Par ij se Opera schijnt
grote toekomst
achter zich te hebben
Imponerende Kaspar
van Bernhard Droog
Boeiende film over
een wrede jeugd
Films
in
Leiden
Bloedbad in Rome
9Grandeurmoeilijk te handhaven
LAST SUMMER
Modern toneel in Leidse Schouwburg
Neuro-chirurg
prof. Lenshoek
overleden
J§
VS willen in
Polen weer
met China
onderhandelen
PAGINA 8
LEIDSCH DAGBLAD
VRIJDAG 5 DECEMBER 1969
Door Frank Onnen)
PARIJS GPDt Het is na
tuurlijk maar beeldspraak wan
neer men in Franse muziek- en
ook In regeringskringen hoort be
weren dat de Par ij se Grand Ope
ra. die sedert de oprichting in
1815 toch wel een dikke halve
eeuw tot de hoogste officiële glo
ries van Frankrijk behoorde, van
daag ook al weer wankelt op de
rand van de afgrond.
Want het Paleis Gamier dat
het Tweede Keizerrijk zichzelf of
freerde om de hele wereld (en
zijn buitenlandse pasten in het
bijzonderzijn luisterrijke wel
vaart en ook toen alzijn
grandeur te demonstreren, troont,
achter zijn massieve brede trap
pen, nop altijd stevig in het hart
van Parijs. Al moesten de voor
stellingen dan ook wel gedurende
minstens een half jaar ivorden
onderbroken om de lichtleiding te
vernieuwen en ook de toneelma
chinerie eindelijk eens aan een
broodnodige en radicale moderni
satie te onderwerpen.
De zware crisis waaraan Frankrijks
eerste muziektheater nu lijdt wor
telt in diepere oorzaken. Oorza
ken van administratieve, politieke, fi
nanciële, artistieke, organisatorische,
sociale, juister sociologische orde.
Onlangs heeft president Pompidou
persoonlijk de nieuwe «en sinds de
bevrijding zevende) administrateur-
generaal. ofwel intendant van het of
ficiële opera-wezen benoemd in de
persoon van René Nicoly. In tegen
stelling tot zijn voorganger Georges
Auric is Nicoly geen musicis of man
van het vak, maar als organisator
van de Jeunesses musicales, een mu
zikale Jeugdbeweging, die zich nu
over de hele wereld verspreidt, heeft
hij zijn sporen als manager wel ver
diend. Hy heeft zich ook omringd
met kunstenaars als de choreograaf
Roland Petit en de dirigenten Geor
ges Pretre en Maurice le Roux die
het klappen van de muzikale zweep
uit eigen ervaring goed kennen, en
die topbezetting verdient dus zeker
wel vertrouwen. Bovendien beschikt
de opera nog altijd over koren, 'n bal
lettroep en vooral een orkest die de
vergelijking met hun collega's met
alle andere instellingen in welk mu
ziekcentrum ter wereld ook geenszins
behoeven te vrezen. En zo zouden al
le voorwaarden voor een gelukkige
t'bekomst verenigd kunnen lijken.
Helaas
Dat ook Nicoly direct al een veeg
uit de pan van de minister van Fi
nanciën heeft moeten incasseren, die.
in het raam van het bezuinigings
plan, het miljoenen-budget van de
opera evenmin onaangetast kon la
ten, is misschien eerder nog een voor-
ei an een nadeel gebleken De nieuwe
intendant heeft die maatregel aan
gegrepen om de bezem eens door de
stal te halen en de hele vroegere
equipe te ontslaan, die in de routine
was vastgelopen. Een routine die tot
gevolg had dat in tien jaar het kas
tekort van zeventien tot zevenen
veertig miljoen franken steeg, terwijl
het repertoire met geen enkele we
reldpremière werd uitgebreid. In de
periode tussen de beide wereldoor
logen. ging er geen seizoen voorbij
zonder dat de Internationale muziek
kritiek werd uitgenodigd in de Parij-
se Opera de creatie of „Urausfüh-
rung" van een ballet of opera van
Debussy. Ravel. Strawinski. Roussel
of noem maar op bij te komen wo
nen, maar sedert vele jaren heeft de
directie zich de kosten van de postze
gels dus kunnen besparen. Het Palais
Garmer had zichzelf buiten de cir
culatie geplaatst en alleen met de
zeer sporadische engagementen van
enkele internationale trekpleisters on
der de diva's of vedettes als La Cal-
las, Tito Gobbi of Boris Christoff die
dan een royaal brok van de
miljoenensub6idie opslokten. werd
gepoogd de stand en het aanzien uit
vervlogen dagen nog zo'n beetje op
te houden. Voor dit seizoen heeft de
directie, wegens geldgebrek, ook net
contract met Maria Callas nog moe
ten annuleren, die. onder de regie
van Visconti de hoofdrol in La Tra-
viata zou vertolken, en zo werden de
fanatici van 'iet belcanto hun aller
hoogste attracties eveneens nog door
de neus of de oren geboord.
