Magnifieke negerkunst in
het Afrika-museum
Heere en Faber H
mm
Uit heimwee
ging Pieter
naar de
Hagoort
paardetram
schilderen
WSSSBÊÊk-:
Sk
:N
H
BL
LITERAIRE KRONIEK
VAN CLARA EGGINK
LE1DSCH DAGELAP
ZATERDAG 8 AUGUSTUS 1970
■UUMP
I BERG EN DAL (GPD) Het Afrika-museum in Berg en
8'!Dal bij Nijmegen is door de V.E.V.O. uitgeroepen tot „museum
f van 't jaar voor 1971". Dat houdt in, dat in de maanden februari
Jmaart en april ongeveer 13.000 leerlingen uit het voortgezet
Bonderwijs van scholen, aangesloten bij de V.E.V.O. in de ge
negenheid worden gesteld het museum onder deskundige lei-
jding te bezoeken.
i Wat is de V.E.V.O.0 Omdat wij deel van de collectie uit het gekozen
fcar zelf geen idee van hadden en museum staat afgebeeld. Dat boek
ft mdat navraag leerde dat de uitver- kunnen de leerlingen tegen een ge-
lezing van museum van het jaar ringe vergoeding verwerven. Kortom,
en eervolle zaak is, hebben wij ons deze vorm van het cultuurbewustzijn
;wend tot de directrice/conservatri- is op volwassen leest geschoeid,
van het Afrika Museum, mej. M
in Gaal. die ons wist te vertellen befOWien
jjg at dit unieke museum waar de meest
nwaarschynlyke kunstschatten
en bloot dat wil zeggen
toftywel nergens achter glas zijn uit-
istald zich in een sterk stijgende
{langstelling verheugt.
De V.E.V.O. is de Vereniging tot
peAvordering van het aesthetisch ele-
ent in het voortgezet onderwijs, op-
(richt in 1908 en zoals bleek, ten
aa irechte weinig bekend. Deze ver-
551 nging kiest elk jaar een andere cul-
nt| lurstroming als onderwerp. Je komt
nb in al gauw in de musea terecht.
be< Daar blijft het niet bi), want de
y centen van de scholen die zich heb-
re| n opgegeven krijgen instructie
Het begin van de collectie is in
1954 opgezet door paters van de mis
leid dat waarschijnlijk dit najaar
met een nieuwe uitbreiding wordt be
gonnen. zodat er dan wat meer ruim
te komt voor de filmzaal, waar regel
matig instructieve dia's en films wor
den vertoond.
De regeringen in de Afrikaan- gend en grimmig de middenzaal be-
se landen zijn wat dat betreft heel heersen, plastieken van de Fangstam
streng. Alle handwerk dat langer dan uit Gabon, die daarom zeldzaam ziln
enkele dagen in omloop is geweest omdat deze stam van 1928 af Islami-
wordt „oud verklaard" omdat men tiach is geworden en als gevolg daar-
wil voorkomen dat de beste stukken van geen afbeeldingen meer mag
naar Parijs. Berlijn. Amerika of Berg maken, twee voorouderbeelden van
en Dal verdwijnen Want men vergis-de Baulestam uit Ivoorkust U900». In de °P*n lucht hPe,ft men. ge-
se zich niet. Het Afrika-mu- j houtplastiek van de Dogenstam en J®coreerd met authentieke negerhut-
zeum heeft een naam in de buiten- voorouderbeelden van de Bena Loe- ten> °°k nog ePn verzameling Afri-
landse kunsthandel. i loeaztam uit Kongo. kaanse dieren samengebracht zoals
Voorbeeld: Mej. Van Gaal was ge- Voor de bezoeker is het des te aan- antilopen, kraanvogels, fla-
interesseerd in een plastiek in een t rekkelijker omdat geen van deze knaagdie-
winkeltje in Parijs. Toen men daar unica in vitrines geplaatst is. Mej rVNb' K~
Van Gaal: „Collega's verklaren ons
voor gek. maar omdat er tot nu toe
nietz is weggenomen en men dus
blijkbaar ontzag heeft voor wat er
staat laten we het voorlopig zo. want
hoorde dat zij uit Holland kwam
werd haar gevraagd: toch niet van
het Afrika-museum in Berg en Dal?
