zijn en die in de naaste
toekomst niet worden bedreigd door
uitbreidingsplannen, projecten voor
wegen, industrieën en dergelijke
Want daar moet natuurlijk goed re
kening worden gehouden. Zo'n volks
sterrenwacht kost een schep geld en
het zou natuurlijk niet verantwoord
de zon, en de speelse dans van de zijn om het geval na een paar jaar
planeten en hun satellieten, kunnen
eigenlijk nergens gelegenheid vinden,
hun nieuwsgierigheid te bevredigen.
De zuiver wetenschappelijke observa
toria kunnen slechts nu en dan kor
te tijd hun instrumentarium ter be
schikking stellen Alleen instellingen
als volkssterrenwachten bieden de
belangstellende leek soulaas.
In Hoeven is tot dusver het enige Ne
derlandse centrum van deze aard. In
Frankrijk. Zwitserland en Duitsland
zijn er al vele van dergelijke insti-
tituten, waaronder wereldberoemde
als het observatorium in Bochum. dat
zich een grote naam op het gebied
van de ruimtevaart heeft verworven.
..Di Winterswijk heeft men ook
plailnen voor zo'n centrum", vertelt
Ben Apeldoorn. „Maar dat is voor de
randstad weer wat ver. Het is wel een
prachtig gebied, zonder veel storin
gen door bevolkingsconcentraties.
In dat opzicht zou Drente ideaal
weer eens te gaan verplaatsen". Ben
Apeldoorn zegt, dat er minstens 500
vierkante meter grond voor nodig is,
waarop een gebouwtje moet worden
opgericht waarin kijkers kunnen
worden geplaatst, ruimte is voor le
zingen en een bibliotheek en opslag
van instrumenten. Voorts zal de
i stroom- en watervoorziening nog wel
kostbaar worden, omdat het gebouw
zo ver mogelijk van de bewonings-
kernen moet worden geplaatst.
„Maar ik heb goede hoop dat het
in orde komt. Binnen afzienbare
tijd".
Het voornaamste waarnemingsin-
strument van het centrum moet een
i kijker worden met een parabolische
spiegel van 40 centimeter diameter,
het is nog niet bekend van welk
type. De kijker moet rusten op een
zwaar gefundeerde parallactische op
stelling en voorzien zijn van tal van
accessoires teneinde zoveel mogelijk
ZATI
31
zijn. Maar ook in de randstad zijn j soorten waarnemingen te kunnen ver
nog wel mogelijkheden" j richten. De opstelling moet geschie
den in een koepel of onder een afrol-
De moeilijkheid is. dat lichtuitstra- baar dak.
ling van stadsgebieden en van sterk Tot de uitrusting van het observa-
verlichte grote wegen en luchtveront- torium moeten voorts twee 30-cm-
reiniging door fabriekscomplexen en i spiegel telescopen met korte brand-
intensief autoverkeer funest zijn voor puntsafstand behoren, die door hun
astronomische waarnemingen. Ama- grote lichtsterkte en groot beeldveld
teur-astronomen kunnen hun hobby uitermate geschikt zijn b.v. voor het
vrijwel niet meer zoals vroeger uitoe- zoeken naar kometen. In een ander
fenen op daken en balkons van hun gebouwtje moeten apparaturen wor- Tijdens een symposium, gewijd
woningen wanneer die in of direct bij den opgesteld voor het fotograferen aan de popularisering van natuur
de stad staat. Er zouden twee vlie- van meteoren. Ook hierbij komt een wetenschap en techniek dat de
A uitgebreide nevenapparatuur goed Raad Van Europa deze week in
van pas. Straatsburg had belegd, is aange-
Ben Apeldoorn is er van overtuigd, drongen op het grote belang, om we-
dat in veel kringen, o.a. bij de in- tenschappelijke vorderingen onder
dustrie ten behoeven van het instru- de aandacht van 't publiek te bren-
mentarium, steun te vinden zal zijn gen en het publiek meer vertrouwd
gen met één klap gevangen worden,
wanneer een volkssterrenwacht te
vens waarnemingscentrum voor de
astronomen zou kunnen worden, die
nu nauwelijks meer weten waar ze
het zoeken moeten.
„We hebben al eens voorzichtig ge- voor zijn plannen.
Wandelend door de bossen komt steld. Vanuit dit glazen huis lopen gassen tussen de planten en hun om-
te maken met wetenschappelijk
werk en de doeleinden daarvan.