dode letters maken. Verplichtingen
tegenover het ministerie van Finan
cien dat alle contracten en belang
rijke uitgaven controleert, maar
vooral ook Jegens de syndicaten van
de musici, de zangers, de dansers, de
decorateurs, de machinisten, de
ouvreuses en alle verdere catego
rieën van het personeel, waardoor
de verantwoordelijke patroon voor
een onnozele extra-repetitie uren. zo
niet dagen, vergaderen moet. om al
die eisen met elkaar in harmonie te j
kunnen brengen. Als het dan ook al
lukt. En daarom heeft René Nicoly
zich als eerste taak gesteld met de j
vele vakbondsvertegenwoordigers
nieuwe collectieve contracten af te
sluiten, die hem dan een minimum
aan bewegingsvrijheid zullen kun
nen geven.
Maar ook wanneer dat evenwicht
tussen sociale en artistieke condities
zou kunnen worden hersteld, zullen
alle obstakels op de weg naar een
renaissance van de Parijse Opera
nog lang niet zyn opgeruimd. En die
zwaarste obstakels liggen ook
niet alleen in Parijs De opera-vorm
als muziektheater, is en blyft (tos
dusver) verbonden met een tijd, een
publiek en een sociale klasse, die
vandaag niet meer in staat blijken
aan de eisen van zijn voortbestaan
te beantwoorden. Het particulierme
cenaat, dat in de persoon van de
parfumkoning Rouche, na de eerste
wereldoorlog, gedurende twee decen
nia als administrateur-generaal de
Parijse opera op de been had weten
te houden, heeft het nu zelfs in New
York bij de Metropolitan af laten
weten (nog afgezien van de vraag
of zo'n „oplossing" vandaag, politiek
en sociaal, zou zyn te verkopen. De
componisten van de Jongere of de
jongste generatie, die voor de laat
ste oorlog voor de vernieuwing van
het repertoire zorg droegen, hebben
vandaag hun zinnen op objecten
van een elektronisch of ander to
taal-theater gesteld, waarvoor de ne-
gentiende-eeuwse architectuur en
inrichting van een Palais Gamier
zich principieel nu eenmaal niet le
nen. En een jonger publiek te willen
mobilisren zonder eerst ook schep
pende kunstenaars van hun eigen
tijd aan die vernieuwing te kunnen
De Parijse Opera, symbool
van vergane glorie
binden, staat wel zo ongeveer gelyk
met het aanspannen van de cesen
achter de wagen.
Revolutie
Claude Debussy heeft eens de voor
spelling gedebiteerd, dat alleen een
revolutie de opera, waarvan hij, aan
het eind van de vorige eeuw. de hui
dige crisis of doodstrijd al voorzag,
van de ondergang zou kunnen red
den. Een profetie waaraan de
componist van „Pelleas et Melisan-
de" de spijtige opmerking verbond,
dat bij een revolutie de opstandelin
gen doorgaans hun interventies eer
der op andere monumenten richten
dan op het Paleis Gamier. En in zo
ver heeft Debussy evenmin ongelijk
gehad, dat zelfs tijdens de culturele
revolutie uit de mei-dagen van vo
rig jaar, de studenten en hun diverse
gezellen maar weinig aandacht heb
ben besteed aan het wel en wee van
de opera, die zijn grote toekomst nu
wel achter zich lijkt te hebben
Contracten
Met die stelselmatige liquidatie
van alle kurken waarop, zo niet de
exploitatie dan toch het prestige van
de Parijse Opera tientallen ja
ren gedreven had, zou nog geen
man overboord zijn geworpen in
tegendeel indien gelijktijdig nu
nog maar de basis voor een duide
lijker toekomst kon worden gelegd.
