Ik schaam mij soms over
wat ik niet heb gedaan"
w
BALLY
„Fotograferen in het weekend?
Ik heb wel wat anders te doen."
„Als je vraagt of
ik communist ben
dan zeg ik toch ja
Ben Sijes
sprak met
Heek Kolb
[ÏDERDAG 26 NOVEMBER 1970
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 3
ER lSj
a Yof. dr. B. A. Sijes van rechtszaal naar leerstoel
ADVERTENTIE
7
voorücj
ten
de
Blo,
•"■e-r.
ingalc
weg.
delii
door
:r, £IDEN (GPD) Maatschappelijke
toren en politieke stelsels van de
ntigste eeuw: zij vormen een immens
aal landschap dat gemodelleerd werd
r een zich bewust wordende arbeiders-
'i toi
egrin! ^es geaarzeld eer hij zich voorgoed los maakte uit de
te he iotenheid van zijn onderzoekingen aan het rijksinstituut
te ev ir oorlogsdocumentatie.De grotere openbaarheid en de aan-
al rkelijk rechtstreekser confrontatie die het college geven
vern pbrengt zijn immers strijdig met de zorgvuldig gekoesterde
mimiteit waarin hij sedert de oorlog zijn werk heeft ver-
inlevingsvormen, onderdrukking van
het volk door de systemen die zij creëerden
en miljoenenvoudige moord. Op dit, nog
steeds van vorm veranderend, werkterrein
beweegt zich sedert kort prof. dr. B. A.
Sijes een 62-jarige Amsterdammer, die
vandaag met een opmerkelijke inaugurele
rede officieel zijn intrede heeft gedaan aan
de Leidse universiteit.
had
'ker,
die m )Vendien heeft hij lang stil ge-
a by de overweging dat iemand
'ht f° gewend is geraakt aan de diep-
yan wetenschappelijk vorsings-
;n t, nog niet bij uitstek een ge-
aU( tte docent behoeft te zijn. Doch
j1 dr. B. A. Sijes oordeelt dat so-
M1 bewogenheid tevens het ver-
Ult:en van kennis moet meebrengen
-ent hetgeen de mens in zijn
:schappelyke daden beweegt en
at dat het een noch het ander op
df toereikend is voor degenen
dch op eigen sociaal verant-
Gelijkheidsgevoel willen beroe-
genoL
;ee, jdoende beklom hij vandaag tóch
ch ni Jloednieuwe Cleveringa-leerstoel,
:echj Icht uit eerbetoon aan de man,
leiM als eerste in de toen nog prille
jgstijd uitdrukking en gestalte
eer aan het wetenschappelijk verzet.
Processen
ederlaiid kende Sijes tot nu toe
mM d in doorsnee slechts vaag als
k k and die met oorlogsmisdaden te
zj( en had. Maar zo'n summiere
jkj, chryving doet ernstig tekort aan
sta reeleisende werkzaamheden die
ne heeft verricht. Verschanst tussen
rieste archieven van het Rijksin-
m mt voor Oorlogsdocumentatie
i j, it hy bewijsmateriaal bijeen dat
e ele processen tegen Duitsers, die
ranj en 1940 en 1945 in Nederland
e Irijven begingen, van doorslag-
inde betekenis is gebleken. Hij
ie er voor naar Wenen en over-
sterde in de rechtszaal de verde-
:r van dr. Erich Rajakowitsch
ir Nederland gestuurd om een
t b ielorganisatie voor de vernieti-
ded l van de Nederlandse Joden op te
i j ren). Te München was hij als of-
iel waarnemer aanwezig bij het
la ces tegen dr. Wilhelm Harster,
i iy Zöpf en Gertrud Slottke (onder
leiding de uitroeiing tenslotte
lts greep).
p verlangen van de Nederlandse
ig bestormde hy in Bonn de
van de Duitse militaire
>narij voor een onderzoek naar
itecedenten van Bundeswehr-ge-
Alfred Schnez, die een hoge
i-functie zou krijgen. Zijn rap-
was aanleiding om de benoe-
niet te laten doorgaan,
de documentatie die hij samen-
Ie omtrent de bemoeienissen van
Hf Eichmann met de dood van
94.000 Nederlandse Joden, heeft
verklaringen van de Israëli-
justitie destijds belangrijk aan
doodstraf bijgedragen.
