Expositie in
Parijse Museum
Expressionisme schoot diep
wortel in deze eeuw
„AIDA" MET OLIFANTEN EN KAMELENB.B. „gedevalueerd
IN BRUSSELS CIRCUS
Twee luidkeelse pornografen
LITERAIRE KRONIEK
VAN CLARA EGGINK
ZATERDAG 27 JUNI 1970
PAGINA 11
I
i
Van zijn kant sprak Kandinskv die met een half dozijn voor Parijs
onbekende doeken aanwezig is in een manifest dat nu pas voor het
eerst werd gepubliceerd van een ..geestelijke revolutie die haar bron
vindt in een krachtige innerlijke drang en is afgestemd op de grote
evolutie van deze tijd".
Otto Dix: Beklemmend por
tret van de journaliste Sylvia von
Harden.
Als pioniers of grondleggers van het
expessionisme dat de menselijke, en
daardoor ook maatschappelijke, be
wogenheid primair stelde boven de
formele stijlproblemen, de „vent"
plaatste vóór de „vorm" (om met Ter
Braak te spreken), zijn de Belgen
James Ensor en Edgard Tytgat, de
Fransman Gauguin, de Noor Edward
Munch, de Nederlander Vincent van
Gogh en de Duitser Morderson-Bec-
ker met meer of minder talrijke in
zendingen vertegenwoordigd, waarna
de projectoren, in algemenere zin, op
hun respectievelijke landen van her
komst worden gericht. En vooral bij
die tweede belichting komen dan heel
wat figuren aan de orde die voor de
Franse bezoekers openbaringen zijn.
Als de Duitsers Otto Dix (met'een
beklemmend portret van de journa
liste Sylvia von Harden) of de teke
naar Georges Grosz met zijn vernie
tigende charges op de Duitse „Spits
burger", bierdrinkers en houwdegens
van wie men hier ook een „sadis
tisch" schilderij (van een vrouwen
moordenaar ziet, Emile Nolde, Franz
Wanneer men alleen op het paspoort of het geboorteuittreksel zou
letten, dan hebben maar weinig ..echte Fransen" hun bijdrage aan
deze revolutie geleverd. Een Matisse, een Derain. een Dufy hebben,
gedurende kortere of langere tijd. het fauvisme omarmd, maar alleen
een Vlaminck. een Roualt of een Gauguin beschikten toch eigenlijk
over het temperament dat hen van nature en spontaan op deze golf
lengte kon plaatsen. De overige fauves (of roofdieren) droegen na
men als Kees van Dongen, Chagall een zekere tijd Picasso die
op alle markten thuis was, Soutine, Klee of Kandinsky en het zijn
dan ook die emigranten of vreemdelingen vooral geweest, die in Pa
rijs hun aandeel leverden aan de storm van het expressionisme die
over Europa sloeg (en nog steeds niet is geluwd).
Marc of August Macke (welke laat
ste twee iii de eerste wereldoorlog
sneuvelden). De overige „Germanen",
Hollanders. Belgen en Noren die
zich hier overigens alleen tot de be
langrijke Edward Munch beperken
werden door de organisatoren in één
en dezelfde zak gestopt, ofschoon, zo
als L. J. F. Wijsenbeek in zyn inlei
ding terecht opmerkt, het expressio
nisme in Nederland en in België toch
zeer verschillende gezichten vertoon
de.
De sociale schokken en spanningen
waren, net als in de eerste wereld
oorlog, Nederland grotendeels be
spaard gebleven, en het expressio
nisme was daarom in zijn eerste pe
riode minder pessimistisch en tra
gisch van karakter dan in België, dat
die beproevingen wel aan den lijve
had gekend. Dat accent van een die
per medeleven of „engagement" met
de misdeelde of lijdende medemens
drong in Nederland pas veel later in
de schilderkunst door, en van die
doorbraak tonen hier dan een Hen
drik Werkman die in '45 door de
nazis werd vennoord en een
Charley Toorop karakteristieke voor
beelden. Mondriaan, van wie hier
twee jeugdwerken hangen, ls wel een
beetje met zijn haren bij het expres
sionisme gesleept zo goed als
trouwens Jan Toorop of Floris Ver
ster, die als er dan tóch gecatalogi
seerd moet worden, respectievelijk
eerder bij de symbolisten en de im
pressionisten kunnen worden inge
deeld. Andere Hollanders die onder
de (fictieve of gerechtvaardigde) va
nen van het expressionisme naar Pa
rijs werden afgevaardigd zijn .Leo
Gestel (terecht). Jacoba van Heems-
kerek van Beest. Herman Kruyder,
Johan Thorn Prikker. Jan Sluyters
en Rik Wouters. Bij de Belgen viel
de keuze op Frits van den Berglie,
Jean Brusselmans, Dippolyte Daye,
Permeke, Albert Servaes, Gustave de
Smet en. als gezegd, Edgard Tytgat,
figuren die, zo nodig, de laatste ex
positie van Vlaamse kunst al bij de
Parijzenaars hadden geïntroduceerd.
