Gebr. Gerzon begonnen in 1889
IIHIHlINIlHllWllinili
DEN HAAG (GPD) Woensdag-
avond 4 september 1 889. Op de Nieuwen-
dijk in Amsterdam voor het huis met num
mer 163 verdringen zich tientallen men
sen. In het pand, een detailzaak in gebreide
en geweven goederen, kousen, corsetten,
handschoenen, damesblouses, rokken en
nouveautés staan vazen en manden bloe
men, felicitatiebewijzen voor de gebroe
ders Ephraim Juda (Eduard) en Levi La
zarus (Lion) Gérzon, die zojuist hun eer
ste zaak hebben geopend.
De winkel, met financiële steun van de
Duitse firma Jonas en Stierstadt ingericht,
is een pijpenlade met twee hoge (volge
propte) uitstalkasten en een smalle deur.
Het kasboek vermeldt een beginkapitaal
van f1831,-, de huur van het pand is
f 1 33,33 per maand.
De droom van de eerzuchtige Sa
ra Schaap, echtgenote van de Gro
ningse slager Juda Abraham Gèr
zon was werkelijkheid geworden:
twee van haar acht kinderen heb
ben een eigen zaak.
Eens had Sara Schaap gehoopt
dat Eduard veearts zou worden,
maar haar zoon, hoe schrander en
weetgierig hij was, redde het niet op
de HBS. „Dan maar in de handel"
zei zijn moeder en zo kwam Eduard
vijftienjarig ventje bij de manu
facturenwinkel van A J. Dril-
man in Groningen. Om de win
kel schoon te houden, knopèn te sor
teren, bestellingen te bezorgen en
soms klanten te bedienen. Hij bleef
er twee jaar en vertrok toen naar
Duitsland, waar hij, door tussen
komst van familie uit Thüringen, bij
een fabriek van wollen goederen in
Apolda ging werken. Een jaar later
trad hij weer door een familiere
latie in dienst van de engrosfir-
ma H. Jonas en Stierstadt in Keu
len, als handelsreiziger.
Twee zusters
gekocht. Eduard en Lion bleven de
eerste Jaren voor het Keulse huis als
grossiers reizen. Thuis werd de zaak
geleid door Sophie en Emma. Ver
schilden de zusters erg van karak
ter, bij de broers was dit eveneens
het geval. Eduard was een bezadig
de figuur, Lion snel onderhevig aan
stemmingen, geestig, maar uiterma
te driftig. Hierdoor waren er nogal
eens verschillen van mening, die
zelfs,tot een zakelijke scheiding had
den kunnen leiden, wanneer niet hun
intelligente en zakelijk deskundige
vrouwen met tact en verstandige ar
gumenten steeds tussenbeide waren
gekomen.
Snelle groei
Eduards broer Lion was na de
lagere school in Groningen in dienst
getreden bij een stoffenhandelaar in
Bunde in Oost Friesland. Daarna had
hij in dezelfde branche bij verschil
lende Duitse firma's gewerkt. In
Keulen kwamen beide broers elkaar
weer tegen, waar Lion Eduard intro
duceerde bij het gezin van de pro
curatiehouder Carl Marx, die met
een vrouw van Eduards' werkgever
was gehuwd.
Eduard en Lion waren snel tot
over hun oren verliefd op de twee
knappe dochters van de familie
Marx. Lion verloor zijn hart aan
Emma, een elegant meisje met gro
te interesse in muziek en literatuur,
Eduard aan Sophie, die het tegen
overgestelde van haar zuster was:
streng in haar opvattingen en kle
ding, zuinig en pijnlijk punctueel.
Emma en Sophie hadden een admi
nistratieve opleiding genoten en het
modeva kegleerd. Zij verzorgden de
boekhouding, de correspondentie en
assisteerden hun moeder, die een
winkel in dames en kindeionder-
goed had .Hier, by het gezin Marx,
viel het besluit dat Eduard en Lion
onder de naam gebroeders Gerzon
WG) een eigen zaak in Amsterdam
Souden beginnen, met steun van het
Keulse huis Jonas en Stierstadt.
De zaak aan de Nieuwendijk was
opgezet als grootwinkelbedrijf, een
voor die dagen gedurfde onderne
ming. Deze opzet bleek snel een suc-
ces want een paar maanden na de
opening van de zaak aan de Nieu-
wendyk, openden de Gerzons reeds
hun eerste filiaal. In de Damstraat
11 en kort daarna werd ook het
pand nummer 9 gehuurd. Dit punt
werd gekozen, omdat het Amster
damse uitgaansleven zich daar af
speelde.
In 1995 en 1905 werden de huizen
zy zyn voor de (snelle) groei van
Gerzon van onschatbare betekenis
geweest en hebben de broers ge
maakt tot wat zy zyn geworden.
