DE TOEKOMST IS AAN DE
GEPROGRAMMEERDE BABY
DE DEMOCRATIE EN ONZE BELANGEN
cltijjOnet
Civilisatie
van een
coryfee
Rentabiliteit
ZEICE
ZATERDAO 81 OKTOBER 1970
PAGINA 7
LEIDSCH DAGBLAD
Prof. Kenneth Clark Is een van de
esthetische coryfeeën van de kunst
geschiedenis. zyn televisieserie Civi
lisatie heeft ook in ons land aanhan
gers gevonden nadat de NOS deze
BBC-serie overnam. Sir Kenneth
Clark is ongetwUfeld een reus en
een formidabel gids als het gaat om
de wegen van de kunstgeschiedenis
en de beschavingsgeschiedenis. Dat
blykt ook wel uit zijn nu ook in Ne
derland verkrijgbare boek Civilisa
tie.
Dat boek bevat de verhandelingen
die Sir Kenneth voor de televisie
hield, verlucht met een reeks zeer
fraaie illustraties. Fibula-Van Dis-
hoeck tekenden voor de fraaie Ne
derlandse uitgave. Ernst van Al-
tena en Dolr Verroen droegen voor
de vertaling zorg en de prfis bedraagt
f 39.50 Een bedrag dat toch wel
prijzig mag worden genoemd. Maar
ach, de cadeautjestyd nadert immers
weer?
Clark heeft zich duidelyk ingedekt
tegen kritiek van vakbroeders. Hij
speelt schijnbaar wat luchthartig
met het idee civilisatie, zegt dat hij
geen kunsthistorie voor de televisie
geeft, maar "een overzicht van
ideeën en idealen, zichtbaar en hoor
baar gemaakt door het medium
kunst".
Met die handige definitie kan men
wel vrede hebben, maar het begrip
civilisatie, dat is beschaving, wordt
hiermee toch niet afdoende gedekt.
Beschaving is natuurlijk veel en
veelomvattender d an het versprei
den van hystorische kennis op kos
mopolitisch niveau, zoals Sir Ken
neth doet. Voor hem blyft de bescha
ving een droom van hoogwaardige
en irenische iieden. met fikse oplei
dingen achter de rug. Civilisatie is
meer. het omvat een totaalbeeld,
waarin niet altyd het schone en de
rust zegeviert. Die levensadem
wordt hoe dan ook in het werk van
Sir Kenneth gemist. Maar wat blijft
is een hoogst leesbaar boek met
ideeën van een origineel beschouwer,
en dat is al heel wat waard, in het
tijdsbestek waarin zovele boeken
\an zovele grijze namen van de per
sen rollen.
Neem het hoofdstuk dat gewijd is
aan de Nederlandse schilderkunst
uit de gouden eeuw. Clark zet eerst
zijn veld uit, het veld van de revo
lutionaire verandering de revolu
tie die het Goddelijk Gezag verving
door ervaring, experiment en obser
vatie. En dan karakteriseert hij,
formidabel trefzeker. Frans Hals:
"Vroeger vond ik zijn schilderijen
behalve de laatste weerzinwek
kend vrolijk en afschuwelijk knap.
Nu houd ik van hun onvoorstelbare
gezelligheid en sla ik vakbekwaam
heid hoger aan dan vroeger." De
Hollandse groepsportretten worden
niet geheel origineel genoemd: be
wijzen van bourgeois-democratie. De
afgeoeelden komen bij elkaar om ge
meenschappelijke verantwoordelijk
heid op zich te nemen dat kun
nen zij zich veroorloven omdat zij
wat vrije tijd hebben en zij heb
ben vrije tijd omdat zij geld op de
bank hebben. "Zo ziet de maatschap
pij op deze groepsschilderijen er
uit. In onze tijd zouden deze mem
sen gemeenteraadsleden of curato
ren van een universiteit k unnen
zijn.
