arl May nog steeds in ere
ïhouden in West-Duitsland
i /y
DE „REIZIGER" MET DE HOGE HOED
I" jAG 19 SEPTEMBER 1970
LETOSCH DAGBLAD
PAGINA 17
(Van onze correspondent in Bonn W. P. Timmers)
ERG/RADEBEUL (GPD) Een
jieen rode krijger opent in het Bei-
iberg de deur van het Karl May-mu-
kan Winnetou niet zijn. Die sneu
band 62 van Karl May's verzamelde
|(zeventig boeken) toen Old Shatter-
grootste aller grote Duitse woudlo
pers, hem in een strijd met de Comanchen
even uit het oog verloor. Hij is zelfs geen
Apache, maar een Cherokee. Zijn naam is
Buffalo Child Long Lance en hij is min of
meer Winnetou's plaatsvervanger in Bam
berg. Vrienden noemen hem Nicki.
Cherokee, bruin, zwart
st blauw-zwart plakhaar
jan een goedkope pruik
3. excuseert zich in rede-
Hij heeft voor het binnen -
de nieuwe gasten een
toor een schoolklas Jonge
t«n onderbroeken. Hygend
(het Duitse leven vreet
ooi aan de conditie van
xjjger) hervat hij een
g gehuppel, zwaaiend
ier en rinkelend met bel-
grammofoonplaat levert
ngehuil.
Child Long Lance heeft,
twintig jaar geleden als
Amerikaans beroepssoldaat naar de
Bondsrepubliek kwam. zoveel India-
nenfilms ingeleid, voordrachten ge
houden en Winnetoe-rollen vertolkt,
dat hy Westduitsland bekendste pa
rade-Indiaan is geworden. Hij is als
sergeant gepersioneerd. heeft een
Duitse vrouw getrouwd en trad vier
Jaar geleden als rondleider en le
vend museumstuk in dienst van de
uitgeverij Karl May in Bamberg.
De Indiaan zet het werk voort dat
de blanke avonturier en schilder Pat
ty Frank in 1926 in het nu commu
nistische oosten begon. Aan Patty
Frank herinnert in Bamberg een ver
bleekt schilderij. Een imposant zelf
portret van de man die het origi
nele Karl May-museum opbouwde
hangt praktisch onbereikbaar voor
Karl May's Westduitse vereerders in
de woudlopershut „Villa Berenvet"
Een pijprokende stoerling. in een
kostuum dat net zoveel aan een Vo-
lendammer als aan Pa Cartwright
doet denken. Schuin onder dat schil
derij staan naast elkaar in een vitri
ne Old Shatterhand's 30 kilo zware
berendoder. zijn Henry-repeteer-
geweer en Winnetoe's vermaarde zil
verbuks.
Die „Villa Berenvet" ligt verscho
len tussen Noordamerikaans ge
boomte achter de grote stenen „vil
la Shatterhand", het huis in Rade-
beul even buiten het Oostduitse Dres
den waar Karl May ?yn fantasieën
op papier zette. In Radebeul
werd na de dood van de vereerde
fantast, die zelf vergat dat hij een
dromer en geen avonturier was
'Amerika kende hij alleen van een
bootreis naar New York), de Karl
May Stichting gevormd. May stierf
in 1912. Via de stichting zou zijn ka
pitaal worden gebruikt voor onder
steuning van behoeftige schrijvers
en het verstrekken van beurzen aan
talentvolle jongeren.
De uitgeverij Karl May. nu eige
nares van het museum in het West
duitse Bamberg, werd opgericht in
Radebeul. Daar bouwde bovendien
Patty Frank in de woudlopersblokhut
het museum op totempalen, wa
pens. maskers en andere voortbreng
selen van Noordamerikaanse India
nencultuur. In dat, naar men zegt.
zeer waardevolle museum leidde
Patty Frank Jarenlang de „green
horns" rond. zoals Nicki de Chero
kee het in Bamberg doet.
In het Oostduitse Radebeul is
Frank's werk overgenomen door een
man. die werkelijk in niets aan het
wilde westen doet denken. En zon
der Patty Franks zelfportret en de
drie geweren zouden de bezoekers
<150 000 per Jaar) zelfs kunnen ver
geten dat hier eigenlijk Old Shatter
hand had moeten wonen. De rich
tingaanwijzer naar de „Villa Beren
vet" verwijst ook niet naar het Karl
May-, maar naar het Indianenmu-
seum opgebouwd, dat volkenkundig
May en Frank is in de DDR een mu
seum opgebouwd, dat voleknkundig
interessant is en in opbouw het regi-
Patty Frank zelfportret van
een museumbeheerder
ne dient. De nadruk ligt op de wan
hopige vrijheidsstrijd van de Noord-
am:rikaanse Indianen tegen de op
dringende blanken. Onder invloed
van het streven naar zelfbeschikking
voor alle volken in de wereld, begin
nen de laatste tijd ook de Indianen
weer voor hun vrijheid te strijden,
vertelt de gids.
