Elinkwijk en zijn haat-liefde
oor Demka en Werkspoor
Peking en Moskou
vechten om gunst
ij de bewoners van een echte fabrieksbiiurt
Arabieren omstuwd door
communistische grootmachten
Franz Hasil moet
rust houden
Tafeltenniszege
IERDAG 20 DECEMBER 1969 LEIDSCH DAGBLAD PAOINA IS
TRECHT Volgens de bewoners van de Elinkwijk-buurt
uilen gaan Werkspoor en Demka binnen een jaar ter ziele,
it stukje Zuilen ingeklemd tussen wat eens de staalgroot-
iten waren, spreekt iedereen er over. Laconiek, nuchter,
en, maar zelden opstandig. Ze praten wél, de Elinkwij-
maar doen niet veel. Ze wachten af en zullen wel zien wat
an komt. Het is een mengeling van trouw aan het bedrijf,
acht en het aanvaarden van „wat nu eenmaal zo is".
nkeren op Werkspoor en Dem-
«tr eren daar ook veelvuldig
jlveren of gouden dienstjubi-
In de laatste jaren worden ze
lldelijk geslagen door af-
tgen. die hen even opstandig
jaT Maar daarna nemen ze de
Hjraad op en blijven, wachtend
^euwe slagen. Ze hebben tot de
ren een soort haat-liefde ver
ben blij, dat ik er van af ben.
nog blijer ben ik, ddt mijn
8r eindelijk ook uitgaat. Hij
conciërge aan een school
ift. En mijn kleinzoon heeft het
ig maar korte tijd bü Werk-
uitgehouden. Die jonkies zijn
verstandiger dan de ouderen.
tbben zich weer in de boot la-
jmen. ze laten weer over zich
lopen. En wat hebben nou uit-
jk de vakbonden kunnen
pelen? Wat weten de mensen
hadden die fabriek bezet
n houden
Ei
door
ifirn Breedveld
en
SJeter van de Vliet
zegt W. de Klein, Werkspoor-
Ioneerde sinds vijf jaar na een
rerband van 37 jaar. Hij ging
drijf uit met een stof long,
Bakte voeten en andere fysieke
eringen aan onder meer jaren
n de gieterij, de „moordafde-
uner
zal er niet om treuren, dat
xx>r verdwijnt. Evenmin doet
ivrouw Collé, waarvan de 56-
man ruim vijftien jaar bij
is. Ze treurt niet, maar
„Voor het bedrijf is het jam
kan er geen slecht van ver-
Het zou toch zonde zijn van
van al die bazen, die de
ibben opgewerkt tot wat het
dochter Ada, kraamverpleeg-
l opleiding „Ik zou het erg
fals we weg moeten uit deze
en een dochter, die gehecht is aan
de typische Werkspoor- Demkabuurt,
die Elinkwijk is.
Vaderbeeld
De Elinkwijk-bouw is begonnen
in 1913, toen Werkspoor de Am
sterdamse afdeling moest uitbrei
den en Utrecht een goede vesti
gingsplaats was voor de zware in
dustrie van die dagen. Daarna
kwamen De Muinck Keizer, de
Demka.
De buurt was toen niet veel meer
dan een kaal stuk weiland (Elinck-
wijk) aan de Amsterdamsche Straat
weg. waar enkele jaren later (1916)
begonnen zou worden met de bouw
van de St. Ludgerus Noodkerk, die
pal tegenover deze wijk staat. De
eerste arbeiders kwamen uit Amster
dam, Utrecht en omgeving.
In die tijd bouwde Werkspoor
in de sociale situatie van toen een
goede vader voor „zijne werklieden"
huizen en in het centrum van de
wijk op het Werkspoorplein staan
twee zuiltjes, die daaraan nu nog
herinneren: „Als herinnering aan de
voltooiing van den. woningbouw in
1927 wordt dit plantsoen aangebo
den aan de bewoners van Tuindorp
Elinkwijk en aan hunne zorgen toe
vertrouwd".