Het eerste jaar was direct een
goed Jaar voor de jonge firma. De
ontvangsten bedroegen op de Nieu-
wendyk f 30.000, in de Damstraat
f 13.032,- en de winst was op 31 de
cember 1890 f 2996,59.
Toen het aantal klanten op de
Nieuwendyk en Damstraat snel steeg
waagden de jonge firmanten (32 en
38 jaar) de sprong naar de Kalver-
straat. Na een kostbare verbouwing
werd hier in 1894 op de hoek van
de St. Luciensteeg de derde Gerzon-
zaak geopend. Het pand was een
huurhuis. Zeer tegen de zin van Edu- i
ard, die opdryving van de huur
vreesde wanneer de zaak goed zou
gaan en uitzetting wanneer de fir
ma niet zo goed zou floreren. In
1895 konden Eduard en Lion geiyk-
tydig de panden aan de Nieuwendyk
ADVERTENTIE
en Kalverstraat kopen. Maar er
was geen contant geld voor. Dank zy
hun snel opgebouwde goede reputa
tie kregen zy na veel moeite een
krediet van de Amsterdamse Bank.
Uit erkentelykheid voor het eerste
(en enige) krediet, bezit het bank
concern nog steeds een zetel in de
raad van commissarissen.
In de Kalverstraat, Nederlands
beroemdste winkelstraat, begon de
opmars van Gerzon pas goed. Het
assortiment werd uitgebreid. Naast
de specialiteit van „gebreide en ge
weven goederen", kwamen dames
mantels, de eerste confectlejapon-
nen, de lingerie. Later de mantel
pakjes en herenmodeartikelen.
De broers waren zoveel mogelyk
in de zaak. Lion meer dan Euard
die zich weinig om details bekom
merde. Hy was de man van de gro
te lyn, die feilloos goede medewer
kers aantrok, die hy tydens buiten
landse reizen opleidde en zo goed
mogeiyk betaalde, dat zy het wel uit
hun hoofd haalden ooit voor zich
zelf te beginnen.
De heer Arthur Hoek, die in 1922
op inkoopreis door Schotland tot gro
te tevredenheid van Eduard Gerzon
had ingekocht, kreeg zonder veel
omhaal een „douceur" van f 1000,-
wat tegenwoordig gelyk zou staan
aan het tienvoudige.
Ijverige mensen hebben vaak ge
luk. Deze keiharde waarheid was
ook van toepassing op veel zaken
die Eduard deed. Zoals toen hy weer
eons naar Engeland zou gaan om
hoeden en kousen te kopen .Er stak
een hevige storm op. Eduard wacht
te niet, wyzigde zyn reisplan en reis
de naar Monza in Italié, waar hy
toevallig ontdekte dat de hoeden die
hy in Engeland wilde kopen in Mon
za werden gemaakt en daar dus
veel goedkoper gekocht konden wor
den dan via Engeland.
Lion volgde op zyn inkoopreizen,
waarin hy in zyn element was,
meest zyn wonderlyke intuïtie en
haalde uit het buitenland de fynste
en meest modieuze stoffen als pri
meurs voor Gerzon naar Amster
dam. De leveranciers vreesden hem
om zyn slagvaardigheid en gewiekst
heid. Talryke anecdotes over zijn
koopmanschap zyn nog in omloop.
Zo informeerde hy tydens een ge
animeerd gesprek langs zyn neus
weg naar de prys van byvoorbeeld
2000 stuks van een bepaald artikel.
Was die genoemd, dan wilde hy we
ten wat 5Q00 stuks kostten. Was die
prys meestal lager bekend,
dan zei hy: „Lever my dan maar
2000 voor die prys". Ging de leve
rancier daar niet op in, dan argu
menteerde hy eindeloos. Kreeg hy
zyn zin dan nóg niet, dan ging hy
abrupt weg en riep steevast dat het
zyn laatste bezoek was geweest. Hy
„vergat" dan altyd zyn onafscheide-
lyke paraplu of wandelstok om een
excuus te hebben de volgende dag
terug te komen.
Toen het graf van Toetanchamon j
werd ontdekt, liet hy direct stoffen
ontwerpen met Egyptische motie-
ven, overtuigd dat dit een succes I
zou worden: Hy kreeg gelyk. Maar
toen een inkoper stof met het mo-
tief van een Elffeltoren wilde laten
maken, naar aanleiding van de Pa-
ryse wereldtentoonstelling, ontraad
de hy dit. Hy kreeg weer gelyk. An
deren die het deden behaalden een
strop.
In 1909 Leiden
In 1896 werd in de vaderstad Gro
ningen een klein winkeltje aan de
Vismarkt met de naam Gerzon erop
In 1811 stapte Abraham Arons
in gedachten verzonken naar de
mairie zoals het gemeente
huis toen heette van Nieuwe-
schans (Groningen). Keizer Na
poleon I had by decreet gedag
tekend op de lien Germinal van
het Jaar 11 aan zyn onderdanen
bevolen, een vaste familienaam
e kiezen en zich onder die naam
te laten inschrijven in de regis
ter van de „état civil" burger -
ïyke stand) in hun woonplaats.
