Speuren in diepte van heelal
en naar het verre verleden
Leger ontkent schuld
aan brand op Veluwe
Nieuwe NS-dienstregeling kwetsbaar
Felle kritiek
van hoogleraren
op Belinfante
UNIEK OBSERVATORIUM IN
iVensters open
Dr. De Jong
antwoordt
de regering
Toch ruim tachtig pmcent van de treinen op tijd
DEFENSIE
PAGINA 6
IMDSüB DAGBLAD
DINSDAG 23 JUNI 1970
(Van één onzer redacteuren)
LEIDEN Twaalf keurig in het
gelid staande radio-telescopen
staan in Westerbork in Drente
gereed om de geheimen van het
heelal verder te ontsluieren en
daarbij hoogstwaarschijnlijk ook
verrassende ontdekkingen te doen
in ons eigen sterrenstelsel en in f
de verste verten van de kosmos
benevens het verre verleden, tot
miljarden jaren terug.
Dit unieke radio-astronomische
observatorium zal woensdag a.s.
door Koningin Juliana officieel
in gebruik worden gesteld. Het is
min of meer een verfijning maar
ook een complement van de ra
diotelescoop van Dwingelo, die ja
ren geleden door de Koningin
werd ingewijd en waarmee Neder
land een reeds grote internatio
nale faam op astronomisch ge
bied belangrijk heeft versterkt.
Vrijwel elk fysisch gebeuren in
het heelal gaat met elektromagneti
sche straling gepaard. Aard. inten
siteit en richting van deze straling
kunnen veel vertellen over de aard
van de processen. In een heel klein
deel van het spectrum wordt deze
straling al duizenden jaren waarge
nomen: het zichtbare licht dat ons
zon, andere sterren, planeten en
manen toont. Verreweg het grootste
deel van de straling bereikt de waar
nemer op aarde echter niet. omdat
het geabsorbeerd wordt door de
dampkring. Dit betekent dat de
lichtstraling ons een zeer beperkt,
onvolledig en dus foutief beeld van
het heelal geeft en een verklaring
van het hoe en waarom der kosmi
sche processen gebrekkig moest
blijven. De observatie van het heel
al alleen door studie van het zicht
bare licht komt overeen met het be
studeren van de omgeving van een
huis uit één dakvenstertje met een
nauw gezichtsveld door een neveli
ge lucht.
In de laatste decennia is de blik
van de sterrekundigen revolutionair
verruimd en wel voornamelijk door
de ontwikkeling van twee nieuwe
technieken, de radioastronomie en
de ruimtevaart. Zij openden nieuwe
„vensters" naar vele zijden in het
huis waar wij wonen, de aarde, en
van waar uit wij de omgeving, de
kosmos proberen te leren kennen en
begrijpen.
De aardse atmosfeer bleek nog
een ander „venster" te bezitten dan
dat voor het zichtbare licht, name
lijk voor radiostraling van bepaalde
veel langere golflengtes en ook deze
straling werd overvloedig door kos
mische objecten uitgezonden. De
ruimtevaart heeft het voorts moge
lijk gemaakt, waarnemingsinstru
menten naar „buiten" te sturen, bui
ten onze kosmische woning, waar
door we geen vensters meer nodig
hebben in de versluierende atmos
feer en de elektromagnetische stra
ling uit de kosmos over het gehele
spectrum bestudeerd kan worden.
Scheidend vermogen
In Dwingelo heeft men een be
langrijke bijdrage tot de studie van
het heelal door middel van de radio
straling kunnen leveren. „Dwinge
lo" en andere radio-observatoria op
de wereld hebben echter eert groot
technisch nadeel ten opzichte van i
licht-telescopenzij „zien" niet
scherp genoeg naar de wens van de
astronomen.
De detailrykdom van het beeld
van een telescoop hangt in sterke
mate af van de omvang van lens of
spiegel, waarin de straling wordt
opgevangen in verhouding tot de
golflengte van de straling. Radio
straling heeft een veel langere golf
lengte dan het licht, en de „lenzen"
van een radiotelescoop (wat in we
zen de parabolische antennes zijn)
moeten vele duizenden malen gro
ter zijn dan de lenzen van lichtte-
lescopen om eenzelfde „scheidend
vermogen" te verkrijgen, d.w.z. het
vermogen om op (in een hoek uitge
drukt) zeer kleine afstand nog twee
stralingsbronnen van elkaar te kun
nen onderscheiden, dus als aparte
objecten waar te nemen.