Het Oostduitse regime zit een
beetje met Karl May in zijn maag
Hy is als Old Shatterhand of Kara
Ben Nemsi een Duitse held, zo'n
fraai portret van romantisch
„Deulschtum" dat hij ook voor DDR-
burgers onvergetelijk blijft. Hy over
treft in Duitse ogen Jules Verne en
Daniel Defoe in zyn fantasieën. De
Karl May-cultuur heeft zich diep ge
worteld en niet alleen in Duitsland
was men lang overtuigd van de gro
te oprechtheid die uit de avontuurly-
ke reisverhalen sprak. Na de eerste
vertalingen schreef byvoorbeeld een
Nederlandse recensent „Een apos
tel en stryder, die God en de naaste
liefheeft, die strydt voor waarheid
en recht."
Die mentaliteit bespeurden waar
schijnlijk ook de nazi's. Ze verboden
May's werken De communisten heb
ben bezwaren die in sommige op
zichten praktisch het tegenoverge
stelde inhouden. Karl May verheer-
ïykt het oorlogvoeren, de blanke hel
den zyn duideiyk superieur aan de
Roodhuiden. De gids in Radebeul
antwoordt op een verbaasde verwij
zing naar het Apachenopperhoofd
Winnetoe: „Die werd toch ook dank-
zy de langdurige omgang met Old
Shatterhand een draaglijk mens."
De sfeer van de Karl May-roman-
tiek past niet in de DDR. De sfeer
waarin Old Shatterhand i n ontmoe
tingen met andere nobele bleekge-
zichten praktisch altyd de verras
sende ontdekking deed «Duitse» land
genoten tegenover zich te hebben.
Karl May is in de DDR niet verbo
den. maar zyn boeken worden er
niet herdrukt. Dr. Euchar Schmid,
leider van de uitgevery, trok na de
oorlog naar het westen. Het duurde
tot 1960, voordat hy en andere May-
getrouwen ln de Bondsrepubliek het
met de autoriteiten en de Karl May-
stichting in de DDR eens w erden
over verhuizing van de uitgevery
naar Bamberg «waar Schmid overi
gens al lang in licentie was gaan
drukken). Het miljoenenvermogen
wordt door de nog altyd particuliere
stichting in Radebeul beheerd. Om
dat Karl May's weduwe indertyd had
bepaald dat een lid van het gemeen
tebestuur voorzitter van het stich
tingsbestuur zou moeten zyn. staat
nu een partyman aan het hoofd van
Karl May's kapitaal.
Met de uitgevery wist Euchar
Schmid enkele dingen, die in Rade
beul geen betekenis meer konden
hebben, mee naar het westen te ne
men. May's bibliotheek, zyn werkka
mer en een borstbeeld van Winnetoe.
Enkele jaren geleden beleefde de uit
gevery een piek in de produktie van
nieuwe, verbeterde en niet meer ge
kuiste (vooral ook ln Nederlandse
I vertalingen was men daar sterk in)
Karl May-werken. zyn verhalen zyn
verfilmd, in Holstein heeft Bad Se-
geberg zyn Karl May-festivals, het
fenomeen May is onderwerp van dis
sertaties en men heeft het Karl May-
museum.
Toen in 1963 de uitgevery haar
J vyftigste verjaardag vierde, sprak de
I burgemeester van Bamberg: „Bam
berg moet de verplichtende rol van
Radebeul overnemen en het doel der
eeuwig jonge vrienden en vereerders
van Karl May worden." Veel te bie
den heeft het museumpje in Bam
berg nog niet. maar iedere keer als
Buffalo Child Long Lance een be
zoek aan zyn geboorteplaats Denver
brengt, doet hy nieuwe inkopen voor
het museum waarvan hyzelf het
middelpunt is. In Radebeul is hy
vier keer geweest. Het trekt hem
zeer aan. maar de zaak is er „te
veel politiek gemaakt."
Buffalo Child Long Lance: Winnetoe's plaatsvervanger in
Bamberg.
De gevreesde drie (van links naar rechtsj: berendoder. zilver
buks en Henry geweer.
LEIDEN Herr Volkertz stapte
in 1902 af in hotel „Plaats Royaal."
op de hoek van het Noordeinde en
Kort Rapenburg.
Herr Volkertz was vertegenwoordi
ger of zoals dat destyds heette
„reiziger" van de grote papierwa-
renfabriek Glückstadt en Münden te
Hamburg, welke fabriek voor het
buitenland ansichten drukte, omdat
er destyds hier te lande nog geen
fabriek bestond, die deze kaarten
vervaardigde. Doch niet alleen prent
briefkaarten, ook ansichten voor
Kerstmis en Nieuwjaar, waarop het
„Frühliches Weihnachten und Neu-
Jahr" werd Ingedrukt met Hollandse
tekst: „Gelukkig Kerstfeest en voor
spoedig Nieuwjaar." Voorts allerlei
dubbelgevouwen „uittrekkaarten,"
die als men ze open trok een uitge
stanst romantisch tafereeltje ver
toonden. zoals een meisje met een
bloemkorfje en twee tortelduifjes in
een „Laube," 'n prieeltje of derge-
lyke zwymelende romantiek, waarby
ook serenades, ja zelfs met een paar
toontjes muziek, geliefde onderwer
pen waren!
