Kunstenaars in de V.S. leven aan de
ïrand van de armoede
ItaliaanseRazende
in het Holland Festival
Balletdanseres Agnes de
Mille zegt harde dingen
De onnozelen en hun belagers
Stad in een toren
LITERAIRE KRONIEK
VAN CLARA EGGINK
Kurhaus Scheveningen
BRUIDSSHOW
Modehuis De Wies Lampie
han
luka
°P
flV~
MT I -
yTERDAG 21 MAART 1970
LEIDSCH DAGBLAD
PACH" 15
ke particulieren. In 1965 werd door
een wet van het Congres „The natio
nal foundation on the arts" in het
leven geroepen, bestaande uit 26 le
den, door de president voor een pe
riode van vier jaar te benoenen en
verantwoording verschuldigd aan een
(Van onze correspondent mr. H. L. Leffelaar)
WASHINGTON (GPD) „Wij
gjn een romantisch, zij het gewelddadig
'°"t en w'j Pr°t>eren onszelf en de rest
n ran de wereld wijs te maken dat wij de
«n lunst liefhebben en haar in ere houden.
De waarheid is dat wij de kunst niet in
5 bebben gehouden. Het is een histo-
st,i risch feit dat wij haar verafschuwd heb-
Nkn".
■tt zu vertelde de Congresleden van
Pas. (fialenteerde balletdansers, die als
ttdewassers en cafékelners hun in-
Jf* tMien moeten aanvullen, van ande-
*81 itn die uit noodzaak moeten optre-
Mfim in televisie-advertenties en van
gewoonte om dansers niet voor
Jde repetities te betalen. Het jaarin-
|Wieii van een goede solodanser is
cgeveer 5000 dollar per jaar, twee-
mü ierde van het salaris van een politie-
mt ta een grote stad. Amerikaan
dansers hebben geen pensioen en
pen ziekteverzekeringen. Werk dat
door ziekte verliezen, komt
r hun eigen rekening. „Het be-
in van een ouder wordende dan-
tn Amerika", zegt Agnes de Mil-
,js iets angstwekkends".
Het beeld dat zy schetste, gaat op
»r alle kunstenaars, die in Ame-
ia wonen en werken. Zij behoren,
'■•wezen, tot e e n van de meest ver-
arloosde bevolkingsgroepen van
Ver. Staten. Het is een beeld dat
finig overeenstemming vertoont
?t de mythen die vooral in het
jtenland hebben post gevat: fllm-
trren die miljoenen verdienen, au-
die met één bestseller mil-
,ir worden, schilders die tiendui-
Pwjnden dollars voor hun werk vragen
krijgen. Inderdaad, ze zijn er: de
[fltabeth Taylors. Henry Ponda's,
ies Micheners en Andrew Wyeths.
voor ieder van hen zijn er hon-
len, zo geen duizenden, die hun
ilent moeten compromitteren en die
de hand in de tand leven.
KtJ1 President Kennedy, onder invloed
u zijn vrouw, nam kort nadat hij
in het bewind kwam, het initiatief
lardoor de regering voor het eerst
mate van belangstelling toonde
kunstenaars en de Amerikaan
cultuur, zaken die voordien het
rrein werden geacht van kunstgek-
Deze uitspraak was kortgeleden in het
Congres te horen, toen de balletdanseres
en choreografe Agnes de Mille er een
boekje opendeed over de minimale be
langstelling van de regering voor de
Amerikaanse kunstenaars en de sjofele
manier waarop velen van hen gedwon
gen worden te leven.
sindsdien ter beschikking van de
stichting heeft gesteld 4 miljoen
dollar geweest, of ongeveer één Ne
derlandse stuiver per hoofd van de
Amerikaanse bevolking. De aanvra
gen voor dat jaar <1968i beliep i her,
dan die 42 weken werd betAald. D<
musici waren gedwongen de resteren
de tien weken van het jaar met an
dere middelen aan te vullen.
Soortgelijke primitieve regelingen
zijn in Amerika normaal voor dan
sers in balletgezelschappen en ac
teurs in vaste toneelgezelschappen
(waarvan er maar een of twee be
staan want bijna alle produkties wor
den uitgevoerd door acteurs die voor
dat stuk worden geëngageerd). di<
niet alleen niet meer betaald worden
wanneer het seizoen eindigt, maai
vaak ook geen vergoeding ontvangen
voor de weken die ze besteden aan
de repetities. Het is niet te verwon
deren dat deze praktijken de reden
zijn. waarom er evenveel vakbonden
zijn als takken van de kunst beoefe
ning: Author's league. Actor's equi
ty. Screen actor's guild. American
Association of dance compaznie6,
zesvoudige daarvan (24 miljoen dol- American musioians union, Ameri
Erdeii
j
eveneens federale commissie van ne
gen leden. De fondsen voor de stich
ting worden onder een gecompliceerd
systeem van voorwaarden van jaar j
tot jaar door het Congres vastgesteld
lar>.
