Kind laat
emoties zien
in
zijn
zijn tekeningen
MSTERDAMS VOLKSTONEEL
NOG ALTIJD IN TREK
J. W.F. Werumeus
en zijn commentator
CLASCA OZINGA, EX-TEKENLERARES, EEN GOED KINDERPSYCHOLOGE
LITERAIRE KRONIEK
VAN CLARA EGG INK
)AG 17 OKTOBER 1970
LEIDSCH DAGBLAD
UTRECHT (GPD) Mevrouw Clasca Ozinga, de ze
ventig reeds gepasseerd, heeft als tekenlerares de psyche
van het kind goed leren doorgronden. Gedurende haar lan
ge loopbaan, waarin zij zijdelings bij diverse culturele ma
nifestaties betrokken was o.a. spreekster op het inter
nationale congres voor kunst en onderwijs van de UNES
CO te Parijs in 1947 en 1954 bracht zij herhaaldelijk
verjongde inzichten in het tekenonderwijs naar voren.
Van haar hand verschenen vyf boe
ken over modern tekenonderwijs,
waarvan het laatste „Kind en krea-
tieve aktiviteit" getiteld verreweg
het bekendste werd. (Uitgeg mei
69».
Momenteel tot en met 24 okto
ber —hangen 43 tekeningen uit haar
verzameling tentoongesteld in het
Utrechtse Centraal Museum, teke
ningen die ze gebruikte voor haar
laatste boek
Mevrouw Clasci. Ozinga, ver-
nieuwster van het tekenonder
wijs.
Een gesprek met mevrouw Ozin
ga resulteert in een beschouwing
van de kinderpsyche. Het resultaat
van een op eigen initiatief begon
nen onderzoek, nu ruim 25 jaar
geleden.
Niet onderwijzen
Een vriendelijke grijzende dame.
met heldere blauwe ogen ontvangt
ons met koffie en keek in haar
Utrechtse bovenhuisje. Ze wil graag
praten, als het maar niet op onder
wijzen neerkomt. „Daarvoor kunt u
beter mijn boek lezen". Ze heeft er
TERDAM (GPD) Achter de coulissen van ,,De
Een paar stappen terug naar het rauwe volksle
de jaren twintig.
:ijn er allemaal. De haringman, de toffe Jordaanse
met hun baaien rokken, mooie Leendert met de
tten en de louche pet op één oor, de sjofele bede-
iet droeve oogopslag, de besnorde agenten, de ko-
i, de inlandse bediende en de sterk stappende Jan-
t braniekragen.
Is, maar voor het front van de zaal is hun tongval
maar voor het front van de zaal in hun tongval
enbaar Amsterdams.
ht. In de kantine kijkt het
toe volk naar de voetbal-
an Studio Sport. Tournee-
el Wunnink praat met Blau
over het resterende reis-
hnny Jordaan, alias "de
ot hese klanken uit. 'Gis-
risleopnamen gehad", zegt
'ik heb mijn keel gefor-
Nooy deelt bemoedigende
topjes uit. We zitten samen
p voor het logement dat
toe locaties op vernuftige
i:n is gebouwd. Aan de an-
van het voetlicht geruis
men, gelardeerd met korte
i warrige tonen uit de or-
publiek vanavond. Dezelf-
die je op personeelsavon-
?ft. Het taalgebruik op het
hun vertrouwd. De ruwe
hnke pit-filosofie absorbe-
oder distantie. Hun tranen
ils ook de Jordaan huilt,
kracht van het volkstoneel
cces van Beppy Nooy. Toch
geen volksdrama's meer
schien moeten schrijvers uit armoe
de geboren worden Voor ons Am
sterdams Volkstoneel krijg it zoveel
stukken aangeboden dat ik er mijn
kamer mee behangen kan. Maar het
is allemaal niks, gewoon onspeel-
baar. Ik snap het niet hoor. Als ik
kon schrijven, man! In deze tijd lig
gen de woorden toch op straat. De
mensen van wie ik stukken ontvang
schrijven verhaaltjes, maar ze heb
ben de situaties zelf niet doorleefd.
De auteur moet zelf voelen en weten
waarover hij schrijft. Dat konden
Heyermans en Bouber. Ze waren
zelf arm. Bovendien hadden ze eigen
gezelschappen. Ze schreven op hun
mensen".
Na 120 voorstellingen komt de
naam van Ramses Shaffy in de cast
niet meer voor. Ramses had verplich
tingen in Rotterdam en vertrok met
pijn in het hart. Volgens Beppie was
het optreden in 'De Jantjes' de mooi
ste tijd van zijn leven.
