Koningin had „geen keus
GEEF HET
AANEEN
RAM
ceen zin Molenaar blijft in
winter „kort" trouw
Koningin weg:
hopeloze zaak
uLSX.::
55
"Ik wist dat alles wat
ik deed fout was
MEI 1940
Besluit
VAN GAZELLE
Hereward de,nis zette n boofd van het Oranje
huis onder dramatische omstandig-
De „Hereward" zette koers naar heden voet op Engelse bodem: stad-
i de Wester Schelde, de Nederlandse 1 houder Willem III in 1688 als troon-
BOL
DON
WOENSDAG 25 MAART 1970
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 21
Had Koningin Wilhelmina uitsluitend naar haar hart ge
luisterd, dan zou zij maandagmorgen I 3 mei 1 940 naar de
Grebeberg vertrokken zijn om er, zo schreef zij later, „zo-
als Willem III het uitdrukte: als de laatste man te vallen
de laatste loopgraaf". Dat, zo zal zij het wel gevoeld
bben, haar jongens zich doodvochten en zijzelf, hun
joningin, buiten schot bleef, was haar onverdraaglijk.
Even onverdraaglijk was het haar
lit zjj niet bU machte geweest was.
id land voor welks lot zy zichzelf
,erantwoordeiyk stelde (had zü in
if jaren '20 en '30 toen de defensie
t) verwaarloosd werd, dan toch
toften aftreden?) het lijden te be
uren, dat er sinds die vrydagoch-
•nd, drie eindeloze dagen geleden,
ver gekomen was.
De dood op het slagveld leek ver-
sslijk boven het verder leven,
laar het gezonde verstand verzette
■Ji tegen die impuls bij welke,
inkt ons. enerzijds schuldgevoel
3i rol speelde, anderzijds de ro-
mtische behoefte, de Nederland
historie in te gaan als de vorstin
i de nederlaag van haai- krygs-
acht niet overleefd had; die histo-
was het scherm waartegen Ko-
agin Wilhelmina steeds haar da-
in geprojecteerd zag.
Zij besefte evenwel op die 13de
ei dat zij, zelfs als zij dat wilde, in
zich voordoende chaos de Grebbe-
ne niet eens zou kunnen bereiken.
Üjven en zich gevangen laten ne
en? dat nooit! Had Willem da
rijger de komst van Al va soms af
wacht? Was Hitier niet een even
avelse figuur als de Spaanse dwin-
Sand?
Vandaag publiceert het
Leidsch Dagblad een deel
van het gisteren verschenen
boek ,Mei 1940" geschreven
door dr. L. de Jong, directeur
van het Rijksinstituut voor
Oorlogsdocumentatie. Het is
het derde deel van de serie
„Het Koninkrijk der Neder
landen in de Tioeede Wereld
oorlogDitmaal lichtten wij
uit 't boek fragmenten over
het vertrek van Koningin
Wilhelmina naar Engeland,
na de inval der Duitsers in
mei 1940.
len: door de vice-president van de
Raad van State, jhr. mr. F. Bee-
laerts van Blokland, door de direc
teur van haar kabinet, jhr. van Tets
van Goudiaan, door haar vertrouw
de medewerker in particuliere aan
gelegenheden, F. van 't Sant, door
twee van haar legeradjudanten, ge-
neraal-majoor jhr. W. C. M. de Jon
ge van Ellemeet en overste Phaff,
door haar ordonnans-officier, luite
nant jhr. G. J. A. A. van La wiek
van Pabst, en door haar lectrice, mej.
T. van Rijn van Alkemade bij el
kaar zeven personen. Haar effecten
had zy in enkele koffers laten pak
ken.
Om tien uur reed men weg. In de
auto van de koningin zaten haar 2
adjudanten en haar ordonnans-offi
cier. alle drie met 't pistool geladen
in de hand.
Zo groot was de angst voor de
Vijfde Colonne dat de nieuwsgieri-
„Het had geen zin," verhaalde zij
„mij als gevangene naar Berlijn
laten voeren en van mijn volk ge-
heiden te zyn. Dan had ik niets
ïer kunnen doen. Dus moest ik
fegaan."
ÏVas dat een vlucht? Zou dit niet
ter een vlucht lijken, en zou zulks,
imaal bekend geworden, elke
idende militair niet als een dolk-
ik treffen en haar de achting van
volk dat haar boven alles dier-
was, op slag doen verliezen?
een gaan naar Engeland dacht
niet: het moest toch mogelijk
jn, van Zeeland uit leiding te geven
in de voort te zetten Nederlandse
ftrstand, zoals koning Albert I van
klgië in de eerste wereldoorlog zijn
tfk bezield had van het klein res
ult- Belgisch gebied uit dat achter
IJzer lag! „Bericht Winkelman,"
ikende de koningin vier jaar later
in, „liet geen andere keus als een
c?ing Albert." Poging meer niet.