Maar René Nicoly. die zijn publiek
uit nieuwe en jongere bevolkingsla
gen wil recruteren, zit nog altyd
met armen en benen gebonden aan
verplichtingen, die zijn „eigen ver
antwoordelijkheden" die hem door
president Pompidou werden toe
vertrouwd, tot niet veel meer dan
LEIDEN In de serie modern
toneel van K en O werd gister
avond in de Leidse Schouwburg
voor een overwegend jong publiek
een éénmalige voorstelling gege
ven van het stuk .JCaspar" van
de Duitse experimentele toneel
dichter Peter Handke. die enkele
jaren geleden al de aandacht op
zich vestigde met zijn „Publikum-
beschimpfung". Jammer eigenlijk
dat een stuk van het publiek zo
veel inspanning vraagt, hier geen
tweede opvoering en, in tegen-
i stelling tot wat aanvankelijk was
j beloofd, zefs geen nabespreking
krijgt. Peter Handke's nieuwe
I stuk, dat de gruwel van de in
doctrinatie als centraal thema
heeft, is het alleszins waard om
herhaald gezien en gehoord, be
sproken enbegrepen te wor
den.
Het gegeven van dit schitterende
spreekstuk, dat niet verward mag
worden met een praatstuk, is ont
leend aan de geschiedenis van de
befaamde vondeling Kaspar Hauser
Deze Kaspar. die van 1812 tot 1833
in Zuid-Duitsland leefde, werd als
jongen van om en nabij de zeven
tien in Neurenberg ontdekt. Een jon
gen. die niet praten kon, noch zijn
ledematen gebruiken, groot gebracht
als een varken in een te klein hok
I en later dood gevonden, waarschijn
lijk vermoord zonder ooit de waar
heid van zyn leven in het licht te
hebben gesteld Enfin, hierop is het
verbluffende stuk van Handke dus
gebaseerd, op het thema dat voort
spruit uit de functie van het
woord. Als Kaspar. de titelfiguur van
het stuk. op komt. weet hij niets
Hl) kan niet lopen, weet niet wat
lopen is. kan niet zitten, weet niet
wat zitten is. Zijn (geestes» leven
draait maar om één zin eindeloos her
haald. waarvan hij de zin niet eens
begrijpt, de zin namelijk. .Jk wou
graag net zo worden als vroeger een
ander geweest is". De laatste zin
echter die de tot clichématigheid
gebrachte en in de massa tenonder
gaande Kaspar uitspreekt luidt: .Jk
ben maar toevallig ik". En tussen
deze twee zinnen ligt dan dat hele
afschuwelijke indoctrinatieproces,
waarmee het mensdom te maken
heeft. Het he.e scala van cliché van
leugens, van uitgeholde en platgetre
den termen, waarmee wy zyn groot-
Bernhard Droog
gebracht en waarmee onze kinderen
volwassen worden. Waarmee wij en
zij leerden spreken wordt hier in be
weging gezet. De indoctrinatie, dat
is het woord. De woorden, de zinnen,
ze komen als donderslagen op de ar
me Kaspar. eenmaal uit zl)n isole
ment verlost, neer. Het indoctlnatie-
proces is een feit. „Je hebt model-
zinnen, waarmee je je overal door
heen kunt slaan", laat Handke zyn
Kaspar ergens in het stuk zeggen
Dit spreekstuk met zijn absurdis-
tishce elementen stelt, hoewel de
handeling toiaal ondergeschikt is
aan het woord, ook in Fysiek op
zicht zeer hoge eisen aan de ver
tolker van de titelrol Bernard Droog
van de Arnhemse toneelsgroep „Thea
ter" geeft er op overtuigende wijze
blijk van deze rol volledig te beheer
sen. Hij zet aeze moelijk te ver
beelden Kaspar genuanceerd genoeg
op de planken, soms weergaloos knap
Zijn naam zal onverbrekeiyk met
deze Kaspar verbonden blijven, dat
staat als een paal boven water. De
strak gehouden regie van Theo Kling
mag zeker niet onvermeld blijven
evenmin de vertaling van Karei Mul
ler en de feilloos werkende techni
sche apparatuur met de op de band
opgenomen spreekstemmen en de
functioneel toegepaste lichteffecten,
die in dit geval van wezenlijk belang
zyn
Kortom, deze fascinerende Kaspar-
produktie behoort tot één van de
hoogtepunten van het toneel-seizoen,
dat tot nog toe vry pover is geweest.
