Studio
Otto van Dijk trekt van leer
tegen randstadprovincialen
Intrigerende herinneringen
aan een nazistisch verleden
hitzi Hanfstaengl en zijn Führer Adolf
biedt meer...veel meer!
nu in het
nieuwe nummer
)0 (GPD) Adolf Hitler bleef voor
•andts „Man met de gouden helm
en zei vol bewondering: ..Is dat niet
die heldhaftige, martiale uitdruk-
Een strijder, vastbesloten tot het uiter-
't Is toch wel duidelijk dat Rem
it een echte Ariër en Germaan was, al
hij nu en dan zijn modellen uit de
terdamse jodenbuurt". Het was 1923 en
[t die door Hitler met dit ongekende
titel zou het doel kunnen heb-
lezer onmiddellijk duidelijk te
dat de schrijver meer is ge-
san een Beierse komplotteur.
Esenteert zichzelf ook als Roose
uiviseur uit de oorlogsjaren,
in een fraaie actie aan het
was ontsnapt waarvan hij,
dite band met Hitler ten spijt,
gooit deel was gaan uitmaken,
fht lijkt aan het slot van het
logische einde van een mis-
roging om uit de man die "be
gin de lange jas. op het hoofd
eedgerande slappe hoed, het
van een samenzweerder
ten staatsman te maken.
Intellectuelen
Istaengl Is in de eerste Jaren
tiers optreden als NSDAP-lei-
München een van de weinige
tuelen in diens naaste omge-
jgenlyk kan hij alleen Her-
öring tot zijn milieu rekenen.
[houding tot Hitler is ronduit
Hanfstaengls zoon noemt
Adolf" en deze wordt een
van de kunsthandelaar,
de chef nooit met "mijn
iu hebben aangesproken,
ansthandelaar thuis gedraagt
ndelijke, bescheiden onkel
ch als "een doorsnee onder
in het huis van zijn meer-
facet van Rembrandts wezen werd verrast,
was Ernst „Putzi" Hanfstaengl, geschoold
aan de Amerikaanse Harvarduniversiteit,
vermogend kunsthandelaar uit München en
één van Hitiers intimi in de jaren twinig.
Hanfstaengl heeft op 83-jarige leeftijd zijn
herinneringen aan de Führer beschreven in
he zojuist verschenen boek: Zwischen weis-
sem und Braunen Haus.
die situatie wordt "Zwis-
sissem und braunen Haus" i
waardig boek. Ten onrechte
de schrijver is beweerd dat
hem thuis tafelmanieren
leerd. Wel ontstaat echter J
van de ontwikkelde .kunst-
lewonderaar die zich grote
eeft het natuurtalent wat
chaving by te brengen. Mijn
rijft Hanfstaengl, is geweest
igende invloed te hebben j
dens de mislukte putsch van j
hy met de andere kame-
tegen de Beierse regering,
tuigend is Hanfstaengls be-
iet. Waar het echter .bijna
eeuw later, eerder om
lat hij herinneringen heeft
uit een periode van Hit- j
- lieke aktiviteit welke veel
li indacht heeft genoten dan
itere Jaren.
Toevallig
moeting had in 1922 bijna
plaats. "Hitier kwam me
een typische adspirant-offi-
rger, gewend te commande-
indruk van de NSDAP-chef
er was daarna overweldi
gend aan de Führer op het
van zyn macht, kan men
ilijk een voorstelling maken
jonge politicus die in een
München opereerde,
nfstaengl. Als de man alle
van zijn stem opentrok,
effect In die dagen overwel-
fearbij beschikt Hitler over
en, "die einem unter die
ten"
litler presenteerde een reeks
tegemoetkwamen aan het
ivan die tijd. Daarbij: hij
an die zyn formidabele ta-
ocht aan een van de be-
partijen. maar een eigen
KHiwde, begaafd om te vol
de bestaande verlangens.
Hanfstaengl", zegt Hitier,
ren heeft me voorzettenrs,
fn en commissies, die niets
dan kletskousen en zwam
den. Bij ons is dat anders,
«n beweging en ik ben niet
fnt die op een zetel troont,
marcheer voorop en dat
overwinning opleveren".
i Junctie: het uniform
to-bruine stof.