Rembrandt, voor Clark het raad
sel van het geniale individu, zonder
wie men veel gemakkelijker de Hol
landse schilderkunst zou kunnen
voorstellen. „Rembrandt was de
grote dichter van die behoefte aan
waarheid en dat beroep op ervaring,
welke tijdens de Reformatie waren
ontstaan en de eerste Bijbelverta
lingen hadden voortgebracht, maar
nog bijna een eeuw op een voor ieder
een zichtbare expressie moesten
wachten".
Civilisatie is een werk dat de
geest ademt van een groot kenner
en groot verteller als het om bescha-
ginggeschiedenis gaat. Bijna moeite
loos strooit Sir Kenneth met namen
en karakteristieken en stijlen. Het is
natuurlijk gemakkelijk om ironisch
commentaar te leveren bij de flux-
de-paroles die de Britse geleerde
ten toon spreidt, maar daarmee
wordt toch wel het doel voorbijge
schoten.
Clark heeft zich ten doel gesteld
massa's mensen via het massame
dium televisie te interesseren voor
zijn vak: kunst-en beschavingsge
schiedenis. Dat lijkt uitnemend ge-
luirt, ook al toont de hooggeleerde
zich wel eens onverantwoord subjec
tief in analyses en beschouwingen.
In elk geval spreekt uit dit boek
een enthousiast makend zelfvertrou
wen, dat het gemakkelijk maakt om
je over te geven aan Sir Kenneth
Clark, als gids in de vele geharkte
en ongeharkte paden van het Euro
pese en Amerikaanse museumbezit.
En dat mag toch al op zijn minst
als een compliment gelden in een
land dat zo verwend is op dit ter
rein door eigenaardige en individuele
kunstbeschouwers al6 Pierre Jans-
J.R.S.
HAARLEM (GPD) Wordt het een
jongen of een meisje? Anno 2000 zal dat
geen vraag meer zijn. De a.s. moeder gaat
gewoon" naar de dokter en bestelt wat
Omstreeks datzelfde jaar zal het
kindje-in-wording al bij voorbaat ge
vrijwaard worden tegen bepaalde
aangeboren afwijkingen die aan va
ders- of moederskant erfelijk zijn.
En bovendien zal baby vóór of vlak
na de geboorte worden ingeënt met
aftreksels van dierlijk weefsel, opdat
zijn lichaam van meet af aan ge
wennen kan aan „vreemd" weefsel.
Als dat prille mensje dan op latere
leeftijd een donorhart of een kunst
nier nodig heeft, zal zijn lichaam
dat vreemde orgaan niet afstoten,
zoals dat thans maar al te dikwijls
met getransplanteerde organen ge
beurt.
ze straks baren wileen zoon of een doch
ter. De arts zorgt er voar, dat haar harte-
wens prompt vervuld wordt.
Aangehouden De drie voort
vluchtige ter beschikking van de
regering gestelden uit Oldenkotte
(Rekkense inrichtingen), die betrok
ken waren bij de onregelmatigheden,
zijn door de marechaussee bij de
grenspost Glanerbrug aangehouden.
Ruimte-onderzoek De Sowjet-
Unie heeft gisteren de Kosmos 375
gelanceerd, een onbemande satelliet
cie tot doel heeft „ruimteonderzoek
te verrichten". In een korte bekend
making werd gezegd dat het ruimte
vaartuig reeds aan zijn opdracht
had voldaan.
Aldus, popualir samengevat, enke
le voorspellingen uit het rapport "Ge
neesmiddelen voor de wereld van
morgen" dat als pre-advies heeft ge
diend voor de discussies op de open
bare vergadering van de Stichting
Voorlichtingscentrum Farmaceuti
sche industrie van woensdag JJ. in
Utrecht. Hoe komt men aan zulke
voorspellingen in science fiction-
stijl? Zijn het serieuze prognoses of
alleen maar wilde toekomstfantasie-
en?
Een tikje fantaseren komt er wel
bij. Maar de basis vormen de toe
komstverwachtingen van een groot
aantal experts op medisch en far
maceutisch gebied. Die experts gaan
daarbij uit van bestaande ontwikke
laren in de research, die zij gewoon
in de toekomst verder dóór
denken. Maar daarnaast gebeuren
er in elke wetenschap, altijd dingen
die de bekende trends van onderzoek
en vorsingswerk doorbreken.
