Het valt niet mee voor
een acteur om in Holland
geboren te zijn"
Kinderen schilderen als razende
kleine „Appeltjes"
Goed maar niet voldoende
Van Gogh naar Moskou
en Leningrad
Cutureel akkoord
Zangeres Cora Canne-Meijer:
de werkplaats van het Centraal Museum te Utrecht
LITERAIRE KRONIEK
VAN CLARA EGGINK
I IDfERDAG 3 OKTOBER 1970
LEroSCH DAGBLAD
AMSTERDAM (GPD) Cora Canne-Meijer, een kunste
nares vol activiteit en agressie. ..Ik kan verschrikkelijk agres
sief zijn en moet daar ëen beetje mee oppassen. Men zegt zo
gauw: daar heb je d'r weer met d'r kritiek. Niet dat ik geen
gelijk heb,, maar op den duur zou je zo het imago krijgen van
onvriendelijk te zijn".
Cora Canne Meijer
Wie haar zeer respectabele lyst
/an opera-optredens bekijkt, con
stateert meteen, dat -de meeste er
/an niet in Nederland hebben
plaatsgehad. De reden is gevat in 'n
lanvankelijk triest, maar in felle be
woordingen vervat verhaal over de
Nederlandse Opera. Een verhaal, dat,
uitmondt in aan die bewoordingen
evenredige kritiek op het beleid je
gens deze kunstvorm in Nederland
Cora Canne-Meijer vindt, door haar
Jarenlange ervaring, dat zij die kri
tiek moet uiten. Evenals trouwens
haar opvattingen over het muziek
theater in het algemeen - menin
gen. waarin ze zegt niet alleen te
staan: ..Iedere nadenkende, serieuze
kunstenaar zal tot dezelfde slotsom
komen of gekomen zijn. De vele kun
stenaars .die ik in de loop der jaren
gesnroken heb in elk geval wèl"
..De wil tot verbetering is overi
gens merkbaar groeiende Dat neemt
Dt
vidi
de t
vert
ersiU
RECHT (GPD) Ruim twintig jaar geleden behoorde
Gjl Appel tot een groep jonge kunstenaars, die nieuwe we-
me$ocht door zich (onder andere) te inspireren op de spon-
tolkfeit van kindertekeningen. In de creatieve werkplaats, die
Centraal Museum heeft ingericht ter gelegenheid van de
Appels oogappels", kan men nu precies het
nen'keerde zien: kinderen, die zich in hun creativiteit laten
eoYeren door het werk van Karei Appel.
de
vroiït heeft er met déze expositie
zestig goeddeels onbekende
uit het privébezit van de
inaar, een internationale trek-
r van belang by gekregen. Uit
;nvo.'*nc,streken komen 26 naar de
ju jenstraat, soms met bussen te-
eren- Engelsen, Duitsers. Denen en
doofrs.
de jeugd trekt zich van deze
zó fing niets aan en heeft in de
van het museum een eigen
urg h gevonden, waar ze zich on-
•1 gijnerd kan uitleven. Elke
plaaüag-, zaterdag- en zondagmid-
vooran één tot vyf is het hier
pren en 'kleien' geblazen en re-
aar dat het er op los gaat.
(ster van deze werkplaats is
ietra Hylkema, ee n 21-Jarig
dat precies de rustige, byna
irlyke aanpak heeft om dit
werk tot een succes te maken. Ze is
nog leerlinge van Artibus, monumen
tale klas. maar ze heeft dit jaar al
een eigen tentoonstelling gehad in
de openbare leeszaal in Soest: te
keningen. pentekeningen en aquarel
len en niet zonder trots vertelt ze
dat ze daar verkocht heeft ook: voor
elfhonderd gulden.
Niets
voor jou:
Haar moeder las in de krant wat
het Centraal Museum ging doen en
zei: "Is dat niets voor jou?" Tevo
ren -had ze dit werk al eens in een
vakantie gedaan, in een tehuis voor
gehandicapte kinderen in Zeist. "An
ders kom je daar nooit mee in aan
raking. het leek mij goed de sfeer te
leren kennen".