Hitier de schrijver komt daar
eenvoudig niet onder uit was geen
man van grote beschaving. Hanf
staengl verbaasde zich evenzeer over
de uitlatingen aan Rembrandts adres
tijdens een museumbezoek in Ber
lijn) als over het feit dat de Führer
een schep suiker in de kostelijke
Gewuerztraminer deed, toen hij
meende dat zyn gastheer even niet
keek. En al verslond Hitler uit Hanf
staengls bibliotheek werken over Fre-
derik de Grote en over de Franse re
volutie. op zyn huurkamer vond de
schrijver beeldromans van een be
denkelijk soort.
Adolf Hitler was muzikaal, schryft
de man die zelf het muzikale genie
in de eerste jaren der nazi-partij
was. Maar hy geeft toe: Wagner
was zijn tweede natuur, terwijl voor
andere componisten weinig begrip
bestond. Nooit floot Hitier een volks-
wysje of een schlager, maar in een
goede stemming kon hij plotseling
met groot gevoel een brok uit een
van Wagners opera's zingen en voor
dragen. En als de schrijver Wagner
op de piano speelde, zei de chef
"Hanfstaengl, u bent een compleet
orkest".
Marsen
Hanfstaengl heeft voor de NSDAP
marsen gecomponeerd. Bovendien
zou een yell van zyn vroegere foot-
ballclub in Harvard, misbruikt zijn
voor een kreet die wereldgeschiele-
nis zou gaan maken. Toen hy die her
innering uit de studententijd voor
droeg, zou Hitier hebben uitgeroe
pen: "Dat is het. Zoiets hebben we
ook voor de beweging nodig". "Daar
mee draag ik de intellectuele verant
woordelijkheid voor het feit dat uit
Harvard. Harvard. Harvard, rah.
rah, rahhet Sieg-Heil, Sieg-
Heil. Sieg-Heil van de nationaalsocia-
listische beweging werd", aldus de
schryver.
Het gevoel voor muziek is die
indruk laat althans het verhaal ach
ter niet vergroot, ook al bracht
Hanfstaengl Hitler in kontakt met
kunstzinnige families als de Bech-
steins. Evenmin gelukte het hem de
Führer privé dansles te geven. "Voor
een staatsman is dansen een minder
waardige bezigheid", zou de reactie
zyn geweest. Zwemmen wilde de toe
komstige staatsman ("hy had een
panische angst voor water") ook al
niet leren. En toen Hanfstaengl op
een taktisch goed gekozen moment
opmerkte dat een baard, zoals tal
van andere grootheden uit de ge
schiedenis er een droegen. Hitier
veel beter zou staan dan het u snor
retje dat "ovoral een uitdaging voor
karikaturisten is", zei de grote man:
..U maakt een vergissing. Neem
maar van my aan dat deze snor
eens de mode zal bepalen".
Tot de-blijkbaar hardnekkige po
ging om zyn ideaal te beïnvloeden
behoorde voorts Hanfstaengls voor
stel om Hitier Engels te leren „Dat
ik aan dit voorstel de hoop verbond
zijn door nationalistische vooroorde
len sterk beperkte horizon te ver
ruimen en hem de ontdekkin gvan
een tweede wereld, aan gindse zyde
van de Duitse taalgrens, te verge
makkelijken. spreekt voor zich". Ook
die poging faalde. Hitier haatte in
die dagen alle Angelsaksen met uit
zondering van Henri Ford, in wie hy
een anti-semiet en een mogelijke geld
schieter voor de party zou hebben
gezien. De Ku-Klux-Klan was het
enige Amerikaanse dat hij ronduit
bewonderde.
De schryver steekt min of meer de
draak met onderwerpen, die hem
eens toch pynlyk moeten hebben ge
troffen. Hy schryft dat Hitier "als
graalridder van beroep" ervan over
tuigd was dat zijn inspanningen lou
ter ten bate van de gehele mensheid
kwamen .Hij voelde zich met name
I uitverkoren om de wereldomspannen-
i de samenzwering van het internatio
nale jodendom te vernietigen.
Bij het lezen van de boeken in
Hanfstaengls bibliotheek kon hy con-
clusies trekken voor toekomstige oor
logen en tijdens een discussie over
Napoleons krijgstocht vaststellen: "bij
een volgende oorlog moet Duitsland
onmiddellyk de graangebieden van
Polen en de Oekraine bezetten". Dat
alles speelde zich af lang voordat de
nazi's een partij vormden waar in
geheel Duitsland rekening mee werd
gehouden
Lankmoedigheid
In grenzeloze lankmoedigheid
schijnt Putzi Hanfstaengl de sterk
van het normale afwijkende opvattin
gen te hebben verwerkt Dat gold
zelfs in het persoonlyke kontakt
Voor hem kwam al gauw vast te
staan dat Hitier impotent was Hij
beschrijft de tot mislukken gedoem
de pogingen van verschillende vrou
wen om meer te bereiken dan Hitiers
gevlei. Maar zelfs de zuster van Hit-
Iers chauffeur, die een revolver in
een schouderholster droeg om de
monstratief als lijfgardiste voortdu
rend in des Führers directe omge
ving te kunnen zijn. zou toch 's a-
vonds altijd weer in Morfeus' armen
ingeslapen zijn.
