Politiek rekensommetje bij
benoeming burgemeesters'
Burgemeester
moet politieke
figuur zijn
Splitsing ambt
en het celibaat
LEIDS STUDENT A. VAN DIGGELE MAAKT STUDIE VAN „DE BURGEMEESTER"
A. v. Biggele (27):
Necl. episcopaat op weg naar...
Alfrink
naar Paus
Eerste stap
Voorwaarden
Afwijzend
4
DINSDAG 20 JANUARI 1970
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 7
Sinds de benoeming van de burge
meester van Amsterdam in 1967 is de
discussie over de benoemingsprocedure
van burgemeesters in ons land pas goed
op gang gekomen. Democraten '66 spra
ken zich in hun partijprogramma 1967
uit voor een gekozen burgemeester, ter
wijl het congres van de Partij van de
Arbeid juist het afgelopen weekeinde
met een grote meerderheid het besluit
nam de rechtstreekse verkiezing van bur
gemeesters op het PvdA-verkiezingspro-
gramma te zetten.
Bij de behandeling van de laatste twee
begrotingen hebben de vertegenwoordi
gers van de PvdA en D'66 zich niet onbe
tuigd gelaten. Enerzijds staat de minis
ter van Binnenlandse Zaken, die een vrij
centralistisch standpunt inneemt, door
inspraak van de raden bij benoemingen
zeer gering te willen houden uit vrees
voor verwarrende conflictsituaties.
9V
Anderzijds de PvdA en D'66, die de
voorkeur geven aan een gekozen burge
meester. De moties in die richting heb
ben tot dusver geen meerderheid in het
parlement. Bovendien bleek de afgelopen
week dat een groep PvdA-burgemeesters
zich fel verzet tegen een rechtstreekse
verkiezing.
Er bestaan op dit ogenblik grote vra
gen over de werkelijke situatie, omdat
elementaire statistische gegevens over
de Nederlandse burgemeesters ontbre
ken of niet openbaar zijn. Het Leidsch
Dagblad publiceert vandaag exclusief
enkele gegevens die de Leidse sociologie-
student Albert van Diggele over de pe
riode 1963—1968 verzamelde over burge
meestersbenoemingen in ons land.
De gegevens worden tevens gebruikt
voor de samenstelling van een docto
raalscriptie.
(Door Bram van Leeuwen)
I J)e politieke conflictsituaties die zich in ons land voordoen
Ij de benoeming van nieuwe burgemeesters door de minister
i Binnenlandse Zaken zijn te wijten aan de twee uiteenlo-
ide richtlijnen die de minister kennelijk hanteert. Ze zijn
t met elkaar te verenigen. Aan de ene kant moet rekening
den gehouden met de politieke kleur van de gemeente en
nde andere kant moet ook het landelijke politieke beeld niet
L veel vertekend worden.
rit)
iet I
de 1
K
iet I
1
uit I:
iet t
ïdeb
rkL
De „niet-confessioneel" komt er „on
deraan" moeilijk in, omdat de mees
te kleine gemeenten confessioneel
althans overwegend confessioneel
stemmen.
Hij zal dus hogerop en dan van
opzij een burgemeesterspost moeten
zien te bereiken. Zijn vooruitzichten
lijken dan gunstig in de categoriën
gemeenten die groter zijn dan 20.000
inwoners. De potentiële carrièrebou
wer van een confessioneel politieke
richting zal, wanneer de religies
enigszins overeenkomen, zonder be
lemmering onderaan kunnen begin
nen en een stijgmogelijkheid hebben
tot de 20.000 inwonersgrens.
Carriëre-route
Aan de hand van de gegevens over
burgemeestersbenoemingen stip
pelde de Leidse sociologie-student
ook de route uit, die voor de aspi
rant-burgemeester de beste mogelijk
heden biedt voor het maken van
carrière. De kandidaat zou eerst
een rechtenstudie moeten voltooien
en vervolgens een functie aanvaar
den op een gemeentesecretarie.