Het stond niet vast dat zij Zeeland
kunnen bereiken. Hoe dan ook:
«dom Den Haag werd nog geviDch-
a, Dordrecht en Rotterdam verde-
?den zich, een veldslag was gaan-
bij de Grebbeberg en zij ver-
K haar residentie, het zenuwcen-
der landsverdediging. Er stak
x>r haar gevoel een element van
adel ij ke desertie in dat zy niet
n verkroppen. „Ik wist." zei zij
„dat alles wat ik deed, fout
Als ik bleef, was het fout. Als
wegging, was het ook fout. Ik wist
4k dat de mensen het verkeerd zou-
ii begrijpen. Ik had natuurlijk ook
regering aan mijn dochter kunnen
rerdragen" maar waar bevond
zich op dat moment? Er was nog
sn bericht van haar aankomst in
tgeland.
En toch: een besluit moest geno-
len worden. De koningin besloot:
Wand, Zeeuws-Vlaanderen, zou
«t reisdoel zijn. Zij stelde vast,
Soor wie zy zich zou laten vergezel-
ADVERTENTIE
BROMMEN
OP 5FN BEST!
Mensen van nu op brommers van nu!
De Berini van Gazelle is verrassend
goed en duidelijk van deze tijd.
Hij is sportief, is modieus, hoort bij
jong-zijn, snel-zijn en overal bij zijn.
Mode! VE 600, in liefst 4 kleuren lever
teer groen, blauw,fris rood en hipgeel.
Ga eens kijken bij uw Gazelle dealer.
-l- '-<~ü
gen die bij het paleis Noordeinde het Koningin Wilhelmina leefde
vertrek gadesloegen, gedwongen wer- mee met haar jongens die strijd
den. met de handen in de hoogte te leverden op en om de Grebbeberg,
te gaan staan („een afschuwelyk ge- j
zicht") - hel zelfde geschiedde met 1 de. >oto; Nederlands veldge-
de toevallige voorbijgangers wan- schut in stelling.
neer de stoet, naar Hoek van Hol-
land onderweg, halt moest houden. 1 ven, een z.g. tin hat. De bedoeling
was. in de haven van Breskens bin
nen te Iepen maar zou Breskens
wel veilig zyn? Per radio werd ver
nomen dat de Luftwaffe zeer actief
was boven Zeeland. De koningin zei,
.dat 7ii desnoods van boerderij naar
boerderij zou willen verhuizen"
aor wat zou ze dan nog voor het
land kunnen doen? Overleg met de
commandant Zeeland, schout-bij
nacht Van der Stad, leek geboden
helaas: teneinde het ?evaar van ont-
dekking door de Duitsers te voorko
men. mocht de commandant van de
J „Hereward" zyn scheepsradio niet
gebruiken Met elke mijl die afgelegd
geen gegevens werd, leek het riskanter, ja zinlozer
Af-en-toe werd dan van het eskorte
uit geschoten „niet op onschuldige
mensen schieten!" riep de koningin.
Het duurde een uur voor het geëva
cueerde Hoek van Holland bereikt
was waarheen de commandant
luchtverdediging inmiddels enig ex
tra afweergeschut gedirigeerd had.
Van de bij de mond van de Nieuwe
Waterweg aanwezige Engelse torpe
doboot jagers (intussen viel nog een
Duitse bom dicht bij de plaats waar
de koningin en haar gevolg zich op
hielden) kreeg de „Hereward" op
dracht, het hoge gezelschap naar
Zeeland te brengen, maar men
had aan dë Hoek
betreffende de ligging van de mijnen
velden in Zeeuwse wateren. Telefo
nisch verkreeg men die van de ma
rinestaf. voor alle zekerheid gaf de
commandant van de positie-Hoek van
Holland de chef van zijn staf. kapi-
tein-luitenant-ter-zee J. J. Logger,
opdracht, de „Hereward" door de
bedoelde mijnenveld te loodsen. Om
streeks twaalf uur ging men aan
bcord. „kwade dag voor u, mijn
heer". zei een eenvoudige Engelse
matroos zachtjes en tactvol tegen
overste Phaff. Het gezelschap was
inmiddels uitgebreid: drie officieren
(Van onze moderedactrice)
Jos Hagers)
„Mag u van uw man wel eens een
broekpak aan?" vroeg gisteren een
dolnieuwsgierige showbezoekster aan
mevrouw Luns. De echtgenote van
onze minister van Buitenlandse Za-
ken, die de eregaste was bij een
I presentatie van de Voorburgse ont
werper Jean Louzac, zei schuchter:
„Nou eh als het niet te gek
wordt zo af en toe". En daaruit blijkt
al weer, dat mannen als het om mode
j gaat een stevige vinger in de pap
hebben.