Technisch onmogelijk
Constructie van zeer grote anten
nes voor radiostraling is echter
technisch onuitvoerbaar. Zij moeten
immers ook nog beweegbaar zijn
om de loop van de kosmische ob
jecten langs het firmament te kun
nen volgen en door de lange duur
van een waarneming ook zwakke
straling te kunnen meten.
Er zou een antenne van kilometers
diameter nodig zijn, om de huidige
nieuwsgierigheid van de astronomen
enigszins te bevredigen en een der
gelijk gevaarte is technisch onmoge
lijk.
In Westerbork is dit probleem met
een reeks technische „foefjes" min
of meer omzeild. Zeer onvolledig en
vereenvoudigd verteld, heeft men
daar de volgende oplossing gevon
den.
F
Foefjes
Men zou in principe de benodigde
enorme antenne van tegen de twee
kilometer doorsnee ook kunnen op
bouwen uit een vlak met duizenden
kleinere gekoppelde parabool-anten
nes. Dat is altijd nog een zeer kost
bare onderneming en technisch bij
zonder moeilijk. De zaak kan echter
weer sterk vereenvoudigd worden
door slechts één rechte lijn van te
lescopen te bouwen en deze te laten
draaien, zodat de lfjn een vlak door
loopt alsof het één grote schijf is.
Op zichzelf zou dit ook enorme
technische problemen meebrengen.
Er is echter de gelukkige omstan
digheid, dat één rechte lijn van te
lescopen van nature al draait door
de aswenteling van de aarde360
graden in 24 uur.
Van deze omstandigheid heeft
men in Westerbork gebruik ge
maakt door slechts twaalf telesco
pen (waarvan om technische rede
nen twee verrijdbaar) op een oost-
westlfjn te plaatsen, deze zeer nauw
keurig in stand en beweging te kop
pelen en daarmee een radio-antenne
te verkrijgen die in enkele uren
aarddraaiing dezelfde functie kan
uitoefenen als een antenne van te
gen de twee kilometer diameter. Zo
als gezegd is dit een overgesimplifi-
ceerde weergave van het systeem,
maar in principe komt het hier toch
op neer. Men bereikt daardoor een
voor de radio-astronomie uitzonder
lijk goed scheidend vermogen, een
uniek scherp „beeld."
Voorwaarde voor het gebruik van
dit stelsel is, dat de gegevens over de
gehele duur van een waarneming
kunnen worden „opgeslagen" in een
elektronisch brein en later weer sa
mengevoegd tot één beeld nadat de
lijn van telescopen door de aard-
draaiing een geheel cirkel vlak heeft
gevuld. Dit is een zeer moeilijke tech
nische opgave geweest. Bovendien is
duidelijk, dat het stelsel alleen
bruikbaar is voor de waarneming
van betrekkelijk statische verschijn
selen. Zeer snel fluctuerende straling
kan er niet mee worden geregis
treerd omdat de lijn met telescopen
nu eenmaal tijd nodig heeft om een
echte spiegel antenne gevormd te
hebben.
Het is de bedoeling, dat met dit
nieuwe observatorium waarnemin
gen worden gedaan ten aanzien van
ons eigen sterrenstelsel, het Melk
wegstelsel, en ook extra-galactische
objecten tot aan de grenzen van het
waarneembare heelal op miljarden
lichtjaren afstand toe. Een lichtjaar
is de afstand die het licht (300.000
km per seconde!) in een jaar aflegt.
Dat betekent tevens waarneming van
het verleden, tot miljarden jaren te
rug. De straling die wij uit die
uiterste „grenzen" van de kosmos
ontvangen is daar immers miljarden
jaren geleden vertrokken!
