ANGST VORMDE DE „VIJFDE COLONNE"
ederland zag, wat er niet was
siMPinit!
HÜI
if"4
Zware mitrailleur
bleek vlaggestok
Boksgala in luxe omgeving
«afcV
Bolletje
MEI '40
jonge
mocle
■nmtjepïoeim/
(©ERDAÖ 26 MAART 1970
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 29
raad door NSB'ers en andere
Colonnisten" gepleegd is tjj-
|de eerste oorlogsdagen door tal -
noedelijk wel door de mees-
fcderlanders als een van de
lorzaken van onze snelle neder-
ichouwd, misschien wel als
mg rijks te oorzaak. Dat
jjft dr. L. de Jong, directeur van
Bjksinstituut voor Oorlogsdocu-
itie in zijn zojuist verschenen
>el van de serie „Het Konink-
rNederlanden in de Tweede
fdoorlog", handelend over de
gen van 1940.
•om was Nederland zo be-
voor de „Vijfde Colonne"?
iom vermoedde men achter elk
b een zwaar bewapende Duitser?
Waarom dacht men direct dat water
en voesel was vergiftigd door de
Duitsers? Waarom raakte men in pa
niek by het minste geringste voor
val? Bestond er in Nederland werke
lijk een „Vijfde Colonne" die d?
strijd al had beslist nog voor het
eerste schot was gevallen?
Dr. L. de Jong. is de man die
daarop een gefundeerd antwoord
heeft gegeven in zijn nieuwe boek.
Weinig mensen zullen over zoveel
materiaal beschikken als dr. De Jong
die al in 1953 promoveerde op een
proefschrift over de „Vijfde Colonne."
De directeur van het Rijksinsti
tuut ontkent in zijn boek „Mei '40„
niet. dat er hier of daar enkele
Duitse agenten geweest kunnen zijn
die verwarring stichtten, hetzij door
het opzettelijk verspreiden van. valse
geruchten, hetzij door telefonisch on
juiste berichten te melden, hetzij
zelfs door het lossen van schoten.
„Het heft evenwel de conclusie
niet op dat de militair ingrijpende
z.g. „Vijfde Colonne" in ons land in
feite maar weinig om het lijf heeft
gehad aldus dr. De Jong. Misbruik
van uniformen heeft zich uitsluitend
voorgedaan bij de overvallen op de
bruggen over de IJssel, het Maas-
Waal-knaaal. de Maas en het Julia-
nakanaal alsmede (maar dan onvol
komen) bij een van de aanvallen van
SS'ers op het viaduct van Rhenen in
de ochtend van de 13de mei. De ver
mommingen waarin Duitse parachu
tisten zich gestoken zouden hebben
zijn echter alle het produkt geweest
van de fantasie van nerveuze Neder
landers. Men meende ze te zien,
maar ze waren er niet.
Dat op momenten van grote span
ning onjuiste waarnemingen gedaan
worden, is een algemeen verschijn
sel. En inderdaad: op de verklarin
gen van nagenoeg alle getuigen uit
de mei-dagen kan men geen staat
maken op veel latere verklaringen
evenmin. Wat de één slechts ver
moedde. werd veelal eerst door de
verhalen van anderen z.g. „zeker
heid".
Nee, de „Vijfde Colonne" is in
hoofdzaak een projectie geweest van
Nederlandse angstgevoelens. En te
kenend is het dat deze angstgevoe
lens, in menige Duitse militair le
vend, aan de Duitse kant tot even
irrationele reacties leidden als zich
bij de Nederlanders hebben voorge
daan.
Zeker een deel van de in ons
land woonachtige Rijksduitsers was
van een mentaliteit bezield waaruit
verradelijk optreden had kunnen
voortvloeien. Maar dat optreden
heeft zich, een enkel geval uitgezon
derd, niet voorgedaan. Wel sprak het
voor een deel van die Rijksduitsers
vanzelf, dat zij. voorzover niet geïn
terneerd dat gold dus vooral voor
het oosten des lands) onmiddelijk
aan de Wehrmacht hand- en span
diensten verleenden na haar intocht.
Hier en daar deden NSB'ers hetzelf
de.
