Ireatief Sentrum'
Leiden krijgt
eigen gezicht
Li tera Luirprediking en gewroet met klei
Literaire Kroniek
van Glara Eggink
Joorschotens Creatief Centrum
5 DECEMBER 1970
LETOSCH DAGBLAD
PAGINA 15
(Door Vera Gaikhorst)
Het Kreatiej Sentrum in de Breestraat kan bin-
innen te draaientenminste: een klein gedeelte er-
rkgroepen Buitenlandse Arbeiders, Mix (voor jon-
ielen) en Sisexo (voor integratie tussen hetero- en
zullen er het eerst een onderkomen vinden, in de
ytal" op de eerste verdieping. Nu is men daar nog be-
isMzittribune (waar je je glaasje kunt drinken) en. de
Xsnaar een ontwerp van de Leidenaar Willem A. Mul-
20*3 veel °Phef worden ge-
gde 'beperkte» opening.
62ian. één van de vrywil-
^jHieehelpt met de op-
0; pillen eerst het actieve
fekken. zodat er dan van
4 Allerlei dingen kunnen
^Tjn- We kunnen nu wel
C i op laten treden, maar
Pd teveel passieve jonge-
j iiet later niet meer ma-
ïdepmpt wel (je ziet het
^•enwoordig met geldge-
.3(jfleente heeft een subsi-
ooopoo gegeven, wat alleen
empuwing reikt. De inven-
;23j|ier bij niet inbegrepen
'jgjmmer, want een leeg
incfer het algemeen niet
l^riftig wordt het Leid-
nu aangeschreven
len zo de nog benodig
de f 60.000 byeen te schrapen.
Over een jaar zou het centrum
dan in volle glorie kunnen gaan
draaien: een activiteitencentrum met
recreatieve aspecten moet het dan
zo ongeveer worden.
Hoe het er dan volgens de huidi- i
ge plannen uit komt te zien? Bij de
ingang allerlei winkeltjes, waarvan1
de Kabouters er één zullen bezetten
om biologisch-dynamisch voedsel 1
aan de man te brengen. Men ziet in
gedachten ook de Derde-Wereld win-
kei een plaatsje voor zich opeisen, j
De Derde-Wereldwinkeliers zijn zelf
er niet zo tuk op. Op het ogenblik j
hebben zy een onderkomen in de i
Haarlemmerstraat gevonden, waar
vry veel mensen aangetrokken wor
den door de étalage, die bij het crea-
tiefcentrum ontbreekt. En waar men
dus aangewezen zou syn op het
'toch wel beperkte» publiek Koof
van de Water heeft de entree met
de winkeltjes op zich genoemen. Hi
zegt: "Het wordt een flexibel ge
heel. De schotten, die tussen de win
keltjes gezet worden kunnen makke
lek veranderd worden". De winkel
tjes zfjn niet de enige manier waar
op men zijn spullen aan de man kar
brengen: overal in het gebouw is ge
legenheid om te exposeren wat mer
kwyt wil.
Een tussen vloer met een lichtca-
bine. van waar uit op het podium
geprojecteerd kan worden, komt in
het midden van de "grote ruimte"
beneden. Henk de Vrocm. de schep
per van dit plan"De tussenvloer
scheidt meteen de ruimte in tweeën
de ene helft met het podium voor
bijvoorbeeld experimenteel toneel d-
andere helft met ruimte voor een
café-restaurant."
Een trap leidt van het café-restau
rant naar de tussenvloer. Het word
zo een levendig geheel; het publiek
kan de trap op en af lopen of er op
gaan zitten om zo maar wat te ky-
ken.
Boven zijn naast de zaal, die over
een maand opengesteld wordt, nog len niet wil missen». Verder wor-1 men te liggen, al zal technische be-j publiek, dat tussen de 18 en 23 jaar Het door Willem A Mulder
een aantal kleinere ruimte. Eén er- den de ruimten gebruikt voor het be- geleiding wel aanwezig zijn. j oud moet zyn vooral niet jonger» ontworpen podium in het Krea-
van wordt een vergaderzaal com- vredigen van allerlei creatieve be- In principe mag straks iedereen en dat er voor moet zorgen .dat het tiel Sentrum" aan de Breestraat
pleet met televisie 'voor degene, die hoeften. Het accent zal op de zelf- liet Kreatief Sentrum betreden, maar een activiteiten en geen recreativi- nadert zijn voltooiing.