Men kwam evenwel aan het slot
niet tot gemeenschappelijke conclu
sies of aanbevelingen. De discussies
liepen stuk op de opvatting van en-
kele sociologen, die de popularisatie
van de wetenschap niet als een ob- j
ject van de natuurwetenschap za-
gen maar als een onderdeel van de 1
algemene informatiespreiding en
derhalve als een maatschappelijk
probleem.
Een van de Nederlandse deelne
mers, de Leidse oud-hoogleraar
prof. dr. D. J. Kuenen, thans di
recteur van het Rijksinstituut voor
Natuurbeheer, was teleurgesteld
Ben Apeldoorn „in actiebij
het waarnemen van meteoren
van de Perseidenzwerm, die jaar
lijks in augustus vele amateur
astronomen in het geweer brengt.
Hij is omringd door een uitge
breid instrumentarium met een
complete elektronische bedienings
apparatuur. Deskundigen zullen
vele van de instrumenten her
kennen. Onder meer links een
K-37-camera met sector (ritmi
sche afscherming waardoor snel
heid van een meteoor bepaald
kan wordenen geheel rechts een
tot spectograaf omgebouwde ca
mera.
De medische wetenschap heeft,
ondanks verbluffende vorderingen
op allerlei terrein en stuntwerk zoals
hart-transplantaties, tot dusver te
vergeefs gezocht naar een geneesmid-
Het Amerikaanse bureau voor de
ruimtevaart NASA heef* ter voorbe
reiding van het onderzoek met onbe
mande ruimtevaartuigen van de bui
tenplaneten (het „Tarzan-project"
ver deze afloop. Hij was niettemin waarvoer wij enige weken geleden
verheugd, dat het probleem over 't schreven» in totaal 108 geleerden uit
men overal ln de wereld, waar bos- kabels naar een houten hut op de geving. Verreweg het meeste draagt »*e™en n|^ entho^t'Ïver het zle^en°TeM-lSlSa*ndfn^Dene-'
wwrWurende^rg worden, torens met ET' j de drie werkgroepen, die I marken aangewezen. Z« zijn gese-
hutten of primitievere platforms 1 Het gaat hier om een wetenschap- maar om velerlei redenen is de zuur-
tegen. Meestal zijn dat uitkijkposten pelijk proefstation van het bos-bota- 1 stof voorziening door de landplanten
voor brandwachten soms schuilplaat- I nisch instuut van de universiteit van
sen voor Jachtopzieners of jagers. München. waar men de plantaardi-
die het wlldbestand controleren of ge stofwisseling bestudeert in zo na-
reguleren om het labiele evenwicht in tuurlijk mogelijke omstandigheden,
het natuurlijke milieu te handhaven. Het wetenschappelijk team past
In het Ebersbergerbos vlakbij ïfltin- hierbij nieuwe meetmethoden toe. die
chen ontwaart die wandelaar de laat- door het instituut ontwikkeld zijn en
ste tijd echter een toren van watin het researchcentrum van Siemens
uitzonderlijker constructie. Langs te Erlangen in instrumenten zijn be-
een statige spar verrijst eer; tot in de 1 lichaamd.
I
toch ook van eminent belang
Met behulp van zonlicht en chlo-
rophyl (de groene kleurstof in de
plantecellen) splitsen zij het in de
lucht aanwezige kooldioxyde om de
koolstof langs fotosynthetische weg
om te zetten in organischeverbin
dingen. terwijl de zuurstof weer aan
de atmosfeer wordt vrijgegeven.
Grondige kennis van al deze pro
kruin reikende stalen steiger, die een 1 Het grootste deel van de door de cessen stelt de mens in staat, gevolg
gesproken hebben over de mogelijk- lecteerd uit 500 deskundigen, die met
heid om een programma op te stel- voorstellen antwoordden op een uit-
len voor popularisering van de eco- nodiging van NASA vorig jaar okto-
logie. of milieu-leer. I ber.
De uitverkorenen zijn verdeeld in
dertien groepen, die verschillende ex
perimenten voorbereiden, zoals het
onderzoek van energierijke deeltjes,
fotopolarimetrie, plasmaonderzoek.
onderzoek van meteorieten en mag
netische velden etc.