Dat heeft enkele van de beste stuk
ken van heèl Europa. Dit wordt niet
zonder trots verteld, omdat uit reac- dat spiegelende glas neemt veel weg
ties van mensen die het museum be- van de directe beleving",
zoeken gebleken is. dat men tevoren j
sie. In de loop der jaren breidde de geen idee had een dergelijke magni- A frJLn \n tr*»L
verzameling, mede doordat particu- fieke verzameling kunstschatten daar 111 llcK
lieren hun stukken overdeden aan aan te treffen. Afrün» i. a-®
ii I Airika is erg in trek wat af te le
de paters, zich dermate uit, dat er Er wordt naar gestreefd van elke 2en Jg uJt rft stijging der be
in 1958 neen plaats meer was in het Afrikaanse stam zoveel mogelijk va- 20ekCi({ers In 1966 bM£httn 25 ooó
missiehuis en er een nieuw gebouw I riëteit te brengen. Iedere stam heeft
werd opgetrokken. zijn kenmerkende leidmotieven.
Inmiddels is de verzameling onder waarin het dier dikwijls terugkeert,
beheer van een stichting gekomen en Tot de topstukken behoren brons-
omdat de belangstelling, ook van de plastieken uit de 11e en 17de eeuw.
kant van het publiek, steeds groter die overigens zeer zeldzaam zijn,
werd, is in 1967 een nieuwe vleugel kruisbeelden uit de 15de eeuw, tem-
aangebouwd. De laatste jaren zijn er pelstukken uit de Kongo <1750*. spy-
regelmatig mensen van het museum kerbeelden uit de 19e eeuw. die drei-
ren. apen etc. Ook stapt er een be
dachtzame dromedaris rond. Made
leine genaamd. Binnenkort breekt er
voor haar een plezierige tijd aan.
want dan krijgt zij een vriendje, een
dromedaris uit Amsterdam, die alleen
Frans verstaat. Maar dat mag hem
niet hinderen. De taal der liefde is
internationaal en de twee zullen el
kaar best verstaan.
De minutieuze zorg voor de kunst
schatten-collectie wordt dus bij het
dierenbestand voortgezet. Dit alles
gevoegd bij de heerlijke landschap
pelijke kwaliteiten van 't geheel ma
mensen het museum. 39.000 in het ken het Afrika-museum tot een oase
Jaar daarop. 42.000 '1968'. 60.000 voor de bezoekers. Hij kan een me-
1969' terwijl men op 1 Juli van dit nigte mooie, zelfs unieke dingen zien,
jaar al op 46.000 was. zodat de 70.000 j maar die zijn zó verdeeld, dat het de
er eind december wel in zitten geest ontspant, wat bepaald niet voor
Het een en ander heeft ertoe ge- elk museum opgaat.
Spijkerbeel den uit het Bakongo-gebied.
oraf. terwyl er ook nog 'n subliem in Afrika om stukken van bijzonde-
jografisch verzorgd boekwerk wordt re waarde op te sporen en wat nog Sculptures en maskers van
•jiltgegeven,
belangrijk I moeilijker is, daar uit te voeren.
de Epa-stam in Nigerië.
DEN HAAG (GPD) „Ik miste de paardetram. De remise,
de stallen en het gereedschap van de sneeuwruimers kwamen
me steeds weer voor de geest. Daarom heb ik het allemaal
geschilderd".