Verrassingen
Overigens rekent men er in Wes
terbork al vrijwel zeker op. dat met
behulp van het nieuwe observato
rium verrassende ontdekkingen in de
kosmos zullen worden gedaan. Het
merkwaardige is namelijk, dat de
laatste decennia bij steeds nauwkeu
riger studie van bekende verschijnse
len telkens plotseling geheel nieuwe
verschijnselen en kosmische objec
ten ontdekt werden, waarvan men
het bestaan niet bevroedde. Zo zijn
de laatste jaren (om maar enkele
verrassingen te noemen) bij de
waarneming voor geheel andere stu
dies de merkwaardige zeer sterke
stralingsbronnen van kleine omvang,
de quasars ontdekt evenals nog kort
DEN HAAG/ t HARDE (GPD)
De Legervoorliehtingsdienst in Den
Haag heeft gisteren verklaard, dat
het „technisch onmogelijk" is, dat
de grote bosbrand bij 't Harde op de
Veluwe is ontstaan door de nawer
king van brisantgranaten, die ge
bruikt zijn bjj schietoefeningen in
't Harde.
Van de kant op de Veluwe oe
fenende dienstplichtigen militairen
was meegedeeld, dat de gehele don
derdagmorgen vanaf omstreeks ne
gen uur met brisantgranaten was
geschoten. Deze granaten, die een
trotyllading hebben, ontploffen met
een steekvlam en een regen van
gloedhete scherven. Bij deze oefenin
gen zou het kurkdroge natuurschoon
vlam hebben gevat hetgeen tot een
miljoenenschade heeft geleid,
j Volgens mededelingen van militai-
ren had de leiding donderdagmor-
gen nog overwogen de oefening af
te gelasten door het grote brandge
vaar. Maar ze gingentoch door, om
dat anders het gehele oefenschema
zou zijn vertraagd. Ook zouden dan
oefeningen van andere onderdelen in
het gedrang komen.
Reeds enige dagen was de artille
rie in 't Harde bezig met schietoe
feningen. Door de grote droogte ont
stond. aldus de dienstplichtigen, elke
dag een begin van brand, die door
waarnemers op de plaatsen waar de
granaat insloeg, werd gemeld. Het
vuur was dan snel geblust. Kort na
negen uur zou er donderdagmorgen
echter een brand zijn ontstaan die
later uit de hand is gelopen.
Volgens de voorlichtingsdienst,
kwamen alle brisantgranaten, alleen
terecht in het zogenaamde maan
landschap, een grote zandvlakte op
het schietterrein. Deze vlakte bevindt
zich op een afstand van ruim een
kilometer van de plaats, waar de
bosbrand is uitgebroken, 's Middags
om kwart voor een werd begon
nen met oefenen met de 105 mm
houwitser, waarbij gebruik werd ge
maakt van zogenaamde volle pant
sergranaten met stalen lading. Deze
granaten kwamen terecht op een
plaats ongeveer drie kilometer van
de brandhaard.
geleden de hoog-frequente pulseren
de stralingsbronnen, de pulsars.
Foto: Enkele van de antennes vgn
Westerbork in het opbouwstadium.
Wet getekend President Nixon
heeft gisteren de onlangs door het
congres aanvaarde wet getekend op
verlaging van de stemgerechtigde
leeftijd tot 18 jaar. Tegelijkertijd gaf
Nixon minister van Justitie Mitchell
opdracht de grontwettelijkheid van
de wet te laten toetsen door het fe
derale hooggerechtshof.
AMSTERDAM (ANP» Dr. L. de
Jong, directeur van het Rijksinsti
tuut voor Oorlogsdocumentatie, heeft
een nadere verklaring afgelegd over
zijn uitspraak van 12 juni in Delft.
„Natuurlijk ben ook ik mij ten volle
bewust", aldus dr. De Jong ,„dat de
situatie van ons land fundamenteel
verschilt van die in de jaren' 30. vcor
zover onze defensie thans onderdeel
vormt van die van de NAVO. Dat
laatste is ook uit mijn toespraak dui
delijk gebleken, waar ik in dit ver
band sprak van een bescheiden Ne
derlandse bijdrage binnen de con
ventionele strijdmacht van de NAVO.