En vader Werkspoor moet in die
tijd vergenoegd en vriendelijk knik-
I kend tegen de werklieden met de
j pet in de hand door de keurige
burgerlijke straatjes zijn gelopen.,.. A
Met aan de wanden in de woning de i laboratorium ingedoken en
boomschorssouvenirs aan de vakan- het lukte en het idee werd OVCT*e-
ties in Valkenburg ol de Achterhoek. nomen' Duizenden guldens goedko-
Werkspoor en Pastoor Schilte ,..de|Jer' maar toch werd ik in '32
onvergetelijke pastoor Schilte". zeg- dae ,v00r Kerstmis op straat gezet,
gen nu nog de Elinkwijkers en de Ja' lk mochl wel terugkomen, maar
overige Zuilenarenl waren de grote m"at ™eU«in, houden Voor
weldoeners en incasseerden daarvoor mun a nooit een cent ex-
de eerbied en het respect van de ge?aJu En alVÏ iemand f blJ
mensen I w,lde hebben, omdat myn werk te-
Er is' niet zo erg veel veranderd j veel was voor eé" dan moast
na de crisistijd en de oorlog. Pas- lk mijn pondengeld ,een soort pres
toer Schilte Is dood. maar leelt nog P™
voor velen. Deze zoon uit een rijke
familie liet het parochie-archief ve- j
le en hoge weldoenersrekeningen na
en zal dan ook niet licht vergeten p*,», Iinnr huur
worden in deze snel verouderende I r V'OOI flUlir
Een huisje, tuintje, autootje en
de fabriek op de achtergrond.
I duktie)
len".
met die nieuwe man de-
wijk.
Werkspoor roept voor sommige
werknemers nu nog dat vaderbeeld
op. al wordt dit steeds meer het
beeld van de vader die zijn kinde
ren in de kou laat zitten. Er daar
zijn sommigen verbitterd van gewor
den. Zoals W. de Klein
„Toen ik er vijfentwintig jaar was
kreeg ik een briefje, dat ik voor vijf
tig gulden mocht besteden. Toen ik
met pensioen ging heb ik een goed
koop souvenirtreintje gehad. Nu krijg
ik 75 gulden pensioen in de maand
van Werkspoor. Dat is net niet ge
noeg om Werkspoor de twintig gul-
,Ik heb wel plezier gehad, maar i den huur in de week te betalen voor
naar huis gebeld. Ik
dat ik zou moeten verhui-
ïllende reacties dus, maar ook
|ende mensen. De een is ge
leid en heeft niets meer van
afvloeiingsregeling aanzit
dit huisje. Daar hebben wij dan
Werkspoor groot voor gemaakt".
„We hebben het aan zien komen.
Ze hebben het er zelf naar gemaakt.
Er waren veel teveel witte boordjes,
die hebben Werkspoor duur gemaakt.
Het bedrijf was ook slecht georgani
seerd. Ik ben in het bedrijf gekomen
in een niet al te beste tijd, vlak voor
ndat vader ander werk moet ^at was ^an van arbeiders onder
Toen ik in Baarn de eerste ei^ar werkspoor zelf, daar kan ik
over Werkspoor hoorde heb geen ^ak over -maken. Ze hebben me
uitgebeend tot en met. Ze hebben al
les er uit gehaald wat ik had. En
nou ben ik op. een stoflong, hart
kwaal en slechte voeten".
„Maar kijk nou eens wat er staat.
Dat is allemaal gedaan met investe-
ir te verwachten of te vre- i rjngeni jjjg wij bij elkaar gezwoegd de crisis. Toen was je blij vastigheid
j hebben. Daarvoor heb ik met een te hebben en dan blijf je later van-
luw van een werknemer, die j kruiwagen gelopen om zand voor de zelf hangen
leeftijd dicht tegen een gjetery te scheppen. Toen ik er een Voor degenen, die er nu nog „han-
tydje zat, heb ik duizenden voor ze j gen" dreigt een spoedig massaal ont-
verdiend. Ze gebruikten voor de giete- j slag. althans zo luidt het gesprek van
rij zand uit het buitenland. Ik heb de dag in de buurt. Mevrouw Collé
ze het idee aan de hand gedaan om j „Plat gaat het toch, de hele zaak van
hier ter plaatse leem en zand te ge- I Werkspoor en Demka. Hier komen
bruiken. Na mijn eigen werktyd ben flats op het oude Hercules-terrein.
straatjes met nette
fjes met uiterlijk niets van
spanning en de dreiging,
:e de bewoners voelen.