Emotie
i lis weinig anderen bezit Sijes de
j om uit overgebleven bewys-
tken gevolgtrekkingen te maken
pent ontbrekende gedeelten. Met
feilloze kennis van de werking
het Nazi-systeem haalde hij die
uit dikwijls maar nauwelijks ge
ïnde buitenlandse archieven tot
verbazing, tevoorschijn. Het
deze op strikt wetenschappelijke
i bedreven, maar door emotie
ïcede, vervolgingsarbeid waar
ir Sijes in al zijn terughoudend-
U tenslotte meer bekendheid ver-
trf, dan door de hooggeprezen
indaardwerken die hij b.v. publi-
j'i irde over de arbeidsinzet en de fe-
aristaking van 1941het zijn voor-
n dden van objectieve geschied-
ïijving, die zelden een breed pu
il ïk bereiken, maar hem toch de
d itenschappelijke voldoening konden
ienken, die het najagen van mis-
%ers door de archieven van hun
weldaden nooit kan opleveren,
Zonder spijt heeft prof. dr. Sijes af-
r ieid genomen van deze bijdragen
een justitieel reinigingsproces,
ale omdat het zeer veel eigen ver-
ït zo onontkoombaar maakte. Hij
-ft wel voortschrijven aan zijn
»tste grote onderzoek: over de ver-
ïglng van de zigeuners tijdens de
'eede wereldoorlog, doch vier dagen
per week zal hij zich vooral verdie
pen in de theoretische betekenis van
de twee grote alternatieven van de
kapitalistische maatschappijhet
communisme en het nationaal-socia-
lisme.
Syes kent het communisme uit de 1
dagen waarin het ontstond. Toen j
ging hy direct mee met de vernieu- i
wing, met het stuk volksverheffing
dat na de eerste wereldoorlog de tal-
loze verworpenen dezer aarde be- i
roerde. Hy besefte evenwel al spoe-
dig hoezeer de glorie van dit com
munisme werd bedorven door de dic
tatuur van de party, en zegt:
Communist
„Als je my nou vraagt of ik com
munist ben, zeg ik toch ja. Maar dan
voel ik my voornamelyk aangetrok
ken door wat na de eerste wereld
oorlog de „radencommunisten" wer
den genoemd. Want ik geloof erin
dat de mens voor de verbetering van
zyn eigen lot zelf de verantwoorde-
ïykheid moet (leren) dragen. Hy be
hoort niet zoals dat in Rusland is ge
beurd, met ontkenning van alles wat
de mens het recht geeft ook mens
waardig te leven, te worden onder
worpen aan de dictatuur van een
party, die pretendeert alles te we
ten en alles te kunnen. Het Russi
sche communisme is een verwerpe-
lyk systeem, dat miljoenen doden
heeft gekost onder Lenin en Stalin
en evenzeer als het nationaal-socia-
lisme bestryding behoeft."
Reeds ruimschoots vóór d«e tweede
wereldoorlog raakte Syes veelzydig
betrokken by de bestryding van ook
dat systeem om de wereld te her
vormen. Hy was als zo velen ver
trouwd met de van oorsprong links-
revolutionaire techniek om vergade
ringen, in dit geval van NSB-ers, in
de war te sturen.
In mei 1940 kwam dan tóch de dag
waarop Syes en zyn vrouw hun be
lastende papieren aan snippers
scheurden en door de w.c. spoelden.
„Het is afgelopen," zei hy en teza-
Prof. dr. B. A. Syes heeft van
middag met een oratie in de Pie
terskerk zyn ambt van hoog
leraar op de Cleveringaleerstoel,
in Leiden aanvaardt. Hy is de
eerste die voor een periode van
drie jaar op de dit jaar door de
Leidse universiteit ingestelde
leerstoel is benoemd. De leer
stoel is bestemd voor onderwys
en onderzoek op het gebied van
de meest fundamentele maat
schappelijke vraagstukken van
de twintigste eeuw. zoals oor
log. revolutie, totalitaire staats
vormen. vryheid. democra
tie. ontwikkelingsproblematiek,
e.d De leerstoel is genoemd naar
Prof. mr. R. P. Cleveringa, die
26 november 1940 in Leiden een
rede hield, waarin hy zich
scherp afzette tegen het on
rechtmatig ontslag door de
Duitsers van de Joodse hoogle
raren prof. mr. E. M. Meyers
en prof. dr. M. David. Deze ge
beurtenis leidde tot Cleveringa's
arrestatie en tot de sluiting van
de universiteit.
wat ik deed. Eigenlyk wil lk voorzo
ver het myzelf betreft helemaal niet
meer over de oorlog spreken. Ieder
een praat alleen maar over de flinke
dingen. Maar er is in die oorlog ook
lafheid geweest. En als ik my nu wel
eens bedenk wat ik in de oorlog alle
maal niet heb gedaan, hoe vaak ik
doodgewoon bang ben geweest, dan
schaam ik me diep."
