1 Pasolinfs simplistische
^enadering van Euripides
Verbitterd
kunstenaar
Jnzin van het geweld
„Fanny Hill" is
geen Fanny Hill
Sfeervolle
avonturen
[aria Callas groots als Medea
Goede spionagefilm
Noodlot
Twistpunt
^JDALEN31
„The chairman'
Magnificent
Seven
VRIJDAG 6 FEBRUARI 1970
LETOSCH DAGBLAD
PAGINA 11
(Door Rudolph Bakker)
MOME (GPD) Pier Paolo Pasolini behoort tot de vruchtbaarste regisseurs van de laatste
1 r, en tot die kunstenaars met wie de kritiek weinig kan beginnen. Pasolini's films zullen
1 weinig school kunnen maken als het mogelijk is Fellini na te volgen. Maar terwijl Fellini
beeldkunstenaar en goochelaar met symbolen is, die zelf niet altijd precies begrijpt wat
loet, is Pasolini het tegengestelde. Pasolini is allereerst een koude, ontledende waarnemer.
5,— figuren vertolken de thema's van een „essay", dat belangrijker schijnt dan de uitwerking
5_rvan in beelden.
Callas en Pasolini tijdens de
opnamen in Turkije.
Wie zich in 1968 gemaakte ..Teore
ma" herinnert, denkt aan een reeks
figuren, die op blikbaar willekeuri
ge volgorde door elkaar konden wor
den geplaatst, en die de maker ken
nelijk zoveel belang inboezemden,
dat hy kwasi opzettelijk vergat rond
hen een „echte" roman te compone
ren. Ook in zijn nieuwste film. ge
ïnspireerd op Euripides" „Medea",
doet Pasolini opzettelijk afstand van
iedere vorm van vertellen, zoals een
verteller de luisteraars in zijn ban
kan vangen. Van de sagen rond Me
dea en hetgeen Euripides in zijn
stuk over deze kleindochter van de
zonnegod Helios te berde brengt ge
bruikt Pasolini alleen dat. wat tot be
wijs van de stelling kan strekken,
die hij in zijn nieuwste „essay" heeft
ontwikkeld. Deze stelling is. dat
een toenaderingspoging tussen twee
ver uiteenlopende werelden de
ene wreedirrationeel. de andere ge
ordend-rationeel op een afschuwe
lijke débacle moet uitlopen. «Sommi
ge Italiaanse critici willen al verge
lijkingen zoeken tussen de zogenaam
de derde wereld en onze westerse).
Het verhaal van Jason en Medea
is bekend. Jason's vader is als ko
ning van de troon gestoten door
diens broer. Maar deze belooft Jason
de troon, als hij in het verre, bar
baarse Kolchis het gulden vlies weet
te veroveren. Jason vertrekt met
zijn vijftig Argonauten en vindt in
derdaad het gulden vlies, maar hoofd
zakelijk dankzij de hulp van de doch
ter van de koning van Kolchis, Me
dea. Ze helfpt bijvoorbeeld bij de
terugtocht van Jason en zijn mak
kers. door haar broer, die op de
vlucht is meegenomen, in kleine stuk
jes te snijden en op de weg achter
te laten. Het inzamelen van de res
ten kost de woning zoveel tijd dat
Joson, de Argonauten en Medea in
tussen de vlucnt is gelukt. Bij de te
rugkomst in zijn vaderland blijft zijn
oom Jason echter de troon betwisten.
Medea weet deze Pelias te doen do
den «ook hij wordt in stukjes gesne
den). Zy en Jason vertrekken dan
naar Korinthe. waar Jason de doch
ter van de koning trouwt. Hoewel hij
dit kennelijk doet om de benarde
economische toestand waarin Medea
en hU als vluchtelingen verkeren, te
verbeteren, verkeert Medea's liefde
voor Jason door dit alle6 in haat.
Pas op dit punt in de sage begint
het drama van Euripides. Het be
schrijft de felle woordenstrijd tussen
Jason en Medea. het bericht dat zij
door de koning verbannen zal wor
den, en haar wraak. Ze schenkt de
koningsdochter, die Jasons bruid is
geworden, haar kleren die ze in Kol
chis droeg, maar de kleren zetten
het meisje in brand. De vader, die
haar wil redden, sterft in het vuur
dat Medea. kleindochter van de zon
negod, om zich verpreidt. Ze doodt
de beide zoontjes uit haar huwelijk
met Jason en verlaat het toneel ten
slotte in een door twee draken ge
trokken wagen, met medeneming van
de gedode kinderen.