Abraham Arons was een diep
gelovig, religieus levend man, in
nig vertrouwd met de Talmud.
Hy had er begrip voor, dat het
keizeriyke decreet velen van het
oude volk de gelegenheid bood
hun Joodse afkomst te verbloe
men en daardoor gemakkelyker
opgewassen te zyn tegen onbe
wuste jaloerse historische vyan-
digheid van de wereld ten op
zichte van een volk waaruit vol
gens de profeten het heil zou
voortkomen. Maar Abraham wil
de daaraan niet meedoen en zyn
echtgenote Rachel Jacobs even
min. Een naam was het merk
van de Eeuwige, een opdracht
en een belofte tegelyk. Hy be
sloot daarom zich te noemen
naar de oudste zoon uit het ge
slacht Levi: de naam, die ook de
beroemde Mainzer talmud
commentator Gershom ben Ju-
dah droeg. En daarom liet hy
zich inschrijven als Abraham
Gerzon. Abraham had vier zo
nen, Juda Abraham Gerzon
trouwde met Sara Schaap uit 'n
oud en trots geslacht, waarvan
de traditie wilde dat van elke
generatie een van de mannely-
ke leden zich in de veehandel en
een ander zich in de rechtsge
leerdheid zouden bekwamen. Sa-
ra's vader bood Juda de gelegen
heid het slagersvak te leren. Ju
da Gerzon werd inderdaad sla
ger, al lag dit vak hem niet erg.
Sara en haar man kregen 5 zo
nen en 3 dochters, waarvan twee
zoons het modehuis Gerzon
stichtten en tot bloei brachten.
Een firma, die de laatste tyd
herhaaldeiyk in het nieuws was,
door de overname van de
ze gerenommeerde zaken door
Schroeder NV (Centrumbank).
geopend. Hetzelfde Jaar openden
Lion en Eduard eveneens een zaak
aan de Blaak in Rotterdam en twee
jaar later had ook Haarlem een
Gerzon binnen zyn muren. En om
streeks de tyd dat het huis Gerzon
zyn tiende verjaardag vierde was
het bescheiden, beginkapitaaltje van
slechts 1851 gulden gegroeid tot
f 100.000 en waren de winkelpanden
Amsterdam, Groningen, en Rotter
dam het eigendom van de broers en
zusters Gerzon en Marx.
De groei ging onweerstaanbaar
door: 1901 Utrecht. 1904 Den Haag,
1908 Arnhem, 1909 Leiden en 1911 de
tweede zaak aan de Amsterdamse
Kalverstraat.
De eerste wereldoorlog brak uit.
Ook Gerzon ondervond hinder van
de schaarste en stagnatie by de in
voer van grondstoffen. De uitbrei
ding van het aantal filialen kwam
tot stilstand. De lonen werden voor
korte tyd met 25 procent verlaagd,
de winkels in plaats van 10 uur 's
avonds om zes uur gesloten om
elektriciteit en gas te sparen.
Tydens de tweede wereldoorlog
was Gerzon ook fabrikant van kle
ding. In een fietsenstalling in Rot-
r ter dam begon men rokken, mantel-
ZATERDAG 3 OKTOBER 1970 LEIDSCH DAGBLAD
en kinderpakjes en later damesre
genmantels te maken. Na een paar-
weken werkten er 80 meisjes en een
paar maanden na de start nam de
fabriek een enorme vlucht. Zy werd
naar Amsterdam overgeplaatst
waar al heel spoedig omdat door
de oorlog Engeland als leverancier
was uitgeschakeld, de beroemde
Gerzon matrozenpakjes uit de ate
liers kwamen.
De groei en bloei duurde voort.
Tot de Newyorkse beurskrach op
14 oktober 1929. Het prysniveau daal
de, de handel verstarde, de werk
loosheid steeg. Loon- en salarisver
lagingen waren onvermydelyk. De
beurs werd met angstige spanning
in de gaten gehouden. Toen de koer
sen weer eens aanzienlyk daalden
on men dit aan Eduard Gerzon .wil
de vertellen, zat hy juist in de sy
nagoge ter viering van de grote ver
zoendag. Zyn ironische reactie luid
de: „Je kunt de gojim ook geen uur
alleen laten". In het midden van de
jaren dertig kwam er een kleine op
leving. De salarisverlagingen wer
den ongedaan gemaakt en f 50.000
werd aan het ondersteuningsfonds
geschonken. Gerzon breidde uit met
nieuwe filialen in Nijmegen en Til
burg.