„Het gaat niet om my": dat is
een van de redenen waarom Syes
onderscheidingen altyd heeft afgewe
zen. Een andere reden: in beginsel
zint het systeem hem niet, dat de on
derscheidingen verleent.
Syes is geen man die byzondere
hecht aan de uiterlykheden in dit le
ven. Zy verhinderen hem zichzelf te
zyn en tot de onthutsing van een
groot deel van het hoofdstedeiyk uni
versitair establishment weigerde hy
by zyn erepromotie dan ook catego
risch om gelegenheidskleding te dra
gen. „Een donkerblauw pak." zei
Syes, „is meer dan toereikend. We
tenschap heeft niks met kleding te
maken en myn oude vrienden, dood
gewone mannen uit de Amsterdamse
volksbuurten, die deze erepromotie
men verlieten zy nog op de dag van
de capitulatie hun huis. Als arbeider
op een scheepswerf in Amsterdam
noord lasten hy en andere arbeiders
geschutstorens van gevorderde sche
pen. Maar zy bedachten een manier
om zonder uiterlyke byverschynselen
een uiterst wrakke constructie af te
leveren, die by het eerste schot of
een wat zware zeegang zou bezwij
ken.
Maar deze Syes-in-oorlogstyd. psy
chologisch geschoold en geoefend de
bater, deed nog iets meer. Een zy-
ner beste fabriekskameraden zei het
als volgt: „Jy hebt me toentertyd
geleerd me aan elke steen te sto
ten." By deze man is hy ook later
ondergedoken.
Arbeider
Later schreef hy als wetenschap-
peiyk medewerker van het Ryksin-
stituut voor Oorlogsdocumentatie een
fraaie studie over de februari-sta-
king. Hoewel hy in deze unieke be
weging als arbeider opgenomen was,
zal men ln de index zyn naam niet
vinden.
Syes: „Ik kan al die dingen niet
over myzelf schryven. Het is niet
van wezeniyk belang, want het ging
tenslotte om de beweging en niet om
ADVERTENTIE
Schoenen
k&t kenmerk, k,u/a.litei£
van Dalen
Donlcersiceci iLeiden,
willen bywonen, moeten gewoon in
hun beste kloffie kunnen komen, zon
der het gevoel te krygen dat zy niet
aan de kledingvoorschriften hebben
voldaan."
Strafmaat
Weekaonbieding van Uw
Drankenspecialist
JONGE JENEVER nu per liter 8,50
BESSENJENEVER nu per liter 6.95
ZOETE SPAANSE WIJN,
nu per fles 2,75
SCOTCH WHISKEY „Full House".
nog per fles 12,95
Geldig t.m. 3 december.
wijnen en gedistilleerd
Steenstraat 8 Telefoon 21361
Herenstraat 6 Telefoon 30069
Haarlemmerstraat 204 TeleL' 21611
Hy kreeg ook al eerder universi
taire functies aangeboden. Die hy
heeft geweigerd vanwege het vele
werk aan de berechting van SS-ers,
die mede verantwoordeiyk waren
voor de vervolging der Nederlandse
Joden. Voor Sijes waren dat belang-
ryker kwesties toen, dan een hoog
leraarschap (in Tilburg) hoezeer hy
er ook naar mocht verlangen om dan
eindelyk het pand aan de Amster
damse Herengracht te verlaten: weg
van die ordners vol tranen en marte
lingen. Syes: „De strafmaat, ach die
is natuurlyk van ondergeschikt be
lang. Je kunt nu eenmaal geen ge
schikte verhouding bedenken tussen
de boete die deze moordenaars
moeten doen en hun schuld. Het ls
van beslissende betekenis voor de
maatschappy van vandaag, dat zy
in het openbaar en door de justitie
als misdadigers worden gebrand
merkt."
Nu dus wèl hoogleraar. Nadat hy
eerst nog een keuze had gemaakt uit
twee eredoctoraten die hem tegely-
kertyd werden geoffreerd: te Leiden
en in Amsterdam. Hy koos Amster
dam voor zyn bul en werd buitenge
woon hoogleraar in Lelden. Om stu
denten wegwys te maken in maafc-
schappeiyke en politieke stelsels van
de twintigste eeuw. Een probleem
dat naar'hy zegt, voornamelyk neer
komt op analyse van de methoden
tot verovering der politieke macht
en kennis van massa-bewegingen.
„Die organisaties zyn," aldus 8yes,<
„exponenten geworden van het sys
teem. waarin zy werken. Op hun ma
nier bevorderen zy instandhouding
van het systeem, omdat zy anders
naar hun smaak de bestaansmoge-
ïykheden van hun leden aantasten."