Het jaar daarop. 1969. werd de toe
wijzing door het Congres met onge
veer 1 miljoen dollar verminderd.
Ook toen waren er ruim 1100 aan-
Uit de wetstekst, waarmee dezevragen, die zes keer zoveel nodig
stichting werd gecreëerd, bleek de j hadden. Uit de gegevens van de
aarzeling en het wantrouwen waar- i stichting blijkt verder dat niet meer
mee het Congres zich inliet met dan 12 procent van de aanvragen
Kunst en cultuur. Er staat m on- wordt ingewilligd. In 1969 werden op
551 aanvragen (van de 1100) subsi
die verleend, waarvan 240 aan lndi-
der meer dat de steun aan de kun
sten .jn de eerste plaats 'n aange
legenheid voor privé en plaatselijk
initiatief is". Er staat ook in: „Het
Congres verklaart hierbij dat de
mocratie, wijsheid en visie van zijn
burgers wordt verlangd en dat het
daarom een vorm van onderwijs
moet bevorderen en steunen die erop
gericht is om mensen de meesters
van hun technologie te maken en niet
de onnadenkende dienaren ervan".
Ondanks deze formulering is het
hoogste jaarbedrag wat het Congres
Internationals
ADVERTENTIE
Vrijdag 27 maart 's avonds 8 uur tv de talen van
avond en cocktail toiletten, bruidsmoeder compléts.
Entrêe f5,-p.p. incl. café complét en operatief.
Reserveer tijdig uw plaatsen.
Amsterdam, Kalverstraat 3-6, tel. 020-66268/237634
Den Haag, Spuistraat 68, tel. 070-639660
can society of composers and plav-
writers. 'De balletdansers hebben
als één van de weinigen geen vak
bond».
De meeste van deze bonden heb
ben pensioenfondsen en ziekteverze
keringen voor hun leden. Niettemin
blijven deze maatregelen lapmidde
len. zolang de Amerikaan het
..privat enterprise "-systeem blijft
huldigen en het standpunt inneemt
dat kunstenaars, evenals zakenlie-
viduele kunstenaars, die echter maar den. hun eigen boontjes moeten dop
pen en buiten de verzorgingscompe
tentie van het land vallen.
Agnes de Mille controleert de
muziek voor een balletvoorstelling
6 procent van het totale budget kre
gen toegewezen. De overige 94 pro
cent van de fondsen werd toegekend
aan „groepen" dansgezelschappen,
theater, diverse projecten
In de praktijk komt het er boven- j voor de Amerikaanse televisie.
dien op neer. dat men de grootste
kansen op een subsidie heeft.wanneer
men al particuliere giften heeft ge- j
had. Want om deze privé-donaties
te stimuleren, bepaalde het Congres j
dat de federale regering een bedrag i
gelijk aan dergelijke giften za 1 sup
plementeren. In veel gevallen bete
kent dit dat Juist zij die subsidies
het meest nodig hebben, daarop min
der kansen hebben dan zij die al
over enig geld beschikken.
Afgezien van deze zeer inadequa-
te federale subsidies (Engeland j
geeft met een-kwart minder dan de
Amerikaanse bevolking zes keer zo
veel uit aan subsidies voor de kuns
ten), verkeren de Amerikaanse kun
stenaars in voortdurende onzekerheid
over het bestaan. Het Philharmo-
AMSTERDAM (GPD) Het
Teatro Libero uit Rome zal in het
Holland Festival een serie voor
stellingen geven van ..Orlando
Furioso" (Razende Roelandeen
j nisch orkest van Washington ging j soor( kermisspel. gebaseerd op de
verleden J»r In taltin,omdat men j Ludovico Ariosto uit
42 weken per jaar optrad (dus gedu- 1
i rende het seizoen) en voor niet meer
1532.