tydens het vergaderen, het voetbal- -werkzaamheid van de bezoeker ko- men mikt toch wel op een speciaal] teitencentrum wordt. 'Foto LD/Holvast)
LUfj
Wil J
|/era Gaikhorst)
JOTEN Waar voor-
kleuterschool gehuis-
Ijlu sinds twee jaar:
intrum Voorschoten,
01fi. Het nieuwe seizoen
lober ingeluid, waar-
gelijk geslacht duide-
itoon voert (waarom
•<jltc
jJanaf de oprichting van
Centrum "Dit jaar",
rilden we dat de men-
geïsoleerd bleven wer-
c eens naar de anderen
kyken, wat die er van
►e^anvullend zouden wer-
e groepen". Van het
ar andere groepen is
merken. Alleen de be
sluipen wel eens graag
ien collega een praatje
'E
Brei
xen", zegt Pim van
er ik ze hun gedachten
'O ïerst laat ik ze altyd
handen in de klei wroe-
gegeven moment ont-
i wel wat uit".
Ier lokaaledelsmeden,
ibert Smit: "Het is niet
wat voor materiaal je
gaat om de vorm en
lereen hier die vorm te
n met een eenvoudige
voorwerp hoeft echt
materiaal gekost te
wordt onder meer ge
enten gaan over een
reatief Centrum van
houden de kinderen
bezig met zelfwerk-
(Foto LD/Holvast)
poosje toch uit de roulatie). Een
meisje beslaat ze met een hamer op
een aambeeld, waardoor ze glad wor
den. Later moet het een ketting wor
den.
In het teken- en schilderlokaal zit
een man boven op een kruk. Hij po
seert om later te kunnen zien. wat
men van hem "gewrocht" heeft. Het
is er stil, men is geconcentreerd be
zig. Begeleider Jaap Eerland: "Het
is hier een soort atelier. De mensen
komen voor de creatieve ontspanning
en gewoon voor het samenzijn. Je
moet het zien als een stimuleren van
een liefhebberij".
Voor Jaap Eerland. die zich tot de
Nieuw-realisten rekent, is de waar
neming erg belangrijk. Hy gebruikt
in zijn werk alles wat hij gezien
heeft. "Het om je heen kijken biedt
trouwens veel verrassingen". Hij
veegt een pluisje van de tafel en ver
telt van zo'n (dagelijkse) verrassing:
"Iemand zit lekker uit zyn neus te
eten. Zyn hele houding is op dat peu
teren gericht. Je kent het wel. Op
een gegeven moment zie ik hem ver
starren; hy merkt, dat ik naar hem
zit te kyken, neemt zyn oorspronke
lijke 'verwrongen» houding aan en
kijkt recht voor zich uit"
Op het opgehangen prikbord een
groepje aquarellen, waarvan sommi
ge fotografisch lyken. zo nauwkeurig
is alles uitgebeeld. Het is van één
van de C.C.-bezoekers. Hij is net be
zig het model na te schilderen, in
verschillende tinten grijs. "Ik vind
het zo net een lyk". zegt iemand
zachtjes.
Jaap Eerland. met een versge-
draaide halfzware: "Communicatie,
dat is volgens mij wat bereikt wordt
met iets wat Je maakt, want je brengt
je gedachten op papier. Hoe zo'n
werk er dan uitziet Is van onderge
schikt belang".
"De Tachtigers, 't is om te kotsen",
oordeelt Martin Boot. Hy geeft les
in creatief lezen en schryven. Vol
gens hem hebben de Tachtigers er
toe bygedragen dat de Nederlander
niets om zyn literatuur geeft. "Lite
ratuur bepaalt de hele cultuur van
een bepaalde groep mensen. Maar
onze houding ten opzichte van de li
teratuur is werkelyk treurig. Als
hier een boek van een bekend schry-
ver uitkomt, hoor je er dan ook geen
kip over". De droevige toestand zit
em in het saaie onderwijs De me
ning hier is: Literatuur, das niks
voor my, da's veel te moeilijk." Mar
tin Boot brengt zijn overtuiging dat
"literatuur voor iedereen is" in de
praktijk door de CC-ers niet meteen
te laten graven naar allerlei diepere
achtergronden.
Op creatief lezen en schrijven al
leen dames. Martin Boot verklaart
dit uit (alweer) de houding van de
Nederlander. "Het is blijkbaar te
gek om je als man bezig te houden
met literatuur, om over het schrijven
van gedichtjes maar niet te spre
ken".
Rosalind Nyholt "noem me maar
Roos") laat haar koffie koud worden.
"Er zyn zoveel mensen met proble
men". "Modecreatie" heet het offi
cieel, maar je zou het ook gewoon
naailes kunnen noemen, hoewel dat
niet haar oorspronkelyke bedoeling
is geweest. Roos probeert de bezoek
sters aan te sporen zelf kleding te
ontwerpen en niet alles uit tijdschrif
ten te halen. Maar er wordt dan
vaak klagend gezegd"ik kan hele
maal niet tekenen". Waarop Roos
j dan weer antwoordt, dat het geen
l perfecte modetekening hoeft te zyn.