Een telefoontje naar het museum
was voldoende en nu staat ze dan
tussen de verfschotels, helpt hier
een jongetje by het boetseren, geeft
daar een meisje een plaats aan een
al druk bezette tafel, weet ginds nog
net een dreigende ramp te voorko
men. Het)is meteen een stage voor
haar opleiding. Ontzettend boeiend
nu eens te zien wat het inhoudt, zo n
grote tentoonstelling organiseren. En
de toeloop hier was meteen enorm
Die eerste zaterdag hebben we al
meer dan honderd kinderen gehad,
aldus Elly-Petra Hylkema.
De meeste ouders nemen hun
kroost eerst mee naar de tentoon
stelling, maar er komen ook kinde
ren binnen die gewoon even gestald
moeten worden "een beetje creche-
idee". Maar hoe dan ook, vrijwel
zonder uitzondering gaan ze spon
taan aan het werk. t
Enorme fantasie
En nu het merkwaardige: kinde
ren die op school altijd huizen, bo
men, treinen en clowns hebben ge
schilderd. worden onder Appels in
vloed opeens abstract. De kleine Ap
peltjes schieten hier zomaar de grond
uit. "Het blijkt dan opeens dat ze
een enorme fantasie hebben. In
plaats van met penselen gaan ze de
verf nu ook met hun vingers te lyf.
Als ze de smaak eenmaal te pakken
hebben, is er geen houden meer
aan".
Een jongen van negen komt bin
nen. gaat aan een tafel zitten en
penseelt met brede rode en zwarte
vlakken een mannekop. Het is duide-
lijk dat hij wordt geleid door de
soms brede portretten van Appel,
die hij zojuist heeft gezien. Toch
heeft zyn schilderwerk zoveel origi
neels. dat er van namaak beslist
niet gesproken kan worden. Zo'n jon.
gen heeft door Appel gewoon een
nieuwe mogelijkheid in zichzelf ont
dekt.
Hef is eigenlijk jammer dat verre
weg de meesten hun werk mee naar
huis nemen (alleen de kleiprodukten
moeten in het museum blyven); er
zou anders een aardige expositie
'Kinderen verwerken Appel' van te
maken zijn.
En daar heb je dan het eerste on
geluk: een meisje en een jongen
hebben zich al te intensief op hun
werkstukken gestort, een jurk en
een windjack zitten onder de verf.
Een tante, die ze komt halen, roept
i verschrikt: "Dat betekent oorlog
met je moeder. Juffrouw, gaat die
verf er makkelijk uit0" Het is dus
bepaald wel zaak om voor de werk
plaats je ouwe spullen aan te trek
ken.
Geen zee te hoog
Maar tante wordt opzij gedrongen
door een onderwijzeres: "Juffrouw,
ik heb hier twee schoolklassen, kunt
u die hebben?" Geen zee gaat Elly-
Petra Hylkema te hoog. al kan het
wel eens een ogenblik uit de hand
lopen: "Als er een paar vervelende
tussen zitten, kan de stemming soms
ineens omslaan en als ze dan ook
nog dcor Appel worden geïnspireerd,
wordt het meteen een geweldige
troep. Maar dat duurt nooit lang.
als ik in nood kom te zitten kan ik
trouwens om assistentie bellen".
In het zaaltje ernaast ontrolt de
Appelfilm van Jan Vrijman zijn da
verend geweld. Een meisje vraagt:
,.Is dat oorlog?" Ze wordt gerustge
steld. Uit de luidspreker gromt de
stem van Appel"Ik söhilder als
een barbaar in barbaarse tijd". In
de werkplaats schilderen twintig bar
baren dat de stukken er af vliegen
niet weg en nu spreek ik vrU al
gemeen dat de typisch Nederland
se eigenschap om de prestaties van
eigen kunstenaars niet naar waarde
te schatten en daartegenover
vry kritiekloos die der buitenlanders
op een voetstuk te plaatsen, nog al
tijd alom aanwezig is. Waarom an
ders zouden we zoveel buitenlandse
middelmaat te genieten hebben ge
kregen? Intussen versperde deze
mentaliteit de weg voor eigen men
sen, die minstens zo goed en vaak
veel beter zouden zyn geweest.