Omdat er nu eenmaal meer man
nen voor mini, dan voor maxi zijn
zorgde Jean Louzac er met opzet voor
dat hy dit voorjaar nog niet zonder
korte rokken komt te zitten. Rokken,
die hy evenals zyn kleurige gast-
pancho's heel exotisch met kraaltjes
ln ananas en visdessins borduurde.
Wat de roklengte betreft waren de
zaken bU Nederlands meest talent
volle couturier Frans Molenaar niet
anders gesteld. Naast de nieuwe midi's
en broekpakken biyft hy zelfs de ko
mende winter nog trouw aan de
korte rok. By Frans Molenaar, kan
gewoon alles en is er een mode vooar
De nieuwe wintermode ont
worpen door de Amsterdammer
Frans Molenaar.
iedere vrouw. Zo tegen het najaar
zullen by exclusieve modezaken Mo
lenaars karakteristieke jurken met
kleurige ingezette puzzelstukjes te
koop zyn m het kort vanaf f 130.-
en in midi-formaat vanaf f 160,-.
Molenaars jersey jumpsuits gaan
dan voor f 150,- de deur uit, terwyl
zyn met vistram gegarneerde jersey
pakjes op zo'n f 179,- tot f 249,- zullen
komen.
Kortom mode van internationaal
niveau waar mode en prysbewuste
vrouwen beslist bly mee zullen zyn,
ook al ziet Molenaar door zyn
voorkeur van zwart, bruin en beige
het najaar wel erg somber in.
Zyn veel vrolyker getinte voor
jaarscollectie kunt u vanavond ge
noeglijk by een kopje thee nu eens
zelf op uw gemak bekyken wanneer
de AVRO op Nederland 2 aan het
slot van een Paryse modereportage
een selectie van zyn modellen zal la
ten zien. Het speciale modeprogram
ma, dat ook in kleur wordt uitge
zonden, begint om 19.04 uur en
duurt byna een uur.
kust op enige afstand volgend. Ko
ningin Wilhelmina had een 'zwem
vest om; ter verdere bescherming
had de commandant van de jager
haar een metalen hoofddeksel gege-
pretendent. Willem V in 1795 als
door de Fransen verdreven vluchte
ling. Wilhelmina cp 13 mei 1940
vluchteling, balling als haar betover
grootvader.
NEDERLANDERS WEEST VERSTANDIG!
Zoools Uw eigen rodio uitzending van heden nocht, om 2,1
mededeelde, „vertoeft H. M. Koningin Wihefmina en Hor«
Regeering op het oogenbük elders
De Engetschen berichten heden morgen, dot H M in Londer
is aangekomen.
Wy begrypen Uwe waardeering voor Uwe Koningin en eer
btedigen zulks.
Maar geeft verderen weerstond op; hij if nutieloo» en bezwaart
nu H. M. de Koningin buitenland* if, de toekomst yon H M
en Volk.
14. Mui17940
De Duitsers maakten gebruik
van het vertrek van Koningin
Wilhelmina naar Engeland voor
nazi-propaganda. Deze pamflet
ten werden door Duitse vliegtui
gen in de mei-dagen uitgeworpen.
om naar Zeeuws-Vlaanderen te gaan.
I In de kajuit van de commandant
pleegde de koningin overleg met
Beelaerts, van Tets en haar adju-
I danten ook overste Logger werd er
by gehaald. Wat te doen? Terugvaren
I was onmoeeliik. Dus toch naar En-
j geland? Maar dat had de koningin
niet gewild! De knoop werd doorge
hakt: Harwich zou het reisdoel wor-
den, niet Breskens. Weer werd het
de koningin te machtig, weer barstte
zii in snikken uit zij vond steun in
het denkbeeld dat zy van Harwich
i uit cmtacf met Nederland zou kun-
van GS Hl wier namen op de üüte. :1„nopnrraen ..en dair kon ik dan
Fahndungsliste stonden welke men beoordelen wanneer ik naar het va-
rp 12 mei gevonden had, hadden eter land kon terugkeren en naar welke
zich er bij gevoegd: overste J. G. M. plaats Eovendien zou ik nu nóg een
van de Plassche, kapitein C. J. Oli- J poging kunnen doen, meer militaire
fiers en kapitein L. J. A. Schoenen- bijstand te verkrijgen."
bere, de eerste door zijn vrouw, de
tweede door vrouw en dochter ver- Omstreeks vyf uur in de middag
gezeld meerde de „Hereward" in Harwich
en voor de derde maal in de geschie-
In de ochtend van de 14de
mei werd algemeen bekend dat
Koningin Wilhelmina en het
kabinet het land verlaten had
den. De indruk was verplette
rend. De „opgewekte" commu
niqués van de krügsverrichtin-
gen werden voor het gevoel van
de mensen gelogenstraft door
het bericht dat koningin en ka
binet vertrokken waren „naar
elders" heette het in de in
Hoek van Holland opgestelde be
kendmaking die dinsdagochtend
(14 mei) gepubliceerd en omge
roepen werd.