Vaakprofiteert een bepaalde tak
van wetenschap van ontdekkingen
op ander gebied. Zulke toevalstref
fers kunnen natuurlijk nooit ingecal
culeerd worden in het futuristisch
denken. Maar dikwijls hebben de
experts wel een idee, uit welke hoek
zij eventueel te verwachten zijn. Ze
kunnen er dus alvast wat "omheen-
fantaseren" en er rekening mee hou
den bij het ontwerpen van een toe
komstvisie.
Zulk "verantwoord fantaseren"
heet in de wetenschap de "delphi-
methode". En op die manier zijn ook
de genoemde voorspellingen rond de
"geneesmiddelen van morgen" tot
stand gekomen.
Hoe zien deze deskundige profeten
nu. in hun rapport, de medische ont
wikkeling van 1970 tot 2.000? Hier
volgen enkele van hun conclusies:
Effectieve maatregelen tegen de
luchtvervuiling kunnen pas omstreeks
1990 volledig doorgevoerd worden.
Het effect zal echter pas in de vol
gende eeuw goed merkbaar zijn.
Omstreeks 1985 zullen wij meer in
zicht hebben in de invloeden van mi-
lieu en leefgewoonten op onze ge-
gezondheid. Gezien de massale oog
irritaties door luchtvervuiling die
zich nu al b.v. in Tokio voordoen,
geeft dit reden tot grote bezorgd
heid.
Mazelen zullen binnen 5 jaar door
vaccinatie zijn uitgebannen. Ook vac
cins tegen bof. rode hond (gevaarlijk
voor het ongeboren kind) en bepaal
de influenzastammen zullen beschik
baar zijn. Rond 1980 komt er een
vaccin tegen gewone verkoudheid, in
1985 een entstof tegen hepatitis (le
verkwaal).
I
Behalve vaccins zullen er andere j
middelen tegen infectieziekten ko-
men, o.a. binnen 5 Jaar een
krachtige anti-virusmiddel tegen
luchtwegen-aandoeningen Vele van
die nieuwe middelen zullen giftig
zijn en zeker niet bij lichte aandoe
ningen gebruikt worden.
Kanker
De aard van de celfunctiestorin-
gen bij kanker is nog steeds verre
van duidelijk (net als overigens de
normale celfuncties». Tussen 1980 en
1990 zal men misschien meer inzicht
hebben in deze materie en de ermee
samenhangende erfelijkheidsinvloe
den. In 1985 komen er stoffen met
een "celspecifiek" locaal genezend
effect, dus niet: één middel tegen
"de" kanker. Misschien kan men
(omstreeks 1980) de afweerkrachten
in het lichaam mobiliseren tot afsto
ting van kankerweefsels, ten bate
van de kankerpreventie.
Andere experts voorspellenhet
kankerprobleem zal niet in deze
eeuw worden opgelost. De frequen
tie van tumoren kan daardoor nog
wel toenemen.
Over de transplantatie-problemen:
er zijn twee methoden om afstoting
van getransplanteerde organen en
weefsels te voorkomen. De eerste is
onderdrukking van de produktie van
„antilichamen-' door het lichaam
van de patiënt. De tweede: alleen
"compatibele" (structureel verwan
te) transplantaten gebruiken (bijvoor
beeld een nier van tweelingbroer of
-zuster). Beide methoden zijn moei
lijk. maar tussen 1935 en 1990 zullen
ook die problemen zijn opgelost.
Ook zal het dan mogelijk zijn. or
ganen buiten het lichaam in leven
te houden in "orgaanbakken". Voor
het onderdrukken van afstotingsreac-
ADVERTENTIE
NAAST
HET
POTJE
PLASSEN
Handig als dan Chif-O-Net,
de nieuwe huishoudhulp
van Johnson Johnson, bij
de hand is.
Om het snel even op te
deppen. U kunt dit Duizend
Dingen Doekje van absor
berend textielvlies onder
de kraan uitspoelen, 't Is in
een mum weer droog en
bruikbaar voor talloze
andere huiselijke klusjes.