In zyn rede zegt hy dat van de
Franse anti-parlementaire beweging
van 1968 een krachtige revolutionaire
stimulans is uitgegaan. Maar hy stelt
ook vast dat die na-oorlogse radica
le. anti-parlementaire beweging nog
maar een zeer bescheiden bydrage
heeft kunnen leveren aan hetgeen
tydens de voor-oorlogse politieke
stryd al door raden-communisten
Prof. dr. B. A. Sijes
Cleveringaleerstoel
was gepropageerd en vastgelegd.
Syes verklaart de gedachte van
gezag en anti-gezag. Zoals hy het
noemt „een situatie met een dubbele
macht, die tot keuze dwingt. In zo'n
situatie gaat het dan om de vraag of
de normen van de parlementaire de
mocratie tot in hun ultieme conse
quenties worden gehanteerd of dat
ze door het gezag worden verloo
chend. „Maar," aldus Syes, „zo kun
je door ontmaskering wel weerzin ten
opzichte van het gezag afdwingen,
maar door provocatie worden politie
ke tegenstellingen slechts kunstmatig
verscherpt." zy zyn dan niet de uit
drukking van in grote delen van de
samenleving zelf gerapte onverzoen
lijke tegenstellingen met het gezag."
Dit maakt Syes wantrouwend. Het
bewust hanteren van provocatie door
een minderheid, op een ogenblik dat
door haar wordt bepaald, doet hem
te sterk denken aan een van de leer
stukken van het leninisme: het ma
nipuleren met mensen op grote
schaal.
Daarvoor is prof. dr. B. A. Syes
niet te vinden: ook niet wanneer het
gezag zelf de mensen manipuleert:
„Al dat gezeur over belediging van
nagedachtenissen in Amsterdam,
toen er by het monument geslapen
en gevreeën werd. Ik heb wel eens
een klein jongetje een plas tegen de
sokkel van de dokwerker zien doen.
Nou èn. Als een grote vent het deed.
zou lk me afvragen wat er met de
man aan de hand was, maar lk ben
d&érdoor toch niet beledigd?"
Syes, dat biykt, is zuiniger op zyn
nagedachtenissen dan de Nederland
se overheid. Om die te beschermen
heeft hy geen waterwerpers nodig of
blanke sabels. En ook geen monu
menten eigenlyk. De rechtvaardi
ging van het bestaan, van stryd en
overleving, is Syes niet gemakkelyk
gevallen. ,Ach," verzucht hy soms
op de vraag naar een waarom:
„Wat doe je in Je verdrietBen
jamin Aaron Syes. Jood. Zoon van
een sigarenmaker. Kerkstraat te
Amsterdam.
ADVERTENTIE
Bestaat uw weekend óók uit uitslapen,
'n tukje doen, even uitrusten om ver
volgens (na een uiltje geknapt te hebben)
van een welverdiende nachtrust te gaan
genieten?
Om de drommel niet, roept u kregel,
kwiek uit de veren, autootje wassen,
supermarktje met m'n vrouw, wande
lingetje met de kinderen, en 's avonds
een kaartje.
Zondagsmorgens met het hele gezin
erop uit, dan naar voetbal
len, televisiekijken en
hups naar bed, want
het is morgen weer vroeg dag.
Bovendien - en u kijkt ons wat mede
lijdend aan ik maak héél graag foto's.
En daar liggen de dozen vol vakantiefoto's
al op tafel. Kijk maar, hier op Majorca.
En daar in Bergen. En dit is de Lorelei,
van de boot af gezien.
Bravo! Slechts één geniepig vraagje:
als u in uw grote vakantie blijkbaar
filmpjes vol schiet, waarom dan niet in uw
mini-vakantietjes, de weekends?
Die zitten toch ook mudvol
schokkende, vertederende en
malle gebeurtenissen.
Zoveel moeite kost t niet. Zorgen dat
er een filmpje in uw camera zit. Ver
volgens dat u die camera ook bij u heeft.
En dan gaat 't alleen nog om die druk
op de knop.
Simpel nietwaar? Haal dus dat filmpje
in huis. Zorg het hele jaar voor 'n geladen
fototoestel. Want filmen is uw enige
excuus om in het weekend geen foto's te
maken. Trouwens, wie bewijst later, dat
u inderdaad niet al
uw weekends ver
slapen hebt?
Maak inl weekend géén foto's-
U mocht er eens plezier in krijgen.
Uugeüapco? Don m and naar de vakman, uw iotofaaidelaar.
