„IK LEEFDE HET LIEFST
ALS EEN I
PAPOEA"
!Khoeng-+/+-
ierkdiensten Leiden en omgeving
Horen en doen
Zendeling J an Stelten terug uit West-Irian
WOORD
VAN
BEZINNING
Taxichauffeur
schept kinderen
op zebrapad
Hervormd/Geref
samenwerking
JATERDAG 21 NOVEMBER 1970
LE1D9CH DAGBLAD
PAGINA 11
LOOSDRECHT (GPD) Ds. D. van Stelten is met zijn gezin
lechtgenote en drie dochtertjes) voor een half jaar neergestreken
.jp vaderlandse bodem na een verblijf van vier jaar in de binnen
landen van West-Irian. Van de ene dag op de andere van het stenen
tijdperk gerold in een wereld met alle moderne comfort. Hoewel hij
in ons volgebouwd landje ongetwijfeld meer steen op z'n weg zal
rinden dan in het gebied waar hij zijn werk heeft. De omgeving van
Kawagit, waar hij met zijn familie woont, ziet er van de lucht uit
lezien uit als een grote boerenkool.
Groen, niets dan groen, dat extra
rordt geaccentueerd door het zilver-
pjs van de rivier de Digoel met
yar vertakkingen, die door het
ïndschap kronkelt. Dit water is de
üiige verbindingsweg tussen zijn
sandplaats en het gebied, waar hij
evangelie verkondigt. Een rivier,
Se met haar grindbanken, stroom-
fersnellingen en dammen van omge-
laaide bomen alle mogelijke moeite
coet de mensen, die via haar in het
jerwoud willen doordringen, tegen
ie houden. Een land, dat in de zon
schijn de indruk geeft vriendelijk
te zijn, maar in wezen mensvijan
dig is.
In Kawagit leeft het gezin tame
lijk luxueus, gezien de omstandighe
den. Een riante bungalow met elek
triciteit en de boodschappen worden
aan huis bezorgd. Die boodschappen
dienst wordt verzorgd door de MAF
de Missionair Aviation Fellowship,
de zendingsluchtvaartvereniging, die
zo'n 400 a 500 kilometer van Kawa-
git verwijderd in Sentani een post
heeft. De leden van de MAF noemen
zichzelf "De knechten van de knech
ten van de Heer". Zonder hen zou
KAAPSTAD (AP) Binnenkort zal het IKhoeng worden
loegevoegd aan honderden talen en dialecten waarin de bijbel
k verschenen.
Het uitroepteken vlak voor de
nam is een spellingteken, uitge
laden door taalkundige zendelin-
ien om een van vijf tongontwrich-
ade klik-geluiden aan te duiden
mee van de vorige zijn: en
f//+) die aan de taal van de !Xoe
andere stammen van de Bosjes-
annen een op vogelgeluiden lijken-
in tsjilpende klank geven. Voor
linken is het bijna onmogelijk de-
geluiden te imiteren, laat staan de
den te leren van de primitieve klei-
pygmeeën, die in de woesternijen
in Zuidwest-Afrika en Botswana
het wild nog besluipen met de boog
i vergiftigde pijlen,
heologen in Kaapstad moesten een
6-jarig blank schoolmeisje (voorma-
Beetsjoanaland) en een Bosjes-
ian-landarbeider, Koekwa genaamd
i het district Grootfontein in Zuid-
est-Afrika laten komen om hen te
elpen de bijbel uit het oorspronke-
jke Grieks en Hebreeuws te verta-
i in het IKhoeng.
De 16-Jarige Johanna van der
nesthuizen is één van het handjevol
lanken, die het vloeiend spreken.
heeft het van Jongsaf aan ge-
eerd van een jonge Bosjesman, die
aar heeft opgepast gedurende een
ingdurige ziekte op de boerderij
ran haar vader in Grootfontein,
ïoekwa werkt op de boerderij en is
enige Bosjesman in het district,
zowel Afrikaans als Khoeng
üq spreken.
Ds. predikant van de Nederduits
Gereformeerde Kerk P. van der
Sesthuizen, uit Grootfontein, legde
enkele van de moeilijkheden uit,
«armee hij en prof. E. O. J. West-
;hal van de universiteit te Kaap
rad te kampen zullen hebben bij
vertalen van de bijbel met de
kip van Johanna en Koekwa.
Om te beginnen hebben de Bosjes
mannen. die hun voorouders vere
ren, honderden in andere talen on
bekende woorden om concrete din
gen uit te drukken. Dat komt door
dat zü in een gevaarlijk woest woon
gebied waar larven en knolgewassen
dodelijk kunnen zijn, elk dier en el
ke plant nauwkeurig moeten identi
ficeren. Zij hebben echter weinig ab
stracte begrippen.
Er bestaat bijv. geen rechtstreek
se vertaling voor het woord „liefde",
dat in de boodschap van Christus
centraal staat. Het dichtst bij ko
mende is „are", ofwel (ik) houd van
(iets) of: (ik) wens, verlang (iets)
betekent.
Bosjesmannen duiden het getal vijf
aan als „een handvol" (5 vingers)
en kunnen op deze wijze tot 15 tel
len. Koekwa bracht het, toen hem
gevraagd werd te tellen, slechts tot
drie. „Dat zal bijzonder moeilijk
worden als wij aan Deuteronomium
komen, waarin de getallen een sym
bolische betekenis hebben", zei ds
Van der Westhuizen.
Om de zaak nog ingewikkelder te
maken kan de intonatie alleen de be
tekenis van een bepaald woord vol
komen veranderen. De vertalers zul
len dan ook de een of andere metho
de moeten uitvinden om de verschil
len in intonatie aan te geven.