Van de Abwehr-operaties wist de
leider van de NSB echter niets af
dag en uur van de Duitse invasie
was hem en zijn volgelingen onbe
kend en van Duitse zijde waren noch
met betrekking tot de NSB'ers noch
met betrekking tot de in ons land
wonende Rijksduitsers (dat laatste
wellicht met enkele uitzonderingen)
operaties voorbereid die bij de inzet
van het Duitse offensief tot uitvoe
ring moesten komen en die men dus
als zuiver militaire Vijfde Colonne
activiteiten zou kunnen aanduiden.
Desondanks ontstond in ons land
een „Vijfde Colonne-paniek". Hoe die
zich stormenderhand uitbreidde,
blijkt uit onderstaande fragmenten
uit het boek van dr. L. de Jong
Het was vooral de verrassende inzet van het Duitse
Jitlandingsleger, die in het westen des lands bij militairen
burgers nervositeit wekte. De onzekerheid werd ver-
kt door berichten dat overal .stropop-parachutisten"
llden. Spoedig deden geruchten de ronde, dat die „para-
bisten" een sinistere bewapening hadden, „de laarzen
gestopt met handgranaten". Naar werd beweerd ook
fn mechanisch pistool, dat afging bij omhoogheffen der
dan waren deze lieden ook nog
s het eerste legerbericht, „voor
deel in Nederlandse uniformen
eed. Welke Nederlandse militair
men niet persoonlijk kende, kon
nog vertrouwen? Nerveuze
ïtposten gingen er toe over, ie-
len die passeren wilde, enkele
rden te laten zeggen („Scheve-
en" en „scheve schuiten" bij
beeld), waardoor men onmiddel-
kon constateren of men mis-
en een verklede Duitser tegenover
had. Druk doorverteld werd,
parachutisten zich ook vermomd
ien als boer, pastoor of non.
Rotterdam gebeurde het „vele
en" dat op politieagenten werd
hoten door militairen, „onbe-
als deze waren met de unifor-
en de uitrusting der politie".
iend dat de geheimzinnige Vijfde
innisten in de eerste plaats op
tairen zouden schieten, verwij
len ze hun ondfersoheidingsteke-
van het uniform.
Verraad
-eral werd van verraad gerept,
ien van vooraanstaande Neder-
lers deden de ronde (onder hen
van de KLM-directeur A. Ples-
i). die alle geheimen van de
isverdediging aan de Duitsers
gegeven zouden hebben. In Dor-
ht deden omtrent het verloren
van de bruggen reeds terstond
ildste geruchten te ronde,
et publiek begreep het niet! Im-
s, men had al zo dikwijls ge
el dat onder de bruggen spring-
(en waren aangebracht, waarom
ien ze niet opgeblazen? Daar
st verraad achter schuilen en
poedig wist men te vertellen dat
ilaats van springstoffen ladingen
waren aangebracht. In Noord-
»nt wekten de reclameplaten
Duitse firma's, die waren als
i" en „Vim" produceerden ver
ting: „Misschien dienden de pla-
als richtingaanwijzers recht
ers voor de Duitse troepen. Ge
werd ze te verwijderen,
eeds talrijker werden in de eer-
oorlogsdagen de vermeende lucht-
lingen. Met zijn tientallen waar-
ongsposten bleef de Luchtwacht-
ist op volle toeren draaien.
„Landingen"
aar zenuwen speelden menigeen
en zodra Duitse vliegtuigen in
t kwamen; men keek slecht, men
e slecht. Menigeen dacht boven-
i. dat hij zijn taak het best ver-
tte door een maximum aan waar-
lingen door te geven; er kwamen
vijf oorlogsdagen „een ongeteld
tal berichten van militaire com-
idanten, burgemeesters, politie-
Dtionarissen en particulieren niet
gerekend, niet minder dan zes
duizend van die waarnemingen
bii de centrale binnen (gemiddeld
dus meer dan twee per minuut)
daaronder vele die positief onjuist
waren. Fictieve luchtlandingen wa
ren op 10 mei al gemeld van min
stens tien verschillende plaatsen, tot
in Noord-Brabant en Zeeland toe, op
11 mei werden het er minstens ne
genentwintig, waarbij, wanneer de
Duitsers ergens aan parachutes voor
raden afwierpen, door de waarne
mers van de Luchtwachtdienst veel
vuldig gemeld werd, dat Duitse pa
rachutisten daalden. Al die onjuiste
waarnemingen werden via de ge
wone radio omgeroepen en wekten
dus aillerwege ontsteltenis.