U kunt het ook in de was
machine meewassen. En
wordt het al te vuil, dan
neemt u gewoon een
nieuwe.
Er zitten er toch 6 in zo'n
zeskantig pak.
Let er eens op in de winkel.
Eentje gratis proberen?
Schrijf dan even naar
Johnson Johnson,
Antwoordnummer 28,
Amersfoort
Plak geen postzegel,
die betalen wij.
't Duizend Dingen Doekje
ties zal er een systeem van weefsel-
groepen (naar de methode van de
bloedgroepenontwikkeld moeten
worden, opdat de arts het immuno
logisch grondpatroon van elke pa
tiënt zal kennen. Dit zal echter nog
zeer veel onderzoek vergen, waarbij
wellicht de computer goede diensten
kan bewijzen.
Er is wel eens geopperd, een
(proef) diersoort te kweken met
weefsels die volkomen compatibel
zjjn met menselijk weefsel. Dit ach
ten de experts een onvervulbare
wensdroom. Wel mogelijk is, kinde
ren voor of direct na de geboorte te
injecteren met dierlijke weefselex
tracten voor eventuele latere orgaan
transplantaties. Dit zou bijvoorbeeld
toegepast kunnen worden bij ernsti
ge aangeboren hartafwijkingen en
wel vanaf omstreeks 1975.
Aan het eind van deze eeuw zal
het mogelijk worden, organen te la
ten groeien uit weefselcultures van
de patiënt zelf. Nog verder lonkt de
mogelijkheid. uit een enkele li
chaamscel een heel "nieuw" indivi
du te kweken
Erfmassa
Ingrijpen in de "erfmassa" (ge
nen) ter voorkoming van aangeboren
afwijkingen zal op zijn vroegst tegen
het jaar 2000 mogelijk zijn. Een mo
gelijkheid van dit "manipuleren met
de erfelijkheid" is het naar wens be
palen van het geslacht voor de ge
boorte Een andere het voorkomen
van aangeboren stofwisselingsziek
ten. Kwade kans: ook onvoorziene
en ongewenste wijziging der erfelij
ke eigenschappen door chemische
stoffen wordt niet uitgesloten geacht.
Behandeling van suikerziekte met
pillen zal voor 1975 effectiever wor
den. Een echt "geneesmiddel" voor
deze kwaal is pas veel later te ver
wachten.
Ook de behandeling van ouded-
domsverschijnselen zal verbeteren,
met name door nieuwe hormoonthe
rapieën.
De geboortebeperkingsmiddelen
zijn nauwelijks te verbeteren. Aan de
andere kant zal men onvruchtbaar
heid effectiever kunnen behandelen.
Wat de ziekten van het zenuwstel
sel betreft zijn op korte termijn geen
revolutionaire ontwikkelingen te ver-
wa.hten. De behandeling van ver
lammingen en andere gevolgen van
beschadigde zenuwen zal tot 1990
weinig vooruitgang boeken. Japanse
prognoses zeggen echter dat al om
streeks 1980 een kunstarm, "aange
sloten" aan het zenuwstelsel, be
schikbaar komt.
De kennis van de mechanismen
van hartslag en bloeddruk vertoont
nog grote lacunes. Over 15 jaar zal
die achterstand wel -zijn ingehaald.
Men zal dan ook meer weten van de
daarmee samenhangende psychische
factoren en van het ontstaan van
hart- en vaatziekten. Tegen 1980 zal
geregelde bloeddrukcontrole als be
volkingsonderzoek mogelijk zijn en
komen tevens veilige bloeddrukver-
lagende middelen beschikbaar. Pa
tiënten zullen zichzelf kunnen be
handelen bij de eerste symptomen
van coronair thrombose. Angina pec
toris zal over 5 jaar beter behandeld
kunnen worden. Kunstharten zullen
omstreeks 1985 klinisch bruikbaar
worden. Ook de rheumabestrijding
kampt met tekorten aan fundamen
tele kennis. Als het lukt (tegen 1980)
chronische rheuma bij dieren te ver
wekken. is grote vooruitgang moge
lijk-
Over tien jaar zal men effectievere
middelen tegen psychosen hebben.