Wy, Nederlandse kunstenaars, zijn
graag gezien in het buitenland. Bo
vendien hoe zelden zien we de wer-
keiy'k groten van buiten onze
grenzen? Ik bedoel natuurlijk niet j
die paar namen die Je altijd en over-
al tegenkomt.
Het publiek vormt van dit alles j
niet de reden. Integendeel, het argu-
ment dat deze gang van zaken be
vorderd wordt, omdat 't publiek dat i
zo wil is zéér aanvechtbaar. Daar
voor reageert het in het algemeen op
een veelzeggende en spontane ma
nier. die niets met grenzen van doen
heelt.
Wèl mankeert het in Nederland
aan wat ik alleen met het worod
support aan kan duiden. Maar die zal
men van het publiek pas krijgen
wanneer de instellingen die ook ge
ven. En dat laatste gebeurt gewoon
niet. Toch gaat van deze „support"
een zo stimulerende werking uit. dat
het zelfvertrouwen van de kunste
naar er door vesrterkt wordt en dat
het hem de grootste prestaties kan
laten leveren.
Onder het motto: „verbeeld je maar
niks" schijnen. Juist onder de leiden
de figuren, sommigen het tot een le-
vensopgaaf te rekenen dit zelfver
trouwen te ondermijnen Tja, het
valt niet mee voor een kunstenaar
om hier geboren te zyn, alleen wat
mijzelf betreftik hou zo an
Amsterdam
re heeft staan, vormt begrijpelijker
wijs geen uitzondering Ze zingt
al meer dan twintig Jaar en kan er
dus over meepraten. Maar ze zingt
geenszins alleen opera.
Ook 1 iederen, oratoria en andere
werken staan op haar veelzijdig re
pertoire
Cora Canne-Meijer vindt het lie
deren zingen het moeilijkst. „Je staat
zo naakt op het podium; het komt
zo helemaal alleen op jouv schou
ders neer. Op het operatoneel draag
je de voorstelling samen. Waarmee ik
niet wil zeggen dat ik recitals geef
tegen myn wil. Integendeel, zij zijn
een belangrijk deel van mijn prak
tijk en ik zou ze nog veel vaker wil
len geven".'
Studie
Op
era
De opera Het is een onderwerp
dat vrijwel altyd ter sprake komt
wanneer je met een Neder
landse zanger of zangeres praat. En
Cora Canne-Meyer, die meer dan
zestig opera-rollen op haar repertoi-
en om de tijd bekommert zich nie-
I mand.
Wel een experiment om te herha
len. maar gezien de grote toeloop
liefst wel in een grotere ruimte.
Want dit soort initiatieven zijn nu
eenmaal de geëigende middelen om
I het museum open te gooien.
Zit in al dit vele zingen niet een
gevaar dat Je teveel op Je routine
gaat werken?
„Bepaalde „succes-formules" zou
den Je in de verleiding kunnen bren
gen hiermee te volstaan, maar iede
re kunstenaar behoort zich te blij-
ven ontwikkelen. Je bent, als het
j goed is, artistiek voortdurend in be-
weging en dat voorkomt het afdry-
I ven op de routine. Ik zorg ervoor,
1 het stuur zelf in handen te houden".
Cora Canne-Meijer kykt bij deze
I uitlating strijdlustig, alsof iemand
haar het terrein zou komen betwis-
I ten. Ze studeert namelijk aan de lo
pende band nieuwe of voor haar
1 nieuwe dingen, wparvoor ze geïnte
resseerd is
„Dat wil ik echt graag. Juist mo
derne muziek. Maar dat kost ontzet-
tend veel tyd. Alleen al het beoorde-
j len ervan. Het uitsluitend op papier
lezen is voor een beoordeling meestal
i niet voldoende. Dus moet Je het in
studeren. En dan moet Je er een
poosje mee leven, ermee werken. Op
die manier merk je, dat Je er of naar
toe groeit, of er vandaan In het eer
ste geval weet Je dan. dat het werk
wat voor Jou is, in het andere geval
laat Je het schieten. Je moet er dus
lang aan werken. Maar waar haal Je
daarvoor de tijd vandaan, wanneer
Je seizoen „volgeboekt" is? In geval
van een opdracht ligt dat natuurlijk
anders. Maar betaalde opdrachten
van deze aard worden nu eenmaal
niet zoveel verstrekt".