Wanneer het expressionisme dus
wel onbestreden door 'n „Germaans"
en ook wel Joods! temperament
werd gedragen, gevoed en geladen,
dan hebben deze stromingen die zich
geenszins tot de schilderkunst men
denke aan de Duits^ film beperk
ten, ook elders in Europa en mo
menteel in Amerika toch diep
wortel geschoten. Sterk®-: men kan
Met deze „Kreet" kondigde
Edward Munch in 1909 htt ex
pressionisme aan.
zeggen, dat de expressionisten al in
het begin van deze eeuw een g^Jrneen.
schappelijk „levensgevoel" voör alle
Europeanen tot uitdrukking brach
ten. voor zover ze, al naar gelang de
nationale condities, reageerden op de
steeds krachtiger behoefte vtin de
kunstenaar een individualistisch iso
lement te doorbreken en „esthetische
schoonheid" door .menselijke waar
heid" te vervangen. En in die erva
ring schuilt dan teveel de actualiteit
van deze „retrospectieve" blik op het
Europese expressionisme.
(Van onze Parijse correspondent Frank Onnen)
PARIJS (GPD) Met een nieuwe, grootscheepse expositie over
het Europese expressionisme, die uit bijna driehonderd nummers be-
sfaat, in het Parijse Museum voor de Moderne Kunst, zetten de orga
nisatoren hun streven voort het Franse, publiek de pictorale ontwik
kelingen buiten hun eigen grenzen vanaf het begin van deze eeuw
te onthullen.
Eerdere stappen in die richting werden de laatste jaren al genomen
met de tentoonstelling uit 1966 (die een directe aanloop tot deze ex
positie was) over het Franse fauvisme en het Duitse expressionisme,
het breedvoerige overzicht van de Bauhaus-beweging en de Vlaamse
kunst van Ensor tot Permeke.
Niettemin lijkt deze jongste manifestatie toch nog wel het volledig
ste aan haar doel te beantwoorden, aangezien een wandeling door de
vele zalpn van het Parijse Museum de bezoeker nu nóg veel duidelij
ker doet ervaren, dat het expressionisme in Duitsland. België en Ne
derland (waar deze stroming haar voedingsbodem in den beginne
vond), en het fauvisme in Frankrijk loten waren van éénzelfde stam
en aan een overeenkomstige behoefte, een gelijk instinct appelleerden.
Het verlangen, om met Matisse te spreken (wiens fauvisme overi
gens maar van voorbijgaande aard is geweest), ,.de trilling van het
individu, inplaats van het object dat de emotie verwekt, een pictu
rale stem te geven".
(Van onze Brusselse correspondent Arnold Glavimans)
BRUSSEL (GPD) De Koninklijke Muntschouwburg be
sluit dit seizoen met een reeks voorstellingen van Verdi's te
recht onvergankelijk geheten opera Aidaeens geschreven voor
de feestelijke opening circa een eeuw geleden van het thans
gesloten Suezkanaal.
Men heeft er 'n groot spektakelstuk
van gemaakt, of liever: men heeft
het ten tonele gebracht zoals het
oorspronkelijk is geschreven en zo
als het in de arena van Verona nog
geregeld wordt gespeeld. Het is dus
een soort spel geworden met „echte"
dieren ln de triomftocht van Ra-
dames, met een troep cascadeurs,
met dansende negerjongetjes (hoe
gemakkelijk het voor een land is ja
ren zulke goede relaties met Kongo
te hebben! En met zo'n driehonderd
mannen en vrouwen, koor en figu-
Scène uit de opera 'Aida' van
Verdi in Brussel.
ratie. Voor dat alles ls het toneel van
De Munt te klein en waarschijnlijk
ook te zwak van constructie. Men is
dus. ook terwille van de mogelijk
heid per voorstelling tenminste 1500
bezoekers te kunnen onderbrengen,
verhuisd naar het Koninklijk Circus
van Brussel.
Thierry Bosquet heeft daar een
grandioos decor neergezet. Het is
half over de circuspiste gebouwd. In
de andere helft daarvan zit, voor de
gehele zaal te zien, het orkest. Te
gen die achtergrond en in die omge
ving kan men thans een met vaart
en elan door Jean- Marc Landier
geregiseerde en door een aantal Ita
liaanse solisten onder muzikale lei
ding van de Romeinse dirigent Elio
Boncompagni voortreffelijk gezon
gen Aida beleven.