De kans is dan groot dat hij eerst
wordt benoemd in een kleine ge
meente en vervolgens grotere. Vol
gens de cijfers van '63 tot '68 werd
bijna dertig procent (29.8) gerekru
teerd uit de gemeente-secretariën.
Kijkt men naar de politieke klem-
van de gemeenten waar de burge
meesters in de periode van 1963 tot
1968 terecht zijn gekomen, dan blijkt
dat van de 265 burgemeesters er
106 naar een KVP-R.-K.-gemeente
gingen. Albert van Diggele ver
klaart dit uit het aandeel van de pro
vincies Noord-Brabant en Limburg,
waar een groot aantal zeer kleine
PC i 8emeenten met een merendeels
1 oxopeus-eliect i r.-k. bevolking.
Het aantal PvdA-gemeenten (72)
telt vrij veel verstedelijkte gemeen
ten, waar doorgaans de meeste so
cialistische stemmers wonen. Het
aantal uitgesproken liberale ge
meenten is zeer gering in totaal
brengt de WD nogal wat procenten
op, maar plaatselijk zijn de andere
landelijke partijen beter vertegen
woordigd. Bij het verdelen van de
burgemeestersposten zal de VVD
dus het meest gebaat zijn bij een
hanteren van de landelijke percenta
ges, in plaats van de kleur van de ge
meente.
te vaak wordt gewerkt met
»rde gegevens en worden po-
rekensommetjes gemaakt met
lertallen als basis,
it invoeren van de gewijzigde ge-
nntewet zal de bestuurlijke pro-
i nog vergroten, omdat daar-
I aandacht wordt geschonken
^de wezenlijke veranderingen en
lieten. Het type van de „nacht-
ir-burgemeester", de controleur
hogere overheden, maakt
5 meer plaats voor de „mana-
rgemeester", die de belangen
k lijn gemeente, ook tegen die
L de hogere overheden in, behar-
it zijn enkele van de conclusies
ïde 27-jarige Leidse student Al-
lian Diggele naar aanleiding van
onderzoek naar de burgemees-
lemingen in de periode van
tot 1968. Voor zijn scriptie on-
cht hij onder meer, of het aan-
is, dat de minister van
nlandse Zaken de leden van
Eigen partij bevoordeelt.
Ide verzamelde gegevens blijkt,
i 1964 acht VVD'ers tot bur-
ter weiden benoemd, van wie
i twee in typische VVD-ge-
Jten. Van de overige zes werden
PvdA-gemeenten be-
1, een in een KVP-gemeente en
n een protestantse gemeente. In
•den er drie VVD'ers tot bur-
ter benoemd, van wie een in
|WD-gemeente en de andere
|in een PvdA en een protestant-
eente.
VORIG
BEROEP/ >-
FUNCTIE
INWONERTAL
BENOEMINGS
GEMEENTE
1
Y
burgemeester
gem. secr.
gem. ontv.
ov. pers. ter secr.
Loco-burg. weth.
en raadslid
Prov. ambt. ambt.
kab. C. d. K.
Lid Ged. en Prov.
Staten
Minister
Staatssecretaris
Lid
Staten Generaal
Ov. pers.
in rijksdienst
Partic.
bedrijfsleven
Overig, geen opg.