Toch zullen de "zielsgeneesmidde-
len" de psychotherapie niet geheel
verdringen. Schizofrenie zal nog wel
20 jaar een onoplosbaar probleem
blijven. Binnen tien jaar zullen be
handeling en preventie van achter
lijkheid en seniele aftakeling grote
vooruitgang boeken.
Allergieën
De allergische (overgevoeligheids-)
kwalen zullen niet geheel uitgeban
nen worden. Wel komen er steeds
betere specifieke geneesmiddelen,
maar ook, helaas, steeds nieuwe al
lergie-verwekkers. o.a. in ons voed
sel.
Aan het eind van deze eeuw zullen
vele menselijke organen vervangen
worden door kunstmatige of donoror
ganen. Laserstralen zullen bij vele
operaties het lancet vervangen en
de "chirurgische sterfte" zal nog
verder dalen door betere diagnostiek
en elektronische bewaking van de
patiënten voor en na de operatie. Ve
le operaties (b.v. het wegnemen van
de maag bij maagzweren) zullen ver
vangen worden door behandelingen
(fysiologische manipulatie) van het
zenuwstelsel.
Aan al deze hoopvolle verwachtin
gen zit nochtans één schaduwzijde:
er zal een onvoorstelbare hoeveel
heid research nodig zijn om ze waar
te maken. Die research in de far
maceutische laboratoria zal steeds
kostbaarder en tijdrovender worden.
Daarom wordt een andere aanpak
bepleit. Een nog sterkere internatio
nale ontwikkeling van de geneesmid
delenindustrie, automatisering van
de produktie en een "foolproof" kwa
liteitscontrole zullen noodzakelijk
worden als men „de wereld van
morgen" van absoluut veilige en
"confectie"-geneesmiddelen wil kun
nen voorzien. En dat is geen geringe
maar wel een dankbare opgaaf voor
de h.h.farmaceuten
ADVERTENTIE
auto-inzittenden
brand
gk1*
uibniiik m
otigeyalfoi
rechtsbijstand
wettelijke aansprakelqklieid voor
particulieren
ziekte
ziektekosten
om zéker te zijn 1
vraag uw assurantieman inlichtingen over
Rijnmond-verzekeringen of I'^tsI
wend o rechtstreeks tot V^,_ S
n.v. verzekeringsmaatschappij
VgrwewHjkwa! 68 r'dam 8 tel.IT
(Van onze Juridische
medewerkster)
Een wetenschappelijk discussiestuk,
dat wel eens zou kunnen functione
ren als een knuppel in het hoender
hok van de politiek. Dat kan gelden
voor het prae-advies van de Til-
burgse hoogleraar in het staatsrecht,
prof. mr. F. H. van der Burg, op
stelde voor de gisteren gehouden
vergadering van de vereniging voor
administratief recht. Onder de titel
„overheid en onderdaan in een re
presentatieve democratie" wordt aan
de hand van allerlei actuele gebeur
tenissen een stuk maatschappijkri
tiek geleverd, dat een uitdaging in
houdt voor allen die het woord „de
mocratie" in het vaandel dragen.
Het is op zichzelf al opmerkelijk
dat de V.A.R. een zo duidelijk poli
tiek getint onderwerp voor haar
Jaarlijkse vergadering heeft geko
zen. Oorspronkelijk was dat ook niet
de bedoeling. Men had willen pra
ten over de rechtsbescherming van
de burger. Maar. zo stelt Van der
Burg. het administratief recht mag
zich niet terugtrekken in een ivoren
toren uit het gewoel van alledag
Vandaar dat gisteren vanuit de
staatsrechtelijke hoek de problema
tiek van „de burger bij het bestuur"
bekeken werd.
ILLUSIES
Wie beslist er nu eigenlijk?, is nóg
zo'n leuze uit de afgelopen verkie
zingen, met een appèl op de alge
mene roep om „democratisering".