Boncompagni is een nog betrek
kelijk jonge dirigent, maar hij
schijnt een geboren figuur voor de
opera. Wy hebben zelden de toch
wel zware Aida-partituur zo lichtvoe
tig. zo sierlijk, zo hier en daar op ka
mermuziek af horen uitvoeren. Zelfs
de triomfmars was van een muzikale
doorzichtigheid, die heel de rijkdom
van Verdi's melodische vondsten alle
recht deed zonder dat men qua spek
takel iets tekort kwam. Zelfs de ba
zuinen. drie aan iedere kant hoog
boven in het circus, hebben niet vals
geblazen: dat komt niet vaak voor.
Wij hebben het opera-publiek in
Brussel nog nooit zo enthousiast ge
zien. Na praktisch iedere aria werd
geapplaudiseerd, voor de olifanten
en de kamelen ook. De dirigent moest
voor ieder bedrijf met de hand op
het hart voor de bijval danken. Aan
het slot was er een ovatie. Volko
men terecht. Voor directeur Maurice
Huvsman zal het allicht de bitter
heid vergoeden die de flop van zijn
aan Aida voorafgaande produktie,
Mahagonny, hem heeft gebracht.
Het werk van Weill en Brecht
kreeg een modelopvoering. Toch is
het na de première een paar keer
gebeurd dat er in de grote zaal van
de Muntschouwburg honderd men
sen zaten en daarvan hadden dan
nog 75 een vrij kaartje.
Vandaar wellicht ook dat het re
pertoire van het volgend seizoen
nauwelijks experimenten als Maha
gonny brengt. De Italiaanse compo
nisten. veilige investering voor een
opera-directeur, zijn ruim vertegen
woordigd. Puccini zelfs drie keer:
met II Tabarro, met Turandot en
natuurlyk met Madama Butterfly.
Donizetti met Lucia Dilammermoor,
de eerste fluitist van het Muntorkest
besteedt zeker al zyn vrije tyd aan
de waanzins-aria. Monteverdi met de
I koning van Poppea en Rossini met
de Barbier van Sevilla. Van Wagner
j zal een opera worden gespeeld, na
melijk Tristan en Isolde en andere
klassieke kasstukken zijn La Peri-
choli van Offenbach, Don Giovan
ni van Mozart en Carmen van Bizet.
En dan nog om het dozijn vol te ma-
I ken: Fairy Queen van Purcell en
j Venus en Adonis van Blow.
Voor Brigitte Bar dot betekent haar
nieuwste film „De beer en de pop"
een grootste come-back. En dat werd
tyd, vindt Marie Claire want haar
films van de laatste jaren hebben
weinig indruk gemaakt en geen top-
recettes opgeleverd. Vandaar dat de
Franse vedette al „in waarde" was
gedaald van anderhalf miljoen tot
„slechts achthonderdduizend francs
per film. Vijfendertigjarige BB.
I geeft toe dat het haar eigen schuld
is en dat ze haar films van de laat
ste drie jaar (eentje per twaalf
maanden) verkeerd heeft gekozen.
Ze is nu van plan om vaker in films
op te treden, de haar aangeboden
scenario's eens aandachtiger te lezen
en adviezen te vragen aan vrienden
die van wanten weten als het om de
cinema gaat. Intussen is ze op klei
ner voet gaan leven, heeft haar be
roemde appartement aan een Parijse
avenue verruild voor woonruimte
aan de rand van het Bois de Bou
logne. en een bordje „te koop" ge
zet bij haar legendarische villa in
Saint-Tropez. Voor dit pied-k-terre
viaagt ze overigens een zo hoge prijs
dat er nog geen liefhebbers zijn ko
men opdagen.
HARRIET DAIMLER:
Liefste, (vertaling)
ED. MARTIN
Een nijvere dood. (vertaling.)
Beide Olympia Press Neder
land. Amsterdam.
Volgens de brief die deze bei
de boeken vergezelde, heeft de
Olympia Press Nederland, ge
vestigd Johannes Verhulststraat
Amsterdam, vóór deze twee al
vier groene boeken laten ver
schijnen, die ik evenwel nooit
ontvangen heb. Ik weet dus niet
positief dat die vorige vier van
hetzelfde kaliber zijn als deze
twee. maar aangezien er hier
sprake is van een reeks, neem
ik aan van wel.
De bekende Olympia Press S.