Zij zullen ook een stem hebben in
de constructieplannen voor de beno
digde ruimtevaartuigen en de vast
stelling van hun meest doeltreffende
banen langs Jupiter. Saturnus, Ura
nus. Neptunus en Pluto.
del tegen de meest verbreide en hii
derlijke aandoening: de doodgewoi
huis-tuin-en- keuken- verkoudhei
Nu schijnt daar dan toch iets op
vonden te zün.
Dr. Paul Gordon van de mediscl
hogeschool te Chicago, zegt tenmin
te dat het door hem ontwikkelde g<
neesmiddel, dat voorlopig de onm<
gelijke benaming NPT-10381 hee
gekregen, de gewone verkoudhei
binnen 24 uur geneest. Dr. Eric
Brown, hoofd van de afdeling micn
biologie van genoemde hogeschoo
zei dat dit anti-virusmiddel ook doel
treffend gebruikt kan worden ti
gen een groot aantal andere ziekte
van mens en dier, waaronder grie
en waterpokken.
Het middel wordt thans beproefi
in Amerika, Argentinië waar het in
middels al voor algemeen gebruik i
vrijgegeven), Mexico en Duitsla»
Vele honderden personen schijna
het al met succes te hebben toege
past. ook als bestrijding van hoofd
pijn. Daarbij en bij duizenden dier
experimenten, is niets gebleken vu
toxische en andere onaanvaardbare
nevenverschijnselen.
glazen huisje schraagt waarin Inge- 1 mens benodigde zuurstof is het pro- j trekkingen te maken over de beïn-
wikkelde apparaturen staan opge- j dukt van een uitwisselingsproces van vloeding, die de vegetatie ondergaat
door wijziging in het natuurlijk mi
lieu. bv. door verontreiniging van de
lucht, veranderingen in de grondwa
terstand, de waterkwaliteit etc. Deze
kennis is ook van belang voor de op
voering van de plantaardige voe-
dingsmiddelenproduktie.
In de „klimaatkamer", die om
een spar in het Esbergerbos is ge
bouwd. worden thans temperatuur,
vochtgehalte van de lucht, straling
en lichtinval, de temperatuur van
takken,en naalden, de mate van ab
sorptie van kooldioxyde en water
damp en de mate van afgifte van
zuurstof gemeten met geheel nieuwe
apparatuur, opgesteld in een ruimte
waarin zich takken van de boom be
vinden die hermetisch van de buiten
wereld zijn afgesloten. Voorwaarde is.
dat de omstandigheden „binnen"
precies gelijk zijn aan die van „bui
ten" Het vergt een verfijnd instru
mentarium. om de schommelingen
in het milieu buiten voortdurend bin
nen te imiteren.
Er zullen Jaren voor nodig zijn,
voor men het project kan afsluiten.
Het onderzoek is niet enig in zijn
soort. Soortgelijke proefnemingen
worden verricht op de 2248 meter ho
ge Patscherkofel ten zuiden van
Innsbruck en ook in de Negeb-woes-
tijn in Israël. In dat laatste ge
bied is men vooral geïnteresseerd
in de mogelijkheden, door meitselij-
ke ingreep in de natuurlijke proces
sen een onvruchtbaar woestijnge
bied in cultuur te brengen.
Op de foto twee medewerkers van
bet Münchener instituut bij een van
dé instrumenten in de glazen kooi.
die het intieme leven van een boom
kruin registreren.
Van een bock, dat voorlich
ting pretendeert te geven, mag
verwacht worden dat het de
leek met behulp van betrouw
bare wegwijzers de mogelijke
routes toont door een doolhof
van gegevens en overwegingen.
Voorlichting is niet het opdrin
gen van die éne route, waar
aan de schrijver voorkeur
geeft. Toeristische voorlichting
over het oosten van het land is
heel wat anders dan de be
schrijving van de Salland-rou-
te van de ANWB, hoe mooi die
ook is.
Aan deze elementaire voor
waarde voldoet het onlangs ver
schenen boekje „Jeugd onder
drug", met medewerking van
een aantal verontruste artsen
samengesteld door dr. D. Gra
naat en Theo J. van der Wal
heel beslist niet, hoewel de pre
tentie niet ontbreekthet is voor
„iedere belangstellende, die on
partijdige voorlichting wenst",
zo luidt het in de inleiding.
Het boekje is door het volle
dige onbegrip voor de wezenlij
ke kenmerken van voorlichting
eerder gevaarlijk dan dienstig
aan het overigens naar de leke-
mening van uw recent prij
zenswaardige doel: een rem
zetten op de introductie van een
nieuw genotsmiddel na alcohol
en tabak, die nu eenmaal zo
zijn ingeburgerd dat de maat
schappij er niet meer af kan.