Hitiers impotentie verklaart voor
Hanfstaengl veel gebruikte uitdruk
kingen als: "Mijn enige bruid kan de
massa, het volk. kan Duitsland zijn"
En toen de leider, altyd vol affectie
voor de vrouw van de schrijver,
eens voor haar op zijn knieën viel
om hartstochtelijk te verklaren dar
hij haar slaaf wenste te zijn, zou
Hanfstaengl zijn geschrokken echtge
note hebben gezegd: „Dat moet Je
niet zo tragisch opvatten. In zyn ver
eenzaming zit de arme kerel als in
een val en daarom bekruipt hem van
tyd tot tijd de aandrang om in de rol
van een smachtende minnezanger te
vervallen".
Het begrip was bijna grenzenloos.
Toen tydens een van Hitiers eenza
me verjaardagen Hanfstaengl de uit
nodiging kreeg om langs te komen
en een stukje cadeau-egrkegen taart
te nuttigen, bleek al gauw dat de
Führer zyn vriend graag eerst zag
eten van een lekkernij, die vergiftigd
zou kunnen zijn. Zulke waanvoor
stellingen leefden toen al in Hitiers
Meer dan twee miljoen
lezers vinden Studio het
meest overzichtelijke
en plezierigste radio/tv-
magazine in Nederland.
Boordevol uitgebreide toelich
tingen en boeiende reportages.
Studio biedt meermeer
informatie over wat zich voor
en achter de camera's en microfoons
afspeelt. Ook u kunt niet zonder
Hudio. Stuur daarom nü een kaart zonder postzegel
,net uw naam en adres aan ons antwoord
nummer te Amsterdam.
N»
ste
verwrongen gedachtenwereld. die
Hanfstaengl enigszins had willen or- i
denen. Om het geheel te kunnen ver
klaren. beschrijft hy zo'n gebeurte
nis als een grap.
De intellectuele lichtzinnigheid
bleef blikbaar lang binnen grenzen
die voor Hanfstaengl aanvaardbaar
waren Toen de nazi's in 1933 aan de
macht kwamen, werd Hanfstaengl
perschef voor het buitenland, een
Putzi temidden van zijn
vrienden van links naar rechts:
DieterPutzi, Goering. Hitler.
Roehm
van de belangrykste propagandisten
dus. Nu was ook voor hem het mo
ment gekomen om zich een uniform
van fraaie cacao-brume stof te laten
aanmeten.
Niettemin liep het spaak Een te
liet dynamische radin/t* -maga/ine tan de kRO
kritische houding in de München-
se jaren voor de Führer aanvaard
baar beschrijft Hanfstaengl als de
aanleiding tot de poging om hem
kwijt te raken Tijdens een belang
rijke vliegreis naar Italië, ontdekte
hij bijtijds dat de piloot opdracht had
hem boven Spanje, ergens tussen de
beide vijandelijke linies "te droppen".
De nazi-pers zou melden dat de zo
getrouwe kameraad Hanfstaengl als
een held was gevallen voor de goede
zaak in Spanje.
W P. TIMMERS
(Van onze correspondent)
GPD) In het La Mama-nummer van het toneeltijd
schrift Teatraal schrijft André Rutten een en ander over de
Nederlandse experimenten met schrijvers. Hij zet tussen twee
polen het Schrijverstheater in Maastricht en het Auteurs
theater in Amsterdam het een en ander over de Neder
landse toneelschrijverij uiteen.
ADVERTENTIE
TV-spots doen minder dan u
denkt.
Volgens opinieverkondiger
dr. P. Gros heeft eigenlijk
niemand er een goed woord
voor over.
Op protesteren en demon
streren staat tegenwoordig
het gekkenhuis. Alles hier
over in het document, dat
uit Rusland werd gesmok
keld.
Toon Spreeuwenberg, de
dorpspolitiek beu, gaat zich
te Nuenen als zelfstandig
ombudsman vestigen.