Van der Burg wijst er op hoe hier
illusies worden gewekt, door een be
paalde term te gebruiken, die in het
verleden iets te betekenen had, maar
in de loop van de jaren deze bete
kenis volstrekt verloren heeft. De
Tilburgse hoogleraar heeft in zijn
inaugurele rede in februari van dit
jaar ook al het gevaar van een der
gelijke devaluatie van het woord ge
wezen.
Het staatsrechtelijke begrip demo
cratie. in de zin van directe verte
genwoordiging „zonder last of rugge
spraak" «dat wil zeggen zonder de
manipulatie vanuit een achterban
en invloeden van buitenaf) heeft in
de loop van de tijd sterk aan beteke
nis ingeboet. Voor Nederland geldt
ook als een breekpunt het jaar 1917.
Toen werd het algemeen kiesrecht
en de evenredige vertegenwoordi
ging in het kiesstelsel ingevoerd.
Minister-president Cort van der Lin
den verwachtte hiervan een „nieuwe
dynamiek", maar iets dergelijks i6
duidelijk uitgebleven.
Integendeel, de vervreemding tus
sen kiezers en parlement nam toe,
de evenredige vertegenwoordiging
bevorderde verzuiling en verstar
ring. Bovenal raakten bepaalde be
langengroepen in het parlement
oververtegenwoordigd. En vooral
hun invloed werkt sterk ontluiste
rend op het democratisch systeem.
Van der Burg toont hoe met name
het „industriële front" en het „groe
ne front" (landbouw) in ons parle
ment sterk vertegenwoordigd zijn.
Een optelsom van het aantal land
bouwdeskundigen. dat een kamer
zetel bezet houdt, illustreert die
overbezetting in verhouding tot het
aantal van de agrariërs in ons land.
Maar andere „fronten'.', zoals dat
van de (werkende) Jeugd, missen
representanten in de Kamer,
DODE LETTER
Daar komt nog bij dat het grond
wettelijk verbod tot „last of rugge
spraak" in de praktijk bijna tot een
dode letter is geworden. Het doel
van dit verbod is dat de werkelijke
besluitvorming in het parlement
moet geschieden. De staatsrechte
lijke geschiedenis van de Republiek
der Zeven Verenigde Nederlanden
had met name in de 18de eeuw de
nadelige gevolgen van de „rugge
spraak" doen voelen en in het Ko
ninkrijk der Nederlanden heeft men
zich daarom steeds willen spiegelen
aan dat onheil uit het verleden.
De parlementariër moet dus ge
acht worden vrij te zijn in zijn stem
gedrag. Maar wat is nu de politieke
praktijk? Door allerlei handelingen,
door gevoelens van loyaliteit, door
solidariteit of vrees voor repercus
sies beantwoordt de parlementariër
aan pressie die van buitenaf op hem
wordt uitgeoefend.
Die pressie komt niet van de kie
zers want zij missen werkelijke
macht maar de besturen van or
ganisaties, stelt Van der Burg. En
in een bespreking van het prae-
advies in het Nederlands Juristen
blad stelt de Rotterdamse hoog
leraar staatsrecht Van Maarseveen
het nog scherper. „Van der Burg
mag het best wat harder zeggen",
vindt Van Maarseveen. Door de
asymmetrische vertegenwoordiging
van belangengroepen in het parle
ment raken algemene belangen
bijvoorbeeld het kleuter- en lager
onderwijs danig in de klem.
Het is voor Van der Burg en Maar
seveen wel begrijpelijk dat de bur
ger, die steeds verder vervreemdt
van het politiek gebeuren, een toe
vlucht zoekt in petities, demonstra
ties en andere acties. Hiervan kan
een direct effect uitgaan, dat een
onmiddellijk gevoel van bevrediging
achterlaat. Maar of het meer ople
vert dan een kortstondig succes, be
twijfelt zowel Van der Burg als Van
Maarseveen. De laatste constateert
bovendien met enige pathetiek
dat „de democratisering in het praal-
j graf belandt met achterlating van
een paar wierookstokjes".
Ook het begrip „democratische
rechtsstaat" moet het by prae-ad-
viseur Van der Burg ontgelden. De
wet is niet de uitdrukking van de
volkswil. Er is rechtsvorming by de
rechter en daarby is enige demo
cratische controle afwezig.