Pieter Hagoort'82 uit Groo'ebroek in bezit van acteur Luc Lutz. Ook
bij Enkhuizen, overrompeld door de
i telefonische mededeling dat hij van
de 131 deelnemers de eerste prijs
heeft gewonnen op de Internationa-
I le Manifestatie Naieven '70 in Za
greb (Joego-Slavië) is bewogen door
zijn eigen herinnering De eerste
prijs, een veertiendaags verblijf in
Joego-Slavië, maakt hem ietwat ver
legen. „Alleen daar naar toe gaan?
Nee. dat doe ik liever niet".
Amateur-schilder Hagoort is zoals
zijn schilderijen zijn: vriendelijk en
opvallend netjes. Hij moet een vlijm
scherp geheugen hebben, dat hem
steeds weer nieuwe gegevens ver
schaft bfj het schilderen van stads
gezichten. gebouwen en andere on
derwerpen die er nu niet meer zijn.
Zoals het schilderij over het Rotter
damse Hofplein in het verleden, nu
lee
itrui
entei
iilf
es tnl
egdhf
AC
AC
J
ranl
pvin*
unnd
de 11
HEERE HEERESMA:
„Hip, hip, hip voor de anti-
krist."
Uitg. Contact. Amsterdam.
HEERESMA INC.:
„Teneinde in Dublin."
Uitg. Bruna en Zoon, Utrecht.
De gebroeders Heeresma
moeten een getalenteerd kop
pel zijn, tenzij er van een mys
tificatie sprake is en de ge
broeders Heere en Faber onder
één schedeldak huizen Daar
zou de getalenteerdheid niet
minder van worden, maar ik
wil wel aannemen dat het er
twee zijn, een schrijvende Hee
re en een schrijvende en teke
nende Faber. Bovendien vinden
we in „Teneinde in Dublin" fo
to's van' de beide broers maar
ik overweeg dat dat natuurlijk
ook trucage kan zijn. Men
staat voor niets tegenwoordig.
Zo hebben we hier voor ons een
novelle van Heere met een
omslagtekening van Faber en
een detective van Heere en Fa
ber samen, aangenomen dat enz.
Heere Heeresma, bij wie ik
nog altijd de voorkeur geef
aan „De Vis"; al of niet een
allegorie, in elk geval een boek
dat ik zeer bewonderd heb en,
wat meer zegt. nog steeds be
wonder, is het de laatste tijd
hoe langer hoe meer in het
krankjoreme gaan zoeken. Iets
waar op zichzelf niets op tegen
is, mits men maar goed in het
oog houdt dat dergelijke ge
schiedenissen „gratuite" zijn in
de zin van op niets gegrond be-
behalve met sex, die echter
de schrijver. De wezens optre
dend in novellen zoals dit „Hip,
hip. hip" maken op my de in
druk nergens met enig mense
lijk gedrag te maken te hebben
behalve met ex. die echter
hier ook al op zeer zonderlinge
en bepaald niet overmatige wij
ze bedreven wordt. Het sadis
me speelt een grotere rol zoals
bv het mishandelen van de
krankzinnige Jongen Lóh door
de bedienden Manfred en Just
miln onnozelheid tot oorzaak
hebben. Ik houd het dus maar.
zoals ik al zei. op een gratuite
geschiedenis om te lezen al
leen, zonder gebruik van her
sens. Maar dan zit ik toch nog
in de knoop met de titel. Die
„antikrist" speelt me parten,
maar mogelijk is ook die zon
der grond. Het kan ook zijn dat
ik een en ander gemist heb.
omdat ik de raad. die Heeres
ma by het begin van zijn boek
onder genietend toezicht van
mevrouw Martha en het ver
gassen en verbranden door de
figuur Senior. Het geheel vindt
plaats, als men tenminste van
plaatsvinden kan spreken, op
een vreemdsoortig buitenhuis
aan zee. Men krijgt by het le
zen associaties die overigens
niet als juist te bewijzen zijn
met Engeland. Men begint even
te denken aan een gewelddadi
ge parodie op de altyd op jacht
zijnde grondbezitter en op een
niets dan kwaad uitspokende
dochter des huizes, die Libre
heet. Maar nogmaals, bewijs
voor de juistheid is niet te vin
den. Enfin, misschien zit er
meer achter dan ik vermoed,
maar dit niet vermoeden kan
geeft, niet heb opgevolgd Hy
zegt hier: („De schoonheid van
deze tekst wordt pas goed in.