"Het is ook een fijn stuk om te
spelen. Alle mensen hebben een ka
rakter. Dat is het geweldige wat
Bouber heeft gepresteerd. Alle ka
rakters staan als een huis. En er ge
beurt wat op het toneel. De stukken
zien. Er komt wel iemand het toneel
op die zegt: 'Om de hoek is een
vechtpartij, ik ben maar weggelopen
want cr was zoveel bloed'. Kijk. en
dan zeg ik, laat mij die vechtpartij
eens zien".
Pleister
die ik krijg toegezonden laten niets gonnen. Wie niet direct 'op moet' zit
in de kantine en babbelt over voet
bal. een stuk in de krant, huiselijke
problemen of de beelden op de tele
visie. Door een luidspreker klinkt
het orkest in de bak. schreeuwende
stemmen, geloop heen en weer, het
eerste applaus. De routiniers heb
ben het al gehoord: het zit goed van
avond.
Een toneelknecht fluistert indrin
gend: 'De microfoon galmt, ze zijn
niet te verstaan'. Pas gehuldigde
Bep Nooy <77> zit in haar kleedka
mer en wacht. Over Johnny Jordaan.
met wie zij in 'De Jantjes' een be
jaard echtpaar speelt, laat zij zich
bijzonder prijzend uit. Hij is een ac
teur. Hy is de beste "Mop" die ik
ooit naast me heb gehad. En ik
speelde al 'De Jantjes' in 1927'.
Achter de coulissen is het sche
merdonker. De toneelmeester zet de
flessen in de achterbouw van het ca
fé. Martin Kaefig als de schele ma
troos zingt in zijn kleedkamer een
opera-aria. Yvonne Heide in het
stuk Bleke Doortje —legt een pleis
ter op de balk waaraan de trekkers
bevestigd zijn.
"Als ik opkom in de proloog is er
nog niks aan de hand, maar onmid
dellijk daarna kryg ik een klap op
mijn gezicht. Daarom leg ik vast die
pleister neer". Na 120 voorstellingen
worddt geen detail meer vergeten.
De toneelmeester beproeft nog even
de bandrecorder. Scheepshoorn voor
de zevende scène als de kolonialen
naar Indië vertrekken.
De toneelbouwers hebben roodom-
rande ogen. De vorige nacht hebben
zij afgebroken in Assen en uren la
ter opgebouwd in Haarlem De de
cors zyn ingewikkeld en moeten voor
sommige theaters worden ingekort.
Bovendien speelt één van de bou
wers mee als koloniaal. Zo gaat dat
in gedeeltelijk gesubsidieerde gezel
schappen. Iedereen speelt de voering
uit zijn keel en draagt bij in alle
klussen.
een hekel aan steeds in herhalingen
te moeten treden. Ze houdt van
en afgeronde werkzaamheden. Iets
waarmee ze als kind al haar moe
der de stuipen op het lijf wist te ja
gen.
„Als kind trainde ik me al in myn
doorzettingsvermogen." zegt ze met
j een diepe stem. waarin de humor
i duidelijk doorklinkt. „Ik leerde me-
zelf op het allerlaatste moment voor
I een rijdende trein weg te springen.
een noodzakelijkheid voor ..later"
I als het op werkelijk doorzettings.
vermogen aankwam."
Mevrouw Ozinga kan zich de tU-
I den erg goed herinneren, dat zij
met haar ideeën omtrent het teken-
1 onderwijs de gevestigde gedachte
van de goede gemeenschap deed
wankelen. „Iedereen bleef menin-
I gen omtrent bepaalde kunstmanifes-
I taties uiten. Niemand dacht verder
na over de betekenis, die achter de
I tekeningen schuilging," zegt ze, ter-
j wijl ze pagina na pagina omslaat
in het, rijkelijk van illustraties voor-
j ziene boekwerk. Zo nu en dan wijst
j ze op enkele, specifieke facetten
11 van het kind. dat de tekening maak
te.
„Al hun emoties hoe Jong ze
ook zijn brengen ze over in een
tekening. Daarom zeg ik ook, dat
het huidige tekenonderwijs volkomen
faalt Nog steeds word: de kinderen
op school geleerd, dat ze voor
beelden na moeten tekenen. Maar een
kind is niet creatief als het imiteert.