SOMBER
Over het geheel genomen ziet Van
der Burg de politieke constellatie in
ons land somber in. De uit de vori
ge eeuw overgeleverde structuren
werken de politieke apathie van de
massa in de hand; een alternatief
ziet hy niet. Steeds weer zal de bur
ger het afleggen tegen een over
heidsapparaat dat qua kennis, tra
ditie, geld en prestige verre zyn
meerdere is. De burger vlucht in de
houding van: „Ze zoeken het maar
uit". Het enige dat hy als individu
kan doen, is over het algemeen ach
teraf beroep aantekenen by een in
stantie, die dan ook vaak weer een
overheidsinstantie is.
Als de prae-adviseur dan een wel
succesvol verlopen actie noemt: de
Progilzaak, dan lijkt het tra gis oh
dat na het verschenen van zyn
stuk een mogelyke vestiging van
Progil in België opnieuw een be
dreiging van de Nederlandse burger
kan inhouden. Is het een illustratie
dat werkeiyke besluitvorming zich
op internationaal niveau voltrekt?
Een niveau dat zich praktisch ge
heel aan enige .democratische" (je
durft het woord nauweiyks meer te
gebruiken) controle onttrekt?
Van der Burg is nogal ontmoe
digend in zyn conclusies. Hy aan
vaardt de ongeiyke verdeling van
de macht en pleit voor maatrege
len, die de geiyke kansen voor de
burgers bevorderen. Een algemeen
heid, die niet veel oplevert.
Van Maarseveen gaat in zyn arti
kel bepaald verder. Hy doet een
voor een Jurist opmerkeiyke stap
in de richting van de „technocra
ten". „Persoonlek zou ik graag met
enige computerdeskundigen, tele-
communicatie-specialisten en elec-
tronica-ingenieurs het vraagstuk
van de participatie door de indivi
duele burger willen benaderen".
Vervolgens pleit hy voor een on
derzoek vanuit verschillende vak
ken naar de toekomst van ons eigen
politiek systeem. Een stap die ge
nomen moet worden, wil men een
verder uiteengroeien van de eisen
die de technocratische maatschappy
stelt (en de gevaren die dat met
zich brengt) en de Juridische vor
men van onze maatschappy wor
den voorkomen.
Voor Juristen ïykt er stof voor
discussie. Maar niet voor hen alleen.
Ook voor politici moet het prae-ad
vies van Van der Burg en de aan
vulling van Van Maarseveen van
belang kunnen zyil
Rentabiliteit is het kompas waar
op de ondernemers afgaan by het
nemen van beslissingen op het ge
bied van investeringen in vaste ac
tiva, by het opstellen van de markt
strategie en by het algemene beleid.
Het eigen belang van kapitaalver
schaffers leidt ertoe dat erop wordt
toegezien dat de goeie weg wordt
gevolgd.
De een gaat daarbij af op de ver
houding tussen de beurskoers van
het aantal en de winst welke per
aandeel wordt behaald, de ander
ziet naar de verhouding tussen om
zet en resultaat en de derde neemt
het totale geïnvesteerde vermogen
in aanmerking bij de beoordeling
van het verkregen provenu.
Elke belegger heeft zo zyn eigen
maatstaven waarmede hy de wen-
seiykheid van het aanhouden van
een kapitaalsinvestering afmeet.
Welke maatstaf er ook wordt aange
legd, het enige criterium dat allen
gemeen hebben is dat zonder een
beloning van het kapitaal geen mens
bereid is om op den duur zyn spaar-
duiten te stoppen in het betreffende
bedrijf.
De overheid heeft begrip voor de
redeiykheid van een behoorüjke be
loning van het in ondernemingen ge
stoken risicodragend kapitaal. De
voorkeur van de staatssecretaris
van financiën zou zeker uitgaan
naar een vermindering van de be
lastingdruk op een vaste, redeiyke
beloning van het kapitaal.