Er zal zoveel aan te zien zijn. dat waar we op het Domplein voor min-
het er niets toe doet of je de woor- stens 8000 mensen optraden",
den verstaat of niet. Voor hen. die .Ariosto's verzen laten zich ple-
toch absoluut willen weten waar het zierig lezen, maar by ons op de
over gaat. komt er in het program- [middelbare school hebben we al een
ma een inhoudsbeschrijving met een tijd nodig voor de hel, het vagevuur
aantal foto's als herkenningsbeelden I en de hemel van Dante, zodat er
Die inhoud vormt een ironisch rid- weinig voor Arlostso overblijft. Toch
derverhaal over de strijd tussen de kent iedereen het verhaal van Orlan-
Chrtstenen en de Moren, over de be- do, die als zijn Angelica hem in de
drogen liefde van Orlando voor Ange- steek laat voor Medoro zo razend
lica. over overtrokken heldenmoed, wordt, dat hij de bomen uitrukt en
liefdestrouw en sprookjesdingen zoals ais knotsen om zich heen slingert,
een vliegend paard, een onzichtbaar waarbij hij alles vernietigt en een
I
ES
li»
li»
leni
C. VAN HEEKEREN:
..RODE ZON BOVEN
BORNEO."
„MOORD EN BRAND."
„HELDEN, HAZEN EN
HONDEN."
Ultg.: Bert Bakker/Daa-
men. Den Haag.
Van C. van Heekeren is eer
der verschenen „Het pannetje
van Oliemans" de eerste
druk van dit boek heette De
Atjeh-party en is in eigen be
heer verschenen dat niet al
leen het aangrijpend verslag is
van het leven van 500
krijgsgevangenen, die door de
bezettende Japanners tijdenlang
over Sumatra werden rondge-
sleept, maar bovendien een
ex* -'-«Iarisch geschreven me-
moire. Vervolgens schreef hij
„Batavia Seint: Berlijn!" waar
in de zaak van de internering
van de Duitsers bii het uitbre
ken van de wereldoorlog in
N.O.I. en het drama van de ge
zonken „Van Imhoff" uit de
doeken wordt gedaan. Met deze
drie nieuwe boeken heeft de ge
schiedschrijver van het lot van
de E"-"»se bevolking tijdens
de inval van de Japanners in
N.O.I., zich gewend tot de ge
beurtenissen op Borneo, west.
oost en zuid
Men kan over het koloniale
aspect van het voormalige
N.O.I. denken hoe men wil. er
is geen reden om voor één feit
de kop in het zand te steken, n.l.
dat er duizenden Nederlanders
onbeschermd binnen de gordel
van smaragd opgesloten zaten
toen de voortreffelijk gewapen
de en allerminst zachtmoedige
Japanse legers daar binnen
trokken Kinderachtige opmer
kingen in de zin van: „Dan
hadden ze maar nietkan
men rustig naast zich neerleg
gen. Het was zo. Het feit be
stond dat ongewapende mannen,
vrouwen en kinderen het geweld
van een volk waarmee men
zelfs geen woord gemeen had,
over zich hebben moeten laten
gaan en waarbij de militaire
verdediging wel vergeten kan
worden vanwege het gebrek
aan de allereerste middelen die
hiervoor nodig waren. De drie
boeken van Van Heekeren zijn
uitstekend gedocumenteerd en
het is duidelijk dat hy geen
stuk, geen publicatie en geen
particuliere brief ongemoeid
heeft gelaten teneinde ee>n zo
juist mogelijk beeld te krijgen
van wat zich in de jaren '41-'42
in Borneo heeft afgespeeld. Zijn
„kolonie" onherroepelijk voor
velen met zich brengt en men
heeft vrijwel een voorbeeld van
het gemiddelde slachtoffer.
Slachtoffer inderdaad van
wreedheid en gruwel; dat moet
men niet vergeten.
Het is geen wonder dat de al
gemene indruk die men krijgt
van de toestand het beste ver
geleken kan worden met het
verstoorde mierennnest .Een ge
draaf hot en her. gekibbel om
de macht verloren hoofden,
bevelen en tegenbevelen, angst
om zelf te handelen zonder toe
stemming van Java zijn de ken
merkende eigenschappen. Con
flicten tussen burgerlijk bestuur
en militairen waren een chroni-
uitgebreide bronnenvermelding
bewijst dat nog ten overvloede.