I Maar ze doet wat de mensen willen,
en op een allervriendelijkste manier
Ze heeft niet veel tyd om te praten.
Er zijn veel liefhebsters voor mode-
creatie «uit praktisch oogpunt lid ge
worden?», eigenlyk teveel voor Roos
«„ik heb het altijd zo warm Jóh, na
afloop").
Cantius Geysel. klassiek zanger, lui
de lach, geeft muziekexpressie op
primitieve instrumenten, die hy zelf
maakt. "Het is mijn bedoeling, dat
de mensen leren spelen met ritme,
dat er nu. na een betrekkelijk korte
tyd nog niet zoveel uit is gekomen.
De goede wil is er in elk geval wel.
Textiel, wol, maar ook schuimrub
ber rondjes en spijkers. Daaruit ont
staan wandkleden. Pum Nyholt, zus
je van Rosalind Nyholt, helpt de
deelmeemsters op weg. "Je moet het
ze niet als een therapie laten onder
gaan, en ze dan het gevoel geven tot
niets in staat te zyn", vindt ze.
Zegt 'n huisvrouw die met schuim
rubber rondjes bezig is: "Je bent er
uit, helemaal uit. Anders zit je maar
thuis en dat is helemaal verkeerd".
Wijst op haar objekt met de schuim
rubber rondjes: 'Dit is voor mij een
beetje uit de band springen, hele
maal gék".
Op dezelfde tafel, waar Martin
Boot zijn literatuur "predikt", zy
het wel op een andere dag, ontstaat
keramiek. Pieter Geraedts, de bege
leider, is een wereldhervormer. Het
stimuleren van de creativiteit, ziet
hy als één van de middelen om tot
Spelen met klei aan de Voor
straat in Voorschoten.
'Foto LD/Holvast)
een betere wereld te komen. Over
de huidige leefwyze is hy niet erg te
spreken De vrouw, die de hele dag
alleen is met haar huishoudentje,
vindt hy maar een meelywekkend
persoon, evenals de man, die op het
kantoor de dag ziet verstryken. 'Dit
is geen gezond leven".
'Door creativiteit leer Je gebeur
tenissen in een bepaald verband
zien". Hy legt de laatste zin uit met
behulp van een werkstukje, dat uit
verschillende onderdeeltjes bestaat.
"In het dageiykse leven zyn de ge
beurtenissen ook onderdeel van een
groter geheel. Als de mensen dat nu
door hebben, kunnen ze allerlei din
gen accepteren", zegt hy vol over
tuiging.
Wat hy aan C C vindt mankeren?
"Nou, de leden hebben geen inspraak
en dat vind ik heel Jammer. Juist in
een creatief centrum zou dat er moe
ten zyn. Daar waar inspraak is,
loopt het nog niet allemaal ge
smeerd". erkent Pieter, "maar dat
komt omdat wy er nog niet aan ge
wend zyn; we weten nog niet pre
cies, hoe we dat allemaal aan moe
ten pakken". Toen "inspraak" inder-
tyd by het bestuur ter tafel werd ge
bracht. oordeelde men: „Inspraak?
Dat ontaardt altyd in oeverloos ge
ouwehoer".
ALFRED KOSSMANNDe Wind en
de Lichten der Schepen. Uitg. Queri-
do. Amsterdam.
De titel van deze nieuwe roman
van Alfred Kossman «De Nederlaag.
De Moord op Arend Zwigt. De
Smaak van groene Kaas. Clownsreis
o.a.» stuurt iemands gedachten regel
recht in de goede koers. De wind
en de lichten der schepen woor
den die voor wie er de herkomst
niet van weet. romantisch zyn en vol
zwerversromantiek. Ja. ik weet dat
het woord romantiek op het ogenblik
een verkeerde lading draagt en dus
..uit" is. maar dat is nog geen re
den om het in de Juiste betekenis
niet te gebruiken. Maar deze woor
den zijn afkomstig uit een vers van
M. Nijhoff dat „Twee Reddeloozen"
heet en staat in de bundel „Vor
men". Zy hebben dus nog een twee
de lading en wel die welke deze dich-
ter eraan gegeven heeft. In het vers
j staan zy tegenover „schoorsteene" en
I torenklokken", tegenover de vastheid
en grypbaarheid van de stad en de
dichter vraagt zich af of hy „groo-
ter" geworden zou zijn als hij zich bij
sterren, havens en schepen gehouden
zou hebben. Doch de titel wijst terug
naar de regel die de middelste van
het vers is „Naar een einde waar nie
mand ons bijstaat".