In de aan de Staten-generaal voor
gelegde discussie-nota is erop gewe
zen dat een belastingvrydom voor
een vast percentage van de aan
aandeelhouders uit te betalen winst
wenseiyk zou zyn. De schatkist kan
het daartoe vereiste offer echter
niet brengen en bovendien moet ge
let worden op de binnen de EEG be
staande usances.
Eer er aan de uitkering van een
primair dividend kan worden ge-
gedacht, moet de gang van zaken
van dien aard zyn geweest dat er
een vergoeding aan aandeelhouders
werkelëk is verdiend. Door de aan
houdende kostenstygingen wordt het
voor vele bedreven steeds moeiiyker
om aan een redeiyke vergoeding te
denken.
In de meeste ondernemingen wordt
by de dividenduitkering slechts een
paar procent vergoed op het werke-
ïyk geïnvesteerde vermogen. Zo was
een dividend van 9 procent als door
koninkiyke papierfabriek Van Gel
der Zonen over 1969 werd uitge
keerd slechts geiyk aan 1,8 procent
van het werkeiyke aan aandeelhou
ders toekomende vermogen.
Die uitkering was pas mogeUjk ge
worden nadat er een drastische re
organisatie binnen de onderneming
had plaatsgevonden teneinde tot een
verbetering van de rentabiliteit te
geraken. Enkele dividendloze Jaren
waren eraan voorafgegaan.
De reorganisatie biykt achteraf
slechts een schamel resultaat te
hebben afgeworpen, want de pro-
duktiekosten zyn dermate toegeno
men, dat het niet mogeiyk zal zyn
om het dividend over 1970 op het ni
veau van 9 procent te handhaven.
Een flinke verlaging zal noodzake-
Ujk zyn.
Spoedig werd bekend dat er een
gesprek gaande was tussen Van Gel
der en de Koninkiyke Nederland-
sche Papierfabriek in Maastricht,
een van huis uit Luikse onderne
ming, waarvan 36 procent der aan
delen zich in handen bevindt van de
Canadese onderneming Mac Millan
Boedel.
Naderhand is ook nog bekend ge
maakt dat de papierhandel Proost
en Brandt in het gesprek is betrok
ken.
De papierindustrie is nooit een
bedrijfstak geweest waarin de be
leggers hun heil voor de toekomst
zagen. Van oudsher was Van Gelder
een fonds waar een rechtgeaard
beursman wat wantrouwend tegen-
aankeek.
Voor zover kan worden nagegaan
neemt KNP by het overleg wel de
sterkste positie in, daarby gesteund
door Proost en Brandt, welk bedryf
als een van de voornaamste afne
mers van KNP by het overleg is be
trokken.
Voor het verwezeniyken van een
samensmelting zal wellicht gedacht
worden aan de oprichting van een
holdingmaatschappy, die houdster
wordt van de aandelen der drie on
dernemingen.
De aandelen zouden kunnen wor
den omgewisseld in door de holding
maatschappy uit te geven stukken.
De vraag is daarby in welke ver
houding de omwisseling moet plaats
vinden om alles in één pot te stop
pen.
Voor een deel zal dat afhangen
van de vraag wat de rentabiliteit
van Van Gelder in de toekomst zal
kunnen zyn. Aan krantenpapier is in
Nederland niet veel te verdienen,
omdat de grondstof over een te gro
te afstand moet worden aangevoerd
en de levéranciers daarvan zelf als
concurrent by de leverantie van het
eindprodukt optreden.
Aan ponskaarten voor de moderne
administratiemethode, is las de
kinderziekten zyn overwonnen wel
een boterham zyn te verdienen,
evenals aan het verpakkingsmateri-
j.al.
Voor KNP ligt de zaak iets een
voudiger, omdat het bedryf een pro-
dukt vervaardigd waarvoor ook de
buitenlandse concurrenten afhanke-
iyk zyn van toeleverinsgbedryven.
In de gegeven omstandigheden
ïykt het nog te vroeg om al te pra
ten over een mammoetfusie in de
papierindustrie. Het ligt voor de
hand dat aan de mogeiykheid
daarvan wordt gedacht nu drie par
tyen om de tafel zitten om een mo
gelyke binding van alle kanten te
bekyken.