Maar ik zie het niet zo zwaar. Het
is altijd al rommelig geweest bij
Werkspoor en dat was ook al zo voor
mijn man er kwam werken. Er is
ook een tijd geweest, dat Werkspoor
geen geld had om de lonen te be
talen. Toen kregen de mensen in
plaats van loon een zak witte of
bruine bonen, die werden uitgedeeld
aan de Muyskenweg. Ja, het is er al
tijd een rommeltje geweest. „Maar.
wat eerlijk is moet eerlijk blijven, ze
waren nummer één van betalen. Dat
is toch altijd goed geweest en dan
blyf je er natuurlijk wel".
Zenuwen
„Ik heb wel vaak de zenuwen
gehad als er weer eens een aantal
mensen werden uitgezet. Nu maak ik
me er niet meer zo druk over. Wat
ik wel erg vindt is, dat zo weinig
mensen georganiseerd zijn. Er kwam
hier een vrouw langs om geld voor
een ongeorganiseerde, die van de vak
bonden geen geld krijgt. Ik heb haar
gezegd: „Kindje, ga jij maar weer
naar huis want hier zijn we alle
maal georganiseerd. En wij betalen
toch ook iedere maand acht gulden
contributie, niet waar?"
Haar onbezorgdheid wordt niet
gedeeld door dochter Ada. die duide
lijk sceptischer staat tegenover de
toekomst van haar vader en minder
bereid lijkt te accepteren en de zaak
op haar af te laten komen. Ze trekt
bedenkelijk haar wenkbrauwen op
als haar moeder ondanks alles Werk
spoor hoog houdt.
Ze wijst op de preek, die pastoor
A. Visscher in de Ludgeruskerk aan
de Werkspoorsituatie gewijd heeft op
het thema: „Hij komt als een dief in
de nacht
Ze wil in tegenstelling tot velen
in de wijk niet slapende afwachten
totdat eens het moment komt. Een
man, die in het sociaal werk zit,
maar liever niet zijn naam ge
noemd ziet zegt: „De Werkspoor- en
Demkamensen zijn nog al behou
dend. Ze hebben een mentaliteit van
„als we maar beuren, de rest zal me
een zorg zijn". Het is voor hen altijd
al zo geweest en vader deed het ook.
Ze kennen ook geen echte bezorgd
heid want ze houden er rekening
mee. dat de gemeenschap wel voor
hen zal betalen. Ze zyn nooit anders
gemaakt. Ze spreken lovend over pas
toor Schilte. die als een Sinterklaas
voor hen was En in 't kerkgebouw
ligt nog linoleum en hangen gor
dijntjes van Werkspoor
Demka-klok
De kerken de Ludgerus en de
Oranjekerk liggen pal tegen
over de fabriekscomplexen. In de
Ludgeruskerk luidt nog steeds de
Demkaklok. de enige in staal gego
ten klok van Nederland. Opschrift:
„De Duitse diefstal van het brons
dat rouw heeft uitgestort, heeft
Demka goedgemaakt met vrede ver
kondend staal".
Volgens de mensen hebben Werk
spoor en Demka meer goed te ma
ken. Ze kankeren, maar lopen niet
weg. Maar daardoor blijven ze de
spanning en onzekerheid dragen,
waarvan de Zuilense huisartsen kun
nen meespreken.
„Toen Demka enkele jaren geleden
op de wip stond, kwamen heel veel
mensen niet met hun klachten bü
bü langs. Ze waren doodsbenauwd er
wegens ziekteverzuim uitgeduwd te
worden. Toen de zaak weer wat ge
luwd was. kwamen ze. 't Is nooit"
exact na te gaan, maar een feit is dat
onzekere situaties zoals ze zich vrij
geregeld bü Demka en Werkspoor
voordoen. spanningen veroorza
ken, die tot psychosomatische klach
ten leiden" zegt dr. H. J. W. Vüver
van de Amsterdamsche Straatweg.