1 Dat ben je ook als volwassene niet.
i Daarom is het helemaal idioot, dat
ze nu nog by een Mulo-examen
platen na moeten tekenen." zegt ze
en weer klinkt die lage lach door
haar stem. „Dan heb je ook nog die
methode om de techniek van de le
raar over te nemen. Daar zyn kin
deren bliksems handig in. Dan krij
gen ze goede cijfers. Afschrikwekken
de methoden." zegt ze
het kind in zyn activiteiten om crea
tief te zijn. als je het op cijfers aan
laat komen". Een goede tekenleraar-
test moet in de eerste plaats met het
kind zelf rekening houden. „In elke
levensfase zal het kind in zijn teke
ning een andere weergave van zijn
emotie laten zien. Een goede leraar
zal met al die verschillende facet
ten rekening moeten houden. En dat
doen de meesten althans op enkele
jongeren na niet. Ze vragen grote
mensenprestaties van kinderen, die
nog bezig zyn hun gedachten in beel
den top papier» weer te geven en
daarbij begrip nodig hebben". Zelf
heeft ze dikwijls, geroerd door het
leed, dat een kind in een tekening
liet zien. de nodige stappen onder
nomen. Dan sprak ze met het hoofd
der school, de psycholoog of de di
recteur, die nauwelijks begrepen hoe
zij aan al die gegevens kwam. Met
een paar voorbeelden uit het boek
naar de hand wyst ze op verschil
lende details van diverse tekenin
gen.
„Kyk, dit is het werk van een blij,
vrolyk kind. Typisch een kind uit
een gelukkig gezm, let maar op de
kleur," vertelt ze by een vroiyke
met veel oranje-rood gekleurde te
kening. Een tekening van een huis,
grauw en met een laag deurtje, werd
gemaakt door een kind van een ge
scheiden vrouw. „Een eenzaam kind,
hoor. Vriendelykheid en warmte
vond het buitenshuis."
Hoewel ze 25 jaar nodig had om
haar onderzoek omtrent de samen
hang van tekening en de psyche van
het kind af te maken, betekent dit
niet. dat nu elke kindertekening voor
haar een psychologische test ln zich
bergt.
„Onbewust legt iedereen iets van
zyn psyche bloot in zyn tekening als
hy ermee bezig is. Dus kun je uit-
eindeiyk van elke tekening wel een
test maken. Maar dan belemmer je
ook weer de vryheid van het kind.,'
De verhalen, verteld door de dui
zenden tekeningen, die mevrouw
Clasca Ozinga in de loop der jaren
onder de ogen kwamen, zyn teveel
om op te sommen. De 43 tekeningen
in het Utrechtse museum voorzien
van een kleine explicatie zeggen vol
doende.
Open staan
Niet abstract
Geen cijfers
Yoka Beretty in de rol van blon
de Greet, draaft met een bezweet
gezicht het toneel af. Ze wil wel
iets zeggen, maar dan moeten we
beloven dat het geschrevene eerst
aan haar man wordt voorgelegd.
'Weet u waarom? Ik zeg de onmoge-
lykste dingen'. Wat Yoka Berretty
Trouwens het hele cyf er systeem
zeker in het tekenonderwys moeilykheden zit
vindt ze ronduit belachelyk. „Hoe
kun Je een tekening ooit met het
juiste cyfer honoreren. Je limiteert
Ook de verschillende teken- en of
schildertechnieken (twee verschil
lende begrippen, die we niet mogen
verwarren) oefenen hun invloed uit
op de ontwikkeling van de kinder
psyche. Zo staat zy byvoorbeeld af
werend tegenover abstract tekenen.
„Weet je wat het zeggen wil. als
een kind gaat abstraheren? Het dis
tantieert zich van zyn moeilyheden.
Als je kinderen van zes tot veertien
abstract laat tekenen, maak Je ze
gek. Anders wordt het. wanneer je
ziet dat een kind van 16. 17 jaar in
Dat moet je ze
juist abstract laten tekenen. Want
dan leer je ze zich van hun pro
bleem te distantiëren."
Clasca Ozinga. die haar onderzoek
gebaseerd heeft op de nieuwste ont
wikkeling in de psychologie open
staan voor alles hoopt maar. dat
de ouders van de schoolgaande jeugd
ook open staan voor het huidige te
kenonderwys. „Zy moeten voor hun
kinderen pleiten Van onderaf aan
moet er een weerstand tegen het te
kenonderwijs op de scholengeboden
worden", zegt ze en schroomt daar-
by niet te vertellen, dat ook zy van
uit haar eigen schoolervaring tot de
ze conclusies kwam-
„Ik ben in Roemenië geboren en
had een vrygevochten jeugd. School
gaan vond ik niets. Met myn veer
tiende ging ik dan ook pas. Na drie
dagen zei ik tegen myn ouders „Ik
ga niet meer naar school, dat is
een vervelend zaakje daar." Hoewel
later natuuriyk wel overtuigd van de
noodzakelykheid van het onderwys.
heeft de gedachte aan een veran
derd schoolsysteem haar nimmer
losgelaten En uitgaande van een fi
losofie die overigens de laatste
Jaren pas in praktyk wordt beoe
fend waarby ze vanuit een ge-
dachtenflits een hypothese opbouw
de had ze 25 jaar nodig om haar
onderzoek af te ronden.