De samenstellers gaan zeer
nadrukkelijk van een premis
se uit, ondanks herhaalde ver
zekeringen dat zij een „objec
tief oordeel" geven. Uit iedere
pagina blijkt, dat zij deze bele
den objectiviteit alleen hanteren
wanneer daarvoor in het sub
jectieve gedachtepatroon speel
ruimte is. De serieuze lezer zal
daardoor die zogenaamde objec
tiviteit al heel gauw aan zijn
laars lappen en alleen maar
met belangstelling lezen, hoe
uitgesproken tegenstanders
van drugs hun oordeel motive
ren. En dan blijkt dat ook op
dit geheel andere niveau de
waard van et boekje uiterma
te twijfelachtig is. Over het al
gemeen missen de argumenten
en redeneringen een duidelijke
wetenschappelijke grond. Er
wordt gegoocheld met termen al
„het kan dat", en „het moet
worden aangenomen dat", etc.,
terwijl argumenten van des
kundigen. die andere opvattin
gen huldigen, bestreden worden
met de opmerking, dat onom
stotelijke wetenschappelijke fei
ten voor beweringen ontbreken!
Zelden hebben wij het „pot
verwijt de ketelzo duide
lijk gedemonstreerd gezien.
Het boekje wemelt voorts van
drogredenen die zo doorzichtig
zijn, dat de lezer zich voortdu
rend afvraagt of hij elders
mogelijk moeilijker te herken
nen drogredenen wellicht over
het hoofd heeft gezien, waar
door twijfel aan de waarde van
vrijwel alle pertinente bewerin
gen ontstaat. Een heel enkel
treffend voorbeeld mogen wij
u niet onthouden. „Drugs zijn
verwerpelijk, omdat het gebruik
ervan clan-vorming met de be
kende meedoen-of-uitgestoten-
worden-mentaliteit bevordert".
Men zou met evenveel
recht kunnen zeggen, dat
voetbal verwerpelijk is, omdat
het beoefenen ervan clan-vor
ming met de bekende meedoen-
of- uitgestoten- worden- men
taliteit bevordert. Wat wil
Je? Van ene actief lid van
een voetbalvereniging mag toch
zeker verwacht worden dat hij
meedoet? Gaat men uit van het
standpunt, dat drugs gevaar
lijk zijn, dan is het bijver
schijnsel van de clan-vorming
een bijkomend gevaar, maar
het is niet de oorzaak van het
gevaar van drugs! Zouden
drugs ongevaarlijk zijn. dat is
er niets tegen clanvormintt. net
zomin als dit bij voetbal het
geval is. Van dit soort kromme
redeneringen wemelt het boek
je van begin tot einde.
Op zichzelf zou dit allemaal
niet zo erg zijn. Het is dan ge
woon het zoveelste slechte boek.
Maar het wordt bepaald ge
vaarlijk nu "het boek zich richt
tot de Jeugd en ouderen aan
wie stof voor gesprekken met de
Jeugd aangeboden wordt.
Het boekje heeft namelijk
geen zin voor hen. die afwij
zend tegenover drugs staan, al
leen voor de twijfelaars en
voor hen, die de drempel al zijn
overgestoken. Deze groepen zul
len, juist in hun gemoedstoe
stand, al heel snel door de drog
redenen en de zwakke argu
mentatie heen zien en Juist
daaruit de overtuiging putten,
dat de geleerden het er zelf
blijkbaar niet over eens zijn,
dat het „eerst maar een bewe
zen moet worden", dat het alle
maal niet zo'n vaart zal lopen,
en dat zij dus voorlopig met
een gerustgesteld geweten kun
nen beginnen of doorgaan met
gebruik en later misbruik van
drugs.
Stijl en tekst doen voorts zo
onweerstaanbaar denken aan
het „ach vader niet meer" te
gen de alcohol en de vermanen
de gruwelverhalen over de el
lendige lichamelijke gevolgen
van ontucht in vroeger tijden,
dat van een byna beledigende
miskenning van het oordeels
vermogen van de moderne mens
ken kan worden.
Neen, voorlichting van deze
aard kunnen we missen als kies
pijn endrugs. Nogmaals.
het is een gevaarlijk boek, Juist
omdat het alles is wat het niet
wil zijn en in niets is, wat het
pretendeert en bedoelt.