„Toen de boel bü Werkspoor plat
ging. kreeg ik een oudere werkne
mer op bezoek, die na een van de
vergaderingen met de vakbonden en
de ondernemingsraad uit het raam
van de kantine was gesprongen en
daarbü zün enkel had verzwikt. Z'n
reactie was: Ik ben blü dat ik m'n
poot heb verzwikt, want ik ben het
goed zat. Veel klachten komen voort
uit onvrede, het gefrustreerd zün in
het grote geheel. Dat heeft meer te
maken met de organisatie dan met de
aard van het bedrijf".
Invalide
„Onlangs kreeg ik e en man b
me, ook van Werkspoor, die in tra
nen uitbarstte omdat hem was voor
gesteld zich invalide te laten verkla
ren; hü had net een hartinfarct ge
kregen. Uit een gesprek met de be
drijfsarts heb ik begrepen dat die
man op was. versleten. Weten dat
je invalide bent. grijpt iemand in
zün diepste wezen aan. Maar 't
was bepaald niet zo dat Werkspoor
hem wilde lozen omdat er mensen
uit moeten. Die man zou toch wel een
hartinfarct hebben gekregen, maar j
misschien elders pas over tien Jaar.
Maar dat is iets wat Je moeilük
bewüzen kan; je kunt het alleen
maar veronderstellen".
Overigens is er volgens dokter Vü
ver bepaald geen sprake van een
hausse van psychosomatische klach
ten als er bü Demka of Werkspoor
iets aan de knikker is.
Een arts, die onder de rook van
Werkspoor werkt maar zün naam
niet genoemd wilde zien, vertelde:
Schoorstenen overheersen hei
beeld van Elinkwijk, de fcv-
brieksbuurt aan de Amster
damsche Straatweg tussen
Utrecht en Maarssen, waarvan
de bouw in 1913 begonnen is.
„Het is heus niet zo'n rotfabriek. De
mensen worden er niet afgebeuld. Ik
zie ze elke dag na hun werk voor
bijkomen en dan zün ze niet moe.
Het is toch zo dat de werknemers
zelf spreken over het sanotorium
WerkspoorIk hoor wel eens van
mensen dat ze het fabriekswerk ver
velend vinden. Maar bü Werkspoor
komen niet meer van dat soort
klachten voor dan bü andere grote
industrieën. Dat er echte Werkspoor-
ziekten zouden zün, ls niet waar.
Er zün onder de oudere werknemers
inderdaad wel wat mensen met stof-
longen. Maar op ons totale patiën
tenbestand van 4000-5000 zün dat er
drie".
De schoorstenen van Werkspoor en
de massale staalconstructie van de
Demka overschaduwen en overheer
sen nu nog het beeld van Zuilen en
in het büzonder de Elinkwükbuurt.
Voor de betrokkenen bewoners mag
dit wel zo blüven, maar in hun hart
voelen ze wel aan dat eens dit beeld
zal veranderen. Ze wachten af.
(Van onze correspondent)
JERUZALEM (GPD> Peking
tracht Moskou de loef af te steken
tij zün pogingen om de gunst te win
nen van de Palestünen. De Arabische
radio-stations, vooral die van de
guerrilla-organisaties, maken de laat
ste tüd opval'end vaak melding van
Chinese berichten, waarin de lof
wordt gezongen van „de gewapende
actie van het Palestijnse volk tegen
de Zionistische agressie". In een of
ficiële verklaring van Peking, die
1 eveneens enige malen werd uitgezon-
i den. wordt verzet aangetekend tegen
i een politieke oplossing van net Ara-
I bisch-Israëlische conflict en betoogd
dat een permanente liquidatie van
het geschil slechts door wapengeweld
kan worden bereikt,
j Radio Moskou heeft de laatste da
gen eveneens haar steunverlening
i aan de Palestünse guerrilla's geïn
tensiveerd door adhesiebetuigingen
u;t te zenden van vakbonden, vrou
wengroepen, de ..beweging voor de
vrede" en dergelüke met de Arabi
sche „vrüheidsbeweging".