„Dan komt het op je doorzettings
vermogen aan. Want, als het blykt.
dat je onderzoekingen niet kloppen,
moet ;e de moed hebben om weer
helemaal opnieuw te beginnen."
Succes heeft mevrouw Ozinga ge
kregen. Haar boek, inmiddels ver
taald in het Noors en Frans en met
twee op handen zynde vertalingen
(een Engelse en Spaanse) gaat grif
van de hand. Ook de tentoonstelling
in Utrecht draagt haar steentje by
tot 'n algemene erkenning en bewon
dering van de levenstaak van Clasca
Ozinga. die nog een probleem heeft
„Ik moet iemand vinden, die straks
met myn werk verder gaat. Er is
nog zoveel aanvulbaar materiaal te
vinden. Het mag gewoon niet stop
pen."
zegt heeft weinig met het stuk te ma
ken en klinkt ook niet onmogelyk.
Vandaar dat wy haar man niet bel
len By het afscheid: 'Denk er om.
myn man is een harde hoor. Ik zou
hem echt bellen als ik u was'.
Uit het hart
Het volksdrama slaat aan. Het pu
bliek is goedlachs, brengt voortdu
rend de handen op elkaar. Terwyl de
acteurs recht uit het hart dialogen
uitspelen waarin het goed en kwaad
duidelyk gemarkeerd zyn, wordt ach
ter de taveerne een kade opgebouwd
met een schip langszy. Dikke kabels
moeten het schip straks over het po
dium wegtrekken teneinde de illusie
te wekken dat de boot inderdaad af
vaart. Vederlichte kademuren wor
den als een blokkendoos in elkaar
gezet. Uit de nok zakt een stellage,
die de havenkranen verbeelden. De
kolonialen nemen afscheid van de
vrouwtjes.
Smartelyk geweeklaag, een lied
en de scheepshoorn, precies op tyd.
met alle weemoed die by deze scène
past.
In de kantine zuigt mooie Leendert
aan een rietje. Het ontgaat hem dat
er in de zaal een traan wordt wegge
pinkt. Applaus. De cast stort zich op
de koffie. Het is pauze.
Beste Mop
Half negen. De gong slaat. 'De Jan
tjes'. drama in de Jordaan, is be-
Scène uit „De Jantjes" met
links Beppie Nooy.
p. HIJMANS.
Johan Willem Frederik We
rumeus Buning. Notities over
werk en leven, met brieven en
documenten. Uitg.: Wolters-
Noordhof N.V .Groningen.
J. W. F. WERUMEUS BUNING.
Verzamelde Gedichten. Uitg.
Querido. Amsterdam.
J. W. F. Werumeus Buning
(1891-1958) was een dichter
van wie nagenoeg iedereen in
de toenmalige literaire kringen
wilde dat hij anders zou zyn
dan hy was. Het eerste pluspunt
dat men hen dan ook geven
moet. is dat hy zich nooit heeft
laten dwingen anders te schry-
ven dan volgens zyn natuur-
lyke aanleg. Werumeus Buning
was een eenvoudig mens met
een primaire geest in de goede
zin van het woord. Zyn lite
raire omgeving en dat geldt
zowel voor de generatie van '10
als voor die van '30be
stond uit wat men kortweg
„highbrows" kan noemen. Dat
woord highbrow heeft niet. al
thans niet veel, te maken met
het begrip erudiet. Een intellec
tueel was Buning niet, een eru
diet zeker wel. Het onderscheid
zit hem. meen ik, daarin dat de
highbrow zyn belangstelling en
leven totaal heeft gewend naar
zyn „intellectueel pursuits"
men vergeve my de Engelse
woorden, ik kan geen Neder
landse vinden die precies het
zelfde uitdrukken terwyi een
man als de dichter Buning was,
leefde met de elementaire aan
doeningen de mens eigen: ver
driet. dood, liefde, de goede din
gen der aarde, geloof in God.
kortom „de dingen die niet over
gaan" zoals hy dat zelf gezegd
heeft ln een van zyn balladen.
Als zodanig behoorde hy dus
niet volgens dezen zelf tot „de
fyne luiden". Hy heeft zich
van deze elementaire occupaties
nooit af laten brengen, ondanks
zijn bewondering voor zyn
tijdgenoten. A. Roland Holst.