Herr Volkertz, 'n dèftig heer,
kwam éénmaal per Jaar in Leiden,
pakte zyn monstercollectie uit in een
tot dat. doel dienende „uitpakkamer"
(zoals u op de foto ziet!) en verzond
dan aan alle boek- en kantoorboek
handels in de stad een gedrukte uit
nodiging om zyn „aanbiedingn" te
komen bekUken en orders daarop af
te geven.
Slechts énkele zaken bezocht hy
zélf, waarby hy dan de toen voor
„reizigers" gebruikelyke hoge hoed
opzette, zyn zwarte geklede Jas aan-
ftrok en gedistingeerd met een wan
delstok in de hand. zijn meest-„her-
vorragende" klanten, zoals Kooyker
op de Nieuwe Rijn, Gebrs. Van der
Hoek en A. M. van Zwicht, beiden
Hoordduitse kuur stad
*rg wordt de Wild-
Wiek nog altijd leven-
ar ea i!?i. Voor de negentien-
eitofl Widen daar dit jaar de
'Wen plaats. Op het
p| i stond ..De olieprins".
natuurlijke, schildèr-
sen in het open
bij de negentig
kalkberg verhinder-
opperhoofd van de
Winnetoe en zijn blanke
broeder Old Shatterhand ver
trouwde figuren uit Karl May's
boeken dat Duitse emigranten
gescalpeerd, 'n goedgelovige ban
kier voor de gek gehouden werd
en blanke booswichten doodge
marteld werden. De spelen lokten
sedert 1952 meer dan 1,6 miljoen
toeristen naar Bad Segesberg. Op
de fotoDe squaw met op haar
rug de kleine Barbara, de jongste
medewerkster in het team van 30
toneelspelers en 90 figura/nten.
Hotel-pension-restaurant- j
uitpakkamer Royaal aan het Kort
Rapenburg, waar Herr Volkertz I
zijn Leidse clientèle ontving. In
die tijd omstreeks 1900 reed
er nog de paardetram.
op de Breestraat en W. Matveld in
de Paardesteeg, bezocht en hen per-
sóóniyk uitnodigde zijn collectie in
„Plaats Royaal" te komen bezien.
Want er zélf met een monsterkof-
fer op uit te trekken, dat dééd een
„reiziger" van een grote fabriek
niét. de relaties konden bij hém ko-
j men in de toonzaal en niet omge-
keerdI
Na het diner ging Herr Volkertz.
die toevallig op de toenmalige Leid
se burgemeester, mr. F. Was (1894-
1903» geleek: nét zo'n liggend boord
je en das. nét zo'n hoog toegeknoopt
I jasje en nét zo'n „bol" gezicht, met
zyn onafscheideiyke hoge hoed en
wandelstok, in de vallende avond,
terwyi op straat de gaslantaarns al
waren aangestoken, met rustige stap
een wandelingetje maken: het Noord
einde uit en dan een eindje de Witte
Singel op. De Valkensteeg passeren
de, stoof er uit die steeg een „volks
vrouw" in het halfdonker op hem
af„Hoor 's burgemeester, ik ben
bly dat ik nou s' uwee zélf te spre
ken kryg. We hebbe van de bedeling
en nou trekke ze de steun in, omdat
me man 's nachts uit peuren gaat
en nou zegge ze datte me de vis die
d ie vangt an Spaargaren in zyn pa-
lingkraam an de Aalmarkt verkoopt
en ziet uwee, burgemeester
„Ja horen sie mal!" onderbrak j
Herr Volkertz. Maar de vrouw viel
hem in de rede: „Jawel burgemees-
ter, ik kan óók wel „heuren" op z'n
Haags zegge, maar daar schiet ik
geen lazer mee op, ik mot m'n steun
terug hebbe!zo wond de vrouw
zich al meer en meer op.
Reeds dromden, ondanks de avond,
verscheidene steegbewoners om het
tweetal, tot er gelukkig een gehelm
de agent verscheen, die de troep uit
elkaar dreef en de ontstelde Herr
Volkertz naar zyn hotel geleidde.
De volgende dag pakte hy zyn
monstercollectie in. waarna hy de
koffers door een kruier naar de
heidens burgemeester mr. F.
Was (1894-1903) op wie de deftige
reiziger veel geleek.
stoomtram, een paar 100 meter ver
der op het Noordeinde liet brengen.
Als bestelgoed-„ongerekend de af
stand te "s-Gravenhage" voor .20
centen (10-20 kg), zoals het tarief
voor vrachtgoederen vermeldde
Hyzelf reed met .diezelfde tram
daarheen natüüriyk 1ste klasse op
rood pluche kussens voor45
cent (2de klasse op lange harde ban
ken: 35 cent).
Maar tsja een „reiziger" met hoge
hoed en wandelstok kon niet anders
dan 1ste klasse reizen, nietwaar?
In 1902 stond er op de Aal
markt aan de waterkant een houten
huisje, waarin de heer Spaargaren,
wonende in een riante villa te War
mond. zélf paling afstroopte en zoet
watervis verkocht.
DOLF SCHNAAR