Pasolini vertelt dit verhaal dat in
al zyn ingewikkeldheid veel uitvoeri
ger is. op een bijna simplistischer
manier vanaf de opvoeding van de
kleine jongen Jason docr de centaur
Cheiron. De avonturen die Jason en
zijn Argonauten doormaken, negeert
Pasolini zo goed als geheel. Het
komt op Medea aan. die wordt ge
in troduceeerd op het. moment dat in
haar land een heilige rite wordt vol
voerd: de offer moord op en jonge
ling. die in kleine stukje wordt ge
hakt en wiens bloedende lichaams
celen groei en oogst moeten bevor
deren. Dit is de Medea die Pasolini
wil laten zien: een vrouw die is ge
vormd temidden van de barbaarse
zeden van haar land. Jason daaren
tegen vertenwoordigt de ongecompli
ceerdheid en blijmoedigheid zelve.
Deze eigenschappen vallen samen
met de landschappen, waarin hij la
ter blijkt thuis te horen.
I Terwijl Medea in Sombere, van de
i kettingen rinkelende, kleding rond
waart in holen en grotten, temidden
i van angstaanjagende bergwoningen
I als puntmutsen van toverkollen in
een dor landschap omhoogsteken,
j spelen de tafelen in Korinthie zich in
I een heel andere omgeving af. Ter-
I wijl Pasolini voor het land van Me-
j dea naar Anatolië in Turkije trok,
filmde hij Korintie op de Piazza dei
Miracoli in Pisaeen voorbeeld van
open. geregelde en ongecompliceer-
de rechtlijnigheid, en doet hij geen
moeite het asfalt te verbergen, waar
op de personages zich bewegen. Me
dea is in dit Korinthie ongelukkig, en
het is de vraag of ze het ook niet
geworden zou zijn als Jason haar
niet verlaten had. Ze wordt in
de voorstelling van Pasolini tege
lijk gekweld en geboeid door de
stem van haar grootvader, de zon
die. voor hij in de zee verzinkt, tot
Medea spreekt en haar tot vrese
lijke wraak aanzet. Tegen hetgeen
zij zal gaan doen verzet ze zich tot
het uiterste, en de uitvoering be
zorgt haar de vreselijkste kwellin
gen.
UTRECHT 'GPDi Het is
bekend dat Pasolini naar aan
leiding van „Zwijnestal" (zijn
voorlaatste film. hij voltooide
onlangs „Medea") in Venetië
bijzonder zwaar is aangevallen
ioor linkse studentenbewegin
gen. die vinden dat „De Mees
ter" het rechte pad van Marx
en Mao heeft verlaten
Het antwoord van Pasolini is
te vinden in het poëtische pam
flet „De jeugd aan de macht in
de communistische party'.
Hieruit enkele citaten
jammer vrienden, het is
al weer zon twintig jaar gele
den dat er gepolemiseerd werd
tegen de communistische partij.
Jullie zün wat laat. Het is
van geen enkele belang dat jul
lie toen nog niet geboren wa
ren: dat is alleen maar jammer
voor jullie. Journalisten uit de
hele wereld (inclusief die van
de televisie) likken jullie nu
zoals we nog steeds in een
onvervalst kroeg jargon zeg
gen» de reet. Maar ik niet,
vrienden. Jullie zien er uit als
zoontjes van je vader. Ik haat
jullie, zoals ik jullie vaders haat.
De appel valt niet ver van de
boom. Jullie hebben dezelfde
wrede blik. Jullie zijn bang. on
zeker, vertwijfeld prachtig,
maar jullie verstaan ook de
kunst een heerser of afperser te
zijn, zeker van jezelf en bru
taal. Kleinburgerlijke eigen
schappen, vrienden
Commentaar van Pasolini tij
dens de recente Cinemanifesta-
tie in Utrecht:
„Ik heb het hier vooral over
de Italiaanse studentenbourgeoi-
>ie. De rijkeluiszoontjes die op
de vuist gaan met de politie. Dat
noem ik klassestrijd. Ik ben te
gen de politie, maar als ik zie
hoe ze slaags raakt, dan weet
ik dat arm tegen rijk vecht"
Curieus is in dit verband een
hoofdartikel in „De Waarheid"
van 3 januari, die Pasolini naar
aanleiding van zijn houding
„middeleeuwse romantische hys
terie" verwijt. Een primitieve
neiging, schrijft „De Waar
heid". om links-zijn te bewijzen
door dan zelf maar een arbei
derspet uit de vorige eeuw op te
zetten.