Pieter C. Rosier.
GRONINGEN (GPDi In Gro
ningen is op 67-jarige leeftijd
prof dr. C. H. Lenshoek overleden
Hy was hoogleraar in de neuro
chirurgie aan de Ryksuniversiteit
van Groningen in de jaren tussen
1956 en 1968 Prof. Lenshoek was
ridder in de Orde van de Neder
landse Leeuw.
Op 18 augustus 1902 werd C. H
Lenshoek in Semarang in Indonesië
geboren. In 1919 deed hy eindexa
men h.b.s., waarna hy in Utrecht
medicynen ging studeren. In 1926
verkreeg hy het artsendiploma en
tot 1934 werkte hy eerst als as
sistent en later als hoofdassistent on
der prof. H. J Lameris aan de heel
kundige universiteitskliniek IN
Utrecht. Hy promoveerde in 1931 op
het proefschrift geneeskundige che
mie in de heelkunde. Z'n promotor
was prof. W. E. Ringer.
Van 1940 tot aan zyn benoeming
In Groningen was hy verbonden als
neurochirurg aan het Wilhelmina-
g as thuis in Amsterdam. Tot 1950 was
hy tevens consulent op het gebied
van de neurochirurgie aan de ge
meenteziekenhuizen van Rotterdam.
Ook aan de Valeriusklinlek in
Amsterdam was hy als neurochirurg
verbonden. Op 1 december 1954
werd hy benoemd tot lector in Gro
ningen. waarna in 1956 zyn benoe
ming aan de Groniger universiteit
tot gewoon hoogleraar volgde.
Het vorig jaar ging hy met emeri
taat. 'op 29 maart 1968 gaf hy zyn
afscheidscollege. De crematie heeft
in stilte plaatsgehad in Groningen.
STUDIO Een knap meisje
vindt een gewonde meeuw langs
het strand. Zy verzorgt de vo
gel. leert hem weer vliegen,
maar als hy haar in de hand
byt neemt ze hem mee naar het
dichtstbyzynde bos en slaat de
meeuw dood tegen de rotsen
Deze gebeurtenis in het begin
van de "Last summer" is het
treffende symbool van wat zich
in de rest van de film afspeelt.
De kyker bemerkt dat de ge
schiedenis zich herhaalt maar
dat nu een mens het slachtoffer
wordt "Last summer" is
een film waarin de liefde, de
haat en de wreedheid de hoofd
thema's vormen.
Onderwerp is de wat losgesla
gen jeugd die zich verveelt langs
de kusten waar ouders genieten
van zeor lange vakanties in
weelderige bungalows zonder
zich om de jeugd te bekomme
ren.
In dat milieu van doelloosheid
verveling en gemiste zorg van
de ouders komen twee jongens
in contact met het knappe meis
je. dat op het strand de meeuw
heeft gevonden. Er ontstaat een
soort lotsverbondenheid en het
drietal sluit een hechte kame
raadschap.
Ze drinken in een overmoe
dige bui veel bier. roken stiekem
een marihuana-sigaret en wan
neer de ouders zich op een of
andere ..party" te buiten gaan
komt ook de nog wat speelse
sex om de hoek kyken.
Die sfeer van kameraadschap
en kalverliefde komt in een heel
ander licht te staan wanneer
een tweede meisje ten tonele
verschynt. Het is een meisje, dat
niet erg knap is en bovendien
qua karakter duidelyk verschilt
van de andere drie. Hoewel ze
niet direct als een buitenbeentje
wordt beschouwd blijkt uit de
beelden dat ze niets meer is
dan een vyfde wiel aan de wa
gen.