Dreiging
Maar een vreselyke dreiging wierp
haar schaduw vooruit. De tweede
wereldoorlog, waarin byna 300 vrou
welijke en mannelyke werknemers
—een tiende van het personeel
werden weggevoerd en niet terug
keerden uit de nazikampen, waar
ook verschillende familieleden Ger
zon en Marx de dood gevonden.
Eduard Gerzon was in 1935 gestor
ven, zes jaar na zyn broer Lion.
Jules Gerzon en Arthur Marx, een
jongere broer van Sophie en Emma
leidden de firma, samen met Geor
ge Hecht, de initiatiefnemer van het
vervaardigen van confectie in eigen
hand.
Gerzon kwam onder directie van
een „Verwalter", ryksduitsers en een
NSB-er, die enige jaren ervoor
in het filiaal Rotterdam was ont
slagen. Goederen en machines gin
gen naar Duitsland, geld verdween,
de NV werd „verkocht".
Maar in 1945 werd de draad, die
ln 1940 voor altyd afgeknapt leek,
weer opgenomen.
Alle zaken ondergingen een mo
dernisering .Gerzon ging tentoonstel
lingen organiseren als „Britain goes
ahead", „Leven en werken in Tur-
kye" en „Het kind in Polen". Ver
der werden poppententoonstellingen
gehouden en modeshows. Eén daar
van bracht drommen kykers op de
been en een „uitverkocht" huis,
toen Audrey Hepburn als manne
quin optrad. Gerzon had hiermee
een oude traditie van voor de oor
log hersteld, toen verscheidene pro
minente toneelspelers en speelsters
als verkopers en verkoopsters optra
den, waarvan de baten aan het pen
sioenfonds ten goede kwamen.
Einde
Aan de groei en continuiteit van
Gerzon is nu een einde gekomen.
Mensen die de met bloed, zweet en
tranen opgebouwde nationaal beken
de winkels tutten-zaken noemen,
nemen het roer in handen. Niet
meer zal Gerzon werken onder het
motto: „Steeds weer zal de oude ge
neratie als hooi verdwynen en de
nieuwe zal zich als het jonge
gras vertonen: de vruchten van
de arbeid van de Jongeren in
1de geest der ouderen zullen
ingezameld en er zal datgene zyn
dat nodig is tot voeding van hun
huis en levensonderhoud voor dege
nen die hen dienen"
Want de nieuwe machthebber
heeft als eerste maatregel aangekon
digd dat er zaken moeten verdwy-
nen.
Het motto van Gerzon. ontleend
aan Spreuken 27: 2527 ,doet nu
wrang aan. Even wrang als een zin
uit het jubileumboek dat in 1964 ter
gelegenheid van het 75-jarig bestaan
van Gerzon verscheen. Hierin zeg
gen oude getrouwen, die in de oor
log daadwerkelyk -trouw bleven en
onder de ogen van de Duitsers met
gevaar voor eigen leven .grote voor
raden goederen en machines op de
meest zonderlinge en geheime plaat
sen verborgen om „hun" Gerzon na
de oorlog weer voort te kunnen zet
ten, met een eenvoudige vanzelfspre
kendheid: „Men laat zyn familie nu
eenmaal niet in de steek
Zoiets klinkt nu als uit een heel
ver verleden, uit de tyd toen men
heer Lion nadat hy van een ver
koopster een uitbrander had gekre
gen een glas wyn ging drinken, om
dat hy vond dat zy geiyk had, en
mynheer Eduard enveloppes met in
houd gaf aan toegewyde medewer
kers „om eens een weekje vakantie
te nemen".
De nieuwe heer wil eey frisse wind
laten waaien door de „tuttenzaken".
Deze wind, die wel tot een storm
zal aanwakkeren, zal het laatste
restje herinnering een een door
twee broers en zusters opgebouwde
firma meenemen. Want anno 1970 is
er geen ruimte meer voor sentimen
tele bindingen, daadwerkeiyke trouw
en toewyding. En medelevèn met
het personeel, dat de pioniers in zo
ruime mate hadden is ook niet meer
nodig. De W.W. is er voor in de
plaats gekomen
De eerste winkel van de gebroeders Gerzon aan de Nieuwen-
dijk te Amsterdam.
Eduard Gerzon
Gegevens ontleend aan Jan schiedenis van een modehuis 1880-irde
Kessels: Het huis Gerzon, de ge- 1964.
Jim
Lion Gerzon
■I I ■III Hill III WÊMËlWHWÊÊÊÊÊÊÊÊÊKKÊEEÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ
tl
rn
gev
jr i
De
Twee vrouwen hebben in het leven van de Gerzons een
belangrijke rol gespeeld: de echtgenotes van Lion en Eduard
Gerzon. Boven Emma Marx, de kunstzinnige en beneden So
phie Marx, de zuinige en punctuele zakenvrouw.