Ds. Van der Westhuizen verklaar
de er geen idee van te hebben wan
neer het werk voltooid zal zijn en de
vertaling zal verschijnen. Zij zal de
eerste omvangrijke publikatie in het
IKhoeng zijn. De enige andere be
kende werken in die inheemse taal
zijn een leesboek voor beginners en
een grammatica, samengesteld door
het departement van Onderwijs van
Zuidwest-Afrika.
het zendingswerk in West-Irian on
mogelijk zijn. Zij voorzien de zen-
dingsposten van alles wat deze no
dig hebben. Elke dag heeft ds. Van
Stelten radio-telefonisch contact met
de verzorgingspost. Eens per week of
veertien dagen worden de levensmid
delen, medicijnen, schoolbehoeften
per vliegtuig afgeleverd. Andere on
ontbeerlijke steun wordt gegeven
door het thuisfront.
Vier jaar geleden werd ds. Van
Stelten in West-Irian opgevangen
door ds. Klamer en zijn vrouw, die
hier al ettelijke jaren verbleven.
Zendingswerk betekent niet alleen
het verkondigen van Gods woord.
Medisch werk en onderwijs zijn er
nauw mee verweven. Mevrouw Kla
mer is verpleegster, mevrouw Van
Stelten onderwijzeres. Twee beroe
pen die van groot nut zijn voor de
primitieve bevolking.
Op medisch gebied werd het echt
paar Van Stelten nog wat wegwijs
gemaakt door zr. Havinga. Beiden
hanteren nu de injectiespuit alsof
ze him leven lang niet anders heb
ben gedaan.
Er heerst veel ziekte onder
de Papoea's. Ondervoeding, bloedar
moede en allerlei tropische ziektes.
Aan het eerste kan niet veel worden
gedaan. Het is voor de zendingspos-
ten onmogelijk zoveel voedsel aan te
slepen, dat de bevolking behoorlijk
en op verantwoorde wijze zou kun
nen worden gevoed. Sommige tro
pische ziektes, zoals de vreselijke
framboesia, kunnen door de injectie
naald worden bedwongen. Dat helpen
in nood, dat dag en nacht klaar
staan voor iedereen die aanklopt,
schenkt vertrouwen en is als het wa
re de basis waarop de evangeliever
kondiging steunt.
Comfort
Ds. Van Stelten zou het liefst
als Papoea onder de Papoea's le
ven. Dit is met een gezin met heel
jonge kinderen natuurlijk onmo
gelijk. Vandaar het zekere com
fort in Kawagit. Op zijn tien-1
daagse reizen door de rimboe
leeft hij echter als de bevolking
zelf. Slaapt in haar paalwonin-
gen, eet haar voedsel, zelfs als dit
bestaat uit slangevlees of vlie
gende hond. Hij heeft een gebied
aan de Bovendigoel toegewezen
gekregen, waar voordien nog
nooit enig zendings- of missie
werk is verricht.
De Papoea's leven niet in kam
pongs bij elkaar, maar door het he
le gebied verspreid in hun paalwo
ningen. De toegang tot zo'n woning
gaat via een hoge boomstam met
steuntjes voor de voeten, 's Avonds
wordt de paal opgetrokken. Bittere
noodzaak. Niemand is ooit zeker van
zijn leven. Niet alleen leven de stam
men onderling met elkaar op voet
van oorlog, maar ook Intern is het
niet altijd botertje tot de boom. Een
ziekte, een ramp van welke aard
dan ook wordt volgens de Papoea's
altijd door iemand veroorzaakt. Wijst
de stam de schuldige aan, dan is
het haast zeker, dat hij of zij wordt
vermoord.
't Mooiste op aarde
Ds. Van Stelten kent onder zijn
bekeerlingen maar weinigen, die
nooit hebben gedood of mensenvlees
hebben gegeten. Als hij op z'n rei
zen door het oerwoud ergens een
paar paalwoningen ontdekt, gaat ds.
Van Stelten er met zijn gezelschap
(inlandse tolken) op af, in de hoop
mensen aan te treffen. Dikwijls zijn
de bewoners al in paniek gevlucht,
maar vaak ook treft hij enkele ge
zinnen aan. De aanvankelijke arg
waan wordt gauw weggenomen. „Ik
kom u het mooiste brengen, wat er
op aarde is", zijn de begroetings
woorden van ds. V. Stelten. In het
kort vertelt hij dan iets van het
evangelie. Het gaat allemaal via
een tolk, want geen enkele stam
spreekt dezelfde taal. Zelfs in Kawa
git met z'n paar honderd inwoners
worden al twee verschillende talen
gesproken. Meestal wordt het ver
trouwen van de bevolking al gauw
gewonnen. De Papoea's zijn een
vriendelijk volk. Zij doden niet uit
moordzucht, maar uit angst. „Doodt
of wordt gedoodis de ongeschre
ven wet in deze wildernis.
Ds. D. van Stelten„Ik kom
U het mooiste brengen, wat er op
aarde is".
Het zaad, bij zo'n eerste ontmoe
ting uitgestrooid, wil nogal eens wor-
tel schieten. Bij de volgende bezoe
ken ontmoet ds. Van Stelten meer
toehoorders. Vier Jaar geleden wa
ren er in dit gebied geen kampongs.
Nu zijn er. behalve Kawagit, nog ze
ven. Kleine nederzettingen, met hoog
uit zo'n honderd mensen. Iemand
van het eigen volk onderwijst daar
de gemeente.