ieder geval vollediger ervaren
wanneer, waar aangegeven, ge
noemde muziek en/of geluiden
ook inderdaad gereproduceerd
worden; via pick-up, radio, met
hand, mond of anderszins."».
Voortaan maar geluidsbandjes
bij de boeken, uitgevers en
liefst een bandrecorder cadeau
„Teneinde in Dublin" met de
ondertitel „Een dodelyke ach
tervolging" is een wild en
moeilyk spionageverhaal van
de hand van de gebroeders dus.
Braam, een geheime agent zit
blijkbaar achter een nog gehei-
mere agent aan die Bom heet
Braam en Bom, dat is al moei
lijk te hanteren voor de een
voudige lezer. Volgens de om
slagtekst is deze Braam gewa
pend met acht handgranaten,
een Smith en Wesson, die in on
derdelen ontleed op de achter
kant van het boek staat afge
beeld, een machinegeweer, een
bazooka, vier brisantbommen,
een Lee Enfield geweer met te-
lescopische zoeker en een klu
wen vlijmscherp nylon wurg
draad. Je vraagt Je wel af hoe
de man dat allemaal vervoert,
aangezien hij bij de aanvang
gepresenteerd wordt op een
flets en vervolgens wordt murf
geslgen door twee gangsters
of zoiets. De heer Bom maakt
het wel fortuinlijker daar hy in
een Mercedes 220 SL rijdt Toch
zal deze Bom het onderspit del
ven want: ..Bom zat verzaligd
te lachen. Ook in zijn dood. ter
wijl Braam met alle kracht het
hoofd van de romp scheidde en
opzy sprong Dat vlymscherpe
nylon wurgdraad, weet u wel.
Maar vóór deze gewelddadige
dood beleven we nog veel zon
derling gedraaf pubs en hotels
in en uit. machtige beschietin
gen. waarvan één midden in
Londen als ik me niet vergis,
gedoe met vrouwspersonen in
yltempo, maar dat hoort alle
maal by de Jacht op geheime
papieren die natuurlijk door
enige partyen begeerd worden
Een detective met heterogene
eigenschappen: mal, kinder-
iyk, sick-joke-erig. vermakelyk
sorns. rauw-in-de-bek en voor
het doel te Ingewikkeld.
bevinden zich schilderyen van hem
in het Frans Halsmuseum, het Cen
traal Museum en in de Albert Dorne-
collectie van naïeve schilderkunst.
Pieter Hagoort. in huis by zyn
dochter vanwege ziekte van zijn
vrouw, laat graag zyn middagslaap
achterwege wanneer hét gesprek gaat
over ..de heerlyke tyd op de paarde
tram". „Als jongen van zestien was ik
al koetsier op de Rotterdamse paar
detram. Ik verdiende toen vyf gul
den per week. Later werd ik chef op
de lijn Hoorn—Enkhuizen. Dat wer
ken op de tram is het allerfynste wat
ik ooit heb gedaan.
..Toen in 1918 de lyn Hoorn—Enk
huizen werd opgeheven, kon lk wel
huilen. Maar ik moest wel iets an
ders gaan doen. Eerst heb ik een tyd
op het land gewerkt, daarna werd ik
besteller by de PTT. In het begin
vond ik het vreselyk om met die post
de huizen langs te sjouwen. Toch heb
ik by de PTT myn pensioen ge
haald".
Heimwee
..Wat moet je als je niet meer werkt?