Totaal
Percentage
100.000 en meer
37.5
-
-
12.5
25.-
12.5
12.5
-
-
100
3.-
20.000—100.000
60.7
3-
3.-
3-
9.1
9.1
3-
-
9.1
100
12.4
10.000— 20.000
88.9
6.7
-
2.2
-
-
-
-
-
2.2
100
17.-
5.000— 10.000
45.6
28.-
13.2
1.5
-
-
-
2.9
5.9
2.9
100
25.7
minder dan 5.000
25.2
50.5
9.9
5.4
-
-
-
2.7
-
6.3
100
41.9
TOTAAL
46.6
29.8
7.9
3.0
0.8
1.9
1.5
2.6
1.5
4.9
100
100
het kabinet-Marijnen zat een
minister van Binnenlandse
de heer Toxopeus. Dit kan
ik een toevallige samenhang
aldus de heer Van Diggele",
het lijkt zeer goed mogelijk,
bewindsman er naar ge-
heeft het aandeel van zijn
Imei meer in overeenstemming
;n met het landelijke beeld,
de noxopeus-effect?"
bC ^onderzoek, in hoeverre de po-
kleur van de gemeente over-
met de daar benoemde
iters, leverde de volgende
op: gemiddeld bleek dat de
het karigst bedeeld werd in
le '63 tot '68 omdat slechts
overeenstemde in politieke
De confessionele partijen
hier duidelijk bovenaan: de
it 87,7 en de protestants-
•n met 82.9 De VVD lig
sr met 71,4
is te concluderen", al-
van Diggele" dat wanneer
vacature is in een gemeente
vat IvdA-signatuur de kans bijna
|p twee is, dat er een niet
;emeester zal worden be-
Omgekeerd werkt het ook
sterker wellicht, leden van
maken weinig kans op een
;erspost in een niet-PvdA-
D« r
iti-
ge-fcl
dat*
wil f
het P
sen I
hij
Anti-socialisme
student acht het mo-
nde [dat deze cijfers een gevolg
een zeker anti-socialisme.
en daar in ons land nog
redenering van„socia-
llen de maatschappij veran-
waarvoor men bevreesd is.
liever een herkenbare
;1 op een bestuurszetel,
zal aansturen op mogelijk
sociale ver nderingen",
schrijver.
„burgemeestersonderzoek"
zich ook uit over het vraag-
velke gemeenten iemand met
ilde politieke overtuiging
kansen heeft. Uit de ge
lvan 265 burgemeestersbenoe-
oP-fc
h«f
Del
wet-[
fhctL
nie-I
aanL
van '63 tot '68 bleek dat in
plaatsen de P.v.d.A. goed
.Jordigd is. In de gemeen-
dalp de honderdduizend inwo-
«"Ik p v.d. A zelfs 173.3% over-
~l*oordigd. Ook de VVD komt
de bus met een oververte-
van 76.7%. Daarente-
feARP en de CHU duidelijk
'egenwoordigd in deze cate-
'e gemeenten".
aldus de heer Van
^op kunnen wijzen dat er
"jk verschil bestaat tussen
ster van een confessio-
die een carrière ambi-
collega van een niet-con-
ssffcr PwtÜ met hetzelfde doel.
hoot P
ideal
Nieuwelingen
Interessante gegevens destilleert
de heer Van Diggele ook uit zijn on
derverdeling van de benoemde bur
gemeester in „nieuwelingen," „blij
vers", „stijgers" en „dalers". Voor
de nieuwelingen lijkt het reeds eer
der gesuggereerde Toxopeus-effect te
werken: de VVD telt 68.3 nieuwe
lingen. Opvallend is het relatief ho
ge aantal „stijgers" van de confes
sionele partijen ten opzichte van de
PvdA en VVD. De KVP biedt het
meest .snelle" beeld; veel nieuwe
lingen <58.9), weinig blijvers
(4.2 en veel stijgers (35.8
Bij de ARP en CHU blijkt een
merkwaardig verschil. De ARP telt
meer nieuwelingen, de CHU zelfs
het minst van alle betrokken par
tijen. Deze laatste party heeft het
omvangrijkste getal „stijgers"
(41.4%). De mogelijkheid bestaat
dat de CHU-minister Beernink ARP-
plaatsen aan CHU-leden toedeelt
om een verschil in de verdeling van
de burgemeesterszetels tussen ARP
en CHU op te heffen en de getallen
meer in overeenstemming te bren
gen met het landelijke politieke
beeld.