De kennis van zo'n onderwijzer
(goeroe) komt meestal niet uit bo
ven die van een derde-jaars lagere
school-kind. Maar vertellen uit de
bijbel kan hij uitstekend. Als er nu
maar geen ziekte uitbreekt of iets
anders gebeurt, waarin de bevolking
„een boze macht" ziet, floreert zo'n
kampong wel. Teleurstellingen blij
ven niet uit. Vallen en opstaan is
het. maar de positieve resultaten
zijn er gelukkig ook. De laatste ja
ren steeks de tbc de kop weer erg
op in het gebied van de Boven-Di-
goel Deze ziekte wordt bevorderd
doordat de mensen in de kampongs
dichter bij elkaar gaan wonen. Aan
de andere kant is het onmogelijk
hun op welk gebied dan ook iets bij
te brengen als ze verspreid wonen.
De armoede is de trouwe begelei
der van de inlandse bevolking.
Wild leeft er bij de Boven-Digoel
praktisch niet. Dat betekent: wei
nig eiwitten. De sagopalm wil er wel
groeien. Helaas stilt sago wel de
honger, maar geeft het lichaam ver
der niets om op te bouwen. De ogen
schijnlijk zo goed doorvoed uitziende
inlanders hebben dan ook bijna al
lemaal ingewandsziekten.
Hoogtepunt voor de familie Van
Stelten is als er weer een aantal pa-
pjeas' wordt gedoopt. De dopelingen
willen zich nogal eens bijbelse na
men kiezen: Marcus, Johannes, Ja
cobus. Ds. Van Stelten is daar be
slist geen voorstander van. Hij ziet
liever, dat ze hun eigen namen be
houden als deze tenminste geen ex
treme betekenis hebben. Wie het
christendom aanneemt, wil blijkbaar
Steeds meer mensen zitten in
deze stormachtige tijd in de
knoop met hun geloof. Zeer ve
len hebben er al lang de brui
aan gegeven. En zij die hun
best doen om hun geloof staan
de te houden, hebben maar al te
vaak het gevoel, dat hun twijfel
sterker is dan hun geloof. Vra
gen als: wie is God, waar is
God, wat doet Hij, waarom
merk ik niets van Hem. worden
steeds veelvuldiger gesteld.
Hoevelen hebben niet voor zich
zelf het gevoel, dat zij in deze
tijd langzaam maar zeker wor
den los geweekt van hun geloof
van vroeger.
Op de vraag waar die massa
le twijfel en dat groeiende on
geloof door veroorzaakt worden,
zijn vele antwoorden te geven.
Mag ik in dit woord van bezin
ning een antwoord vanuit de bij
bel geven, dat naar mijn besef
in de analyses veel te weinig
genoemd wordt.
Aan het einde van de Bergre
de (Matth. 5, 6 en 7> zegt Je
zus: „Een ieder nu, die deze
mijn woorden hoort en ze doet,
zal gelijken op een verstandig
man, die zijn huis bouwde op de
rots. En de regen viel neer en
de stromen kwamen en de win
den waaiden en stortten zich op
dat huis en het viel niet in, want
het was op de rots gegrondvest.
En een ieder, die deze mijn
woorden hoort en ze niet doet,
zal gelijken op een dwaas man,
die zijn huis bouwde op het
zand En de regen viel neer en
de stromen kwamen en de win
den waaiden en sloegen tegen
dat huis en het viel in en zijn
val was groot." (Matth. 7: 24-
27).
Als wij Jezus' woord horen in
de verkondiging van de kerk, in
het persoonlijk bijbellezen, via
radio of tv of krant, maar wij
gehoorzamen niet aan dat
woord, dan zijn wij dwazen, dan
verliest dat woord van Jezus
voor ons zijn kracht, dan wordt
het in ons leven tot los zand,
waar we ons geloof op funderen.
Het lijkt misschien allemaal
nog wel aardig, totdat het gaat
regenen en waaien. Als er te
genslagen komen, of als de wel
vaart ons te pakken krijgt, of
als de storm van de alles op
zijn kop zettende wetenschap en
techniek over ons heen raast,
dan vallen wij door de mand,
dan gaat ons geloof kraken en
scheuren, tot dat alles als een
kaartenhuis in elkaar stort.
Want zand lijkt een aardig fun
dament, zo lang het mooi weer
ls. maar bij storm en regen
gaat het werken, weg zakken,
blijkt het onbetrouwbaar te zijn.
Wat wij broodnodig hebben,
willen wij niet ondergaan in de
storm van deze tijd, is een radi
cale omkeer, honderdtachtig
graden omdraaien van horen en
niet doen, naar horen en een
voudig gehoorzamen.
Dan zullen wij lijken op een
verstandig man, die zijn huis
bouwde op de rots. Dan behoudt
het woord van Jezus onder ons
zijn eer. zijn kracht en macht.
Dan hebben wij een basis, een
houvast, een fundament. Dan
wordt Zijn woord door onze ge
hoorzaamheid in ons leven tot
een rots, waarop ons geloof ste
vig staat. Dan kan het regenen
en waaien, dan kan ons huis
wellicht op zijn grondvesten
staan te schudden, maar het
stort niet in elkaar.
Mijn vraag aan u, die dit stuk-
Je leest, is: Als u voor uzelf het
gevoel hebt, dat uw geloof be
zig is in elkaar te storten of als
u voor uzelf weet, dat u het he
lemaal kwijt bent, wilt u zich er
dan eens op bezinnen of hier mis
schien voor u de oorzaak in ligt
en zo ja, of u bereid bent tot
die radicale omkeer met alle
consequenties, die dat heeft.
Ds. C. H. Bijl,
Herv. Jeugdpredikant-Leiden.