Signalen
Schitterden een raam in de zon
dan werd „een lichtsignaal gege
ven". Een kaarslantaarn die in de
hal van hotel „Huis ter Duin" in
Noordwijk stond te flakkeren, werd
ook al voor een bron van „lichtsig
nalen" gehouden. In Rotterdam wer
den op 11 mei enkele zeilen die bur
gers op het dak van hun huis ge
legd hadden om het uitsralen van
licht te verhinderen <in het gehele
land moest men van 10 mei af „ver
duisteren" zoals dat heette), voor
„waarschuwingslappen" voor vlieg
tuigen gehouden een hele patrouil
le karabiniers van de politie werd er
op af gezonden.
Elders in Rotterdam had een bur
ger de luiken voor zijn ramen geslo
ten; meteen werd verteld dat uit zijn
huis geschoten was. Uit een badka
mer woei stoom naar buiten dat
pand werd door militairen onder
vuur genomen Weer een andere Rot
terdamse karabiniers-patrouille mojst
op 13 mei in een huis aan de Cool-
singel inbreken waar. op zolder, een
zware mitrailleur in stelling was ge
bracht
Het onderzoek leerde, dat de mi-
tra ileurmonding een ring was van
een vlaggestok.
Viel het deksel van een bakkers
kar dicht, dan werd de klap, die in
normale omstandigheden nauwelijks
opgemerkt zou zijn. door wie het
deksel niet had zien vallen, voor een
schot gehouden. Kwam dan toeval
lig een militaire patrouille langs (en
er werd op grond van de Vijfde-Co-
lonne-berichten intensief gepatrouil
leerd). dan begon zij menigmaal in
het wilde weg te schieten; gevolg
was dat andere patrouilles in de
buurt, de schoten horend, meenden
dat de Vijfde Colonne in volle actie
was.
Gevechten
En niet zeldzaam waren de geval
len waarin twee of meer patrouilles,
onkundig van eikaars bewegingen en
optreden, elkaar als verklede Duit-
I sera of and'ere Vijfde Colonnisten gin
gen bestoken. Zo onstonden straat-
Duitse luchtlandingen bij de
Moerdijkbruggen, maar de Lucht
wachtdienst had de handen vol
aan de fictieve landingen.
gevechten van Nederlandse militai
ren tegen Nederlandse militairen wel
ke in de betrokken buurt als een
nieuw bewijs gezien werden voor het
verraderlijk optreden van Hitiers hel
pers zo ook door die militairen
zelf. tenzij en totdat het misverstand
opgehelderd werd, hetgeen'lang niet
altdij het geval was. Bij Hoek van
Holland kon op en gegeven moment
de uitkijkpost op de vuurtoren waar
nemen dat op klaarlichte dag twee
groepen Nederlandse militairen op
elkaar schoten" hij kon van zijn
hoge positie uit de absurditeit van
het gebeuren onmiddellijk onderken
nen.
Eenander voorbeeld. Het speelt op
12 mei in Lisse (waar zich geen
Duitser bevindt)
,.Op een plein dicht bij onze straat
staat een herenhuis dat opvalt. Als
alle burgers bij luchtalarm zo ver mo
gelijk wegkruipen, blijven daar een
paar heren rustig voor de ramen zit
ten. Er wonen Duitsers, zeggen de
buren. Eerst in de middag wordt er
verlof gegeven, het huis te doorzoe
ken. Weer een onbekende bezigheid
voor infanteristen! We omsingelen
het gebouw, ieder op eigen houtje.
