LANDING IN BERGLAND OP MAAN
Aarde en maan ongelijke tweelingen
Onervaren trio Shepard-Mitchell-Roosa
\tart 31 januari met de Apollo-14
irERDAG 28 JANUARI 1974
Lit IDA OH DAGBLAD
PAGINA 15
LEIDEN Met een vertraging van vier maanden vertrek-
iiAlan B. Shepard jr., Edgar Jean Mitchell en Stuart Allen
josa op zondag 31 januari om 23.23 uur Nederlandse tijd van
tóp Kennedy met de Apollo-14 naar de maan. Daar moeten
r.tgenoemde twee astronauten een landing uitvoeren in het
ater- en bergcomplex Fra Mauro. Het programma van deze
acht komt voor een belangrijk deel, maar niet geheel, over-
d met dat van de Apollo-13, dat niet kon worden uitgevoerd
or de wereldschokkende „schipbreuk in de ruimte" in april
rig jaar.
De vier maanden uitstel van de vlucht van de Apollo-14 zijn
bruikt voor het aanbrengen van een reeks verbeteringen in
ruimteschip, waardoor de kans op herhaling van de drama-
che gebeurtenis afgelopen lente aanzienlijk is verkleind. Uit
sloten echter niet. De bemande ruimtevaart blijft vooralsnog
kant pionieren met primitieve middelen, waarmee van alles
t gebeuren.
Reconstructie
Wj ramp met de Apollo-13 was
M.-tijd te wijten aan een foute
Heling bij het testen van de ap-
Htuur op de lanceerbasis. Hier
Hontstond een aanvankelijk on-
tmerkt mankement, dat door een
ienloop van omstandigheden tij-
F,
de vlucht naar de maan tot
explosie in het dienstcompartl-
it van de Apollo-combinatle leid-
Zonder landing op de maan keer
de drie astronauten Lovell, Hai-
Schwigert behouden terug op
na een dramatische vlucht,
rin de nog aanwezige maansloep
"reddingsboot werd gebruikt en
lamgeslagen commandocapsu-
voor de landing dienst
I Hoewel op zichzelf een foute han-
i deling bij de grondcontrole oorzaak
1 van de ramp was, besloot men toch
de constructie en uitrusting van de
Apollo-combinatie aanzienlijk te ver-
I beteren, zodat de gevolgen van een
incidenteel mankement minder uit
de hand zouden lopen. Met deze re
constructie zijn vier maanden ge
moeid geweest.
Meer zuurstof,
water en energie
De voornaamste verbeteringen zijn
de volgende:
In de dienstcompartimenten zijn
drie zuurstoftanks aangebracht i.p.v.
twee, en wel zodanig dat ze minder
kans lopen beschadigd te worden en
te exploderen of in brand te raken
bij kortsluitingen of door overver
hitting ergens in het complexe sy
steem.
De energievoorziening van de com
binatie Apollo-dienstcompartiment is
uitgebreid met een noodbatterij van
vierhonderd ampère, die voldoende
energie levert om het ruimteschip
naar de aarde terug te brengen, ook
Het trio van de Apollo-14: van links naar rechts Alan Shepard, Stuart Roosa en Edgar Mit
chell. Zij zijn in quarantaine sinds 11 januari.
Boven de landingsplaatsen op de maan in de laatste jaren.
plaats waar Armstrong en Aldrin van de Apollo-11 rondwan- j
ad len in de Zee der Rust: 2. het wandelgebied van Gordon en Bean
de Apollo-12. die in de Zee der Stormen landden: 3. in dit ge-
ju l rijdt het Russische maankarretje Loenochod-1 rond voor het
fc* mande maanonderzoek4. het Fra-Mauro-complex, waar She-
i en Mitchell hun maansloep moeten neerzetten,
nier een opname, gemaakt door een van de Amerikaanse Orbi- 1
r van het landingsgebied van de Apollo-14. De maansloep moet
ie grond worden gezet even boven de plaats, waar de twee kra-
t&enden onder op de foto elkaar aan de bovenzijde ontmoeten.
al beschikt men niet meer over de
andere energiebronnen, zoals die van
de maansloep. De astronauten van de
Apollo 13 zouden absoluut zeker om
het leven zijn gekomen wanneer de
fatale explosie zich op de terugreis
had voorgedaan en de maansloep
niet meer voorhanden was geweest.
Een uitbreiding heeft ook de wa
tervoorziening ondergaan. Tijdens de
rampvlucht kreeg men ernstig wa
tergebrek. doordat het mechanisme
voor de watervoorziening van het
dienstcompartiment was uitgevallen.
