„Een lach uit leed geboren"
Verhaal over Japanse bezetting
vol nostalgie en teleurstelling
«M
Voor liefhebbers van „lekker
informeel eten"
Paul Corène introduceert
nieuwe serie Skin Balance
s BOEK VAN SCHRIJFSTER
■I OOR. VAN EN OVER VROUWEN
Een nieuw groot fondueboek
elgoedh#-"
leer
Jj
c
■rnsllngei
Ier mool
met ht
ïur M(
LEIDSCH DAGBLAD
X
W]«
uynetf
langeb.
aide ül
Vindsor
nr.
3 zitsbi
e dondi
rluspltm
In 1968 kreeg de schrijfster Jo Manders, bestuurslid
van de Stichting Nederlandse slachtoffers Japanse vrou
wenkampen, het idee een boek te schrijven over die
kampen om de zin van een monument voor hen die het
niet overleefden duidelijk te maken. Bronnenonderzoek
kostte haar een jaar, het verwerken van de honderden
gegevens uit particulier bezit een tweede. Waarschijn
lijk komt dit gedenkboek „Een lach uit leed geboren"
uitgegeven door drukkerij Thieme in Nijmegen, binnen
afzienbare tijd in de handel. Voorlopig is het slechts
verkrijgbaar bij inschrijving via de AMRO-bank aan de
Haagse Laan van Meerdervoort (f 15,met vermelding
„Voor het gedenkboek").
DEN HAAG (GPD) „Houdt moed, houdt moed. kamp
vrouwen houdt u goed? Het hoofd omhoog gericht, 'n lach op
het gezicht. Dan zijn de zorgen niet zo zwaar. Dan zijn de zor
gen heus minder naar".
Aldus een opbeurend lied uit de bezettingstijd in wijlen Ne
derlands Indië (te zingen als de Zilvervloot), gelijk een souve
nir humoresque aan een tijd met „een lach en een traan".
ïakrej
ad', an
ikhoul
„WIJ hopen dat er bewondering zal
groeien voor de vrouwen, die ondanks
haar tragisch lot de kracht tot een
lach wisten op te brengen". Dat is de
taal van de schrijfster Jo Manders,
die uit 600 bijdragen aan (kreupel)
rijmen, verhalen en tekeningen van
vroegere lotgenoten een gedenkboek
over de Japanse vrouwenkampen
heeft gedistilleerd„Een lach uit leed
geboren". Want „door de lach hebben
wij alle ellende kunnen dragen". Een
boek als een aan één kant opgepoets
te herinneringsmedaille, zonder al
teveel „akeligheden". Het eerste (voor
deze gelegenheid in leer gebonden)
exemplaar werd aan koningin Julia
na aangeboden.
'Op de foto van links naar
rechts: mevrouw J. H. Helfferich-
Kochmevr. S. C. Gideonsen en
de schrijfster Jo Manders, vor
mende het comité „Hulde aan
omgekomen vrouwen en kinderen
in de Japanse kampen".
Herinneringen
Jo Manders. veelgelezen schrijfster
van boeken voor kinderen en him
ouders, vertelt in haar huis in de
verstilde contreien van het Noord
brabantse Rijsbergen, het verhaal
van boek en achtergrond: haar ge
schiedenis vol zoete en bittere her
inneringen, nostalgie en teleurstel
ling.
„Wij (de „Indiëgangers") vormen
een groep apart in Nederland. Ik
kan bijna met niemand over die tijd
praten. De lotsverbondenheid van
hulp, steun en troost in het kamp
verbindt ons nu nog. Het is een mys
terieus verbondEr heest hier zoveel
onwetendheid over Indië en wat daar
is gebeurd. Ik weet niet of het opzet
telijke onwetendheid is of gebrek aan
yoorlichting. Ik vind het zelfs in
mijn familie. Als Je over die Jaren
vertelt komen ze onmiddellijk met de
Joden aan. Dat is ook heel erg wat
er met hen is gebeurd, maar vergeet
u niet dat ook wij het gevaar van
genocide hebben gelopen. Wij heb
ben verschrikkelijke angsten door
k9l
n roe
Tt« Wel of geen beha
Vierentachtig procent van de Fran-
vrouwen draagt altijd een beha.
•re"6 edenen: vijfenveertig procent voelt
kinde Ich „op haar gemak" met zo'n kle-
gg?n£ ingstuk en bijna dertig procent
wtnki enkt dat die beha bijdraagt tot het
ehouden van een goed gevormde
al u uste. Weekblad Elle weet deze bij-
lachii &nderheden te vertellen naar aan-
v' fidin8 van een onlangs onder der-
lenhonderd Franse vrouwen gehou-
huizl en enquête. Dit verwachten de da-
bianl ies van de toekomst: Ruim veertig
irocent denlct dat de beft*1 steeds
een Ichter een transparanter van ma-
'autei eriaal zal worden. Slechts vier pro-
ent voorziet een volkomen beha-loos
4 75 IJdperk. De overige ondervraagden
vérci inden de beha een onvervangbaar
nop n onsmisbaar kledingstuk. Terecht,
dehJ ezien het feit dat van alle 18-jarige
Hog Touwen veertig procent een mooie
loezem heeft, een percentage dat
ondom het vijfendertigste levensjaar
U'S"' vijf s teruggelopen.