In Maastricht geld het een expe
riment, men introduceert via een
jong gezelschap het Groot Lim
burgs Toneel aankomende schrij
vers Over het Amsterdamse collec
tief Frenkel Frank: ..Wij willen
werken met mensen, die nieuwe
dingen willen maken" zegt Rut
ten: ..Hier wordt net zo'n toneel fa
briek opgezet als nu de Nederland
se Comedie is. Met enige verschil
len natuuriyk. De nodige grondstof
fen worden niet meer voor direct
gebruik gereed uit het buitenland
geïmporteerd, maar in eigen be
heer vervaardigd, aangekweekt of
opgefokt en verder wordt het aan
bod minder tot de fijnproevers be
perkt. Het is een poging om van
Dikker en Thijs een soort Albert
Heyn te maken, met modern den
kende jongens aan het roer. die het
in de spraakmakende gemeente wel
zullen rooien en dus een groot deel
van het publiek meeslepen. Mogen
ze hopen".
En daar heeft Rutten gelijk in.
De namen van de leden van het
collectief: Ellen Vogel. Lodewijk de
Boer, Krijn ter Braak, Hugo Claus.
Dimitri Frenkel Frank, Reinbert de
Leeuw, Harry Mulisch, Cees Noote-
boom en Fans Rademakers bieden
alle waarborgen voor een kans van
slagen, natuurlijk want het is een
geétableerde groep. Het zyn alle
maal arrivés, om niet te zeggen
randstadprovincialen, waarvan men
veel zal nemen. Immers commerci
eel weten de leden van de groep ge
noeg Hun winkel zal uitverkocht ra
ken. En op zich is daar niets tegen,
want ze zijn intelligent genoeg om
wat lieden wakker te krijgen. Ech
ter Rutten stelt terecht: „Maar
waar zit bij dit collectief het geloof
in het toneel? Aan de manier waar
op zij in de openbaarheid traden,
herkende je onmiddellijk het mo
derne establishment".
Rutten geeft hiermee alle rede-
denen aan. waarom een gesprek
met Otto Dijk van het schrijvers
theater van het GLT wel gerecht
vaardigd is. Want dat zfjn de jon
gens. die opereren zonder gehin
derd te worden door een achtergrond
van jaren werken aan de periferie
van het toneel.
De gedachtengang achter de werk
groep in Maastricht lykt en dat
is op zijn zwakst gezegd auten-
tieker dan die welke in Amsterdam
dryfveer is.
Otto Dijk. want hem willen we
dan verder wel aan het woord la
ten: „De kloof tussen het toneel en
het publiek kan alleen gedicht
worden door werk te brengen met
een herkenbare problematiek in her
kenbare situaties in herkenbare taak.
Bovendien is het dan noodzakelijk
om de creativiteit van het toneel in
Nederland, die alleen na-produce
rend is. weer te stimuleren
Tendens naar toneel van eigen bo
dem wordt ook hier weer zichtbaar.
Het schrijver theater werkt alleen
maar met Nederlandse sauteurs:
Simhoffer. Momo en anderen Otto
Dyk wil de Nederlanders ook aan
bod laten komen, omdat hij het in
ternationale aanbod te gering vindt.
De toneelcrisis is volgens hem dan
I ook niet een zaak. die alleen in Ne
derland te signaleren valt. Ook in
het buitenland zoekt men naar nieu
we vormen, omdat er sprake is van
een verschuiving van woord naar
beeldtheater.
Dijk: „Er is sprake van een ver
schuiving van de schrijftafel naar
pen realisatie van het product. Nog
een factor: zoals in de romankunst
is er by toneel een angst ontstaan
voor de fictie. De romanliteratuur
wordt steeds onbeschaamder auto
biografisch. Bij het toneel zit men
wat dat betreft min of meer in het
slop. Uit angst voor de fictie zoekt
i men naar realiteit. Maar die realiteit
is nooit zo reëel te maken als film en
televisie dat doen kunnen. Enerzijds is
i er dus een stroming naar dokumen-
tair-aktueel toneel, anderzijds tracht
men het te zoeken in ritueel toneel.
Een definitief teken een aanwzy-
zing in welke richting men moet
gaan om het hedendaagse publiek
blijvend te vangen, is nog niet ge-
vonden." Dan valt de naam van de
Italiaan Dario Fo.
Dyk: „Misschien, dat hy een for
mule heeft ontdekt, maar ik weet
eigenlyk te weinig van zyn werk om
er over te oordelen. Uit wat ik er
van weet. kan ik zeggen, dat hij
heel dicht het ideaalbeeld benadert,
dat ons voor ogen stond toen wij be
gonnen met het sienies sjabloon te-
I jater".