Eind van deze maand vertrekt een
delegatie van Palestünse leiders naar
Moskou onder leiding van Jasser
Arafat. Volgens Arabische pers- en
radioberichten heeft de voorbereiding
van deze reis nogal wat voeten in
de aarde. Sommige sectoren van El
Fatah en ot ..organisatie voor de
j bevrijding van Palestina" zijn gebelgd
over wat zü zien als een aarzeling
I iri Moskou om zich openlük achter
de Palestünse acties te stellen en me
nen. dat het de voorkeur verdient
met Peking in zee te gaan. Het is
duidelük geworden dat het „Volks
front voor de bevrüding van Pales
tina" niet aan de Russische reis zal
deelnemen. Men is daar kwaad over
cc kritiek, die de Sowjet-Unie op de
ze organisatie uitoefent wegens haar
ontvoering van lünvliegtuigen ci
aanslagen op zuiver burgerlüke doe
len.
Het heeft hier de aandacht getrok
ken. dat Rusland de laatste tijd meer
en meer „in" raakt in Jordanië
Hoessein schijnt het nodig te hebben
gevonden om op de Westerse staten
pressie uit te oefenen door aan te
sturen op ve-sterking van dc banden
tussen Amman en Moskou. Meer dar.
eens heeft hij erop gezinspeeld, dat,
hü gedwongen zou zijn zich tot „an
dere bronnen" te wenden, als het
westen, en pedaal Washington en
Lenden, niet voldoet aan zün ver
zoeken om hem in het bezit te stel
len van bepaalde categorieën wapens.
Bij de officiële ontvangst van een
Russische jeugddelegatie, die Jorda
nië bezocht, prees minister-president
Talhoeni het begrip, dat Moskou aan
de dag legt ^oor de Arabische pro
blemen „en in het büzonder voor
het Palestünse vraagstuk". Bü die-
zelfe gelegenheid kondigde de premier
aan, dat een delegatie van Jordaanse
jongeren nog deze maand een bezoek
zal brengen aan de Sowjet-Unie. An
dere symptomen van Jordaans-Rus-
sische toenadering zijn de aanstaan
de besprekingen in Amman met een
j Russische delegatie over een lucht-
vaartovereenkomst tussen beide lan
den, En de aankomst in de Jordaan-
se hoofdstad van een kolonel, die als
militair attaché verbonden zal zün
aan de Russische ambassade.
ROTTERDAM (GPD) Een
nieuwe tegensiag voor Feüenoord:
de Oostenrijker Franz Hasil moet op
doktersadvies voorlopig tot januari
j rust houden.
j Manager Guus Brox: „Wat er pre
cies met Hasil aan de hand is, weet
j zelfs de dokter op het ogenblik nog
niet zeker, maar hü heeft ons aan-
geraden hem voorlopig een paax we-
ken rust te geven en dat advies vol
gen wij uiteraard prompt op".
Hoewel Fey en oord de opstelling
pas vandaag rijdens een bespre
king met de spelers bekend maakt,
ligt het in de lün van de verwach
ting, dat Guus Haak de Oostenr/ker
morgen tegen DOS zal vervangen.
O
UTRECHT (ANP) Het Neder
landse dames tafeltennisteam heeft
evenals donderdagavond in Weert,
gisteren in Utrecht met 5—3 van En
geland gewonnen. In de Nederlandse
formatie debuteerde de Amsterdamse
Sonja Heltzl. De beste Nederlandse
was de 16-jarige Haagse Veronique
v. d. Laan die haar partüen alle won.
De gedetailleerde uitslagen zün:
Sonja Heltzel-Susan Beckwith 17-
21, 11-21, Aukje WyniaLinda Bash-
ford 21-8, 20-22, 21-10. Veronique
v. d. Laan—Susan Howard 21-18, 21-
16; Wynia—Beckwith 21-10. 18-21,
15-21, Heltzel—Howard 12-21.18-21^
v. d. Laan—Bashford 21-15, 21-13,
Wynia—Howard 21-17, 23-21, v. d.
Laan—Beckwith 21-16, 21-12.