Ui tel
Gelukbrcngert.jc
Onder het oorverdovend geloei van
duizenden toeschouwers brengt hij
„zijn" elftal met een onverstoorbaar
gezicht naar het middenveld. Aan
Woman's Own bekent hij dat hij
één koer erg zenuwachtig is geweest,
namelijk toen hij na de ceremonie
van handjesschudden met aanvoer
ders en scheidsrechter aan de ver
keerde kant het veld afging. Het spel
werd opgehouden terwijl David ra
deloos rondrende om de uitgangstun
nel te vinden. Nog iets waar zijn
vriendjes geweldig Jaloers op zijn:
David bekijkt alle wedstrijden van
uit de ereloge.
Kampioene
„De obsessie van het huwelijk is
de kinderziekte van de liefde. Deze
ferme uitspraak mogen we volgens
ijnki
Op de achtjarige David House zijn
tngelse schooljongetjes jaloers. Da-
ra, rid is de levende mascotte van een
staai |rote Londense voetbalclub en mag
thuiswedstrijden voorop marche
ren als het elftal het veld opkomt.
spw
.iraui
nky
oys,
Ie bra
Je
0 bo
az. V
raerd
aal.
rnnk
kind
Pit
.170,
ln
aaj
ntaf'
tel
it 7J.
ADVERTENTIE
DAMESMODE
in exclusief jonge stijl...
BREESTR A AT I08a-H2 LEIDEN
Paris Match toeschrijven aan Kiki
Caron, de beroemde Franse zwem-
kampioene die drie Jaar geleden uit
de competitie stapte met de medede
ling. dat ze al „een oudje" was,
zwemtechnisch gezien dan altijd.
Sinds kort is ze terug in de zwem-
sport, ze traint weer geregeld en is
volgens ooggetuigen „onherkenbaar"
met haar modieuze kapsel, geraffi
neerde bikini's en harmonieuze
lichaamsmaten: ze is elf kilo afge
vallen. Met dat alles heeft ze volgens
P.M. een voor een zwemster bijzon
der grote prestatie geleverd, namelijk
vrouwelijk blijven.
Hemdje aan
Wat doen meisjes die een doorkijk-
bloes willen dragen, toch niet
„bloot" erbij willen lopen, maar zich
realiseren dat een beha onder zulke
kleren afschuwelijk staat? Maand
blad Nova signaleert een heel één
voudige oplossing: men trekt gewoon
het jarenlang verguisde hemdje weer
aan. In Londense boetieks zijn zulke
„singlets voor doorkijkkleren" in
twee modellen te koop: eentje voor
de vrouwen die het zonder beha
kunnen stellen en eentje voor de be
ha-draagsters. Ze zijn er in diverse
kleuren, waarbij het mooiste effect
wordt bereikt als het hemd dezelfde
kleur heeft als de transparante bo
venkleding.
Paul Corène, top-visagist
van Helena Rubinstein deed
ook Nederland weer even
aan. Hij kwam beslist niet
met lege handen. Uit de ont
wikkelingslaboratoria in Pa
rijs bracht hij een nieuwe se
rie cosmetische produkten
mee. „Een serie waar alle
vrouwen op hebben ge
wacht", zegt Paul Corène. Uit
zijn mond is dat beslist geen
loze kreet want hij krijgt per
dag zo ongeveer 150 verschil
lende vrouwengezichten on
derhanden. Hij is dus één
van de mannen die wel moet
weten wat de huid van de
vrouio werkelijk nodig heeft.
Paul Corène is met in de
eerste plaats verkoper van
een produkt, hij is kenner
van de vrouwelijke schoon
heid. Nu zullen er heel wat
mannen zijn die zeggen: nou
dat ben ik eigenlijk ook ivel",
maar dat gaat niet op. Paul
Corène weet uit ieder gezicht
het mooie, expressieve naar
voren te halen. Hij helpt de
vrouw als het ware bij de op
bouw van haar persoonlijk
heid. Wie volgens de aanwij
zingen van Paul Corène is
Op de foto: Paul Corène
met miss Mala Rubinstein.
opgemaakt, voelt zich een
heel ander mens. Het is
eigenlijk jammer dat er niet
een legertje mannen als Paul
Corène bestaat, zo om even
voor een feestje op te bellen
en te zeggen „maak me
mooi", want dan zou ieder
feestje door louter schoonhe
den worden bezocht.