DEN HAAG (GPD) Voor heft
gebouw van CRM in Rijswijk is
gistel-middag een Haagse taxi door
rood licht gereden en heeft twee
schoolkinderen geschept die op de
zebra overstaken.
De schoolkinderen kwamen op de
motorkap terecht en zijn vele tien
tallen meters meegesleurd. De toe
stand van beide kinderen was zeer
ernstig en in gezelschap van de in
allerijl van huis gehaalde moeders
zijn ze met spoed naar het zieken
huis gebracht. De politie moest de
47-jarige Haagse taxichauffeur te
gen het publiek in bescherming ne
men.
helemaal breken met het oude,
zelfs met de naam.
Ds. Van Stelten zal graag terug
gaan naar West-Irian. Hoe primitief
het ook is, hoe angstaanjagend soms.
het is een fascinerend land, dat
iedereen die het heeft leren kennen
in zijn greep houdt. Verheugend
vindt hij het te zien, hoe de evange
lische boodschap telkens weer de
mensen verlost uit de verstikkende
duisternis waarin zij leven.
UTRECHT De Ned. Herv. Kerk
en de Geref. Kerken streven naar
meer samenwerking tussen hun lan
delijke adviesorganen en bureaus.
Sinds de synoden van beide kerken
het besluit namen om „samen op
weg" te gaan, is er periodiek over
leg tussen hun moderamina en hun
financieel-organisatorische instan
ties Jioe de uitvoering van dat be
sluit kan worden voorbereid. Het
gaat daarbij met name over de
vraag, hoe meer inhoud kan worden
gegeven aan de samenwerking van
de landelijke organen de hervorm
de raden, commissies en instituten
en de gereformeerde colleges van
deputaten, met de wederzijdse bu
reaus
Het meest concreet heeft dit tot nu
toe vorm gekregen in de principe-
overeenstemming, om indien bel
de synoden dat goedkeuren in het
midden van het land een gebouw te
stichten, waarin de landelijke bu
reaus en centra kunnen worden on
dergebracht.
t dr
Upel
er
LEIDEN Hervormde Gemeente
Pieterskerk 10.30 u ds C. H. Bijl
(Jeugddienst)
Hooglandse Kerk 10 u dr P. L.
fchoonheim, 11.45 u Oecumenische
ludentendienst.
Marekerk 10.30 u ds G. C. Post.
Maranathakerk Lage Morsweg
u ds A. J. Lamping, 6.30 u ds A.
de Jong.
Konlngskerk Koningstraat 10 u
i H. Perdok te Oegstgeest.
Bethlehemkerk Driftstraat 10.00
ds A. J. de Jong, 5 u ds E. M. Pan-
ttkoek.
Bevrijdingskerk Montgomerystraat
•9 u ds H. W. Hemmes.
Vredeskerk Burggravenlaan 10
dr K. E. H. Oppenhelmer (jeugd-
:1 10 u dhr H. Boom).
Vrijz. Hervormden Aula As-
(erstraat 1 10.30 u ds M. J. Wa-
pnvoorde (Herdenking gestorvenen).
Egllse Wallonne Breestraat
W30 u pasteur D. Rlbs.
Academisch Ziekenhuis 10 u ds
J. D. van Malssen.
Dlaconessenhuis Houtlaan 55
u dr L. J. Cazemler te Voorscho-
Geref. Kerk:
Zuiderkerk 10 u drs A Wessels, 5
dr V. d. Zwaan.
Petrakerk 10 u dr Vlijm. 5 u ds
fcvenberg.
Oude Vestkerk: 10 u ds Kronenmeljer
u ds Hortensius.
Beloftekerk: 10 u dr V. d. Zwaan,
u dr Vlijm (Dienst met belang
enenden).
Bevrijdingskerk: 10.30 u ds Ruben,
u ds Kronenmeyer.
Groenhoven: 10 u ds Hortensius.
Gezinsdiensten „Jeugdhaven": 10 u
-De Mirt dhr. Verheul, 10 u. „Het
«lerennest", de heer Kroon.
Geref. Kerk (vrijgem.) 10 en 5 uur
J. v. d. Haar.
Geref. Gem. 10 en 4.30 u ds Boo-
laard.
Baptistengem. Oude Rijn 3, 10 u ds
Belling.
Oud Kath. Kerk. Cronestelnkade
<5 if HM.
Leger des Hells 10 u heiliglngsdienet
»0 u verlossingssamenkomst.
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 u ds Car-
uo
Doopsgezinde Rem. Gem. 10 u dr
W. Cramer
Evang. Chr. Gemeenschap (Middel-
"egracht 8) 10 en 5 u dhr Dlkkes.
vrije Kath. Kerk (Vreewykstraat)
OJO u gezongen HM.
ndljk 24 9.45 u dienst.
P'ang. Luth. Kerk 10.15 ds J. Hap-
BK. Kerk H. Antonius (zat.av. 7 u)
11 en 12.15 u Haagse Schouw
(zat.av. 7 u) 8.30, 9.30, 11.30 en 6.30 u,
Hartebrug (zat.av. 7.30) 8, 9, 10.45 u.
12 en 7 u Herensingel (zat.av. 7 u)
8.30. 9.30. 11 en 6.30 u. By kerk Tumor
straat 9.30 en 11 u Leonardus (zat.av.
7 u) 8. 9, 10.45, 12.15 en 7 u. Lode-
wijk (zat.av. 7 u) 9.45, 11, 12.15 en 6 u
Petrusparochie (zat. 7 u) 9. 19.30, 12
en 6 u Studentenparochie (zat.av.
u in de Lodewijkskerk) 11.45 in Hoog
landse kerk.