Die verhouding verandert
wanneer een van de jon
gens haar beter leert kennen en
ontdekt dat de liefde van dit
meisje voor hem dieper gaat
>c
fu
Het knappe meisje San
dy sluit een hechte kame
raadschap met de twee jon
gens die zich evenals zij ver
velen tijdens de lange va
kanties van hun rijke ou
ders.
dan het andere vriendinnetje.
Sandy.
Wanneer Sandy dat ontdekt
is het alsof ze opnieuw in de
LUXOR „Bloedbad in Rome"
is een misdaadfilm volgens het
geykte recept, maar de makers
hebben verzuimd er voldoende
spanning in te stoppen. De wer
kelijk boeiende momenten zyn
schaars. De film is onweerleg
baar met vakmanschap in el
kaar gezet, doch dat heeft er
niet toe geleid dat hij lang in
het geheugen zal blyven hangen.
Van een van roof levend duo,
is de leider Carlo een nogal hui
selijk type. Zyn jongere maat
Erico hangt liever de schietgra
ge harde jongen uit. Het gaat
goed zolang ze by elkaar blyven.
Op zeker moment belandt Carlo
echter in het cachot.
Erico formeert een eigen ben
de om zich heen. Reeds by zyn
eerste eigen overval vallen er
twee slachtoffers. Op zyn vlucht
voor de politie rekent Erico ge-
Soho in greep
van gorilla
REX De vaste stamgasten
van het aloude theater aan de
Haarlemmerstraat krygen deze
week een stampotje voorgezet.
„Soho in de greep van de goril
la" in de advertenties voor
zien van de lokkende ondertite
ling „Een luguber op moorden
beluste monster brengt de rosse
wyk van Londen in opschud
ding" is een allegaartje, dat
voor de beetje kritische bezoe
ker nauwelyks valt uit te zitten.
Het is een opgewarmd film-
prak je uit 1958. waarin regisseur
Alfred Vohr naar het goede)
boek van Edgar Wallace in
enigszins vergeelde kleuren wat
spanning, onbenullige sex, een
handjevol moorden èn ëen twee
tal Scotland Yard-detectives in
de styi van Godfried Bomans'
Bill Clifford op het doek brengt.
Kortom: een film. waarin de
pretentieloze griezel en span
ning door de humor van een
jonge politie-inspecteur zonder
aanleg, maar uitsluitend met in
stinct voor de tyd na de dienst,
nog onbenulliger naar voren
komt.
nadeloos af met iedereen die
hem in de weg staat, ook met
Carlo's vrouw. Carlo heeft even
wel kans gezien te ontsnappen
en rekent eigenhandig met Eri
co af.
Prolongaties
CAMERA "If" blyft het
goed doen in het Hogewoerd-
theater. Reden waarom de di
rectie de film nu voor de vierde
week prolongeerde. De film
geeft op indringende wyze weer,
dat een strenge Engelse kost
school niet alleen keurige gent
leman aflevert maar ook een
notoire jenugdbende die het ge
weld niet schuwt.
TRIANON Zelfs een repri
se na zoveel jaren trekt kenne-
iyk nog veel publiek. Anders
zou „Gejaagd door de wind"
geen vierde week hebben ge
haald. Maar de (lange) film
heeft dan ook veel, wat de be
zoeker kan bekoren: spanning
avontuur en romantiek. Sex was
eer in de dagen, dat deze film
werd gemaakt «dertig jaar gele
den) nog niet zo overvloedig by.
Het blykt dan toch, dat een rol
prent ook zonder dat nog succes
kan hebben, al zou men dat aan
de filmprogramma's vaak niet
meer kunnen zeggen.
gj 'mm. i
hand wordt gebeten door ie
mand die haar na aan het hart
ligt. Hoewel ze ogenschynlyk
haar best doet om het meisje
bij de groep te houden werkt ze
langzaam aan haar noodlot.