De Fransman, die eigenlijk
meer weg heeft van een be
dachtzame Brit. heeft zich
ook in Nederland veel goede
vriendinnen gemaakt. Zijn
clientèle komt voor een ge
sprekje met hem van Am
sterdam naar Den Haag om
zijn advies voor het komend
seizoen in te winnen.
Die vriendinnen moeten we
dan wel in de meer kapitaal
krachtige klasse zoeken want
bepaald goedkoop zijn de
produkten van Helena Ru
binstein nietEen tiener zal
zich de preparaten van het
bescheiden zakgeld niet kun
nen veroorloven. Voor deze
categorie vrouwen blijft He
lena Rubinstein een duur
verjaardagsgeschenk
Voor de wat ouderen, die
het niet meer van een zak
geld behoeven te bekostigen,
is de nieuwe serie Skin Ba
lance produkten misschien
een reden om het vertrouw
de merk eens om te wisselen.
De nieuwe serie, is geschikt
voor ieder gecombineerd
huidtype. Rubinstein heeft
aan de ontwikkeling van dit
produkt gewerkt omdat een
onderzoek heeft uitgewezen
dat 84% van de vrouwen een
gecombineerd droog-vette
huid heeft. Om het even
wicht in de huid te herstellen
heeft men deze serie nieuwe
produkten op de markt ge
bracht.
De serie bestaat uit zeven
produkten: Cleanser, toner,
granules (korrels die een
melkachtig schuim vormen
Dit schuim wast de dode
cellen weg). Pre-make-up
Normalizer (spuitbus met
schuim dat de huid matter
doet lijken en de kleur van
de opgebrachte make-up echt
houdt) clearing cream, mas
ker, en een shampoo, speciaal
tegen vet haar.
Het aanschaffen van deze
serie zal een tamelijk grote
investering zijn, maar van de
andere kant. met het voor
jaar in het vooruitzicht, is
een mooie, gezonde huid toch
wel iets waard.
Ai is de grote fondue-rage van een
Daar Jaar geleden een beetje geluwd,
bil de echtelief hebbers van „lekker
Informeel eten" worden de fondue-
Ltjehj pannen nog altijd in staat van pa
raatheid gehouden. Voor die liefheb
bers van deze ongedwongen vorm
van groepsgewijs eten brengt uitge-
modjverij Gottmer een nieuw recepten
boek op de markt. Toussie Salomon-
son. schrijfster van diverse kookboek
jes, tekende voor het schrijven en
samenstellen van „Het groot fondue-
boek" waarin het culinair verschijn
sel „fondue" van diverse kanten
wordt belicht. Eerst een uitgebreid
voorwoord over materialen, ingre
diënten en wijnen die bij de ceremo
nie horen (goed idee: speciale fon-
due-slabbers voor dit soort eetpartij-
en).
Voorts recepten voor een groot aan
tal variaties op de Zwitserse kaasfon
due, zoals de „fondue erotique", die
met champagne, wodka en room
wordt bereid. Bij de vleesfondue niet
alleen aandacht voor de bekende
„bourguignonne" maar ook voor fon
due's met Aziatische, zigeunerach
tige en exotische aspecten en voor
een „slank-fondue" (kokende bouil
lon gebruiken in plaats m o'Je; het
vlees wordt de*» zachter en bevat veel
minder calorieën).
Bij it alles een groot aantal tips
voor lekkere sauzen en bijgerechten
en voor luchtige desserts. Kortom:
een frisse kijk op het culinaire feest
je dat fondue heet en dat veel meer
mogelijkheden blijkt te hebben dan
de doorsnee-fondueliefhebber kan be
denken. Het groot fondue-boek ziet
er bovendien goed uit, de recepten
zijn overzichtelijk gedrukt met mok -
kakleurige lettertjes op veel wit) en j
de kleurenfoto's zijn ongewoon-mooi.
Eén recept uit het groot fondue-
boek: de Welsh fondue. Heeft een
pikante smaak en wordt niet met
wijn maar met bier en gin gemaakt.
Hoeveelheden voor twee personen:
tweehonderd gram Cheddar of Ches
ter of oude Hollandr- kaas, drie de
ciliter pale ale (lichtbruin Engels
bier), een koffielepel maizena, twee
theelepels gin, een scheutje Engelse
saus worden pas toegevoegd als de
fondue smeuïg is. Behalve stokbroc
kan er roggebrood of bruinbrood bij
worden gegeten. Er wordt Rijn- of
Moezelwijn, rosé of bier bij gedron
ken.
staan. En no9 steeds ondervinden
wij de nawerking van het kample
ven. Veel vrouwen hebben nu rug
klachten door het zware werk dat
zij toen hebben moeten doen. Daar
over zou ik eigenlijk een vervolg op
dit boek moeten schrijven".