Dat Cora Canne-Meyer ook in het
moderne werk veel succes kan heb
ben, bleek nog onlangs in Frankrijk
"en helaas niet in Nederland) waar
Claude Rostand in de Figaro reden
had zeer lovend te schrijven over
haar vertolking van de titelrol
in Mariana Pineda van Louis Saguer
naar Garcia Lorca.
MARGARET DRABBLE:
DE MOLENSTEEN «Vertaling»
Uitg. A- W. Bruna en zoon,
Utrecht.
Margaret Drabble «1939) is
een Jonge Engelse schrijfster
met veel succes. Zy heeft tot nu
toe vier romans geschreven ge
titeld A Summer Bird-Cage,
The Garrick Year, The Millsto
ne, Jerusalem the Golden, The
Waterfall.
Van deze zijn er twee met
prijzen bekroond, terwijl de an
dere door de pers met gejuich
ontvangen zijn. Voorts heeft zij
een studie over Wordsworth en
een televisiespel geschreven. Zij
heeft gestudeerd in Cambridge
en i6 in 1960 getrouwd met de
toneelspeler Clive Swift. Zij
woont in Londen en heeft drie
kinderen.
In het Nederlands vertaald zyn
A Summer Bird-Cage onder de
titel „Huwelijksvolière" en The
millstone waar het hier over
gaat.
Het werk van Margaret Drab
ble te betitelen als modern rea
lisme lijkt me wel juist. Zij
schryft nuchter, klaar en gees
tig over klare, nuchtere en gees
tige levensaspecten. Deze aspec
ten verheffen zich niet boven de
dagelijksheid zonder dat zij ech
ter ooit huisbakken worden. De
belichting die deze schrijfster
haar dagelijksheid geeft is oor
spronkelijk en daarom komt het
woord modern in de goede be
tekenis bü dit werk zeker van
paps.
Het milieu waarin Margaret
Drabble's romans zich afspelen
is dat van jonge afgestudeer
den, van toneelspelers, schrijvers
en televisiemensen. De persona
ges zijn alle bewust van hun af
komst van, maar staan tevens
afzydig tegenover de vorige ge
neratie. die van hun ouders.
Problemen maken zy daar ech
ter niet van- Zy zyn geoccu
peerd met het heden. Uit
zondering maakt de hoofdfiguur
gewoonlijk die veel verder wordt
uitgewerkt en die soms een ik
figuur is zoals in dit boek en
andermaal in de derde persoon
wordt voorgevoerd. De bijfigu
ren zyn duidelyk entourage en
gestalten waar de hoofdfiguur
zich tegen afzet. In haar ro
man Jeruzalem the Golden laat
zy het haar hoofdpersoon ook
duidelijk uitspreken. „A means
of self-advancement", zegt hier
zo te zeggen en als men hen een
levensmotto zou moeten meege
ven dan zou dit neerkomen op
het volgende: onderzoek alle
dingen en behoud het voor mij
goede.
Dit is zeker ook duidelijk in
deze roman „De Molensteen".
Vooraf zy gezegd dat ik deze
roman zeker niet Margaret
Drabble's beste vind Als werk
stuk is het boek zeker voortref
felijk, want de schrijfster is in
telligent genoeg om zelfs dit
eenvoudige onderwerp door haar
opmerkingen, haar beschouwin
gen en vooral door de zelfbe
schouwingen van haar hoofdper-
Clara tegen haar minnaar. Dit
is een kenmerk van deze boe
ken: de oprechtheid waarmee
de personen hun beweegredenen
en hun daden erkennen voor
wat ze zijn, experimenten. Het
gevolg daarvan is dat geen en
kel element van het menselijk
bestaan ooit gedramatiseerd
wordt. Zo wordt b.v. het element
sex door haar teruggebracht
tot een natuurlijk maar niet
heel belangrijke kant /an het
menselijk leven. Het is merk
waardig hoe in wezen nauwelijks
de moeite waard sex en zijn at
tributen by deze jonge schrijf
ster zUn. Geen ongelukkige lief
des meer en ook geen gelukkige,
geen gejammer maar ook geen
bezetenheid. Genegenheid en
vriendschap schijnen de plaats
ingenomen te hebben. De men
sen in haar romans staan met
de beide benen op de grond om
soon boven het peil van de be
faamde vrouwenweekbladen te
houden, hoewel het gevaar groot
was dat zij daar in verzeild had
kunnen raken.