Naar elders waarheen pre
cies? Dat was geen geheim meer.
Buitenlandse zenders (De BBC,
de Zwitserse radiozender Bero-
münster) hadden de avond te
voren bericht dat Koningin Wil
helmina in Londen aangekomen
was. Duizenden wisten het die
avond vrywel iedereen wist
het de volgende ochtend.
Er waren sommigen die be
seften, dat de koningin wys ge
handeld had, anderen by wie
het medeleven met de byna zes
tigjarige vorstin domineerde
de brede massa reageerde louter
emotioneel en negatief. Zeer ve
len voelden zich door de lands-
moeder in de steek gelaten.
Menigeen herinnerde zich nu
dat, nog gee week tevoren, in
het avondblad van de Telegraaf
van 8 mei, onder de trotse kop
„Het Huis van Oranje verlaat
zyn post nooit", het bericht ver
schenen was, dat Prinses Juliana
„namens haar moeder en Prins
Bernhard" een asyl-aanbod van
de bekende en veelgelezen Ame
rikaans-Nederlandse schrijver
Hendrik Willem van Loon afge
slagen had: het Huis van Oran
je was nimmer „op de vlucht
geslagen" „Wy zullen nooit
onze post verlaten".
En nu dit.
Het was een verbysterende
slag voor de meesten van die Ne
derlanders welke zich steeds met
haar verbonden gevoeld hadden.
Een slag ook voor zeer velen by
wie die verbondenheid geen rol
gespeeld had. want wat beteken
de het vertrek? Dat het einde
van de stryd naderde. Die con
clusie werd door het bericht om
trent het vertrek der ministers
slechts onderstreept.
Een zakelyke en verstandige
toelichting, vervat in een op
dinsdag bekend gemaakte pro
clamatie van generaal Winkel
man, drong nauwelyks tot hoor
ders en lezers door, commenta
ren in gelyke geest die op aan
sporing van de Regeringspers
dienst in enkele avondbladen
verschenen, wekten al evenzeer
meer irritatie dan begrip. Het
stond er blykbaar slecht, zeer
slecht voor.
Wie nog illusies gekoesterd
had (en wie had dat niet?),
moest ze prysgeven; wie ver
trouwd had op langdurige weer
stand. zag het perspectief van
een snelle bezetting voor zich
oprijzen; wie zich vastgeklampt
had aan geruchten omtrent
grootscheepse geallieerde hulp,
greep op eens in het luchtledig,
Plots ontwaarde men de werke-
ïykheid: de vyand was onweer
staanbaar.
Druk en opgewonden werd er
over gesproken, ln de gezinnen,
op het werk, met wildvreemden
op straat. Er waren er, die hun
ridderorden demonstratief af
legden, officieren van het Alge
meen Hoofdkwartier repten van
„compleet verraad, in de steek
laten enz". De burgemeester van
Utrecht legde voor de plaatse
lijke radiodistributie uit, dat
„naar elders" niet behoefde te
betekenen dat de regering ook
het land verlaten had het
baatte niet.
De schok was niet zo spoedig
te verwerken en hy kwam voor
al by de militairen hard aan.
Grote neerslachtigheid maakte
zich allerwege van hen meester,
op een enkele plaats wierpen zy
verbitterd hun geweren weg.
By Zoetermeer hoorde een kor
poraal in de keuken van een
boerderij „de boerin heeft door
lopend de pan met eieren op
het vuur; tien cent per stuk")
het radiobericht, dat de konin
gin het land verlaten had
„Nooit ben ik meer geschrok
ken. We hoorden het met z'n
zessen. Niemand durft de ande
ren aan te kyken. Als geslagen
honden sluipen we naar buiten,
naar onze loopgraven. Buiten
wilden ze het niet geloven, maar
onze gezichten spreken een te
duidelyke taal. Hier zullen wy
dus sterven. De koningin weg:
dan is de zaak hopeloos.
ADVERTENTIE
Voor jarigen tussen 21 maart en 21 april
een
OOL-DOOT
produkt
i. mm mm
Een Ram is een man met persoonlijkheid. Wilskrachtig. Enthousiast.
Is niet bang voor een moeilijkheidje. Hij is een eerlijke vechter. Op
en top idealistisch. Hij houdt van eigentijdse opvattingen, ideeën.
Hij houdt van Boldon. De after shave met de eigentijdse roller. En
met de geur die past bij zijn eerlijk karakter.
BOLDONAfter thove. pre share xheerertme, haorlotion, hoarcrême
AFTER SHAVE
't is wonderkoel, 't is wonderful