UTRECHT (GPD) De Nederlandse bisschoppen hebben
gisteren bekendgemaakt, dat hun kerkgemeenschap „er mee
gebaat zou zijn, als naast het in duidelijke vrijheid gekozen celi-
bataire priesterschap in de Latijnse kerk, de gehuwde priester
toegelaten zou kunnen worden: doordat gehuwden tot priester
worden gewijd en doordat in speciale gevallen priesters, die in
het huwelijk zijn getreden onder bepaalde voorwaarden in de
ambtsbediening worden hersteld".
Daarmee zijn de Nederlandse bis
schoppen de eersten in de wereld die
gezamenlijk, expliciet, de mogelijk
heden vragen voor het gehuwde
priesterschap De bisschoppen ver
volgen hun verklaring met te stellen
dat „geen enkele kerkprovincie" dit
kan realiseren, alleen zonder overleg
met de Heilige Vader en met de we
reldkerk".
Met het oog daarop zal kardinaal
Alfrink op korte termijn in con
tact treden met de Paus om met
hem te overleggen wat in de hui
dige situatie ten behoeve van de
kerk kan worden gedaan.
E'aarbij zal hij de Paus op de hoog
te brengen „van de exacte situatie
en van „de inzichten en wensen
die hier leven, ervan overtuigd
zijnde dat die niet alleen in Ne
derland leven", aldus de verkla
ring.
De bisschoppen, die zeggen te we
ten dat een deel van de Nederlandse
r.-katholieken tegen de loskoppeling
van celibaat en priesterschap is, stel-
ien dat het andere deel dat daar wel
vóór is niet kan en mag eisen, dat
zijn visie zonder verdere discussie
door de hele kerk wordt gedeeld.
ke personen of groepen dan ook, die
dit beleid doorkruisen en daarmee
het gezag van de bisschoppen in Ne
derland en de wereldkerk zouden on
dermijnen. Zulke activiteiten zouden
immers de concrete uitvoering van
het uitgesproken beleidsstandpunt
bemoeilijken, zo niet onmogelijk ma
ken.
Aldus de officiële toelichting, die
tegelijk met de bisschoppenverkla-
ring werd uitgegeven en die onder
tekend is docr het secretariaat van
de bisschoppenconferentie alsmede
door het conciliesecretariaat.
vens mag de gemeente waar hij
wordt aangesteld geen bezwaar heb-
oen tegen een gehuwde ambtsdrager
De eerste stappen om tot dit beleid
te komen zijn reeds gezet. Met Ro
me en met enkele andere bisschop-
pencoferentie is het gesprek reeds
op gang of in naaste aanzet, aldus
de toelichting.
De abten en provinciaals, die bij j
hét bisschcppenberaad aanwezig
waren, hebben zich bereid verklaard
aan dit beleid van de bisschoppen
loyaal mee te werken.
(ADVERTENTIE)
Behoud van Uw tonden
Kerkelijk leven
NED. HERV. KERK
Beroepen te Nijmegen: J.
Die concrete uitvoering zal overleg
vergen, met name over de voorwaar
den,' die gesceld moeten worden aan
degenen, die als gehuwd priester wil
len functioneren. Aan gehuwden die j Beroepen te Nijmegen: J. W.
priester willen worden zullen volgens Schipper, te Assen; te Stolwijk: J. H.
ae genoemde Toelichting voorwaarden i Vlijm, te Krimpen aan de IJsel; te
gesteld moeten worden met betrek- I Oudshoorn, A Romein, te Wezep.
king tot hun persoon, hun opleiding, i Bedankt voor Soest: W. Radstakè
ue situatie van hun gezin en hun t(. Rotterdam-Kralingen: voor Delft.
J dj
Nu zij hun beleid ten aanzien van
het celibaat willen voeren in de lijn
van de besluiten van het jongste
pastoraal concilie te Noordwijkerhout
staan de bisschoppen afwijzend te-
huwelijk.