De intrige is simpel. Een jon
ge vrouw Rosamund geheten is
aan haar dissertatie bezig Zij
woont alleen en heeft vele vrien
den en kennissen in het milieu
hierboven al genoemd. Haar
liefdeleven is wat pueriel. Ze
houdt er twee vrienden op na
voor wie zij geen diepe gevoe
lens koestert en met wie het
ook nooit verder komt dan een
avond in de stad. Er komt een
derde op het toneel en*meer bij
toeval dan uit noodzaak gaat zij
met deze verder, want zij vindt
maagdelijkheid langzamerhand
wat beschamend worden. Het
gevolg' hiervan is dat ze zwan
ger wordt. Zij probeert een abor
tus maar die mislukt. Dan be
sluit zij het kind geboren te la
ten worden en tot haar grote
verwondering is zy zo gelukkig
als haar dochtertje op de wereld
is gekomen als zy niet verwacht
had ooit te zullen worden. Scep
ticisme is nu eenmaal een
eigenschap van deze generatie.
Dit maakt de kern van de ro
man uit en deze kern is volko
men aanvaardbaar en oprecht
behandeld op de nuchtere maar
niet ongevoelige manier die
men van deze schrijfster ver
wacht.
Mijn bezwaren zijn dan ook
niet tegen de kern van het boek
gericht, maar eerder tegen de
ombouw. Deze is m.i. te gema-
kelijk. Rosamund heeft de flat
van haar ouders, die zelf in
Afrika en India op reis zijn,
tot haar beschikking. Zy heeft
haar toelage en werkt zoals ge
zegd aan haar proefschrift. Op
het moment dat zy haar ou
ders terug verwacht berichten
deze dat ze nog een jaar weg
blijven en bovendien heeft de
dokter die haar behandeld heeft
haar vader, in wie h ij een
oud-studiegenoot herkend heeft,
van de toestand van zijn doch
ter op de hoogte gesteld. Wat
een opluchting. Gezegde om
bouw is my wat te goedkoop.
Deze Rosamund zou er heel wat
erger hebben voorgestaan als zy
haar brood had moeten verdie
nen, met hospita's te maken sou
hebben behad en geen relaties
zou hebben bezeten ouder de
medici. Zoals de zaak nu wordt
voorgesteld ljjkt me het woord
molensteen tamelijk overbodig
De schrijfster redt het geheel
nog net dank zjj haar gaven,
maar zy heeft beter werk gele
verd en in de gaten houden
moeten wy haar zeker.
DEN HAAG <GPD) Neder
land zal volgend jaar een collec-
tie schilderijen en tekeningen
van Vincent van Gogh afstaan
voor een expositie van drie maan
den in Moskou en Leningrad. Als
tegenprestatie wordt het jaar
daarop in het Kröller Müller Mu
seum een tentoonstelling gehou
den met kunstwerken van Van
Gogh's tijdgenoten uit Russisch
bezit
In hetzelfde Jaar zal de Sowjet-
Unie ook een verzameling Vlaamse
en Nederlandse tekeningen uitlenen
aan het Museum Booymansv-an
Beunlngen in ruli voor een Neder
lands-Belgische expositie van oude
meesters, eveneens in Moskou en Le
ningrad.