De hoofdfiguur van Kossmanns
roman is zonder twijfel Jan Dewalt,
een Nederlandse tekenaar, niet Jong
meer. Hij bevindt zich op een Grieks
eiland, waarschijnlijk in de periode
even voor de machtsovername van
de kolonels, want er is in het ver-
I over een staatsgreep. Op het eiland
haal telkens sprake van geruchten
heeft Jan een merkwaardige oude
Engelsman ontmoet Horace geheten,
die beweert bezig te zijn „De Ge
schiedenis van het Wassen" te
schrijven. Met dat wassen bedoelt
hij niet baden, zegt hy, maar reini
gen. de was doen. Hoe gek dat ook
moge klinken; deze geschiedenis van
het wassen vervult in het boek ken
nelijk een filosofisch thema, het the
ma van de zuivering en het is type
rend voor Kossmann om zijn eigen
neiging tot wijsgerigheid te presente
branden, in de warme zon van het
eiland, opdat er in hen niet anders
zal overblijven dan het aan de Griek
se sfeer inherente hedonisme.
Maar in Dewalt leeft een hele fa
milie. Hij heeft bij de aanvang van
de handeling van zijn maatschap
pelijk zeer geslaagde broer Herman
i een kort briefje ontvangen waar
in deze op laconieke manier schrijft
dat hün zuster Noortje zelfmoord
heeft gepleegd. Dewalt heeft Jaren
met d^ze hoogst onevenwichtige zus
ter satnengewoond en daar een ge
voel van schuld „in alles te kort
geschoten", vindt men in hetzelfde
vers van Nijhoff van overgehou
den. De laconieke toon voelt hy dan
ook als een beschuldiging, terwijl je
uit het beeld van broer Herman kan
opmaken dat die toon bij hem past
en dat een zinnetje als: „Jammer dat
Je niet hier bent" niet anders is dan
een frase. Maar helaas is de arme
Jan een knoedel van een geslaagde
broer, een hysterische zus en een be
gaafde tekenaar.
Annemarie beweert geen levensge
schiedenis te hebben en mogelijk is
dat ook zo, hoewel Horace terecht
opmerkt dat iedereen een levensge
schiedenis heeft. Maar haar rol is
wellicht alleen in de drukte van het
vertrekkende schip. Dewalts map met
tekeningen in zee te laten vallen, als
zij vertrekken. De map met tekenin
gen, de kern van de mens Dewalt
en die Annemarie draagt (daar is
Kossmanns persoonlijke vorm van
dwaasheid weer» „in haar armen, als
een baby of een doos taartjes". Als
alle tekeningen onopvisbaar naar de
zeebodem gezakt zyn, troost de te
kenaar het meisje met de opmerking
„Misschien kijken de vissen graag
naar tekeningen". Zo vergaat het de
ze drié mensen op „een reis zonder
thuisreis". Zij zitten op het volle
schip naar de hoofdstad, maar men
weet niet of er geland zal kunnen
worden want de opstand is losgebars
ten. Zij vragen zich ook niet af hoe
het verder zal gaan en alleen Anne
marie. de vrouw, wil de zieke Jan
zo snel mogelijk naar een dokter
brengen. Jan verkeert in een toe-
ren in de vorm van iets vermakelijks
Dan is er een meisje dat Annemarie
heet. Zij zegt te werken op een kran
tenarchief en zij brengt haar vakan
tie op het eiland door op zoek naar
erotiek met de eilanders. Dewalt ziet
haar voor de eerste maal in een toe
stand van volkomen dronkenschap in
de gloeiende zon zittend en hij helpt
haar naar haar kamer. Voorwaar
geen situatie om hals over kop ver
liefd in te worden en toch zal Jan
zich op den duur tot haar aangetrok
ken voelen, vooral fysiek. Alle drie.
Dewalt en Annemarie sterker dan de
enigmatische Horace, hebben Iets dal
ze kwijt willen, lets dat moet weg-
stand van depersonalisatie en de
oude Horace voert, vol begrip en me
delijden, wat te eten en te drinken
aan.
Je zou dit verhaal tragisch kun
nen noemen. Maar dat heeft de
schrijver blijkbaar niet gewild. Een
clownesk element duikt voortdurend
op en dat weerhoudt de lezer ervan
door deze figuren al te diep onthutst
te raken. Je glimlacht om hen. Je
glimlacht om h et hele gloeiende
eiland. Je glimlacht zelfs om die op
stand en om die verdronken tekenin
gen. want dat is wat de auteur wil
dat Je doet glimlachen om de
mens en zijn hele tijdelijke gedoe.