Bloem. Nyhoff en zoals gezegd:
ik beschouw dat als een grote
verdienste. In het proefschrift
van Dr P Hymans kan men
herhaaldelyk lezen hoezeer hy
b.v. Roland Holst bewonderde.
Toch vindt men in zyn werk
zelden of nooit werkelijke in
vloeden van Holst, zaken die
mier aangegeven aard van de
dichter Buning is waarschyn-
lyk ook de aantijging voortge
komen als zou hy in de Jaren
'40-'45 duitsgezind zyn ge
weest. Ik spreek nu niet over
zyn lidmaatschap van de „Kul
tuurkamer" tydens de Duitse
bezetting. Dat was een grove
fout van hem en nooit te ex
cuseren. desnoods te begrypen
als men zyn verklaringen leest
in de stukken die Dr. P. Hy
mans in zyn proefschrift heeft
opgenomen. Dat sommige heet-
men in die tyd by veel Jonge
dichters wel aantrof. Buning
bleef die hy was al liet hy zich
met lankmoedigheid op fouten
wyzen. Hy bleef die hy was. dat
is duidelyk in ieder vers dat hy
geschreven heeft en dat zyn
er een paar honderd. Hy dichtte
vanuit zyn primaire zelf in een
eenvoudig soms slordig soms
archaïsch Nederlands al6 hem
dat zo uitkwam. Hy was bly ver
staan te worden door iedereen
maar dat hy het er op aange
stuurd zou hebben, is onzin. Hy
kon niet anders en wilde ook
niet anders. Een lezer kan zyn
verzen aanvaarden of niet, er
van houden of niet. Er de draak
mee steken en er tegen van leer
trekken alsof Buning een lite-
raite misdadiger was, zoals te
doen gebruikeiyk in de Jaren *30
heeft geen enkele zin en was
onjuist.
Uit deze hierboven zeer sum-
hoofdigen hem op deze wyze be
schuldigden is m.i. terug te
brengen juist op de voorkeur
van hem voor simpele woorden
zoals volk. boer, soldaat, vader
land. zeeman, landman, die hy
in hun archaïsche betekenis
gebruikte, maar die in de Jaren
'30. begrypeiyk overigens, be
smet waren en naar Blut-
und-Boden riekten. Dat de af
keer van deze woorden zich
nu evenzeer voordoet, komt om
dat ze nu een lachertje zyn
geworden. Buning was wat men
..een kind in het kwaad" pleegt
te noemen. De dezelken weieens
gevaar kunnen opleveren daar
van ben ik overtuigd. Het kost
dit soort mensen moeite het
kwaad te herkennen, ook als ze
het zelf doen.
My persooniyk. die de tyd
van Buning heeft meegemaakt
min of meer als buiten
staander vanwege myn leeftyd.
evenwel niet met blindheid ge-
iemand van nu en ik neem aan
slagen doet het deugd dat
dat Dr. P. Hymans, de schryver
van dit proefschrift dat is, We
rumeus Buning op deze wyze
heeft bekeken. Daarom alleen al
heeft hy met dit geschrift een
goed werk verricht nog afgezien
van de technische kwalitei
ten op het gebied van de poë
ziebeschouwingen. die lang niet
gering zyn. Dat er ongeveer te-
geiyk een heruitgave van Bu-
nings Verzamelde Gedichten in
de boekhandel is gekomen is een
gelukkige samenloop van om
standigheden.
Te zeggen dat de tyden ver
anderd zyn is zonder twyfel een
gemeenplaats, maar deze uit
spraak kan ook inhouden dat
niet alles mee veranderd is aan
gezien er buitentydse dingen
zyn. Tot die buitentydse din
gen behoort m.i. de poëzie, zelfs
als deze zich met zyn tyd bezig
houdt en goed is. Met de he
dendaagse voorkeur voor revolu
tionaire verzen, zoals b.v. de
bundel „Het Oproer Kraait",
tevens de titel, van een TV-uit
zending. zou men weieens kun
nen ontdekken dat de volkse
dichter J W. F. Werumeus Bu
ning van tyd tot tyd minder
schor gekraaid heeft dan velen
die ons op het ogenblik voorge-
kraaid worden. Men leze b.v.
diens .Jaed voor Spanje, om
op te marcheren", vertalingen
van Villon (1936) en zyn Lorca.
Een technische opmerking tot
slot, wie zich deze uitgave van
de Verzamelde Gedichten wil
aanschaffen, lette goed op. Ik
heb weer een exemplaar met le
ge bladzyden o.a. 140-141, 144-
145, 148-149.
CLARA EGGIN.K