Dat dorst de ruimtevaarders ging
kwellen was wel zeer hinderlijk en
ook gevaarlijk doordat de concentra
tie op ingewikkelde taken daardoor
kon verslappen, maar het was niet
het ernstigste gevolg van het wa
tergebrek. Het dreigendst was name
lijk het gebrek aan koelwater, waar
door verschillende systemen aan
boord van de combinatie wel eens
konden uitvallen. De Apollo-14 krijgt
vijf waterzakken van elk 3,8 liter
extra mee, zodat men het zelfs zon
der de voorraden van de maansloep
kan stellen.
Start in donker
Het reisschema ziet er voorlopig
als volgt uit (het kan tot op het
laatste moment en zelfs tijdens de
vlucht nog worden gewijzigd De
start van platform 39-A op Kaap
Kennedy vindt zondag 31 januari op
23.23 Nederlandse tijd plaats. In Flo
rida is het tijdens de start het begin
van de avond.
Het is de bedoeling dat Shepard en
Mitchell op vrijdag 5 februari om
12.14 Ned. tijd met de maansloep
Antares landen in het berggebied
Fra Mauro. Roosa blijft in het
commandoschip Kitty Hawk om de
maan cirkelen. De landings
plaats ligt vrij dicht bij de maan-
evenaar, nl. op 3 gr. 40 min. 17
sec. zuiderbreedte en 17 gr. 29 min.
46 sec. westerlengte, in het heuvel-
gebied op 24 km ten noorden van de
rand van de grote Fra Mauro-kra
ter.
Twee wandelingen
8hepard en Mitchell blijven gedu
rende 34.5 uur op de maan. Hun be
langrijkste aktiviteiten zijn die ge
durende beide vier tot vijf uur du
rende maanwandelingen. Zij zullen
daarmee aanzienlijk langer buiten
de maansloep zijn dan de astronau-
j gen de twee kilometer bereiken
zij tijdens hun tweede wandeling,
wanneer ze de intrigerende Cone-
krater zullen bezoeken.
Hun eerste taken buiten de maan
sloep tijdens de eerste maanwande-
I ling bestaan uit het plaatsen van
wetenschappelijke waarnemingsin
strumenten en een kleine kernreac
tor, die minstens gedurende een
I jaar energie aan de achter te laten
1 instrumenten en zender moet leve
ren. De metingen van deze instru
menten betreffen voornamelijk de
studie van oppervlakte verschijnse-
j len en de interne structuur van de
J maan, de uiterst ijle atmosfeer en
ionosfeer, de zonnewind en het mag
netisch veld van de maan.
Tijdens de tweede maanwandeling
j gaan de astronauten op stap met een
I wagentje, een soort veredelde krui-
wagen, om verder van de maansloep
instrumenten te plaatsen, boringen
in de maanbodem te verrichten tot
veel grotere diepte dan tot dusver
voorts een seismometer te plaatsen,
explosies in de maanbodem te ver
oorzaken en oppervlaktemateriaal te
verzamelen.
Oer-stenen
i Men hoopt stenen te kunnen vin
den die viereneenhalf miljard jaar
geleden bij de inslag van een grote
i meteoriet uit het inwendige van de
maan zijn losgeslagen en naar de
i oppervlakte gebracht.
1 Reeds tijdens de wandelingen van
de Apollo-12-astronauten werden ste-
nen verzameld die ruim vier miljard
jaar oud waren, terwijl 't uodste ge
vonden aardse gesteente het niet veel
i verder brengt dan drie miljard. Ste
nen van meer dan viereneenhalf mil
jard jaar stammen volgens de hui
dige wetenschappelijke inzichten uit
de vormingsfase van het planetenstel
sel.
Het handkarretje van Shephard
en Mitchell kan in totaal 32 kg ma
teriaal torsen. Dat is voldoende voor
de te vervoeren instrumenten, de vijf
mee te nemen camera's en het te
verzamelen materiaal.
Water zoeken
water in de maanrotsen. Onlangs heb
ben laboratoriumproeven in Amerika
I met reeds voorhanden maan-
stof hoopvolle Indicaties in deze rich
ting gegeven. De aanwezigheid van
j water in een of andere vorm zou be-
I tekenen dat maankolonies metter
tijd over eigen watervoorziening en
i mede daardoor over eigen zuurstof -
j bronnen kunnen beschikken. Dit
i zou de vestiging van een maansta-
j tion enorm vereenvoudigen.