Gezien vanuit het standpunt van
de effectieve vernieuwing zoals
die langzamerhand ook in het bui-
1 tenalnd op gang komt is het van
het GLT mderdaad niet zo gek ge
weest anderhalf seizoen geleden te
beginnen met het Schrijverstheater.
Minste weerstand
Dijk zegt dan precies hetzelfde als
Rutten: „Men koos in Amsterdam
I de weg van de minste weerstand by
I het Auteurstheater. Allemaal geves-
j tigde namen. Wij begonnen met on-
I bekende of nagenoeg onbekende
I mensen. Ik vlei me wel eens met
1 de hoop. dat een geslaagde produc
tie by het schryvertheater de
schryvers een introductie bezorgt by
j de andere gezelschappen
Dat lukt ook wel, want Proloog is
in zee gegaan met Kees Simhoffer.
Het vervolg van Dijks monoloog
want dat is het een beetje klinkt
cynisch, maar het relativeert toch
wel weer.
„Kyk het moet ook zo. provincia
le gezelschappen behoren wat het
onderzoek betreft vooraf te gaan.
Zij moeten na exploratie het bereik
te overhandigen aan het prestige-
j theater in de toneelcentra, die het
dan kunnen laten „arriveren" en la-
1 ten afsterven. Dat is niet bitter be
doeld. Het is een historische taak.
Bitter is hoogstens in dit land en
zeker in de provincie alleen het
gearriveerde telt en dat met een ze
ker dédain wordt neergekeken op
het exploratiewerk wat aan het sla
gen voorafgaat. Ook dat zou me nog
niet eens zoveel kunnen schelen, als
het niet zijn weerslag had in het
subsidiebeleid".
Subsidie is een punt waar Otto
Otto Dijk
zeer goed waartegen hij fulmineert
tenslotte is hij ambtenaar geweest.
„Ik begryp niet. waarom wy van
het müiisterie nooit antwoord heb
ben gekregen op de subsidieaanvra
ge van het Schrijverstheater. De
groep van Shireen Strooker. die veel
rlater begon, heeft nu al een toezeg-
Dijk niet snel over uitgesproken I glne van een ton dle hen 8un-
raakt Het is goed. dat men zich re- want het U verdomd belangryk wat
aliseert dat het Schrijverstoneel maar 40 of 50 mille voor
slechts bestaat by de gratie van de Schrijverstheater kan er niet af
welwillendheid van het Groot Lim- j Misschien komt dat. omdat we maar
burgs Toneel. z^n nlef in tel in Nederland. Toneel-
Otto Dijk. „Het Schrijverstheater spelers maken kennelijk- meer in-
wordt niet gesubsidieerd, het ont
vangt alleen een bescheiden bijdra
gen van het centrum van Nederland-
druk ten departemente. Of is het
weer, omdat het een Limburgse af
faire is, die door het minderwaar-
se dramaturgie Auteurs zyn tegen digheids gevoel van Limburgse zy-
belachelyke bedragen voor mij aan de onvoldoende op waarde wordt
het werk. Maar ze doen het. omdat i geschat en daarom door het depar-
ze er iets in zien en met de belofte, teraent te weinig wordt gesteund",
dat ze ongekend hoge bedragen kriJ-
gen als het eenmaal komt tot een Llcllteiyk emotioneel bezig moet
opvoering otUï D^k we6r even °P hot ratione-
I le spoor gezet worden. .Maar het
Woede 111111816 )e 2011 kunnen verwach
ten is toch wel dat je een al was
De vlakaffe toon verdwijnt dan uit
Dyks zinnen. En de woede, die er
voor in de plaats komt is plezierig
om te constateren. De moeilijkheid
biykt weer in Den Haag te zitten,
waar een of andere ambtenaar
omdat zyn spysvertering niet in or
de was deze zaak verwezen heeft
naar een bureaulade. En Dyk weet
het maar negatief antwoord
krygt. Maar zelfs dat niet. Er is
een tweede, lagere begroting inge
diend na een telefoongesprek met
het ministerie. Dat was tydens het
vorige seizoen. We wachten nog
steeds Natuuriyk gaat het werk
door maar de omstandigheden waar
onder je werkt, zyn belachelijk".
lAG 16 OKTOBER 1970 LHDSCH DAGBLAD
PAGINA 27
ADVERTENTIE