Een anner citaat: er is
maar één ding dat studenten
werkelijk kennnen: het mo
ralisme van hun vader, de ma
gistraat oi de vakman, de con
formistische brutaliteit van hun
oudste broer (die natuurlijk de
zelfde kant is opgegaan als va
der;
Pier Paolo Pasolini is een te
leurgesteld en verbitterd man.
Hij noemt zijn films .sterk
pessimistisch". Zyn reactie:
„Daarom maak ik alleen nog
maar moeilijke films". Die bit
terheid heeft zijn wortels in de
gehoorzaamheid: aan de maat
schappij. het systeem, de meer
dere. De pessimistische visie die
we uit „Zwijnestal" «Porcile»
kunnen nalen. definieert hij
als: .Als Je niet wilt worden
opgegeten, moet je gehoorza
men. Porcile is een radicale, ne
gatieve en pessimistische film".
Je zou Pasolini bijna een
„drop-out" kunnen noemen. Hij
heeft zich tot een hyper-indi
vidualist ontwikkeld, na films
als .Accatone" en „Het Evange
lie volgens Mattheus". De Pa
solini van nu is een eenling
in de Italiaanse filmwereld, die
over de jonge Italiaanse ci
nema zegt„De Jonge cinema
bij ons is zonder stellingname
en mening en je kunt hetzelf
de zeggen van de avant-garde-
literatuur".
MARIA MEDEA - CALLAS
duistere dwang
De moord op haar beide kinderen
tegelijkertijd het artistieke hoog
tepunt van de film voorzover het de
rol van Maria Callas betreft is
niet een toonbeeld van botte wraak,
maar de capitulatie voor een duis
tere dwang uit de andere wereld die
zij niet heeft kunnen afschudden.
Medea komt tenslotte in de vlam
men van het kasteel om. waar zij
gewoond heeft en waar ze haar kin
deren vermoordde Ook in dit onder
scheid met de sage waar Medea
door een toverwagen wordt wegge
voerd duidt Pasolini op het ver
schil tussen zijn „essay" en de oor
spronkelijke sage. Hij wil immers het
drama van een mens tonen niet
van een halfgoed die aan zijn ei
gen historie niet ontkomt. En ook
bij Pasolini kan men dit dan nog
.noodlot' noemen, de gebruikelijke
sleutel tot de gebruikelijke klassie
ken.
De film als „story" maar
schetsmatig aangezet steunt op de
drie pilaren van het „essay", van
een serie onvergelijkelijk mooie land
schappen. en op de rol van Maria
Callas, voor wie de film gemaakt
lijkt, wanneer niet Pasolini daar
voor als de koele schaakspeler te
veel boven zijn personages zou staan.
Met deze drie losse onderdelen blijft
de kijker na afloop zitten, en hU
kan ze afzonderlijk beoordelen.
Callas speelt haar rol zo indruk
kend, dat het een banale grap is
te veronderstellen dat ze werd ge
ïnspireerd bij de gedachte aan Ja
son Onassis. Geen enkele opera-lief-
hbeber zal „La Callas" ln al haar ac
teer kunst ooit zo hebben kunnen be
wonderen als in deze „Medea". In
haar rol herinnert ze aan hoe het
Griekse toneel gedacht is. en hoe
het wellicht ook zijn i ndringendste
zeggingskracht bezit. De andere rol
len in hun samenhang als sym
bool van een normalere, geciviliseer
de wereld missen, door hun be
wust aangegeven moderniteit de
dramatische kracht van Gallas en
werken juist door deze tegenstelling
op enkele momenten enigszins be
lachelijk.
„Medea" behoort ontegenzeggelij
ke tot de paar grote Italiaanse films
van het laatste halfjaar. Zij heb
ben echter met elkaar gemeen dat
ze elk voor zioh niet die inlichtingen
verstrekken die het de onvoorberei
de toeschouwer mogelijk maakt di
rect te begrijpen waar het nu ei
genlijk over gaat. Het is een twist
punt waarover de gemoederen nog
niet uitgeraasd zyn. Film blijft ten
slotte een massaprodukt. En wie
heeft Euripides gelezen?
07 !AMERA „Adembenemend" noemde onze speciale ver-
jjgever vorig jaar in Cannes de film Adalen '31. En dat pre-
Q^at kan deze film van de Zweedse regisseur Bo Widerberg
erdaad op vele momenten sieren,
er»
tra, Widerberg heeft zich voor het
eerst gewaagd aan een sociale wer
kelijkheid. Onderwerp is een staking
in het Zweedse stadje Adalen in de
crisistijd van 1931. Een staking die
zich weken en maanden voortsleept.