Dat geldt ook voor degenen, die na
een pastorale opleiding en pastorale
werkzaamheden geschikt blijken om
als priester te werken, maar die niet
ongehuwd willen blijven.
Priesters, die wegens een huwelijk
uit het amb: zijn getreden en die
daarin opnieuw zouden willen terug
keren. moeten aan nog strikter voor
eaarden voldoen, omdat zij „duide
lijk in een nieuwe situatie" komen.
De motieven moeten onderzocht wor
den, die de kandidaat bewegen om
weer priesterlijk werk te willen doen,
benevens zijn geloofshouding, zijn
vakbekwaamheid, pastorale instelling
I genover „die activiteiten", van wel- en de situatie van zijn huwelijk. Te-
C. D. Kousemaker, te Zwijndrecht.
GEREF. KERKEN
Beroepen re Rijswijk (Z.H.), J. Fa-
ber, te Nigtevecht.
GEREF. KERKEN (vrijgemaakt)
Beroepen te Neerlandia (Canadian
Reformes Church). J. Slotman, te
Lrk.
Bedankt voor Vroomshoop: A. C
Haitsman, te Zaamslag.
GEREF. GEMEENTEN
Bedankt voor Wageningen. W. Ha-
ge te Kraonendijke. voor Oost-Ka-
pelle, C. van den Poel te Ierseke.
(door Bram van Leeuwen)
„Ik ben een voorstander van
een gekozen burgemeester. Dat
geeft de burger tenminste de
kans om zijn stem te laten gel
den. Nu is het vaak afwachten,
wie men toegewezen krijgt."
Dat zegt de Leidse student so
ciologie Albert van Diggele
(27), die een vyf jaar durend
onderzoek heeft verricht naar
de burgemeestersbenoemingen
in ons land.
„We zien op het ogenblik de
praktijk van de benoemingen:
er treden steeds opnieuw con
flicten op. De gemeentebesturen
hadden liever een andere figuur
gezien. In Maastricht bijvoor
beeld verlangde men een kun
dig man op economisch gebied.
Het werd een jurist, die er
naar aanleiding van de kritiek
op zijn benoeming op wijst, dat
hi) voor zijn doctoraal examen
economie als keuzevak had.
In Den Helder kwam de poli
tiek om de h oek kijken. Er
werd een liberaal benoemd, ter
wijl de grootste fractie in de
gemeenteraad de PvdA was.
Dat de nieuwe burgemeester
nog een paar jaar van zijn
pensioen af was, vormde een
bijkomende ergernis. Ook hier
was inspraak gewenst, maar
niet verleend.
„Zo zijn er legio voorbeel
den," aldus Albert van Digge
le. „neem bijvoorbeeld Zaan
dam waar men streefde naar de
benoeming van loco-burgemees
ter Hille. Ei- werd een ander
benoemd. Nu is de heer Hille
burgemeester van Wormer-
veer."
Die conflicten bij benoemin
gen van burgemeesters zijn
voor een belangrijk deel te wij
ten aan de richtlijnen die de mi
nister moet hanteren. Hij moet
hinken op twee gedachten. Aan
de ene kant moet hij rekening
houden met de bevolking van
de betrokken gemeente, maar
aan de andere kant mag hij
ook de landelijke politieke ver
houdingen niet uit het oog ver
liezen.
Schertsfiguren
c
Natuurlijk zijn er aan het ver
kiezen v an een bux-gemeester
ook nadelen verbonden. Zou het
rechtstreeks door de bevolking
gebeuren dan is de kans niet
uitgesloten dat er .schertsfigu
ren" worden benoemd die een
grote populariteit bezitten. Het
zou theoretisch mogelijk zijn
dat Mies Bouwman de komende
zes jaar burgemeester van Am
sterdam zou worden („Ik wil
haar niet onder de „schertsfigu
ren" rekenen") en dat de goal-
getter van een plaatselijke voet
balclub de meeste stemmen zou
vergaren voor de burgemees
terspost.