A. in Genève kan er zich met
recht op laten voorstaan schrij
vers die nergens toegang kre
gen, zoals Henry Miller. Nabo
kov. Beckett o.a.; te hebben uit
gegeven. Auteurs waarover
men het langzamerhand wel
eens is dat zij tot de letterkun
dige topfiguren behoren met
hun overmaat van sex-occupatie
en al. Ik kan mij evenwel niet
herinneren dat deze auteurs ver
schenen zijn in vertaling bij de
O.P.N. voornoemd en meen ze
ker te weten dat deze vertalin
gen door de Bezige Bij zijn uit-
1 even.
Als we nu eens even gaan kij
ken naar de korte aanbeveling
in de omslag van deze
nieuwe uitgaven, voor de vorige
vier, dan lezen wjj daar. „Het
Witte Doek" uit het leven van
een sociaal werker, zyn dagdro
men en zijn ervaringen met be
roemde filmsterren). „Vlees van
mijn vlees" twee dramatische
psychologische romans, beide
verhalend over de sexuele frus
traties van 2 jonge vrouwen).
„De Babysitter" (zij zag haar
taak heel ruim. zoals de vaak
verwaarloosde vaders ondekten).
„Wild" (een zeer gedurfd boek,
dat de zelfkant van «de Ameri
kaanse samenleving, met de
sexuele en gewelddadige aspec
ten behandelt». Schrijvers wor-
gaande gebeurlijkheden kunnen
noodzakelijk zijn in 'n' werk. zeer
noodzakelijk zelfs. Over porno
grafie ga ik pas praten als
de ncodzaak ontbreekt en een
werk gevuld en overgevuld is
met sex-toestanden, teneinde
hiernaar nieuwgierige en op het
terrein weinig ontwikkelde lie
den te bevredigen. Men kan
natuurlijk zeggen dat daar op
zichzelf weinig tegen is- Ik zal
de laatste zyn om het tegen te
spreken. Wie zich met deze sim
pele zaken wil vermaken, moet
dat doen want m.i. doet porno-
den niet vermeld. Na de twee
hierboven genoemde romans ge
lezen en dit een by dat ander
gevoegd te hebben, geloof ik dat
de reeks „Groene boekjes" van
O.P.N. een fors sexluchtje heeft
en met het woord pornografie
dit laatste woord bedoel ik ove
rigens niet werk dat myn oude
Van Dale omschrijft als „romans
en novellen waarin onzedelijke
tonelen, liederlijke deernen en
haar bedrijf enz. geschetst wor
den". Dat niet. Ik zou vele ou
de en moderne letterkundige
geschriften kunnen opsommen,
waarin taferelen als hierboven
genoemd voorkomen, zonder dat
het woord pornografie bij me op
wou komen. Sex en alle dienaan.
grafie heel wat minder kwaad
bij oud en jong dan gruwelge-
schiedenissen vol moord, dood
slag, oorlogsellende, martelen
e.d. Sex is een menselijke ei
genschap en ieder moet voor
zich weten welke vorm hij of zy
daaraan wil geven.
Wat nu deze twee boeken be
treft: het eerste wat me trof by
het lezen van de t\ree groene
pornografen (op iedere bladzijde
een of meer copulaties garan
deer ik u). is dat beschreven
sex om de sex zo alle
machtig vervelend is. Er zit zo
bar weinig variatie in. Ten eer
ste is De Sade wat betreft stan
den. pesterijen, extra pretjes,
termen en kreten iedereen al
lang voor geweest. Ik geloof
heus niet dat iemand nog in
staat is iets te bedenken dat De
Sade ook al niet bedacht heeft.
Deze laatstgenoemde auteur ge
lezen hebbende, is mij over de
paring in welke vorm dan ook,
weinig onbekend gebleven. Als
ik dus een verhaal lees zoals
dit „Liefste", geschreven door
iemand die Harriet Daimler heet
over een meisje dat eerst frigi
de is, vervolgens verkracht
wordt door een manspersoon
met witte ogen (inderdaad een
attractie die ik nog niet eerder
aangetroffen heb; eerlijk is eer
lijk) en die sedertdien letterlijk
van geen ophouden weet, dan
ontvalt mij helaas het woord
„lulkoek", aangezien gemeld
meisje in ij nergens aanvaard
baar wordt gemaakt.
De tweede roman, „Een nij
vere Dood", geschreven door
een onsterfelijke die Ed. Mar
tin heet. heeft wel iets geks. om
dat blijkt dat de zich sexueel zo
overmatig inspannende lieden,
uit hun graven opgestane doden
zijn. Het ontbreekt de heer Mar
tin bepaald niet aan fantasie:
men let maar eens op zijn in
genieuze vondsten als het erom
gaat zijn groep herrezenen van
sterke drank te voorzien. Eento
nig is evenwel ook dit verhaal.
Ik hoop nu alleen nog maar dat
eventuele lezers er niet door
overtuigd zullen raken dat ze in
hun kist nog geen rust vinden.