Christian Science (Steenschuur 6)
10.30 u Ned. dienst.
Aarlanderveen Herv. Gem.: 10 u
ds G. van Hoegee, 7 uds J. Gebraad te
Nleuwveen. Geref. Kerk: 9.30 u en 6.30
u Kandidaat J. D. Cremer te Amster
dam. Chr. Geref. Kerk: 9.30 u Dienst
des Woords. 7 u ds P Sneep te Al-
?hen aan den Rijn. R.K. Kerk (zat.
u) 7.30 u en 10.30 u. Dorpshuis Aar-
dam Ter Aar 9 en 12 uur.
Alphen aan den Ryn Herv. Gev.
Herv. Gem. Adventskerk Jullanastraat
10 u ds M. Hanemaaljer, 6.30 u ds J.
H. Bogers Cantatedienst m.m.v. Lelds
Kerkkoor. Kruiskerk Gouwsluis: 1: u
Open Deurdienst Voorganger de heer
Corn. Wlsmeyer te Driebergen. Op-
standingskerk Prinses Marykestraat10
u ds J. H. Bogers, 6.30 u ds M. Hane
maaljer. Gebouw Naby Van Lennep-
straat: 10 u Jeugdkapel de heer Welj-
ling. Zaal opstandlngskerk Prinses Ma-
rijkestraat: 10 u Jeugdkapel de heer
W. de Geus. Martha-Stichting „Rijn
stroom" 10.30 uur ds I. J. Walpot.
Oudshoorn. Kerkgebouw Oudshoornse-
weg: 10 u ds G. Caddeé H.A.. Herv.
Sionskerk Hooftstraat 9.30 u ds S. W.
Verploeg, 6.30 u de heer Visser, Zoe-
termeer. Gebouw Onderweg Lijsterlaan
10 15 u ds N. J. M. Hoogendijk, Goe
de Herderkerk: 6 30 u Open Deurdienst
Voorgangers ds De Jong en ds Hoo
gendijk m.m.v. het koor van de Ambo-
neese gemeente Alphen aan den Rijn.
Ridderveld. Aula Morgensterschool Pa
relstraat: 5 u ds S. W. Verploeg Het
Kasteel Veldbloemweg: 9 u ds N. J.
M. Hoogendijk. J. F. Kennedyschool
(Lupinesingel 11.15 u Zondagschool.
Geref. Kerk. Maranathakerk Raad-
hulsstraat: 10 u ds G. O. N. Veen-
hulzen, 6.30 u ds M. van Harmeien
Jeugddienst. SalvatorlkerkWillem de
Zwijgerlaan: 10 u ds A. Borman. 6.30
u ds G. O. N. Veenhulzen. De Goede
Herderkerk: 10 u ds C. Warner van
Noordwyk, 6.30 uds N. J. M. Hoogen
dijk en ds Fr. de Jong (Welkomst-
dienst). Kasteel Ridderveld: 10.15 u ds
M. van Harmeien, 5 u ds C. Warner
te Noordwijk. Geref. Kerk (vrijgem.)
9.30 u leesdienst, 7 uds H. W. Ophoff.
Chr. Geref. Kerk Jeruzalemkerk Gry-
penstelnstraat9.30 u en 4.30 u dsP
Sneep. Oud Geref. Gem. Kerkgebouw
Hooftstraat 240: 9.30 u en 4 u lees-
dlensten. Rem. Geref. Gem. Kerkge
bouw Hooftstraat 240; 9.30 u en 4 u
leesdiensten. Rem. Geref. Gem. Geen
dienst. Baptisten Gemeente: 10 en 6.30
u ds Koekkoek. R.K. St. Bonifacius-
kerk (zat. 7 u) 8.30, 10 en 11.30 uur.
R.K. Plus X kerk (zat. 7 u) 7.30. 9.
10.30. 11.45 en 5.30 uur R.K. Parochie
Ridderveld. Aula Bisschop Bekkers-
school Polluxstraat (zat. 6.30 u) 8.45 en
11.15 uur.
Benthuizen Geref. Gem.: 6.30 en
6 u ds Honkoop te Moercapelle.
Bodegraven Herv. Gem.: 't Anker
9 en 10.30 uds Balke, 6.30 u ds Cir
kel. Salvatorkerk10 u ds. J. M. de
Mey, Woerden, 6.30 u ds W. Balke.
Bethlehemkerk: 9.30 u ds J. H. Cir
kel, 6.30 u ds H. C. van Itterzon, Gou
da. Geref. Kerk: 10 u ds L. Buitenhuis.
(Nieuwerburg)9.30 u6.30 ud s Bui
tenhuis. Geref. Kerk (vrijgem.) 9.30 u
leesdienst, 14.30 uds J. van Nieuw
koop. Geref. Gem.: 10 en 6.30 u lees
dienst. Evang. Luth. Kerk: 9 uds J.
Gronloh, Arnhem. Evangelisatiekring:
10 u eredienst, 6.b5 u th dlkkes, Leiden.
Boskoop Herv. Gem.: 9.30 u ds W.
L. Heijmans. 6.30 u ds A. de Leeuw
(herdenking 25 Jaar Herv. vrouwen
vereniging): Geref. Kerk: 9.30 u ds H.
Dijkstra (herdenking 25 Jaar kerk
koor). 5 u ds. H. Dijkstra, Marana-
tha-mavo (Snljdelwljk) 11 u ds W. L.
Heijmans: Chr. Geref. Kerk: 9.30 en
4.30 u ds J. Manni :HA)Geref. Gem..