Ik ga een aangrenzend huis bin
nen. kyk wat in kamers en kasten,
steeds het geweer tot schieten gereed,
en kom tenslotte op een zolderkamer
tje waar schildersgereedschap her en
der ligt. Vreemd. In 't hele huis geen
mens gezien. Ik zet een wankele stoel
onder het enige dakvenster, steek
eerst mijn geweer, dan mijn hoofd
voorzichtig door het raam en werk
mij op het platte dak. Het hoogste
in de omgeving met een pracht uit
zicht. Hadden we al eerder moeten
bezetten. Ik kruip naar de rand en
schreeuw naar beneden dat het dak
bezet is. „In orde" schreeuwt een on
derofficier terug. Een kwartier later
schrik ik van gestommel in het zol
derkamertje. Met m'n geweer in de
aanslag zie ik een helm langzaam uit
het raam omhoog komen, 'k Hoef niet
te schieten, 't is onze groepscomman
dant, die al even verbaasd is. mij daar
boven aan te treffen. Beneden wordt
geroepen dat alle ramen in de buurt
gesloten moeten worden. Wij schreeu
wen dapper mee. Als er nog één raam
open blyft, lost de sergeant naast my
overmoedig een waai-schuwingsschot.
Nog geen seconde later vliegen de ko
gels ons van alle kanten om de oren.
Eigen vuur! We blijven een minuut
plat tegen het hete zinken dag liggen
en weten ze dan beneden te bedui-
.na het alarm vervolgt een
compagnie infanterie haar weg.
den dat het er in hun kersepit niet al
te helder uitziet".
Klokkenspel
Dit incident liep zonder ongeluk
ken af. Elders vielen door die onder
linge schietpartijen doden en gewen
den. In Amsterdam-oost kon een
eerste luitenant van de bewakings
troepen op 11 mei met eigen ogen
zien dat zijn manschappen en infan
teristen uit de Oranje-Nassaukazerne
elkaar beschoten. ..het floot en gier
de dat je er misselijk van werd". Zelf
kreeg hy een kogel in de rug. In
Utrecht was op 12 mei op de Domto
ren een opzichter met enkele hel
pers bezig, het klokkenspel te bevei
ligen: zij werden spoedig onder vuur
genomen en kort nadien deed de stad
het gerucht de ronde dat parachu
tisten zich boven in de Domtoren ge
nesteld hadden. In Den Haag werd
door militairen zo veelvuldig op alles
geschoten wat zij niet vertrouwden,
dat de burgemeester tenslotte de po
litie en de geneeskundige dienst ver
bood om 's nachts uit te rukken. „Ik
heb", tekende mr. de Monchy later
aan. „myn hart wel vastgehouden
voor het geval er brand zou uitbre
ken. maar dat is gelukkig niet het
geval geweest".
Er was meer. Secretaris-generaal
Hirschfeld placht sigaretten te roken
of te presenteren waar zijn mono
gram op stond; hij liet ze speciaal
uit Egypte komen en hadden een iet
wat scherpe smaak. Honderd van die
sigaretten gaf hy aan de militairen,
die het departementsgebouw bewaak
te, cadeau. Een paar uur later kwa
men er sigaretten terug en kwam het
gerucht: er zijn vergiftigde siga
retten. Toen heb ik gezegd: die wil
ik wel eens zien. Toen werden mij
sigaretten met mijn eigen monogram
gebracht!"
De Vijfde-Colonne-paniek in Den
Haag is vooral daarom van belang ge
weest omdat haar manifestaties op
het beleid, maar vooral ook op de
berichtgeving van het Algemeen
Hoofdkwartier invloed gingen uit
oefenen. Op 11 mei „om ongeveer
half één, wordt er aldus generaal-
majoor van Voorst tot Voorst,
„plotseling op het Lange Voorhout
geschoten. Uit het raam ziet de op
perbevelhebber van land- en zeemacht
trams die plotseling stil houden en
burgers die ijlings dekking zoeken in
de schuilkelder tegenover het Alge
meen Hoofdkwartier, kortom er is iets
aan de hand, maar wat? De generaal
gaat persoonlijk naar buiten. Het ge
hele dekkingsdetachement ligt plat
ter aarde: één man wil schieten. De
generaal vraagt, waarop hy wil schie
ten. De man antwoordt: „Op een
man in het gebouw aan de overkant.
Die komt telkens voor het venster,
hij doet zo verdacht" Het raam
was gesloten. Een patrouille, zeker
heidshalve in het gebouw gezonden
(het departement van financiën nog
wel) kon niets verdachts ontdek
ken".