Het op redelijk peil houden van die
strijdmacht is geen probleem van
Nederland alleen, maar va.n alle Na-
vo-landen voor acute bezorgdheid is
ook naar mijn oordeel geen enkele
reden. Ik heb woordelijk gezegd: „dat
er. gelukkig, geen tekenen zijn die op
stijgende spanningen in ons deel
van de wereld wijzen in tegendeel
Maar planning voor defensie is steeds
planning op lange termijn, planning
voor vijf of tien jaar in de toekomst
Mijn uitspraken ten aanzien van
de huidige Nederlandse land
macht waren gebaseerd op officië
le gegevens. Het spreekt vanzelf dat
het niet mijn taak is, over hun in
terpretatie met de minister-president
in debat te treden. Ik stel er wel prijs
op te verklaren, dat ik vcor mijn toe
spraak geen enkele vorm van con
tact heb gehad met Nederlandse of
ficieren en dat ook op regeringsni
veau niemand tevoren op de hoog
te was van wat ik mij genoopt voelde
naar voren te brengen, aldus het
commentaar van dr'. De Jong.
Kerkelijk Leven
NED. HERV. KERK
Beroepen te Naaldwijk J. G. Jan
sen te Schiedam; te Zegveld en
Goudriaan-Ottoland i toezegging) A.
W. van der Plas. kandidaat te Kat
wijk aan Zee
GEREF. KERKEN
Beroepen te Heèmse J. Jeüfing te
Oude Pekela. Te Rotterdam als mis
sionair predikant op Midden-Java,
kandidaat W ,M. Verbaan te Soest.
Te Scharnegoutum mej. E. A. Ebling
kandidate te Eindhoven
Bedankt voor Dokkum. Haarlem.
Hoogeveen, Smilde en Stadskanaal
L. Raven te Biersum.
CHR. GEREF. KERKEN
Bedankt voor Deventer .J van Am-
stel te Middelburg.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Leerdam, Nieuw Beij-
erland, Waardenburg en Poortugal
J. Mijnders, kandidaat te De Meei'n.
GEREF. GEMEENTEN IN NED.
Beroepen te Leerdam A. Wink, kan
didaat te Gouda.
BAPTISTENGEMEENTEN
Aangenomen naar Hoogeveen G.
Brongers te Leeuwarden.
AMSTERDAM De gezamenlijke
hoogleraren en lectoren van de Am
sterdamse universiteit hebben giste
ren tijdens een senaatsvergadering
felle kritiek uitgeoefend op het be
leid van de rector en assessoren.
Vooral de hoogleraren Wertheim en
Stuiveling trokken flink van leer.
Prof. Stuiveling zei onder meer dat
hij verontwaardigd was over het feit,
dat prof. Belinfante in een televisie-
Interview verklaarde dat sommige
mensen in het openbaar andere din
gen verkondigen dan binnenskamers.
Als hiervan geen bewijzen zijn. is het
een verdachtmaking, aldus prof.
Stuiveling.
Daarop verklaarde prof. Belinfante
geen bewijzen te kunnen geven, om
dat hij anders bepaalde personen in
moeilijkheden zou kunnen brengen.
Prof. Stuiveling gaf vervolgens een
emotionele toelichting op zijn uni
versitaire werk. „De roofbouw waar
toe men mij verplicht is medisch
niet verantwoord. Als enige hoogle
raar moet ik het instituut met 1150
studenten Nederlands leiden alsmede
de afdelingen Taalwetenschap. Let
terkunde en Moderne Letterkun
de. Ik heb ernstig overwogen ontslag
te nemen. En in deze situatie word
ik ter verantwoording geroepen".
Verder was er van de zijde van de
hoogleraren nogal wat kritiek en
richtlijnen die prof. Belinfante heeft
uitgevaardigd bjj het bezetten van
enkele instituten van de universiteit.
Prof .dr. P. R. Baehr merkte op, dat
de richtlijnen tot grote problemen
hebben geleid. In sommige gevallen
zijn zelfs niet-bezetters het slachtof
fer geworden van de bezetters.
Prof. Belinfante's verweer kwam er
op neer dat de richtlijnen bestemd
waren voor docenten die zich niet in
staat voelen om onder die omstan
digheden te werken. Gevolg is dat
men de betrokken docenten niet kan
verwijten, dat ze niet aan hun wette
lijke verplichtingen hebben voldaan.
Tenslotte nam de senaatsvergade
ring het besluit op 2 Juli opnieuw bij
een te komen en de hele problema
tiek opnieuw te behandelen. Inmid
dels werd aangekondigd dat op de
komende vergadering een resoutiezal
worden ingediend, die is ondertekend
door eenentwintig hoogleraren.