Thuiszitten en niete doen? Van m'n
leven niet. Ik kreeg bovendien steeds
meer heimwee naar de paardetram.
Zo zag Pieter Hagoort
amateur-schilder de paarde
tram. waarop hij vroeger zelj
voerman was
Op zekere dag vroeg een verzamelaar
uit Rotterdam my of ik de vroegere
tram-remise van Grootebroek voor
hem op papier wilde vastleggen. Op
een stuk behang maakte ik een plat
tegrond. Ik dacht: als ik daar nou
een schildery van maak".
,.Ik heb het gedaan en ik kreeg er
plezier in. Nu ben ik biy dat ik schil
der. dan zit ik tenminste m'n tyd
niet te verbeuzelen. Wanneer ik ga
beven dan moet ik er natuuriyk mee
ophouden".
„Ik héb nooit leren tekenen of
schilderen. By elkaar heb lk maar
drie jaar school gehad. Voor myn
vyfenzestigste had lk nog nooit een
poppetje op papier gezet. Myn vrouw
heeft me wel altyd gestimuleerd, zy
had belangstelling voor m'n hobby
en als het eten op tafel stond en ik
zat nog te schilderen, dan liet ze my
rustig m'n gang gaan".
„Ik vind myn werk nu mooier dan
toen ik er pas mee begon Ja, als ik
die ouwe meesters zie, denk ik wel
eens dat van my is helemaal niks.
Maar toch. het leuke is. dat je iets
van vroeger via zo n schildery aan
de mensen kunt vertellen. Ik haal er
heus geen oude foto's by. Ik doe al
les uit m'n hoofd, ik probeer het ver
leden zo nauwkeurig mogeiyk weer
te geven. Ik herinner me nog precies
alles van vroeger. Maar als je me nu
vraagt wat er gisteren allemaal
is gebeurd, dan ben ik dat 'n beetje
vergeten".
Op hardboard
De meeste schilderyen van Pieter
Hagoort zijn gemaakt op hardboard.
Ze zyn fris van kleur en geven vaak
wonderlyke verhoudingen weer. Op
zyn eerste schildery en, in tegenstel
ling tot die welke hy nu maakt,
staan geen mensen of dieren.
„Poppetjes tekenen heb ik altyd 'n
moeilyk gedoe gevonden. Daarom
liep er op myn vroegere schilderyen
ook nooit een kip op straat. Op aan
raden van myn dochter heb ik my
geoefend in het tekenen van mensen
en dieren. Myn eerste poging in verf
was een vogel. Het werd een misluk
king. een grote donkere klad. Ik had
zin om de boel in de vuilnisbak te
gooien. Naderhand heb ik er maar
een heel grote vogel van gemaakt".
Pieter Hagoort heeft geen atelier
(„dat is me teveel rommel"), hy
werkt aan tafel in de huiskamer.
Zyn schilderyen (hy maakte er in
totaal 25) hangen verspreid door het
huis van zyn dochter. Wanneer hy
zyn werk toelicht, met een potlood
wyzend op details, is 't alsof iemand
een stukje geschiedenis voorleest dat
ergens in een boekje staat.
.Hyk, in dat huis heb ik gewoond
toen ik chef was op de iyn Hoorn—
Enkhuizen" En over een ander schil
dery: „Dit was myn ouderiyk huis.
Dat was in Stryen in de Hoekse
Waard. Zie Je die boerderij? Daar
werkte lk met myn zes broers. Hier.
myn hemel daar heb ik de eerste
auto zien rijden".
Dierbare herinneringen op hard
board. volgens Pieter Hagoort het
fijnste materiaal waarmee een schil
der kan werken. „Ik begryp niet
waarom anderen niet veel meer op
hardboard schilderen. Het werkt veel
prettiger dan linnen. Jonge mensen
vinden dat waarschyniyk niks. Myn
werk is lnh un ogen misschien ook
oude rommel
.«r -
i i
JL- - „s