Trouw tot het uiterste
Om volgens haar maar te zwijgen
van wat over de verhouding Neder
landersIndonesiërs wordt gede
biteerd. Jo Manders: „Die uitzendin
gen van de VARA („Indisch ABC")
hebben ons tegen het plafond doen
springen. Het wordt voorgesteld als
of we tegen de Indiërs zeiden: Slaaf,
daar lig Je. Wij Nederlanders waren
niet gehaat, maar geliefd. De Indiërs
hebben ons in de kampen zo veel
mogelijk geholpen, met levensgevaar
stopten ze ons een pisang of een
loempia toe. Mijn bedienden bij
voorbeeld, die zijn me tot het uiters
te trouw gebleven.. Na de oorlog
hebben wij nog zeven Jaar in In
donesië gewoond. Wij hebben nooit
persoonlijke haat ondervonden". Wij,
dat zijn in dit geval de schrijfster
en haar man, artillerie-officier, die
met hun vertrek naar Nederland een
slechts door de Jap verstoorde tempo
doeloe van 28 Jaar afsloten.
Doodziek
Pas een Jaar na de capitulatie ging
Jo Manders zelf het kamp in. „Aan
die korte gevangenschap heb ik mijn
leven te danken", zegt zij nu. „Want
ik ben doodziek geweest in het kamp.
Ja. ik heb wel eens gedacht dat ik
het niet zou overleven.." zoals zove-
len andere, ook kinderen. Jo Man
ders: „De Jeugd kan tegenwoordig
krijgen wat ze hebben «wil, ze kan
studeren, ze heeft het zo goed. En
dan denk ik aan die kinderen, die
daarvan uitgesloten zijn, die zinloos
gestorven zijn. Waarom hebben zij
niet mogen genieten van al dit
goeds? Misschien is het sentimenteel
gedacht, ik noem het echt vrouwe
lijk". Uit het boek: „Kleine kampbe
woner, sluit Je klamboe; weer een dag
voorbij., kleine kampbewoner, sluit
Je ogen; weer een dag voorbij". Jo
Manders: „Ik wil de mensen daar
voor de ogen openen".
Absurd
Humor en leed in deze situatie vat
zij in één woord samen: absurd. „Dat
was de toestand. Eerst denk Je dat
het aan Je zelf ligt, maar het is me
gaandeweg duidelijk geworden dat de
absurditeit een algemene gedachte
was. Neem bijvoorbeeld het .eit dat
wij vrouwen in de kampen alles zelf
moesten doen, tot de smerigste kar
weitjes toe. terwijl wij voor de oorlog
toch zeker twee bediendes hadden.
En dan het verschil tussen de inner
lijk beschaafde Indiër en de groffe
Japanners. Er wordt gezegd dat Ja
pan zo'n beschaafde natie is. Dan
hebben ze ons zeker het schuim
van de natie gestuurd. Zoals een In
diër tegen me zei: Mevrouw. Toean
Allah kan zo'n bezetter niet gedo
gen". Uit het boek: „De Japanners
trokken Java binnen. Met ongelovi
ge ogen. verbijsterd, staarden wij
naar het armoedige zoodje, dat sjo
fel en slordig gekleed, op gym
nastiekschoenen, schuifelend en
sjokkend in lange, onregelmatige rij
en zijn intocht hield. Waren dit onze
overwinnaars?"
Herdenking
Grenzeloze minachting voor de
„kleine krombeen uit Japan", zoals
de bezetter in een bijdrage aan het
boek wordt genoemd, alias „twee
sjoffende sloffen en een grote uile-
bril" oftewel paardebek, Jan de
Mepper, de morgenstond, het emmer
tje, om andere bijnamen de citeren.
Jo Manders was er niet bij toen
in augustus massaal herinneringen
werden opgehaald bij de Nassi Rames
tante Truus op de „eerste en laatste"
herdenking in het Haagse Congres
gebouw. „Ik zou daar het woord heb
ben gevoerd. Maar ik lag met rug
klachten in het ziekenhuis. (Daar
door is het boek een paar maanden
later dan verwacht uitgekomen). Ik
weet niet of vaste herdenkingen zoals
de vierde mei en reünies zin hebben
Je krijgt om allerlei redenen men
sen steeds moeilijker bij elkaar. Als
er maar eens Nederlanders bijkwa
men.
Jo Manders stelde haar boek sa
men voor het .Nederlandse volk als
geheel. Opdat wij gezamenlijk dit
eerbetoon delen". Maar de enkele dui
zenden inschrijvers op „Een lach uit
leed geboren" behoren allemaal tot
die „groep apart", een aantal biblio
theken uitgezonderd. Jo Manders:
..De Nederlander ia van het eigen
leed vervuld".