4.30 u ds. J. Manni (HA); Geref. Gem.
log. student J Koster; Vryz. Prot.. 10
u in Rem. kerk ds J. Laforet, Rotter
dam dodénherdenklng-Avondmaal
Evangellecentrum Nieuw Leven. 9.30 u
In Concordia pred. Th. Verwoerd; ver
gadering van gelovigen. 9.30 en 5 u sa
menkomst in lokaal Nieuwstraat 27:
Volle evangelie kapel Bethel 9.30 u de
heer J. Modderkolk; r.k. kerk: Reijers-
koop (zaterdagavond 7 u) 7.30 9. en
11 u. Jongerenmis; r.k. dienst ln Ont
moetingscentrum Snljdelwljk (zater
dagmiddag 5.30 u) 10 u.
Hazerswoude Herv. Gem.: 9.30 u
en 6.30 uds L, Boer. Geref. Krerk: 10
en 6.30 u ds Brik RK Kerk St. Bernar-
dus (zat. 7 uur) 8. 9.30 en 11 u. St.
Michael (zat. 7) 8 9 en 11 u Dorp
(zat. 7) 8. 10 en 11.30 uur.
Hlllegnm Herv. Gem.: 10 uds A.
E. van Eeden uit Utrecht, 7 u ds A.
Westra uit Sassenheim 10 u Jeugdka-
peldlenst in cantlne „Leeuwestein".
Geref. Kerk, 10 en 5 u ds W. P. H.
Pouwels. Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 u
ds Seggerlnk. em. predikant te Nleuw-
Vennep. R.K. Kerk St. Martlnus (zat.
7 u) 7. 8.30, 10. 11.30, 12.45 .5.30 en
7 u St. Jozef (zat.av. 7 u) 8.30, 10,
11,80 en 5 uur.
Hoog made Herv. Gem. 10 u
d P. Schoonenboom. R.K. Kerk (zat.
7 u) 9 en 11 uur.
Kaag Herv. Gem. 10 u ds. H. B.
van 't Hof.
Katwijk aan den RUn Herv. Gem.
Dorpskerk: 10 u ds Makkenze, 6 u ds.
Glashouwer te Driebergen. Ontmoe-
tlngskerk: 10 uds Van Hunnik te Kat
wijk aan Zee, 6.30 u ds Makkenze.
School Narcisstraat: 10.30 u ds Vink.
Katwijk aan Zee. Geref. Kerk: 9.30 u
ds Pijlman te Katwyk aan Zee. 5u
ds Elderman. R.K. Kerk (zat.av. 7 u)
9.30 en 11.15 uur. Gebouw NCJ, 6 uur.
Katwijk aan Zee Herv. Gem.:
Nieuwe Kerk: 10 u ds Jac. de Vos. 6
u ds. C. Treure. Oude Kerk: 10 u dsW.
Vroegindewey, 6 u d6 J P. van Roon.
Ichtuskerk: 10 u ds C. van den Bergh.
5 u ds J. C. van Hunnik. Pnlëlkerk:
9.30 u ds J. P. van Roon. 6 u ds W.
Vroegindewey. Groen van Prinsterer-
school: 10 u ds J. de Vreugd, van
Haaf ten. Zeehospitium: 8.45 u v.m. ds.
C. van den Brgh. Ziekenhuis „Over-
duln": 2 u ds J. H. Meesters, van
Doorn. Wijkgebouw ..De Hoeksteen":
10 u de heer A. H, Landman (Doven-
dienst). Geref. Kerk: Vredeskerk: 10 u
ds D.. H. Elderman. 5 u ds R. de Vries.
Triumfatorkerk: 10 u d6 R. de Vries,
6 u ds F. pyiman. Chr. Geref. Kerk:
10 en 5 u leesddenst. Geref. Kerk
(Vrijgemaakt): 9 en 7 u ds H. van
Veen. van Ede. Geref Gem. Remise
straat: 10 en 5 u ds Van der Bijl
(woensdag 7.45 u bijbellezing).
Leiderdorp Herv. Gem. (In Geref.
Kerk. Hoofdstraat)10.30 u ds A.
Geense. Scheppingskerk: 11 u ds J.
P. Honnef. Geref. Kerk: Hoofdstraat-
kerk: 9 u ds A. J. van Netten, 6.30 u
ds W. van Wijk. Overveen. Scheppings
kerk: 9.30 u ds W van Wijk, 5 u ds
A. J. van Netten. RK Kerk Mensewor
ding (zat.av. 7 u) 10.30 en 12 u Meer
burg (zat.av. 7 u) 8.30, 10, 12 en 6 u.
Lelniuideii Herv. Gem.: 9.30 u ds
J. H. de Vree (H.A.). Geref. Kerk:
9.30 u ds D. Averes en 3 u afschelds-
dienst ds Averes. R.K. Kerk (zat. 7 u)
7.30, 9.30 en 11.15 uur.
Llsse Herv. Gem. Grote Kerk: 10
u ds J. van der Velden, 7 u d6 J.
V. dt- Velden: Helvetlakapel 10 en 7 u
ds H. G. Oostlnga, (H.A.). Geref. Kerk:
10 u ds G. van Halsema, van Kat
wijk aan Zee; 7 uds H. J. Lugtlgheld
van Leidschendam. Chr. Geref. Kerk:
10 en 4.30 u ds D. H. Blesma. Geref.