UTRECHT (ANP) Ondanks
vrij veel pech in de vorm van
storingen van buitenaf is men bij
de Nederlandse Spoorwegen niet
ontevreden over de eerste erva
ringen met de nieuwe, door een
snellere en frequentere treinen
loop gekenmerkte dienstregeling.
In de eerste week van juni reed
81 procent van de treinen op tijd,
ln de tweede 80 en in de derde
week 86 procent, hetgeen niet
veel minder is dan het gemiddel
de voor de oude dienstregeling.
Als men bij „op tijd" ook de trei
nen rekent met vertragingen van 1-4
minuten (waarbij meestal geen aan
sluitingen worden gemist) is het per
centage zelfs 92.
üi de aanloopperiode hebben die
ervaringen uitgewezen dat „Spoorslag
"70" uitvoerbaar is, maar ook zeer
kwetsbaar aangezien storingen en
vertragingen Juist dooor de zwaardere
belastipg van het net meer doorwer
ken op de rest van de treinenloop
Behalve door de grote warmte die
ln juni verschillende technische pro
blemen opleverde (seinstoringen en
waarschijnlijk ook het vaker vastlo
pen van remmen) werd de dienstre
geling ook enkele malen (soms
ernstig) ontregeld door ongelukken
op overwegen en door de bosbrand
op de Veluwe die het verkeer op de
belangrijke lUn Amersfoort-Zwolle
lamjegde. Een andere belangrijke
teojfor is. dat bet —«waarder belas
te —personeel nog aan de nieuwe
situatie moet wennen.
Voor de uitvoering van de nieuwe
dienstregeling zijn veel nieuwe men
sen aangetrokken, onder wie alleen
al 250 machinisten. Doorstroming in
het machinistenkorps betekent, dat
maohtnisten die tot dusver in de ran
geer- of goederendienst werkten, nu
voor het eerst reizigerstreinen bestu
ren en daar, al zijn ze grondig voor
bereid, nog ervaring mee moeten op
doen.
Meer dan wroeger worden bij lo
tingen treinen of treinseries uit de
dienst genomen om weer wat „lucht"
in het schema te krijgen. Vooral in
het drukke knooppunt Utrecht
(1400 treinbewegingen per dag)
blijkt de regelcapaciteit nog niet te
zijn aangepast aan de grotere sta
tionscapaciteit, al is de personeels
bezetting van de verkeersleiding en
de seinposten al uitgebreid. Op korte
termijn staat een verdere uitbreiding
op het programma en dan kan wor
den voorkomen dat de situatie bij
moeilijkheden «nel uit de hand loopt.
Dr. L. de Jong heeft wel wat
losgemaakt met zijn nu al be
faamd geworden redevoering over
de droevige staat van onze defen
sie. Kamerleden haasten zich
hem bij- of af te vallen, premier
De Jong verklaart publiekelijk
het niet met zijn naamgenoot
eens te zijn. Waarom die conster
natie over een zaak, die in grote
trekken al jaren bekend mag
worden verondersteld: de gerin
gere paraatheid en geoefendheid,
de geringere mankracht ten op
zichte van het leger dat het War-
schaupakt onder de wapenen
heeft.
Maar tot nu toe hebben defen
siedeskundigen, zonder hierover
illusies te koesteren, steeds ver
klaard. dat het machtsevenwicht
tussen oost en west in Europa be
rust op de afschrikwekkende wer
king van het Amerikaanse kern
wapenarsenaal, dat bij een we
zenlijke bedreiging van NAVO-
partners kan worden ingezet.
We hebben geleerd daarmee te
leven, in het bewustzijn, dat onze
defensieinspanning niet maxi
maal was. Maar er zijn immers
zoveel andere zaken, die de aan
dacht vragen? Om maar wat te
noemen: huizenbouw, wegenbouw,
scholenbouw, vermindering van
de klasseschaal enzovoorts, enzo
voorts. Als laatste zeer modieuze
punt in deze reeks dient gezien
te worden de milieubeheersing en
de milieuverontreiniging. In de
Nederlandse politiek steken vele
partijen elkaar de loef af, met kre
ten op dit gebied, die in verste
consequentie uitmonden in de
stelling: welzijn gaat voor wel
vaart. Dat betekent dat econo
mische belangen achtergesteld
zouden kunnen worden bij die
eisen van het welzijn als een goed
leefklimaat. Maar dat betekent
ook dat departementen die veel
geld aankunnen, hierin kunnen
worden beknot. Dat geldt met
name voor het ministerie van de
fensie, jarenlang aan de top van
de begroting'tronend. De defen
sieuitgaven vergen heel wat en in
onze welvaartsstaat die zich com
fortabel koestert in een al jaren
bestaand gesprek tussen Russen
en Amerikanen, is men niet ge
neigd om meer belastingen te be
talen opdat onze parate troepen
beter uitgerust kunnen worden.