Wie waren deze slachtoffers
van Nippon: hoe dachten zil,
hoe reageerden zij. wat deden
zij. Hoewel Van Heekeren zich
gewoonlijk onthoudt van com
mentaar op de documenten die
hij de lezer voorlegt, krijgt men
een helder beeld van het eheel
zowel van de mensen als van de
totale sfeer. Want deze docu
menten spreken door hun keuze
voor zichzelf. Men ziet de ont
hutsende taferelen van allerlei
aard voor zich. Tn N.I.O.. in ca-
su in Borneo, zaten Nederlan
ders van het gewone kaliber
Wat beperkt van geest, provin
ciaal van levensstandaard, wei
nig ontwikkeld, geconcentreerd
op het eigen kleine wereldje van
werk en huis. Voeg daarbij een
zekere mate van zelfoverschat
ting die een vestiging in een
sche kwaal, zegt Van Heekeren.
Een ander element dat over
heersende Invloed heeft gehad,
was dat men niet geloofde of
niet wenste te geloven aan een
Japanse inval daar de regering
te Batavia iedereen in het duis
ter liet tasten, waarschijnlijk
het devies huldigend: wat niet
weet, dat niet deert
Toen op 8 december 1941 de
oorlog met Japan (dus «onver
hoeds voor deze mensen) uit
brak. deed men wat men dacht
dat nuttig en nodig was. Men
organiseerde stadswachten, in
terneerde het laatste restje Ja
panse bewoners. stelde een
luchtbeschermingsdienst in en
vormde een vrouwencorps. Wat
betreft de volstrekte onwetend
heid van bijna allen van wat
hen boven het hoofd hing, het
volgende: Bjj het eerste bom
bardement van Pontianak: „dat
ledereen de node bollen op de
vleugel* voor oranje, dus Ne
derlandse kentekenen, aanziet."
Bij het horen van een dubbele
fluittoon, waarschijnlijk van
vallende bommen: ..Als Je niet
wist dat een der Chinese sleep
boten zo'n fluit heeft, zou je
denken dat de sirene loeit."
„Ja." zei de havenmeester en
meteen hoorden we een doffe
dreun."
Bij het leger was het niet
veel beter gesteld dan bij de
burgerij. Heen en weer getrek
door het oerwoud, met bootjes
op de rivieren, volkomen ge
brek aan bewapening, piepklei
ne eenheden waarvan nog
groepjes verdwaalden en geen
notie van wat er komen ging.
„Ja, we hadden voorlichting ge
kregen dat we voor de Jap niet
bang behoefden te zijn. Zy kon
den niet goed zien. hadden
slechte ogen en kromme benen.
Vliegen konden ze helemaal
niet en het waren achterlijke
lieden. In het begin werd dit ge
loofd. maar na de bombarde
menten was dit wel over."
schreef een militair. En men
ontwaakte wel sr*l uit de droom
toen het helaas te laat was. zo
als blijkt uit een telefoonge
sprek van een kapitein met zijn
vrouw: ..Als jullie overmorgen
niet de bijzit van de een of an
dere Jap willen zijn in de be-
diendekamer. maak dan dat Je
wegkomt." Moord en brand, de
rode bollen die geen oranje ble
ken te zijn. helden, hazen en
honden dat was het wel. Dit
drama is voorbij en de doden
zijn begraven. Maar niet voor
bij is dit alles voor de mensen
die na dit gruwelijke drama
beleefd te heboen. nog drieën
eenhalf Jaar in een kamp heb
ben moeten zitten. Laten we
ons dit goed realiseren.
makende spiegel, een wonderhoorn
enz.
Er wordt gespeeld op 38 vierkante
wagentjes, die op allerlei manieren
aan elkaar gevoegd kunnen worden
en vaak dwars tussen het staande
spoor van verwoesting achterlaat; of
de geschiedenis van Marfisa. die als
een vroege Dolle Mina in een harnas
door het land rijdt en alle ridders
provooeert. waarby ze voor een ge
vecht tegen tien man tegeiyk niet
Het publiek daar kent de tekst niet
en spreekt ook geen Italiaans, dus
hoeft zich nergens ongerust over r«
maken.
Eenheidsprijs
publiek door rijden. Soms vormen opzy gaat. En we weten
ze een galopperend paard, een maag-
denetend zeemonster, een boot in de
storm of het steunpunt voor een lan
ge draaiende arm. waaraan een gro
te. boven het publiek zwevende vo
gel hangt.