Gem.: 10 en 4 u ds W. Suyker (don
derdagavond 7.30 uds Suyker, Bijbel
lezing. Geref. Kerk (vrijgem.): 10 en
4.30 u ds J. J. Verleur. Oud Geref. Gem
9.30 en 3 u Leesdiensten (donderdag
avond 7.30 u leesdienst) Aktle Kruis
tochten Nederland: maandagavond 8
u ds J. Gravendeel, ln Gastenhuis
Welkom: nm. 4.30 u Jeugdbijbelclub
ln Welkom. R.K. Kerk. St. Agatha-
kerk (zat. 7) 8.30, 10.15. 11.45 en 7
u Poelpol eter (eet. 7) 8.30, 1080 en 18
en 5.30 u Engelbewaarder (zat. 7) 7.30
8.45. 10.45 en 5.46 uur.
Nieuwkoop Herv. Gem.: 10 u ds
G. van Doorn, 6.30 u ds Van Wlnters-
wyk te Zeist (Jeugddienst). Geref. Kerk
10 u en 6.30 uds R. J. A. Henenburg.
Rem. Gefref. Gem.: 10 u ds G. Ch.
Dulnker te Rotterdam. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 u Dienst des Woords, 2 u ds
G. de Vries te Rijnsburg. R.K. Kerk
(zat. 7 u) 7.30. 9. 10.45 en 7 uur.
Nleuwveen Herv. Gem.: 9 30 u ds
J. Gebraad. 6.30 u ds G. van Hoegee te
Aarlanderveen. Geref. Kerk: 9.30 u en
6.30 u ds J. H. Zelle Leeuwarden.
RJC. Kerk (zat. 7 u) 9, 10.45 en 5 uur.
Noordwl|k-Binnen Herv. Gem. (in
Ger. Kerk. Vlnkenlaan)10.30 u ds J.
G. B. Jansen (H.A.). 7 u dr J G. B.
Jansen (H.A.). Geref. Kerk: 9.15 u d6
H. Lijesen. 5 u ds A. G. Baaijen (Rijns
burg). Van den Berghstlchting: 11 u
ds H. Lijesen. Ned. Prot Bond: 10.30
u ds E. Frater Smid (Amsterdam).
R.K. Kerk (zat. av. 7 u) 8.30, 11.15 en
5.30 uur.
Noordwyk aan Zee Herv Gem.,
Hoofdstraat: 10 u ds D. Keuning. De
Rank. Golfbaan: 5 u ds Irik (Oegst
geest). Sole Mlo: 9.30 u ds A, L. La-
pré. Geref. Kerk: 10 u ds A G. Baaijen
(Rljnsburg). 5 u ds H. Lijesen. Herv.
Ger. Evangelisatie (oude mulo,
Schoolstraat): 10 u ds H. Stolk Sche-
veningen. 3.30 u ds W. Vroegindewey
Katwijk aan Zee. R.K. Kerk (zat.av.
7 u)7.30, 9. 10.30 en 12 uur.
NoonlwHkerhnut Herv. Gem.: 10
u ds J. Streefland. 10 u kinderkerk
ln „Open Hause7 u ln de Zllk. aula
r.k. meisjesschool, ds J. Streefland
R.K. Kerk St. Jozef (zat.av. 7 u) 7,30,
8.45. 10.15. 11.30 en 7 uur, St. Viktor
(zat.av. 7 u) 8. 9.30. 11 en 6 u. H. Hart
van Jezus ln de Zllk (zat.av. 7 uur)
9.30, 10 en 11.30 uur.
Oeg9tgeest Herv. Gem. (Groene
Kerk)10.30 u ds G. F. Callenbach te
N ijkerk (Pauluskerk) 10 u ds J Irik
(Gemeentecentrum) 7.30 u gespreks-
dlenst over „In gesprek met de nlet-
gelovige" (Zendingskapel): 10 u Jeugd
kapel P. A. Rucck. Vrljz. Herv. (Ge
meentecentrum) 10.30 u ds H. J Ka
ter. Geref. Kerk: 10 en 7 u ds Vegter.
Geref. Kerk (vrijgem.) geen opgave
ontvangen. R.K. Kerk (zat. av. 7.30 u)
9. 10.30 en 12 u Bonaventurakapel (z.)
av. 6.30 u) 8. 10 en 11 uur.
Oude Wetering Herv. Gem.: 9.30
u ds J. Lalleman. Geref. Kerk: 9.30
u en 5 u ds J. SnoelJ te Katwyk aan
Zee. Rem. Geref. Gem. Geen dienst.
R.K. Kerk (zat. 6.30 u) 8. 9.15, 10.30
en 12 uur.
Rynsaterwoude Herv Gem.: 9.30
u en 7 u ds T H. Oostenbrug. Chr.
Geref. Kerk: 9.30 u Deinst des Woords,
2.15 u ds G. Bouw te Schevenlngen.
RK. Kerk (zat. 7 u) 7.30, 9.30 en
11.15 uur.
Rynsburg Herv. Gem. (Grote
Iwk) 980 idiLJ. Wisse (H.D.) 6
u ds Van Gosllga (Bethelkerk) 9.30 u
ds Van Gosliga, 5 u ds Wisse. Geref.
Kerk: Petrakerk: 9.30 u ds H. Post,
emer. pred. Oegstgeest, 6 u ds. Huls
man. Immanuëlkerk: 9.30 uds Huls
man, 5 u ds Byvleveld. Maranatha
kerk: 9.30 u ds BIJleveld. 5 u ds H.
Post. Geref. Kerk (Vrijgem.): 10 en
5.15 u ds K. Deddens. Chr. Geref. Kerk
9.30 en 5 u ds. De Vries. RK Kerk
Tuinbouwschool (zat.av. 7 u.) 10.30 u.