In dit ene geval had generaal
Winkelman persoonlyk kunnen con
stateren hoe nerveus door militairen
gereageerd werd. maar middelen om
de berichtten te verifiëren die hem
die 11de mei omtrent andere schiet -
part yen in Den Haag bereikten, had
hy niet.
De gebeurtenissen in Den Haag
vond generaal Winkelman van vol
doende belang om er nog diezelfde
dag 's avonds een apart communique
over uit te geven, dat, door pers en
radio verspreid, de Vijfde Colonne
angst machtig aanwakkerde:
Verdachte personen moesten on
middellijk gearresteerd en wie hun
ner zich verzette, neergeschoten wor
den; trof men in een huis vermomde
Duitse troepen aan. dan dienden
niet alleen zij, maar alle mannelijke
bewoners van dat huis van zeventien
jaar of ouder ter plaatse gefusiljeerd
te worden; hetzelfde moest geschie
den wanneer uit een bepaald huis zou
zijn geschoten.
Die order was. voorzover be
kend. nog nergens toegepast toen ge
neraal Harberts haar op 11 mei 's-
middags om vier uur voorlegde aan
zyn onmiddellijke superieur: de com
mandant veldleger, generaal van
Voorst tot Voorst, die hij in het
hoofdkwartier te Zeist opzocht.
Daarbij sprak hy zo gejaagd dat ge
neraal van Voorst tot Voorst hem
vragen moest, de afgekondigde bepa
lingen nog eens langzaam te herha
len; de commandant veldleger
schreef ze op en reageerde onmid
delijk met de mededeling dat gene
raal Harberts de uitvoering van zijn
order moest opschorten.
Zijnerzijds belde generaal van
Voorst tot Voorst zyn broer op, de
chef van de landmachtstaf; deze
pleegde overleg met de juridische
deskundigen van het Algemeen
Hoofdkwartier. Hun conclusies die
aan generaal van Voorst tot Voorst
overgebracht werden, luidden: ..Exe
cutie van Nederlanders die met de
wapens in de hand, dus op heterdaad
worden betrapt. Wanneer een Neder
lander wordt verdacht van verrade-
lijke handelingen, dan moet hij door
een krijgsraad worden berecht" (op
het instellen van krijgsraden had ge
neraal Harberts aangedrongen: daar
komen wij op terug). Duitse militai
ren mochten, aldus het Algemeen
Hoofdkwartier, onder geen beding zo
maar neergeschoten worden.
Die conclusies werden door gene
raal van Voorst tot Voorst op 12
mei in een proclamatie neergelegd
waarin toch ook weer gezegd werd dat
wie bij arrestatie verzet bood of
trachtte te ontsnappen, neergeschoten
zou worden en waarin bovendien al
le machtigingen tot het voorhanden
hebben van vuurwapenen (voor de
jacht b.v.) vervallen werden ver
klaard: wie een vuurwapen bezat,
moest het onmiddellijk bij het ge
meentehuis of het naastbijzijnd po
litiebureau inleveren
In hoeverre deze proclamatie be-
kend werd en in hoeverre er naar j
gehandeld werd. viel niet meer na te I
gaan. I
De „Vijfde Colonne" is een
begrip dat dateert uit 1936 toen
in het begin van de Spaanse
burgeroorlog een van de rebel
lerende generaals in een radio
toespraak dreigend op de ope
raties van vier tegen Madrid
oprukkende militaire colonnes
gewezen nad, daaraan toevoe
gend dat de aanval op het cen
trum van do republikeinse re
gering geopend zou worden
door een vijfde colonne die zich
al in de Spaanse hoofdstad be
vond. De toevallige combinatie
„vijfde colonne" werd tot het
begrip „Vijfde Colonne" verhe
ven.
De angst voor een „Vijfde Co
lonne" by de inval der Duitsers
in de meidagen van 1940 be
heerste voor een belangrijk deel
de gedachten van de Nederlan
ders. Dr. L. de Jong heeft in
zyn derde boek in de serie over
het „Koninkrijk der Nederlan
den in de Tweede Wereldoor
log" dit verschijnsel geanaly
seerd. Vandaag kunt u op deze
pagina fragmenten uit het boek
„Mei '40" lezen.