De macht op de andere jon
gen tracht ze te herwinnen door
het meisje steeds opnieuw te
krenken en belacheiyk te ma
ken. Maar wanneer dat niet lukt
doet ze een laatste wrede po
ging.
Het gebeurt in hetzelfde bos
waar zy eens de meeuw heeft
doodgeslagen. Daar weet ze de
twee jongens zover te krygen
dat het mei6je wordt vernederd.
Regisseur Frank Perry zette
dit scenario van Eleanor Perry
om in een treffend stukje film
werk met een uitstekende cli
max.
„99 vrouwen
LIDO Volgens de folder die
de film 99 vrouwen" begeleidt
gaat het hier om „vrouwen, ach
ter tralies zonder mannen
met onbevredigende verlangens,
hunkerend naar liefde". Voeg
aan dit alles nog een kruimeltje
sadisme toe en men heeft in
derdaad een aardige inventari
sering van hetgeen dit filmwerk
te bieden heeft. Dit alles maakt
„99 vrouwen" overigens bepaald
niet tot een goede film; dat
dient nier nadrukkelyk voorop
te staan. De 99 vrouwen bevin
den zich in een gevangenis op
een afgelegen eiland. Directrice
van dat huis van bewaring is
een sadistische psydicopate. die
samen met de al even onfrisse
directeur van de aan de andere
kant van het eiland gelegen
mannengevangenis een ware
terreur uitoefent. Op zekere dag
wordt de psychopate vervangen
door een humane vrouw (ge
speeld aoor Maria Schell), maar
de gevangenen beoordelen haar
verkeerd: zy zien in haar een
lesbienne en niet iemand die
een dragelyker gevangenisleven
wil doorvoelen. Dit alles leidt
tot een ontsnapping van een
drietal vrouwen en later tot een
opstand in de gevangenis.
„99 vrouwen" had zeker een
boeiend stuk kunnen zyn. als
niet zo de nadruk was gelegd op
en zoveel tyd was besteed aan
allerlei (seksuele) aberraties. De
film is werkeiyk op een hin-
derlyke wyze commercieel. „99
vrouwen is ook op enkele pun
ten slordig gemaakt. Waarom
bijv. wordt de psychopate ver
vangen? Er zyn alleen wat va
ge vermoedens van een dokter,
maar de vrouw zelf wordt niet
gehoord, er is evenmin een re-
geringsonderzoek geweest. Haar
opvolgster zet voet aan land met
een paar brieven, die het alle
maal even regelen. Een hoogst
merkwaardige gang van zaken
om het zachtjes te zeggen.
WASHINGTON (AP, AFP) De
Amerikaanse regering «11 na een on
derbreking van 22 maanden de on
derhandelingen met China in de
Poolse ioofdstad Warschau herope
nen. De Amerikaanse ambassadeur in
die stad, Stoessel, heeft na afloop
van een Joegoslavische modeshow in
het Poolse cultuurpaleis even gespro
ken met de diplomatieke vertegen
woordiger van China.
Hoewel de voorlichtingsdienst van
het Amerikaanse ministerie van Bui
tenlandse Zaken weigerde te zeggen
wat de beide ambassadeurs besproken
i hadden werd van andere zyde ver
nomen dat ambassadeur Stoessel de
Amerikaanse bereidheid had uitge
sproken om het gesprek in Warchau
te hervatten. Dit contact was tot
nu toe het enige rechtstreekse tussen
beide landen. Het het Chinese ant-
j woord op de Amerikaanse vraag luid-
I de is niet bekend.
De huidige ontwikkeling komt niet
i onverwacht. In een aantal openbare
In het RAI-congrescentrum
Amsterdam zal morgen een van
grootste tentoonstellingen van b«
dende kunst, die ooit in Amsterd
is gehouden, worden geopend. F
publiek zal er 488 werken van
beeldende kunstenaars uit Amst
dam en de randgemeenten kunn
zien.
verklaringen heeft de Amerikaai
minister van Buitenlandse Zal
Rogers al iets dergeiyks laten d<X«
schemeren. In een onlangs gehouri I
tv-vraaggesprek zette Rogers uiU r
dat de VS een begin willen mal e
met een politiek om te komen tot e i
nieuwe relatie met China.