In korte scenes geeft Widerberg het
leven weer van de stakers. Er komt
een crisis als de werkgevers na eerst
arbeiders van buitenaf voor het
werk ingezet, hulp van militairen in
roepen om het verschepen van pro-
dukten mogelijk te maken. De de
monstrerende stakers komen met die
soldaten in botsing: er wordt ge
schoten en er vallen doden. Vooral
in die scenes bewyst Widerberg zich
als grandioos filmer. En daarvoor al
enkele malen by eerdere confronta
ties van bevolking en stakers.
Sfeer van nu
BO WIDENBERG
Juist daar proeft men de sfeer van
nu, van de tweede helft van de ja
ren zestig, met de toenemende roep
om vrijheid, verantwoordelijkheid
en medezeggenschap. Widerberg laat
de onzinnigheid van het geweld zien;
hij laat zijn stakers inpraten op de
soldaten, die „in naam der wet" hun
plicht doen. De vergelijking met
Tsjecho-Slowakije in 1968 ligt voor
de hand.
Widerberg verdiept zijn documen
taire gegeven van 1931 als het wa
re met zijn eigen ervaringen als Eu
ropees mens van deze tijd. Maar be
halve dit programmatisch filmen dat
zich keert tegen sociale onrechtvaar
digheid en geweld is er meer. Wider
berg toont het leven van alledag. Hij
laat „tieners" van toen zien. met
hun hang naar jazz. met hun ont
dekking van de sexualiteit. Dat ge
beurt allemaal in een prachtig ver
lopend ritme, sterk ondersteund door
een bijna idyllisch gebruik van kleur.
Humor
Adalen "31 blijft steeds boeiend
door een forse dosis humor en de op
gewekte levensfilosofie van de regis
seur, die zich overigens geen illusies
maakt over maatschappijhervor
ming. In een sober naschrift stelt
hy. dat de gebeurtenissen in Adalen
in 1931 aanleiding werden tot de val
van het conservatieve kabinet, dat
toen in Zweden regeerde. Daarna
kwamen de sociaal-democraten aan
het roer. dat zij nog steeds beheer
sen. Maar een standenloze maat
schappij hebben zij in Zweden, ei
land van welvaart, niet tot stand we
ten te brengen, besluit Widerberg.
REX De aaneenschakeling van
sexfilms, knallende westerns en ver
geelde politiefilms wordt deze week
in de Rex onderbroken met een van
de betere spionage-produkties. In
The Chairman <De lange gele scha
duw), de kleurenverfilming van de
gelijknamige bestseller van Jay Ri
chard Kennedy, zorgt Gregory Peck
ruim anderhalf uur lang voor een
intrigerende ontspanning, die niet al
leen bij de trouwe Rex-fans in de
smaak zal vallen.
Gregory Peck is als dr. John Ha
thaway, een Amerikaanse Nobel
prijswinnaar die scheikunde doceert
in Londen, de rusteloze man waar
om uiteraard alles draait. Hij wordt
door zyn regering uitgezonden op
een top-geheime missie naai- de Chi
nese Volksrepubliek, waar driftig
wordt gezwaaid met rode boekjes en
zyn vroegere leermeester, prof.
Soong Li onder druk van de Nieuwe
Macht een enzym heeft ontwikkeld.
Bij zijn poging om achter de gehei
men van dat voor de landbouw-van-
de-toekomst machtige enzym te ko
men. ontstaan vele spannende, soms
ook amusante verwikkelingen, waar
in nog flink wat wordt geschoten en
er "Dok nog wel een fraai gevormde
Chinese te bewonderen valt.
Met de samenwerkende regeringen
van de Verenigde Staten, Engeland
èn Rusland achter zich. zal het ten
slotte niemand verwonderen dat „ge
legenheids-agent" Hathaway in z'n
eentje alle Rode Chinezen te snel af
is
P.S. Vrijdag- en zaterdagavond
kunnen „stoelvaste" Rex-gangers ge
rust nog voor een paar uurtjes film
bijtekenen: ex-James Bond-vertolker
Sean Connery en befaamde Brigitte
Bardot zorgen in „Shalako" vcor vol
doende film-vuurwerk.
Teor
rema
STUDIO Pasoiini's in Venetië
bekroonde werk Teorema i over de
liefde en de leegheid en de woestenij
van het menselijk bestaan) is gepro
longeerd. Het is geen eenvoudige kost
die de Italiaanse filmer verschaft.
Elk verhalend element in Teorema
ontbreekt en zyn bedoelingen -zijn
niet overal duidelijk.