Ook in zeer kleine gemeenten
zouden moeilijkheden kunnen
optreden omdat geen kundige
figuren aanwezig zijn. Maar dat
probleem van de „schertsfi
guur" is voorlopig te ondervan-
egn door er zogenaamde „ge
trapte verkiezingen" van te ma
ken. De bevolking kiest gewoon
de gemeenteraad en de raad
kiest op haar beurt de burge
meester. Het geruisloos car
rière maken van een burge
meester zal dan wel eens afge
lopen kunnen zyn.
Geruisloos
Overigens maak ik me er niet
zo bezorgd over dat er overal
„schertsfiguren" benoemd zul
len worden. Als ze dat doen,
zullen ze gauw genoeg bemer
ken, dat hij voor de gemeente
niets waard is en bij de eerst
volgende verkiezingen (of nog
eerder) zullen ze hem direct
wippen. Elke burgemeester zal
zich „waar" moeten maken.
Bovendien zal de burgemees
ter veel vaker dan nu gebeurt
uit de eigen bevolking worden
gekozen. Dat heeft het voordeel
dat hij veel afweet van plaatse
lijke omstandigheden. Iets dat
nu lang niet van elke nieuwe
burgemeester gezegd kan wor
den. De burgemeseter straks
een politieke figuur: een be
zwaar? Integendeel. De burge
meester zal juist een politieke
figuur MOETEN zijn."
Een „vak'
Aan welke eisen een burge
meester moet voldoen? Van
Diggele: „Hij moet bewogen
zijn door een sterk verlangen de
publieke zaak te dienen, hij
moet een hervormer zijn, die
beschikt over bestuurservaring
en vakmanschap. Want het bur
gemeesterschap is een „vak"
geworden. Een Tak dat iets
meer inhoudt dan het ruimen
van een gemeente. Wie als bur
gemeester alleen manager is.
zal zeker mislukken. Wie alleen
burgervader is, slaagt ook
niet."
Een laatste persoonlijke
vraag: vanwaar uw grote be
langstelling voor „de burge
meester"? Van Diggele: „Het
is eigenlijk louter toeval. Voor
mijn studie liep ik stage by de
Wiardi Beckmanstichting, het
wetenschappelijk bureau van de
PvdA. Daal- kon ik een keuze
maken uit verschillende onder
werpen. Ik heb dat van de bur
gemeester gekozen en het was
zo interessant, dat ik ook na de
stageperiode verder gegea& ben
met het onderzoek.."
POLITIEKE KLEUR BURGEMEESTER
AANTALLEN
BENOEMINGSGEMEENTEN
POLITIEKE KLEUR
KVP
PvdA
VVD
0«
X
CHU
SGP
Overig
Totaal
KVP
VVD
ARP
CHU
SGP
Overig
Totaal
Perc.
K.V.P
93
3
1
1
2
-
6
106
87.7
2.8
0.9
0.9
1.9
5.7
100
40.-
P.v.d.A
1
43
8
6
5
9
72
1.4
59.7
11.1
8.3
6.9
-
12.5
100
27.2
V.V.D
1
-
5
-
-
-
1
7
14.3
-
71.4
-
-
-
14.3
100
2.6
Prot. chr
-
1
5
32
29
2
7
76
-
1.3
6.6
42.1
38.2
2.5
9.2
100
28.7
Overige
-
2
-
-
1
-
1
-
50
-
-
25
25
100
1.5
TOTAAL
95
49
19
39
37
2
21
265
35.8
18.5
7.2
14.7
14.-
0.8
100
100
PERCENTAGES
De Romeinse mode-ontwer- i Lollobriqida, nadat hij zijn nieu-
per Valentino wordt met een kus we collectie had vertoond in Ro-
beloond door de filmster Gina I me.