ADVERTENTIE
Den Haag Spuistraat 14,
Leiden Haarlemmerstraat 53
Rotterdam Schiedam Vlaardingen
Dordrecht Breda Tilburg
De Bezuidenhoutseweg in
Den Haag tijdens luchtalarm.
DEN HAAG (GPD> Directeur C
C. Steensma van het Neder
lands Congresgebouw in Den Haag
is een fanatiek boksliefhebber.
Lang geleden stond hy zélf in de
ring; thans vecht hij als commis
saris van het district Zuid-Holland
van de Nederlands Boksbond me
nig partijtje op bestuursniveau uit.
Deze maand gaat een vurige wens
van boksenthousiast Steensma in
vervulling: dinsdag 31 maart wordt
er in zijn Congresgebouw een boks
gala gehouden. In de grote Prins
Willem-Alexander zaal. die ruim
2000 chique zitplaatsen telt. Direc
teur Steensma: „Een accomodatie,
de bokssport waardig".
De Rotterdamse bokspromotor Aad
Veerman (29). die dit programma
zowel letterlijk als figuurlyk voor
zijn rekening neemt, is er uiter
aard ook bijzonder verheugd mee,
dat hy zijn boksers dit keer:
Bas van Duivenbode. Jan van Ispe-
len. Jan en Rudi Lubbers thans
in een luxe omgeving kan brengen.
Veerman: „En ik hoop, dat de
Doelen in Rotterdam óók voor ons
open gaat". Veerman heeft trou
wens meer plannen op hoog niveau.
Eind mei wil hij in het Rotterdam
se Hilton Hotel een „besloten boks
avond" houden. Rond 400 man
het liefst in smoking aan lange
tafels dineren, en tussen de be
drijven door profpartijen. Een en-
treekaart voor zo'n exclusieve
avond diner plus boksenmoet
rond honderd gulden gaan kosten.
In het Haagse Congresgebouw zyn
de kaarten overigens nog voorde
lig. Toch zijn er partijen van klas- I
se. belooft energieke Veerman. De i
Rotterdammer: „Voor mij is de
hoofdpartij die tussen Bas wan Dui- I
venbode en de Nigeriaan Sella Bur-
kari, die overigens in Barcelona i
woont. Burkari heeft tegen alle
grote jongens van Europa by- j
voorbeeld een Gonzales en Folledo
gestaan. Voor Van Duivenbode een
prachtige gelegenheid om zijn kan
didatuur voor de Europese titel he
lemaal waar te maken".
Trekpleister nummer twee is Rudi
Lubbers, die dinsdag zijn vyfde
party voor Veerman bokst en me
teen maar weer een contract voor
nog vijf wedstrijden by de Rotter
damse promotor heeft getekend.
Rudi Lubbers staat tegen de Frans
man Henri Keraven, die onlangs
gewonnen heeft van Guilois, de
Franse bokser, tegen wie Rudi
Lubbers zijn eerste party als prof
bokste.
Ook Jan Lubbers komt weer in de
ring. Veerman: „Ik sla Jan zelfs
hoger aan dan Rudi. Jan heeft
flair, meer durf. En een goede
eindstoot. Een zeer belangrijk iets
voor een profbokser".
De Duitser Manfred Ackers, die drie
jaar geleden de huidige Europese
kampioen Peter Weiland klopte, is
de tegenstander van Jan Lubbers.
De vierde profpartij gaat tussen Jan
van Ispelen en de Fransman Clau
de Courteille (Courteille heeft in
Nederland eens tegen Joop Kuis
gebokst; hy verloor op punten).
Tenslotte nogmaals directeur Steens
ma van het Congresgebouw: „Ik
hoop. dat deze boksgala de eerste
wordt van een lange serie boks
wedstrijden in het Congresgebouw".
★Voetbal Celtic heeft gister
avond in Glasgow een inhaalwed
strijd voor de Schotse eerste divisie
verrassend verloren van Aberdeen
tl2) Celtic behield ondanks deze
misstap de leiding met 4^ punten
uit 28 wedstrijden vóór Glasgow
Rangers (43 uit 30).
ADVERTENTIE