Dit zyn de spectaculairste onder
delen van het Russiscli-Nederlandse
uitwisselingsakkoord, dat kort gele
den in Den Haag is gesloten. Het is
het eerste concrete resultaat van
het culturele verdrag tussen beide
landen, dat verleden jaar werd ge
ratificeerd na uitstel wegens de
Russische interventie in Tsjechoslo-
wakye. Minder in het oog lopende,
maar daarmee niet minder belang-
ryke, uitwisselingsactiviteiten liggen
op andere culturele gebieden en in
het wetenschappelyke vlak. Daar
van rullen van Nederlandse kant
vooral Slavisten profiteren. Daar
naast worden goede resultaten ver
wacht van de uitwisseling van de
wetenschapsmensen. Russische ge
leerden hebben als regel een ta-
meiyk liberale Instelling voor zover
politiek geen rol speelt waarby
op het gebied van geneeskunde en
volksgezondheid drie concrete on
derwerpen zyn vastgelegd: methoden
om kanker te ontdekken en te regi
streren: neurofysiologische gevolgen
van het gebruik van lnsectenverdel-
gingsmiddelen en hart- en vaatziek
ten.
Radio en tv
Een aantal punten is nogal vaag
gebleken, byvoorbeeld het ruilen
van radio- en televisieprogramma's,
van Russische zyde is er de voort
durende vrees voor „buitenlandse
propaganda aan Nederlandse kant
is het moeilyk tot een gezamenlyke
gedragslijn van de zelfstandige zuilen j
te komen.
De Sowjet-Unie is het vierde Oost- i
europese land. waarmee culturele
verdragen H|n gesloten en In wer-1
peiyke inbreng in de uitwisseling
accepteert naar van westerse zy
de wordt uitgelegd als vrees, dat het
verschil in ontwikkeling te duidelyk
zou worden voor de Russen
Desalniettemin wordt van Neder
landse zyde een «goed functione
rend) cultureel verdrag hoog aange
slagen. Niet alleen omdat een der-
gelyke akkoord absoluut noodzake-
lyk is wil men met Oosteuropese
landen tot ruil van wetenschappely
ke ervaring en cultuurbezit komen,
maar ook omdat contacten van dit
soort hoe bescheiden nog ook
het nodige aan de zozeer gewenste
ontspanning kunnen by dragen
In dit opzicht vervult het mlniste-
king getreden. De overige zyn Po
len, Roemenië en Joego-Slavië. De
onderhandelingen met de laatste
twee zyn aanmerkelyk gemakkeiy-
ker verlopen dan met Rusland en
zyn westeiyke buurland. Voor Roe
menië is een cultureel verdrag eens
te meer een domonstratie van de on-
afhankeiyke koers, Joego-Slavië
heeft al zoveel contacten met het
Westen dat niet-politieke verdragen
helemaal weinig moeiiykheden bie
den.
Die verschillen blyken niet alleen
uit de duur van de onderhandelin
gen. maar ook de sfeer waarin die
hebben plaatsgevonden. Voor het
uitwisselingsverdrag met Moskou
moest hard gewerkt worden.
De sfeer was nogal stroef, niet al
leen door de zwaar politieke inbreng
van de Sowjet-Unie. maar ook ge
zien een zeker wantrouwen van die
kant. In het algemeen kan worden
gezegd, dat Moskou geen maatschap-
rie van Buitenlandse Zaken een be-
langryk aandeel in het overleg de
chef van de directe culturele be
trekkingen en voorlichting buiten
land is voorzitter van de coördinatie
commissie. waarin ook- de departe
menten van Onderwys en Weten
schappen en Cultuur Recreatie en
Maatschappeiyk werk zyn vertegen
woordigd In eigen bewoordingen:
„Het ministerie van Buitenlandse
Zaken) heeft, gelet op de aspecten
van buitenlandse politiek by het cul
tureel beleid ,wat men met een mo
dern woord zou kunnen noemen po
litieke inspraak in dit beleid, dat
voor het overige by de vakministe
ries biyft berusten"
Belangryke dryfveer voor deze ge
zamenlyke activiteiten van ne drie
departementen is de zorg voor het
behoud van de eigen culturele iden
titeit, in een tydperk waarin integra
tie en internationale samenwerking
hoog aan het firmament geschreven
staat.