Sassenbeim Herv. Gem. 9 en 10.30
u ds A. Westra. 6.30 u ds J. Brons
geest te Hillegom. Geref. Kerk: 10 en
o u dhr J. Brouwer te Katwijk; Chr.
Geref. Kerk: 10 en 5 u ds L. S. den
Boer; Ned. Prot. Bond: 10.30 uds C.
P. Hoekema te Heemstede. R.K. Kerk
(zat.av. 7 u) 8. 9.30, 11 en 5.30 uur.
Valkenburg Herv. Gem.: 10 u en
6.30 u ds G. Zonneveld. Geref. Kerk:
9.30 en 6.30 u ds Bouwma .Geref. Kerk
t vrijgem.) 10 en 5 u prof. H. J. Schil
der. f
Voorhout Herv. Gem. 10 u ds J.
Hoogenkamp. R.K. Kerk (zat.av. 8 en
u) a. 10.30. 11.4o en 580 uur.
Voorschoten Herv. Gem.: Dorps
kerk: 10 u ds Saraber, 7 u ds H. van
Bilderbeek, doopsgezind pred. Leiden.
rkfiK „üciiakeiiDosch": 10 u ds Van
der Geest. Kapel Ryndyk: 10 u de heer
Van Buuren, kandidaat te Wassenaar.
Geref. Kerk: 9 10.30 en 5 u (Jeugd
dienst) ds Reedijk. Aula Nrd-Holland
9.45 u ds De Zeeuw. Gerei. Kerk (vry-
gem.diensten om -0 u en 6 u prol.
j. Kamphuls uit Kampen. RK Kerk
H. Laurcnuus (zat. 7 uj 9.30, 10.30. 12
u Noordhofland 11.30 u Moeder Gods
(zat.av. 1 u) 8. 10. 11.30 en 6 uur.
Waddin.ween Herv. Gem. Brug-
kerk: 9.30 u ds D. van Vliet, 6.30 u os
T. van t Veld. Wijkgebouw: 9.30 u ds
A. Ronujn te Wezcp. o.30 u ds D. van
Vliet. Bethelkerk: 9.30 u ds T. van 't
Veld, 6 u ds H. Stolk te Schevenln
gen. Immanuelkerk9.30 u ds. E. H.
Klaknian, U us N, J. Flink. Gerei.
Kerk Kruiskerk: 9.30 u ds W. ten Kate
te Alblasserdam. 5 u ds D. Modder-
raar. Untmoetingskerk: 10 u ds. D. J.
Modderaar, o u as W. ten Kate. Chr.
Afgescheiden Gem.: 9.30 u en 5 uds
A. P. Verloop. Oud Geref. Gem. Zuid
kade 158: 10 en 6.30 u leesdienst. Rem.
Geref. Gem. 10 u prol dr. G. J.
Hoenderdaal te Oegstgeest (HA).
Warmond Herv. Gem.: 10 u ds
J. M. Snyders (Jeugddienst m.m.v. de
Folkgroup „Candy"). 7 u ds A. Os
kamp uit Oegstgeest. R.K. Kerk (zat.
av. 7 u) 8. 10, 11.30 en 6 uur.
Wassenaar Hervormde Gem. Dorps
kerk: 10 u dr Th. C. Freaerlkse, 4.30
u ds J. de Vreugd, Haarlem, 7 u vlk
Th. H. G. Hulst. Klevltkerk:9 u Jeugd-
kerk: 10 u ds J. T. Wlersma. Messias-
kerk: 10 u ds J. A. G. van Zanten
Dorpscentrum. 9.30 u ds M. Ottevan-
ger, Oegstgeest; 10 u kinderdiensten
Gebouw Shalom: 10 u Jeugdkap. Dey-
lerhuls: 10 u Jeugdkerk. Geref. Kerk
Bllemoamplaani 10 en 8 u da L. Bech
Zijllaan 10 en 5 uds D. van der Meu-
len Ned. Prot. Bond. Lange Kerkdam
10.30 u ds D. A. Werner. Rem. Geref.
Pols.
R.K. Kerk Wllllbrordua (zat.av. 7 u)
8, 9.30, 11. 12.15 en 5 u. Goede Herder
:zat. av. 5 u) 8.30, 10 en 11.30 u Joseph
(zat.av. 7 u) 7.30. 8 45. 10.30. 12.15 en
7 uur.
Woubrugge —Herv. Gem.: 9.30 u
ds Franken. 6.30 u ds Walpot, Alphen
d. Rijn (J.a.) Geref. Kerk: 9.30 en
б.30 u ds Heemskerk, Oegstgeest.
Zevenhoven Hrv. Gem.: 9.30 uds
Reijenga. Geref. Kerk: 9.30 u en 7 u
dB. J. Bos te Houten RK Kerk: zat.
av. 7 u) 7.45. 9 en 10.45 uur.
Zoeterwoude Herv. Gem.: 10 u ds
S. L. Schoch (Oogstdlenst). R.K. Kerk
St. Jan Zuldbuurtseweg (zat. 7.30 u)
7.30. 9 en 11 uur. RK St. Alolska-
pel (zat. 7 u) 7.30, 9. 10.30 en 11.30 uur
Pastorie Meerburg (zat. 7 u) 8.45,
10.30. 12 en 6 uur.
Zwammerdam Herv. Gem.: 10 u
de heer J. Goedhart te Noorden. 6.30 u
ds D. Goudzwaard. Geref. Kerk: 10 u
ds A. P. Helner te Ter Aar. 6 30 u ds
SJ. Tlermersma. Rem Geref. Gem.
geen dienst. R.K. Kerk (zat. 7 u) 8.
10. 11.30 en 5.30 uur.
Hooglandse Kerk in Leiden.