Overigens begint het seismische
1 maanonderzoek ai vóór de maan
sloep van de Apollo-14 landt. Men
wil namelijk de laatste trap van de
Saturnus-raket na het gebruik
voor de voortstuwing in de richting
van de maan sturen en daar te plet
ter laten vallen. Snelheid, gewicht en
plaats van de inslag kunnen nauw
keurig worden vastgesteld. De re
gistratie van de inslag door de seis
mometer die door de Apollo-12 werd
achtergelaten kan daardoor nauw
keurige informatie geven over de in
wendige structuur van de maan. Een
zelfde soort proef wordt genomen na
terugkeer van Shepard en Mitchell
in de Apollo door de overtollig ge
worden maansloep elders op de
maan te pletter te laten slaan. Proe
ven van deze aard zijn reeds eerder
gedaan met verrassende resultaten.
Na een verblijf van bijna ander
half etmaal op de maan starten She-
perd en Mitchell van de maan op
zaterdag 6 februari om 21.44 uur Ne
derlandse tijd. De Apollo met de drie
herenigde astronauten moet dins
dag 9 februari om 22.01 uur landen
in de Pacific.
Zeventien minuten
Er is nog nooit een Amerikaanse
bemanning naar de maan of voor een
andere Apollovlucht gelanceerd die
zo weinig ervaring heeft in de ruim
te. Voor Mitchell en Roosa is dit de
eerste ruimtevlucht. Commandant
Shepard is slechts éénmaal in de
ruimte geweest en dan nog maar
heel kort. Hij maakte op 5 mei 1961
zijn eerste ongeveer 17 minuten
durende ballistische vlucht met de
eenmans „Mercury" en werd daar
door de eerste Amerikaan in de
ruimte. De Rus Joeri Gagarin was
hem op 12 april van dat Jaar voor
gegaan. maar die maakte een volle
omwenteling om de aarde. Shepard.
die sindsdien niet meer in de ruimte
is geweest, is de oudste Amerikaan
die wordt gelanceerd. Hij is thans
47 Jaar.
Het ziet er naar uit dat de vlucht
van de Apollo-14 voorlopig de op één
na laatste maanvlucht van de Ame
rikanen wordt. Nadat reeds eerder de
Apollo's 18 en 19 door Nlxon waren
geschrapt uit het maanprogramma
om zuinigheidsoogmerken en ora
meer prioriteit te geven aan de ont
wikkeling van een ruimtestation in
een baan om de aarde, zijn er nu
goed gefundeerde geruchten nadat
ook de nummers 16 en 17 worden
afgelast. Daarmee zal na de komen
de vlucht alleen nog die met de Apol
lo-15 in de komende zomer, vermoe
delijk Juli, worden uitgevoerd. Daar
voor zijn de veteranen David Scott
en de ruimtedebutanten Alfred
Worden en James Irwin als be
manningsleden aangewezen. Het lan
dingsgebied voor de Apollo 15 is voor
lopig bepaald op het gebied van de
Hyginus-rille, een kloof even ten
noorden van de evenaar op het oos
telijk halfrond. Het is evenwel mo
gelijk dat voor deze voorlopig laatste
maanvlucht nog een ander doelge
bied wordt gekozen.
WAT IS MIST
Mist is een wolk welke
tot op de aarde hangt]
Er bestaan tien
soorten van mist.
Men spree kt^ïn
mist zodra het
zicht minder dan
duizend meter is.
Verwarming r v
van de lucht doet
de mist verdwijnen.
Eén vierkante cm
dikke mist bevat120.
250 water. r—
druppeltjes ||dag
|p||
In een zeegebied
ten oostenv. Canada
komt minstens 100
en per jaar mist voor.
Een zeer onderzoek
van de structuur van de bodem door
twintig kleine explosies in boorgaten.
waarvan de trillingen door seismo-
meters worden geregistreerd. Men I Zb loopt Mitchell binnenkort met de veredelde kruiwagen" over de maan. Dit karretje was b\j
ten van de Apollo's 11 en 12 en zich j hoopt hieruit o.m. conclusies te vorige landingen niet strikt nodig omdat men toen vlak terrein bezocht en betrekkelijk korte wandelin-
bovendien verder van de maansloep kunnen trekken over de eventuele gen maakte. Nu wordt over moeilijker terrein verder gewandeld en moet meer worden meegesjouwd
verwijderen Het verste punt te- aanwezigheid van al of niet gebonden aan instrumenten en bodemmateriaal.