TRIANON De auteur van het
boek „Fannv Hill." J»ohn Cleland,
zou wel heel erg vreemd opkijken,
wanneer hij gistermiddag de beel
den had gezien in het Trianon-thea-
ter, die de verfilming moesten zijn
van het omstreden boek. In plaats
van de prostituee uit vroeger jaren
met baaien rokken dartelde over het
LIDO „Guns of the magnifi
cent seven" is een semi-western van
behoorlyk kaliber. Het verhaal
waarop de film is gebaseerd is niet
ijzersterk, maar het wordt goed ver
filmd en de spanning blyft er tot
het eind in. Dat is al heel wat.
„Guns of the maginificent seven"
speelt zich af in het Mexico van de
vorige eeuw. De arme boeren bele
ven een rampzalige periode door het
despotisch beleid van de president,
wiens soldaten een ware terreur uit
oefenen. Op ten dag wordt de wat
oudere vrijheidsstrijder Qumtero ge
vangen genomen. Maar voer dat ge
beurt ziet hij kans de jonge Maxi-
miliano een beurs met een paar hon
derd dollar toe te schuiven. Daar
mee koopt deze laatste „een team"
om Quintero te bevrijden uit het
fort „het rattenhol". dat door een
zeer onaangenaam heerschap wordt
beheerd. Leider van de overval
wordt Chris, een stoere Amerikaan,
een mooie beheerste man met zenu
wen als kabeltouw. De aanval lukt,
daar staat uiteraard niemand van te
kijken, maar onder de helden val- I
len toch ook heel wat slachtoffers. I
Ue ijskoude killer
LUXOR De liefhebbers van een
sfeervolle avonturenfilm kunnen de
ze week aan hun trek komen in de
Luxor bioscoop. Daar draait „De
ijskoude killer" met in de hoofdrol
de 'onbewogen Lino Ventura. In het
voorprogramma kan men „De naakt-
fotograaf" bezien, een kort en ui
termate klungelig filmpje over een
quasi vlotte fotograaf en zijn model
len.
De hoofdfilm biedt niet zo bar
veel actie, maar bouwt toch wel een
zekere spanning op. Het verhaal
speelt zich af in een niet met name
genoemd Zuidamerikaans land. waar
Chico. een Jonge idealist, het volk
wil bevrijden van de dictatoriale pre
sident. Rital. een beroepsmoorde
naar, moet het eigenlijke karwei
klaren voor goed geld. Hoewel Chi
co en Rital tegengestelde naturen zijn
botert het toch wel tussen hen. Geen
van beiden zal echter openlijk voor
zyn genegenheid uitkomen.
Nadat de president is omgebracht,
blyken de vrienden van Chico ver
raders te zyn. Ze proberen zelf de
macht te grijpen en Chico uit de
weg te ruimen.
Daar steekt Rital een stokje voor.
witte doek een Zweeds meisje vlot
gekleed in spijkerbroek en wonend
in het Stockholm -van-vand aag
Het oorspronkelijke verhaal, dat
zoveel opzien baarde is door regis
seur Mac Ah 1 berg hoofdstuk na
hoofdstuk terzijde geschoven en de
schaarse originele gegevens over
goot hy nog met een extra roman
tisch sausje. Geen Fanny die als
een Jong meisje in een bordeel be
land en daar lichamelijk en geeste
lijk ten onder dreigt te gaan. maar
een keurig meisje dat haar eerste
wankele passen zet op het pad der
liefde.
Geen gezwam over een „moeilijke
tijden" maar een ware Zweedse
triomftocht. Na wat heen en weer
gehuppel in een massage-instituut
voor mannen komt ze al direct in
contact met de zoon van een rijke
reder. Als het contact verbroken
wordt en haar eerste liefde voorbij
is, hebben achtereenvolgens nog en
kele romances met enkele niet onbe
middelde personen plaats, die haar
steeds opnieuw overladen met goede
zorg en veel geld.
Het eind van het liedje is dat ze
een flink banksaldo heeft en op heel
wat liefdeservaring kan bogen. Dat
komt heel goed van pas want regis
seur Ahlberg heeft er een fraaie hap
py ending aan gebreid. Haar eerste
geliefde komt plotseling weer opda
gen en met de laatste beelden dry ft
Fanny met haar man op een lucht
bed in een zwembad rond. De film
is in zijn genre zeker niet de slecht
ste. maar dat het een verfilming
zou zijn van het boek Fanny Hill is
natuurlijk een lachertje.
Hy betaalt de verraders met gelijke
munt, maar met dat al is de revo
lutie in het honderd gelopen. De
idealistische Chico is een ervaring
ryker en Rital vertrekt stilletjes, zo
als hij was gekomen. Op weg !>-ar
een nieuwe opdrachtgever.