Staan
Paolo Radaello. de leider van het
Teatro Libero, kwam naar Neder
land om er iets over te vertellen:
„Bil de eerste openbare repetitie
lieten we het publiek zitten, maar
dat klikte niet. Toen lieten we ze
staan en begon het spel opeens te
leven. Nu staan de toeschouwers dan
ook altijd, iedereen moet actief mee
doen. Men loopt rond. springt opzij
of leunt met kin en ellebogen op de
rand van de wagentjes, waarby je.
als Je wilt, de acteurs zou kunnen
aanraken. Wat ook enorm belangrijk
is. i6 dat er steeds verschillende din
gen tegelijk gebeuren, zodat, men
van de
verhouding tussen de Oosterse Rug-
giero en de westerse Bradamante
die trouwen en het geslacht d'Este
opleverden (de heren van Ferrara,
aan wie Ariosto zijn gedicht opdroeg)
Al deze gegevens leven in het volk
en de poppentheaters op Sicillië spe
len bijvoorbeeld vaak verhalen uit
de „Orlando". Toch hadden we tot
nu toe het meeste succes in Belgrado
wear we op een sportveld optraden.
Het stuk kant 108 roOen r if*1
door 42 acteur» mi eens worden
scènes, de gevechten bijvoorbeeld,
heel realistisch weergegeven, dan
weer acteert men met overdreven
Patho6, om het melodramatische van
de situaties ran een ironisch acoent
te voorzien.
Er zal gespeeld worden op 30
21 juni ln de Koopmansbeurs in Am
sterdam, op 22 en 23 Juni in d»
Rivièrahal te Rotterdam, op 34 en
25 juni in de Kurzaal van Schevenin
gen en op 26 juni in de Philips
Jubileumhal te Eindhoven.
De plaateen «uilen een eenheids
prijs krijgen van vermoedeiyk 6 gul
den en het ligt ln de bedoeling voor
geïnteresseerden een stencil met een
fragmentarische vertaling van de ga-
speelde teksten ter beschikking te
stellen om vóór de vooreteïMng at
daarna nog eens rustig door te lezen.
Uitgaande van de gedachte dat de een dergelijke gigantische toren stad
mensen in de nabije toekomst boven te beginnen hoopt de architect een*
dr luchtvervuiling uit wil wonen, een proefstad neer te zetten welka
meer blauwe lucht wil zien en geen 1 ca. 400 meter hoog zou moeten wor-
PmmHH enorme verkeersopstoppingen meer uen hetgeen altijd nng ongeveer 1
gedwongen wordt een keus te ma- i wülen doorworstelen heeft de Britse mlijard gulden bouwkosten vraagt,
ken". j 'en doorworstelen, heeft de Britse Overigens is alles nog maar in het
architect W W. Frischmann. te stadium van plannen. Opdrachtge-
Overal waar we tot nu toe ge- I^hden. een gedurfd project ontwor- vers zajn er niet.
pen. Deze architect, van het bureau
j C Peil and Frischmann, wil steden
in de hoogte bouwen. Een enorme I
..flat" van 3006 meter hoogte, waar- j
I in een half miljoen mensen kunnen
I wonen en werken. Deze torentod
is gesitueerd ir. bossen, graslanden
I en meren. Proefnemingen in een
windtunnel geven de architect de
zekerheid dat het betonnen bouw
werk technisch mogelijk is. Voor de
problemen inzake de grote aantallen
liften, die naar de 850e verdieping j
moeten alsmede de waterleiding,
brandgevaar, draagvermogen van de j
grondpeilers die 1J5 km lang zijn,
zegt de architect een oplossing te
hebben. Het plan geeft per 100 ge-
zinnen een etage. Elke 20 etages
vormen een stadswijk, compleet met
„Iedere voorstelling is weer an- j burgemeester, supermarkt, kerken,
ders. afhankelijk van de te bespelen j scholen, ziekenhuis enz. Per 20 eta-
ruimte en van het publiek. In Spole- ses l8 er voor dat .gebied" een eigen 1
to speelden we ln een kerk voor bestuur en technische uitrusting
maar 800 mensen. Dat was intiem.
bijvoorbeeld vergeleken bij Milaan, j Alvorens ooit met de bouw van
speeld hebben, was het een enorm
succes, behalve bU de première; het
snobistische élitepubliek, dat alleen
op uitnodiging naar premières komt,
was niet op ons directe spel voorbe
reid. Maar al bij de tweede voorstel
ling kregen we een heel eigen pu
bliek".
„We zetten geen sociale problema
tiek op het toneel, maar de vorm
waarin we spelen is wel sociaal:
iedereen is gelijk; je hebt slechts
keuze tussen meedoen en een dolle
avond beleven, of opzystappen en al
leen toekiijeen. In dat laatste geval
kan lk u beloven dat u zich verveelt".
Steeds anders