In de laatste tien Jaar is onze ken
nis omtrent de maan veel meer ver
groot dan in de duizenden jaren
voordien. En de laatste twee jaar
hebben het leeuwendeel van die
kennis voor hun rekening genomen,
vooral als gevolg van het onderzoek
van naar de aarde gebracht maan-
materiaal en de waarnemingen,
verricht door op de maan geplaat
ste instrumenten
De Russen hebben nog weinig re
sultaten bekend gemaakt van het on
derzoek van de automatisch naar de
aarde gebrachte materialen en de be
vindingen van het maanwagentje
Loenochod-1. De Amerikanen daar
entegen hebben wel vrij veel resulta
ten gepubliceerd. Deze tonen aan. dat
aarde en maan. waarschijnlijk in een
zelfde vormingsproces ontstaan en
derhalve min of meer tweelingzusjes
in de kosmos, van principieel ver
schillende constructie zijn. De voor
naamste verschillen sommen wij
hieronder op. Men moet echter in
het oog houden, dat het hier om
voorlopige conclusies gaat, hoewel zij
vrij goed zijn gefundeerd.
Op aarde drijft een korst met
continenten en oceanen in een vrij
gestage beroering op 'n verschillend
gelaagde kern, die steeds dichter
en heter wordt naar het middelpunt
toe. De kern bestaat vermoedelijk uit
een duizenden graden hete gesmol
ten sterk ijzerhoudende massa.
De maankorst daarentegen is stug,
en niet in beroering zoals die van
de aarde. De kern is verrassend
„koud" en bestaat voornamelijk
uit gesteente, tot het centrum tot in
vaste vorm.
De seismometer van de Apollo-12,
die op de maan is achtergebleven, re
gistreert ongeveer één maanbeving
per dag. meest kleinere bevingen dan
die welke wij op aarde gewend zijn.
Er treden echter regelmatig krachti
ge bevingen op. Juist op de ogenblik
ken dat de maan zich het dichtst bij
de aarde bevindt. Daaruit conclu
deert men, dat de bevingen niet van
interne oorsprong zijn, zoals op
aarde)maar veroorzaakt worden door
de aantrekkingskracht van de aarde
en de daardoor ontstaande getijde
werking.
Waarnemingen hebben uitge
maakt. dat de maan zonder ophou
den gebombardeerd wordt door kos
mische deeltjes, merendeel zeer klein
van omvang. Maar gemiddeld eens
per maand stort een meteoriet van
een grotere omvang neer, gemid
deld zoiets als een grapefruit.
Dan ontstaat een duidelijk krater-
tje in de maanbodem.
De waargenomen langdurig aan
houdende schokgolven door de maan
bij inslag van grote massa's, bv. ra-
kettrappen en maansloepen en gro
te meteorieten duiden er op, dat de
maan een stijve compacte en dikke
korst heeft, zonder overgang naar
een mantel om de kern zoals bij de
aarde het geval is op een diepte van
ongeveer 20 kilometer.
De maan blijkt een zeer ijle at
mosfeer en een ionosfeer te bezit
ten. De ionosfeer bestaat waar
schijnlijk uit deeltjes, die ontsnapt
zijn uit de maan zelf, zoals helium
dat bij de vorming van het hemel
lichaam is ontstaan.
De maan heeft een uitermate
zwak magnetisch veld, minder dan
een duizendste van de aarde. Het is
waarschijnlijk ontstaan onder invloed
van het magnetisch veld van de zon
dat in de oertijd sterker geweest is
dan thans.
Met ingenieuze technieken en
waarnemingen is men er ln ge
slaagd. de temperatuur van de kern
van de maan vast te stellen. Deze
bedraagt slechts 800 tot 1000 gra
den celsius.
Het grootste deel van de massa
van de maan wordt gevormd door
basalt.
Er zijn aanwijzingen, dat er geen
vrij water voorkomt in het maange-
steente, maar in een of andere vorm
gebonden water kan waarschijnlijk
wel voorkomen. De afwezigheid van
vrij water is waarschijnlijk verant
woordelijk voor de stijfheid van de
maankorst.
De maankorst zal waarschijnlijk
de eerste 100 miljoen Jaar na het
eerste vormingsproces van de maan
gesmolten zijn geweest door de hit
te van de stofwolk, waaruit de pla
neten zijn ontstaan. Het samenbal
len van dit stof tot planeten en de
maan heeft waarschijnlijk niet lan
ger dan duizend jaar geduurd.