Sterker nog, de laatste jaren is,
onder invloed van linkse krachten
in de politiek, het bestaansrecht
van de strijdkrachten aangevoch
ten.
Op dat moment beginnen de te
genkrachten zich te roeren. En zij
brengen een aantal zwaargewich
ten naar voren. M. Biesheuvel,
kopman van de anti-revolutio
nairen en in Den Haag veelvuldig
genoemd als opvolger van de hui
dige premier De Jong, heeft uit
voerig stilgestaan bij de Russische
dreiging van de NAVO-flank in
het Middellandse Zeegebied.
Dr. L. de Jong heeft zich, en
ook met duidelijke politieke oog
merken, ingezet voor 'n positieve
benadering van onze defensie. Hij
brengt daarvoor zijn gehele auto
riteit in. Autoriteit ontleent aan
een schrijverschap en een grote
roep als geschiedkundige bij het
publiek. En daar begint de valse
autoriteit. Dr. De Jong zegt op de
van hem bekende heldere wijze
dat wij voor de defensie lessen
moeten trekken uit de geschiede
nis van de Tweede Wereldoorlog,
uit de nederlaag van mei '40 met
name. Dat wordt helder gezegd,
maar het is iets dat met de no
dige vraagtekens moet worden
omgeven.
Want kunnen we in deze ra
zend snel veranderende tijd de
oorlog van '40 nog wel vergelijken
met de huiveringwekkende moge
lijkheden van een oorlogsappa
raat 30 jaar later? In mei '40
hield men nog te weinig rekening
met de „Blitzkrieg", maar een
tankaanval en parachutisten zijn
kinderspel bij raket en antiraket-
raketten en megatonnen die nu
tot de mogelijkheden behoren. En
als we het nu toch over de „lessen
van de geschiedenis" hebben: een
van de misvattingen aan gealli
eerde kant in 1940 was, dat men
de lessen uit de stellingenoorlog
van 1914-1918 had getrokken en
een veel te groot deel van het
Franse leger in de verschansingen
liet zitten, terwijl het land ver
twijfeld aan de nederlaag pro
beerde te ontkomen. Dus dat van
die lessen is omkeerbaar.
Wat dr. De Jong heeft gedaan
is voor ons land tamelijk uniek.
Een historicus die zijn faam als
„wetenschapsman" inzet voor een
politieke stellingname. In het bui
tenland is dat veel gewoner. In
Engeland zijn de voorbeelden van
geschiedkundigen in het Parle
ment zeer wel te vinden. Ook in
Duitsland kent men de school van
politiserende historici.
Maar in elk geval krijgt het
protesterende deel van „links"
met het soort redevoeringen van
dr. L. de Jong koekjes van eigen
deeg. Want als je een voorbeeld
wilt van geëngageerde, niet-ob-
jectieve wetenschap, dan is het
dit wel: een redevoering, duide
lijk opgezet met politieke oogmer
ken. Alleen komt die rede dan
ditmaal niet van links, maar van
iemand, die gezien zijn afkeuren
de woorden voor de PvdA, in de
buurt van DS '70 is beland, de
hoek van het strijdbare kamerlid
Goedhart.
De uitspraken van dr. L. de
Jong zijn een voorpostengevecht
voor de verkiezingsstrijd van 1970.
Een strijd die best eens in het
teken zou kunnen staan van meer
uitgaven voor het welzijn tegen
over meer uitgaven voor onze
vrijheid. Want als we de defen
sieinspanning niet opvoeren, zou
de vrijheid ons wel eens kunnen
ontgaan, zal er wel worden be
toogd. Daarbij zal veelbetekenend
gewezen worden op het voorbeeld
van Tsjecho-Slowakije. Dat kan
een mooie verkiezingsstrijd wor
den.
JRS.
